Tíminn - 19.12.1925, Blaðsíða 4

218
TÍMINN
Fyrir guð, föðurlandíð og keis-
arann. Eru Hindenburg lögð þau
orð -í munn, út af árás Luden-
dorffs: Eg vinn fyrir guð og
föðurland, en hann aðeins fyrir
keisarann.
-----o----
Eggert Stefánsson söngmaður
re nýkominn úr utanför. Hefir
farið víða um heim og sungið og
láta merk erlend blöð mjög vel af
söng hans. I fyrrakvöld söng hann
í Nýja Bíó, fyrir fullu húsi áheyr-
enda. Var honum ágætlega fagn-
að, eins og vera ber um landa,
víða hefir farið og „heilsar aftur
vorri fósturjörð“. En Eggert er
misjafnlega fyrirkallaður; hann
syngur oft aðdáanlega vel og tón-
ana á hann til bæði fagra og
hreina — en það voru þeir því
miður ekki allir í þetta sinn.
Krónuseðlarnir eiga nú að
hverfa úr umferð og munu fáir
sakna þeirra. Verða ekki gjald-
gengir lengur en til 1. ág. næst-
komandi. Er þessi ráðstöfun slæ-
lega auglýst af landsstjóminni.
Mannalát. Látinn er 3. þ. m.
Vigfús Filippusson bóndi í Vatns-
dalshólum, nálega 84 ára að aldri,
merkur bóndi. — Látin er á
heimili sínu Lúnansholti á Landi
Ingiríður húsfreyja Árnadóttir.
ekkja Odds bónda Jónssonar, en
systir Páls Ámasonar lögreglu-
þjóns hér í bænum.
Tveir urðu umsækendur um
borgarstjóraembættið: Knútur
Zimsen borgarstjóri og síra Ingi-
mar Jónsson á Mosfelr í Gríms-
nesi. Vafi leikur á um kjörgengi
hins síðamefnda.
Páll Jónsson bóndi í Einarsnesi
andaðist aðfaranótt fimtudags
síðastl. Verður þess mæta manns
nánar getið síðar .
„J?ór“, varðskipið, stóð togara
að veiðum í landhelgi, við ólafs-
vík, um miðja vikuna. Lagði tog-
arinn á flótta, en þór skaut á hann
sex skotum. Komst togarinn und-
an. Er það fullyrt eftir skipverj-
um á pór að þetta hafi verið ný-
keypti íslenski togarinn Júpíter.
Skipstjóri hans er þórarinn 01-
geirsson.
Sigurður Nordal prófessor er
nýkominn úr utanför. Flutti fyrir-
lestra um Island og íslenskar bók-
mentir víðsvegar um Norðurlönd.
Eitt Ihaldsblaðið hefir látið sér
sæma að veitast að háskólanum
fyrir það að Sigurði skuli hafa
leyfst að dvelja stuttan tíma af
kenslutímanum erlendis, landinu
til hins mesta sóma. Vart gæti
slíkt komið fyrir annarsstaðar en
hjá Ihaldinu íslenska.
eftir Mikael Angelo. Hvað er þá eðli-
legra en að útskýra sagnagerðina
með því að hún hafi verið einskonar
endurslcin, bein áhrif náttúrunnar, er
ól upp þá, sem ortu höggmydir án
þess að nota stein eða málm?
Danir eru sú nábúaþjóð okkar, sem
hefir átt erfiðast með að skilja og
meta réttilega ísienska náttúru.
Veldur þvi fyrst hve náttúra Dan-
merkur er geysi-eðlisólík, og í öðru
lagisögulegatvik og ávantanir i lund-
arfari beggja þjóðanna. Nú er þetta
viðhorf að breytast. En einna fremst-
ur alira Dana, er gist hafa landið i
seinni tið mun í þessu efni standa nú-
verandi sendiherra þeirra. Fr. de
Fontenay. Hann er af frönskum œtt-
um, og er margt í smekk lians
og gáfnafari er minnir á þá þjóð.
Fontenay er sagnfræðingur og hefir
lagt mikla stund á sögu og Austur-
landamál og dvalið langdvölum suð-
ur og austur í löndum. Fljótlega eftir
að hann kom hingað var hann búinn
að fara á hesti flesta eða alla stigi
nærri Reykjavík og tók að tala og
lesa málið. Síðan hefir hann ieitað
meir og meir í návígi við óbygðirn-
ar. Lesendum Tímans er kunn af
grein hans í síðasta biaði aðdáun
hans á óbygðunum. Ef þau orð eru
borin saman við lýsingu W. Morris
á tilfinningalífi sinu eftir að hann
kom úr síðari ferðinni frá íslandi, sést
Frh. af 1. síðu
En þessi algenga skoðun er al-
gerlega röng.
Hún náði að festa rætur með-
an meginþorrinn af þeim heimild-
um sem til eru um sögu miðalda-
kirkjunnar íslensku var öllum
ókunnur. Nú hafa þessar heimild-
ir verið gefnar út og sýna alveg
hið gagnstæða.
Nálega undantekningarlaust
mun kirkjan hafa eignast auð
sinn algjörlega á löglegan hátt,
samkvæmt þeim lögum sem lands-
menn settu sér sjálfir af frjáls-
um vilja. Meir að segja: tiltölu-
lega mjög mikinn hluta af auð
sínum fékk kirkjan í frjálsum
gjöfum frá landsmönnum. Sann-
anirnar um þetta í íslensku Forn-
bréfasafni, í kirkjumáldögum,
erfðaskrám og öðrum skjölum
skifta ekki hundruðum, heldur
þúsundum og jafnvel tugum þús-
unda.
Ekkert í fyrri sögu Islands er
betur skjallega sannanlegt en
þetta.
I þessu ljósi verður annað uppi
á teningnum um þann kröfurétt
sem kirkjan á á hendur ríkinu.
Muh svo litið á, í hverju
siðuðu ríki, að fullnægja beri vilja
gefanda, er leggur fram fjármuni
til almenningsheilla í einhverri
mynd, til líknarstarfsemi, menn-
ingar eða hverskonar andlegrar
starfsemi.
það þjóðfélag sem virðir slíkt
að vettugi er áreiðanlega komið
út á hála braut.
Skal það enganveginn áfelt að
ríkið á fyrri tíð hefir sumpart
slegið eign sinni á og sumpart
ráðstafað til annara eignum kirkj-
unnar.
En þegar það er orðið sannað,
ómótmælanlega, hvernig kirkjan
eignaðist meginhluta eignanna,
getur ríkið ekki komist undan því,
að fullnægja öllum réttmætum
kröfum, sem kirkjan ber fram, um
efnalegan styrk til að rækja starf
sitt.
Forfeður okkar hafa gefið henni
yfirgnæfanlega mikið fjármagn til
þess.
Hvernig rækir ríkið þessar
skyldur ?
III.
Má þess geta fyrst, að ýmsum
störfum, er kirkjan annaðist fyr,
hefir ríkið létt af henni og tekið
algjörlega að sér að rækja sjálft.
Sanna má að nokkuð af gjöfun-
um til kirkjunnar var ætlað til
líknarstarfsemi, fátækrafram-
færslu o. s. frv. þau störf hefir
ríkið tekið að sér og ýmisleg al-
veraldleg störf sem kirkjan ann-
aðist.
aö þar er sama ívaf og uppistaða.
íslendingar sem þektu Fontenay, en
voru vanir við litilsvirðingu venju-
legra eriendra ferðamanna á landi,
sem var skóglaust og hrjóstrugt,
héldu að sendiherrann mælti um hug
sér, af kurteisi er hann dáðist að
umhverfi Reykjavikur og vildi ekki
skifta á útsýninu yfir hinn litfagra,
síbreytilega Faxaflóa fyrir nokkur
hundruð dagsláttur af grænum skógi.
þessi grunur var eðlilegur i hugum
þeirra, sem ekki hafa kýnst útlend-
ing, sem hefir haft þá yfirburði er
þarf til að geta verið barnfæddur í
mildu, gróðursælu landi og geta þó
unnað þeirri náttúru, sem skapaði
Bólu-Hjálmar og menningu þá, sem
ei honum lík.
Ef athugað er hvað dregur merki-
lega erlenda menn fyrst að landinu, |
sprettan er landið og þjóðin, fjöllin,
jöklarnir, hliðarnar, dalimir, ámar,
fossamir, tæra loftið, litbrigðin, skygn-
ið, hestarnir, og að iokum fólkið sjálft,
eða sá hluti þess, sem hefir þróast
með eðlilegum hætti í þessum jarð-
vegi.
Annað einkenni, er sýnist vera óhjá-
Alla almenna fræðslustarfsemi
annast ríkið nú og alla mentun
prestaefnanna og mun engin
ástæða til að kvarta í því efni af
kirkjunnar hálfu.
En á ýmsum sviðum verður því
ekki neitað að ríkið hefir búið
illa að kirkjunni.
Veruleg ástæða er ekki til að
kvarta undan hinni miklu fækkun
presta. Breytt aðstaða, bættar
samgöngur og ekki síst, hve
mörgum störfum hefir verið létt
af prestunum, réttlætir fækkun-
ina. Aðeins á einstaka stað mun
þurfa úr að bæta. En hinsvegar
hefir ríkinu sérstaklega farist illa
við sveitaprestana, um launakjör.
þeir eru settir skör lægra en allir
aðrir embættismenn um dýrtíðar-
uppbót. Er það réttlætt með því að
ódýrara sé að lifa í sveitunum, en
það er fyrst og fremst ódýrara af
því að kaupstaðimir bjóða miklu
meiri lífsþægindi. Frá sjónarmiði
sveitanna er það óþolandi. Á stór-
um svæðum er presturinn eini
mentamaðurinn. Er einangrunin
og útsogið til kauptúnanna nógu
mikið þótt ríkið stuðli ekki bein-
línis að því með launakjörunum,
að ekki fáist aðrir prestar til að
setjast að í sveitum en þeir, sem
hafa ekki getað komist í kaup-
túnin. Og frá kirkjunnar sjónar-
miði er það óþolandi að stuðlað
sé að því, af hálfu hins opinbera,
að hinir miður færu starfi ein-
mitt hjá þeim hluta þjóðarinnar,
sem fastast heldur við trú og siðu
feðranna, og líklegastur er til
að vilja, í raun, standa með heil-
brigðri kirkju. —
öldum saman voru prestssetrin
helstu menningarsetur héraðsins,
hin prýðilegustu að húsum og í
allra fremstu röð býla.
I þessu efni hafa orðið mikil
umskifti. Prestssetrin eru víða ver
húsuð en alment gerist. Á þeim
mörgum hafa verið gerðar minni
umbætur en alment í sveitinni.
þetta er ekki ódugnaði prest-
anna að kenna. Á þessu sviði hefir
ríkisvaldið algjörlega brugðist
skyldu sinni gagnvart kirkjunni.
Kjörin sem prestar hafa orðið að
sæta lengstaf um að húsa prests-
setrin, hafa beinlínis mátt kallast
rán, oft og tíðum. Mikið hefir
p'resturinn þurft að leggja fram
úr eigin vasa. Hitt fengið að láni,
sem presturinn varð að greiða alt,
ef hann sat lengi, og því næst
oft hátt álag. Rofaði fyrir meira
réttlæti, í þessu efni á síðasta
þingi og þarf að verða framhald á
því. —
Loks eru kirkjurnar. Sérhver
mentaþjóð leggur metnað sinn við
einfaldri list. Allir þessir góðu gestii
hafa í einu unnað fegurð náttúrunnar,
málsins, og bókmentanna. þeir einir.
sem eru skygnir i öllum þessum efn-
um eiga erindi úr fjarlægum löndum
hingað til lands.
Niðurstaða þessa máls er sú, að ís-
land geti aldrei kept við hin mildu
og þéttbygðu fjallalönd um straum
hversdagsgesta. En i stað þess virð-
ist landið og þjóðin hafa haft nokk-
ur þau verðmæti andlegra afburða
og fegurðar að bjóða, sem geta heill-
að hugi einstakra úrvalsmanna, svo
að þeir festa hér rætur, og unna
hinu sama í náttúru landsins og bók-
mentum eins og börn landsins sjálfs,
og það jafnvel þó að straumur at-
vikanna beri þá til fjarlægra þjóða.
Paasche hefir lýst vel „hættunni",
sem væri fólgin í að fara til ís-
og hið ljósa sólskin vornáttanna, sem
Stephan G. Stephansson segir að
veki heimþrá útlaganna.
J. J.
-----o-----
Meiri og minni óregla er altaf
við og við á rafveitunni í bænum
— meiri en undanfarið, að því er
virðist. það er sama sagan, undan-
að eiga fögur Guðshús og halda
þau vel. Á katólskri tíð og nokkuð
frameftir voru íslensku kirkjum-
ar aðdáanlega vel búnar að grip-
um, skrúða og bókum: tjaldaðar
innan allar og skreyttar fögrum
dúkum auk alls annars skarts í
dýrum gripum.
þær voru lifandi mynd af ást
þjóðarinnar á kirkjunni og af
þeim mikla auð sem ríkið tók af
kirkjunni.
það þarf ekki að ræða um
hvernig kirkjurnar eru nú yfir-
leitt á Islandi. Eins og fyrirboði
reynast ummæli Bæjarbóndans í
Borgarfirði forðum um kirkjuna
sem vera skyldi „skrautligast
hrossahús á Islandi“. Og eins og
kirkjurnar eru óásjálegar utan,
eins eru þær kaldar og óvistleg-
ar innan. þetta er ekki eingöngu
að kenna ræktarleysi fólksins eða
forsjárleysi kirkjuhaldaranna. það
er að mjög miklu leyti ríkinu að
kenna og þeim lögum sem það
hefir sett, fyr og síðar, um fjár-
hald og tekjur kirkna. það hefir
svift kirkjurnar tekjum, bæði
beinum og óbeinum.
1 því efni er ekki um neina
breytingu til batnaðar að ræða,
eins og þó vottar fyrir um prests-
setrin, eins og áður segir og með
ákvæðum jarðræktarlaganna.
En af kirkjunnar hálfu verður
að krefjast þess að svo sé að
hennt búið, að prestsetrin séu vel
liúsuð og gert mögulegt að sitja
þau vel og það ástand sem nú er
um kirkjumar er alveg óþolandi.
Hver er sá Islendingur, sem kinn-
roðalaust getur horft á Skálholts-
og þingvallakirkjur. þetta er ekki
eingöngu mál kirkjunnar, heldur
beinlínis metnaðai-mál allrar þjóð-
arinnar.
þar sem kynslóð eftir kynslóð,
á fyrri öldum, gaf hundruðir þús-
unda og miljónir króna, til
kristnihalds í landinu, er það óþol-
andi að ríkið kasti fyrst eign
sinni á þessar gjafir og synji svo
kirkjunni um sómasamlegan ytri
stakk.
-----o----
Ofveður og slysfarir. Mánudag
7. þ. m. skall á snögglega ofsa-
fengið norðanveður með fann-
komu; frostlítið í fyrstu, en herti
frostið fljótlega. Var veðrið mest
á norðvesturlandi, enda hafa þar
hlotist tjón af. Auð var jörð fyrir
og þýð, víðast var lítt eða ekki
farið að hýsa fé, svo að það var
mjög dreift um haga. Er því ekki
að undra þótt fjárskaðar hafi
orðið miklir og mun ekki fullfrétt
um þá enn. Frétt er um allmikla
fjárskaða í Strandasýslu og Dala-
sýslu og a. m. k. fjórir menn hafa
þar orðið úti við að reyna að
bjarga fénu: Ungur piltur, Jón
sonur Sturlaugs bónda í Snartar-
tungu í Bitrufirði, Sigurbjörn
bóndi Magnússon í Glerárskógum
í Dölum, bróðir Jóhanns bónda
á Hamri við Borgarnes, Lárus
bóndi Jónsson á Hömrum og þor-
steinn Ólafsson á Hrafnabjörgum
í Hörðudal. Akureyrarpóstur var
staddur á Hrútafjarðarhálsi er
veðrið skall á, komst hann við
illan leik að Staðarbakka um
kvöldið. En á Holtavörðuheiði voru
fimm menn staddir: Jóhann Jóns-
son frá Valbjamarvöllum, er póst-
ferðina fór fyrir Jón í Galtar-
holti, Ólafur Hjaltesteð vélasmið-
ur úr Reykjavík, Jón Pálmason
bóndi á þingeyrum, ólafur Jóns-
son framkvæmdastjóri Ræktunar-
félags Norðurlands og Kjartan
Guðmundsson, unglingspiltur inn-
an við tvítugt, frá Tjamarkoti í
Miðfirði. Vom þeir staddir milli
sæluhúsanna er veðrið skall á þá,
með mikilli fannkomu. Kjartan
varð þá viðskila við samferða-
mennina, en farnaðist best, því
að hann komst löngu fyr en þeir
að Fomahvammi. Hinir töfðust
við að leita hans og mistu þá
vegar og síma og töpuðu hest-
unum. Og svo bættist það ofan
á að Ólafur Hjaltested varð ör-
magna og veikur. Varð það úr
kvæmilegt til að útlendingur geti tekningarlítið, um alt, sem verk-
orðið eiginlegur íslandsvinur er að fræðingar hafa komið nærri á
hafa smekk fyrir hátignarlegri og j Islandi.
er svarið nálega ætíð hið sama. það I lands, — fyrir þá sem finna til og
eru fornbókmentirnar og málið. En skynja íegurð og yndisleik fjallanna
þetta tvent er aðeins brú. Sjálf upp-
H.f. Jón Sigmundsson & Co.
I og alt til upphtuts sér-
■ lega ódýrt. Skúfhólkar
úr gulli og silfri. Sent
i li með póstkröfu út um
land, ef óskað er.
Jón Sigmundsson gullsmiður.
Sími 383. — Laugaveg 8.
Sjó- og bruna
vátryggingar.
Símar:
Sjótrygging .... 542
Brunatrygging . . . 254
Framkvæmdarstjóri . 309
Vátryggið
hjá
íslensku
íélagi.
ZE?ek--lcic5 þér
nth.os
óviðjafnanlegu handsápu.
Hérmeð tilkynnist vinum og
ættingjum, að ekkjan Ingiríður
Árnadóttir andaðist að heimili
sínu, Lúnansholti í Landhreppi,
Rangárvallasýslu, þann 9. þ. m.
Aðstandendur.
að þeir grófu hann í fönn og
gengu frá honum eftir föngum, en
fóru að leita bæja. Um kl. 10
á mánudagsmorguninn höfðu þeir
lagt af stað frá Grænumýrartungu
í Hrútafirði, en komust til Forna-
hvamms kl. 5 næsta morgun. Var
Ólafur Jónsson þá kalinn á fót-
um, en hinir brugðu þegar við,
með heimamönnum og reyndu að
leita að Ólafi Hjaltested, en veður
gerði leit ókleifa, allan þann dag.
Á miðvikudaginn fanst hann lát-
inn í fönninni. Leit varð að hest-
unum, og lengst að þeim sem bar
ábyrgðarpóstinn, en allir hafa
þeir nú fundist.
Grein Tímans um Vigeland hefir
verið þýdd í Bergens Tidende, sem
er eitt af helstu blöðum frjáls-
lynda flokksins í Noregi og bætt
inn í nokkrum myndum frá lind-
inni miklu. það mun vera í
fyrsta sinni sem íslenskur list-
dómur um erlenda list er þýddur
á mál annara þjóða.
Bruni. 8. þ. m., í ofsaveðri,
brann prestssetrið á Höskulds-
stöðum á Skagaströnd til kaldra
kola. Fáu varð bjargað öðru en
embættisbókum. Prófastur Hún-
vetninga, síra Jón Pálsson, býr á
Höskuldsstöðum.
Páll Eggert ólason prófessor
hefir flutt merkilega fyrirlestra
á háskólanum um Arngrím lærða.
Ritstjóri: Tryggvi þórhallsson.
Prentamiðjan Atíta.