Tíminn - 02.01.1926, Side 1

©Jaíbfeti
»4 afgcetöslun’a&ur Cimans «r
Stgurgeir 5*i6rií*fon,
Sambanbsfyús-tnu Herfjöuif
^fgteifesía
Cfmans ec i Sambanösíjúsinu
©pm baglega 9—(2 f.
Sími ^96-
KejkjuTÍk 2. janúar 1926
Landneinarnir-
— Þorleitur frá Hrafhhóli. —
pið voruð báðir höldar í þeim hóp
sem „hólmann kalda“ gróðurvonum tjaldar,
og.stefnduð hærra en lýðsins lof og hróp
er leitar hvergi fram um rendur skjaldar.
þið áttuð trú sem víða velli skóp.
— J)ið voruð brautryðjendur landnámsaldar.
þó ekki væri æfisaga löng
og oftast lítið gull í mála þegið,
þið báruð merkið hiklaust hátt við stöng,
og hirtuð hvorki um alin-mælt, né vegið.
þó stundum væri ilt um orkuföng
var ekki af sannfæring né stefnu slegið.
það fellur sárt að missa slíka menn,
úr miðri fylking, þegar störfin bíða.
Hér er svo fátt sem vísar vegu enn
og vont að segja hversu stakk skal sníða.
Hér þai’f svo oft að varast veður tvenn
og vita glöggt, hve beint má álinn ríða.
Hér skortir hvergi öfl sem eyða land
né illar vættir sem að kröftum dreifa,
það hvarf svo margur bær í svartan sand;
um sárt á víða liðfá þjóð að reifa.
það virtist stundum eins og giftugrand
og gróðurféndur myndu engu leifa.
þann moldaraðal skortir mest vort láð —
Fáll frá Beykhúsum. —
sem mælir afrek sín í landnámsteigum,
sem brestur aldrei kjark né karlmannsdáð
að klæða hrjóstur ber með vilja seigum.
Er veit og skilur: þar sem vel er sáð
er vænst að kostagróður hljóta megum.
— Með gróðrartrú sem götvar þjóðarmein,
sem glímir fús við lífs og sólar féndur. —
Er vinnulotnu bökin telur bein
og besta glófa: starfadökkar hendur.
Er signir hverja rudda og gróna rein,
og rótum bundin er við heimalendur.
Að hefja merki og benda rétta braut,
og breiða um sveitir stefnutrú og vilja.
það reynist flestum fullstór æfiþraut
er fjöll og álög hugi girða og skilja.
því leggur margur hendur, hálft, í skaut
0g hættir hvergi á vegu fanna 0g gilja.
það varpar ljóma ykkar stutta starf
og stráir vonum, — þó að brött sé gata.
Við þökkum fegnir gullinn gróðrararf,
— hið glæsta merki, — nú skal liðið rata.
þið voruð menn, og menning land vort þarf,
ei, mörkviðaða dægur-veifiskata.
29. desember 1925.
Árni G. Eylands.
X. ár.
Litið um öxl.
Minningaái'.
Á árinu sem nú er nýbyrjað eru
liðin 200 ár síðan Eggert Öiaísson
fæddist. Fimtán árum áður fædd-
ist fjkúii fógeti. En Jón Eiríksson
var tveim árum yngri.
Fyrir- tveim öldum voru að
koma fram á sjónarsviöið þeir
menn, sem hófu íramsóknar-
baráttuna á Islandi.
Og síðan hafa aliir góðir Xslend-
ingar fetað í þeirra fótspor og
tramsókn og framföriun Islands
vildu þeir helga alla krafta sína.
I nálega 200 ár nafa það þoct
Ijót orð á Islandi að neina kyr-
stoöu, íhaid og aftuihald. þann
tíma allan hafa bestu synir Ís-
lands hatað kyrstöðu, íhald og
afturhald.
Að þessu leyti mega yfkstand-
andi ár kallast miimingaár um
það að tvær aldir eru hðnar síð-
an fæddust íramsóknarmenn Is-
lands og í tvö hundruð ái’ hefir
verið reynt að feta í fótspor
þeirra.
En árið sem leið er merkilegt
ár um það gagnstæða.
það er fyrsta árið samfelda, í
200 ár, sem þjóðinni hefir verið
boðaður sá boðskapur, að með
kyrstöðu, íhaldi og aftui’haldi ætti
hag hennar að vera best borgið.
það er fyrsta samfelda árið, síð-
an stjórnin íluttist aftur inn í
landið, sem setið hafa í stjórnar-
sessi á íslandi menn, sem hafa
kyrstöðu, íhald og afturhald að
kjörorðum og eru studdir til vald-
anna af þingmeirihluta, sem hefir
letrað þessi ljótu orð á skjöld
sinn.
þá er saga landsins, á þessum
árum, verður skráð, á sínum
tíma, verður sérstök eftirtekt
veitt þessum árum, vonandi sára-
fáu, þá er íslendingar sjálfir
settu nýja menn í valdasess: þá
menn, sem rýmdu úr hásæti kjör-
orðum framsóknarmanna ís-
lenskra, tveggja alda gömlum, um
framsókn og framfarir. En settu
í staðinn hin andstæðu orð. þá
verður mikið mark tekið á þing-
tíðindum og stjómmálabaráttu
þessa fyrsta samfelda árs, er
íhald ríkti á íslandi.
En okkur, sem nú hfum, er holt
að staldra við andartak og hta
um öxl.
Stærsta betliför í sögu íslands.
Á árinu sem leið var farin
stærsta betliför sem farin hefir
verið í sögu íslands. Ríkustu menn
landsins fóru ferðina og lands-
stjóm Islands bar erindið fram
fyrir þá á Alþingi.
Eftir mesta gróðaár, sem kom-
ið hefir yfir þetta land, eftir að
þessir menn höfðu grætt meira
en nokkru sinni áður, meir á einu
ári en mörgum árum áður sam-
anlagt, báðu þeir um að breyta
íslenskum lögum þannig að þeir
slyppu við að greiða hinn rétt-
látasta skatt sem til er.
öll landsstjórnin barðist fyrir
þessu. Allur flokkur hennar í
neðri deild samþykti þetta. Af
hræðslu einni, enn ekki af rétt-
sýni, heyktust þeir á því að koma
þessu endanlega í framkvæmd.
því var ekki borið við að ríkis-
sjóðurinn þurfi ekki á þessum
peningum að halda. þvert á móti.
það var alviðurkent að ef pen-
ingarnir fengjust ekki þarna,
þyrftu þeir aö íást annarsstaðar.
það sem um var beöið var því
ekki einungis þaö að létta gjöid-
um svo næmi hundruðum þusunda
króna á ríkustu og teajuhæstu
mönnum, heldur jafnlramt um
hitt af þessum skatti, sem
ríkissjóðui' þannig misti, yrði
jaínað niður á allan almenning.
Heint samband mun því vera
milli þess að jafnframt bar lands-
stjó^nin fram tvö frumvörp um
að auka tii stórra muna netskatt-
ana á öhum almenningi.
þetta er ljótasta, og þó, því
miður, sannasta myndin af stjórn-
ai'farinu á árinu sem leið — af því
hverskonar Ihaldí á að koma í
framkvæmd á Islandi.
Landstjórnin og flokkur hennar
er einhliða stéttarfiokkur þeirra
sem auðugastir eru og tekjuhæst-
ir. það á að halda í, til þess að
þeir geti rólegir setið aö kjöt-
kötlunum. það á að svínbeygja
almenning með álögum, til þess að
hinir tekjuhæstu geti haft kúf-
inn sinn sem óskertastan.
Af þessu framferði mun lands-
stjórn og íhaldsflokkur fá þyngst-
an dóm í íramtíðinni.
En það er líka margs annars að
minnast. —
Kaupmenn eru annar stóri að-
ihnn sem styður íhaldið. Lands-
stjómin hugsaði hka til þeirra.
250 þús. kr. vissum árlegum tekj-
um ríkissjóðs var kastað, til þess
að fullnægja kröfum kaupmanna-
stéttarinnar, um að fá þessar tekj-
ur í sinn vasa. Alt íhaldið stóð
að því að kasta þessum vissu
tekjum úr ríkissjóði. En einn ráð-
herranna, faðir tóbakseinkasöl-
unnar, fór svo á því máli að héð-
an af verður hann talinn af öllum
óalandi og óferjandi í stjórnmál-
unum. Mun það einsdæmi í heims-
sögunni að stjórnarflokkur, með
sjálfan fjármálaráðherrann í
broddi fylkingar skuli beitast fyr-
ir að kasta burtu tekjum úr ríkis-
sjóði. —
Eitthvert mesta flasræðið sýndi
landsstjómin er hún bar fram
frumvarp um að stofna póhtiska
varalögreglu, sem átti að setja
niður kaupdeilur með valdi. Slíkri
aðierð er hvergi beitt í iýðírjáls-
um löndum, en bæði á Itahu og
Kusslandi er henni beitt. Bókstaf-
lega engin takmörk voru lands-
stjórninni sett, með frumvarp-
inu, um fjáreyðslu í þessu skyni.
Var það aö því leyti rétt hugsun,
að fyrirsjáanlegt var að stofnun
varalögreglunnar mundi leiða af
sér svo mikinn ófrið, hatur og'
iiðsdi'átt á móti, að ómögulegt var
að áætla hversu miklu þyrfti að
kosta til liðs þessa og hversu fjöl-
ment það þyrfti að vera. Allur
Íhaldsflokkurinn virtist standa að
þessu fargani, en kjarkinn brast
til framkvæmda er á reyndi, eins
og í tekjuskattsmálinu. Er nú
fullséð hversu hörmulega hefði
farið í haust, er togararnir voru
bundnir við garðinn, ef Ihalds-
varalögreglan hefði ógnað sjó-
mönnum meðan yfir stóð. —
Fjölmennasta stétt framleið-
enda, bændastéttin, var olnboga-
barn stjórnar og íhaldsflokks.
Frá landsstjóm, flokki hennar og
blöðum, kom ekkert annað en
óbilgirni, skilningsleysi og beinn
fjandskapur, á árinu, í bænd-
anna garð. Jón þorláksson hafði
þar forystuna. Búnaðarlánadeild-
ina reif hann niður og vildi gefa
steina fyrir brauð. það sem gott
er í Ræktunarsjóðslögunum, er
ekkert frá honum komið. Hann
vann í gegn því, eftir því sem
honum entist máttur til, gerði það
sem hann gat, og allur flokkur
hans í efri deild, til að eyðileggja
starfsemi Búnaðarfélags íslands.
— það sem gert var til að bæta
kjötmarkaðinn, er alt verk and-
stæðinga stjórnarinnar. — Á einu
sviði, um ullartollinn í Bandaríkj-
unum, átti landsstjómin frum-
kvæði að því að vilja gera eitt-
hvað fyrir bændastéttina. Fram-
kvæmdinni er lýst á öðrum stað
í blaðinu. —
Meðferð á almannafé. Stjóm-
inni var trúað fyrir ríkisfjárhirsl-
unni. það er rík skylda að’ fara
vel með alþjóðar fé. Einhver
stærsta ávirðing stjómendanna er
sú að nota almannaíé eða eignir
til að þægja gæðingum sínum,
eða á annan hátt th að styrkja
sig í sessi. 1 þessu efni hefir
landsstjórnin brotið af sér meira
á árinu sem leið en nokkur lands-
stjórn hefir nokkurntíma gert.
Hún vildi koma kvennaskólanum
í Reykjavík á landið, eingöngu til
þess að þóknast einu þingatkvæð-
inu, því atkvæðinu, sem siglt
hefir inn á Alþingi undir fölsk-
ustum fána. Innrætið landsstjóm-
ar og íhalds kom í ljós er af-
tekið var með ollu að láta landið
um leið taka að sér Blönduóss-
skólann, sem er fyrir sveitastúlk-
ur. — Landsstjórnin, og alt íhald-
ið, að því er virtist, vildi selja
Vestmannaeyjar langt neðan við
hálfvirði, einungis til þess að
þóknast einum flokksbróðumum.
— Á öðrum stað 1 blaðinu er vikið
að því hvaða hvatir lágu að fram-
kvæmdum í ullartollsmálinu. —
Og ný embætti, fleiri en eitt,
stofnaði stjórn og stjómarflokkur,
einungis til þess að þóknast stuðn-
ingsmönnum. — Svo mikil hefir
spillingin aldrei orðið áður í ís-
lensku stjórnmálalífi. þess vegna
er það ekki undarlegt, þo að jafn-
vel í sjálfum stjómarmálgögnun-
um, kvarti sjálfir flokksmenn
stjórnarinnar yfir ástandinu og
spillingunni, eins og Árni Páls-
son hefir gert nýlega. — Sú lands-
stjórn sem þannig fer með um-
boð. sitt yfir fjárráðum ríkisins
á skilið hinn allra harðasta dóm.
Að feigðarósi stýrir landsstjóm-
in þjóðarskútunni allra greinileg-
ast í gengismálinu. Hefir það mál
verið rætt svo rækilega undan-
farið í blaðinu að endurtekningar
eru óþarfar. En í mörgum hundr-
uðum þúsunda króna telst sá
skatturinn sem landsstjórnin hefir
lagt á mikinn hluta landsmanna,
ófyrirsynju, með ráðstafanaleysi
sínu í málinu. Og í því máli hefii’
hún þverbrotið yfirlýstan vilja
Alþingis.
1. blað
Ekki dræp — ekki líft. Ein-
hversstaðar verður að hætta, en
óendanlega lengi mætti halda
áfram að rekja syndir landsstjóm-
ar og íhaldsflokks. Allar hinai'
gömlu spár og lýsingar Jóns þor-
lákssonar á innræti og athöfnum
Ihaldsmanna hafa ræst — á
sjálfum honum og flokki hans.
Eins og mara hefir íhaldið og
landsstjómin lagst á þjóðina. I
stjórnarfarslegu tilliti er árið 1925
langversta ár sem yfir þessa þjóð
hefir komið síðan stjómin flutt-
ist inn í landið. — Má heimfæra
gamla sögu til landsstjómarinnar.
Einlíverjii’ verstu ræningjar og
óspektarmenn á Sturlungaöld hétu
Maga-Björn og þorkell Eyvindar-
son. Varð sú hin hinsta ganga
þeirra að þeir gengu í greipar
þórði Sturlusyni í Fagurey á
Breiðafirði. Vildi þórður láta
drepa þá, en vildi þó að þeir næðu
áður prestsfundi. þeir skriftuð-
ust, en þvínæst gekk prestur til
þórðar 0g segir honum, að þor-
kell bar þá hluti á sig „að mér
þykir hann eigi dræpur“. þórður
svai’ar: „þá er honum eigi líft og
skal dæma hann að þvi og hengja
hann síðan“. Og svo var gert. —
Hún verður varla dræp kölluð
landsstjórnin, svo stóra hluti sem
hún ber á sig og flokkana, með
verkum sínum. En sannarlega á
hitt líka við: að þá er henni eigi
líft. En alt er óvissara hvort á
Alþingi sitja nú nógu margir
jafnvitrir menn og þórður Sturlu-
son, til þess að kveða upp og
framkvæma hinn pólitiska heng-
ingardóm.
Dansinn í Hruna
eftir Indi’iða Einarsson hefir
verið sýndur hér í höfuðstaðnum
nú um jólin. Leikfélagið hefir
vandað eftir föngum til leiksýn-
inganna. Lögin við söngva og
dansa eru eftir Sigvalda Kalda-
lóns og Emil Thóroddsen. Dans-
ana hefir frú Guðrún Indriðadótt-
ir sett saman. Rifjast í þessu sam-
bandi upp hversu mikið íslensk
leiklist á að þakka Indriða Einars-
syni og fólki hans. Áhugi hans á
leikfélagsmálum hefir verið sívak-
andi. ,,Nýársnóttin“ hans mun
verða langlíf og vinsæl. En þó
mun íslensk leiklist máske standa
í mestri þakkarskuld við hann
fyrir þann þátt, sem hann hefir
átt í að búa í haginn fyrir fram-
tíðina. Er hér átt við þann þátt,
sem hann hefir átt í að þjóðleik-
hússmálið er nú komið í það horf,
sem raun er á orðin. Mintust
margir alls þessa þegar hinn
gamli höfundur að árum en ungi
í útliti, var kallaður fram með
fagnaðarlátum í lok fyrstu sýn-
ingarinnar á „Dansinum í Hruna“.
Nýtt brauðgerðarhús. Guð-
mundur ólafsson og Stefán Sand-
holt hafa reist stórt og veglegt
hús á Laugaveg 36 og hafa hið
nýja brauðgerðarhús sitt á
neðstu hæð og bakhúsum. Er það
vafalaust hið fullkomnasta brauð-
gerðarhús, sem komið hefir verið
á fót hér á landi, best búið að
hverskonar nýtísku vélum, hrein-
legast og snyrtilegast. Er óbland-
in ánægjan í hvert sinn, sem hægt
er að flytja fregnir um unga og
atorkusama menn, sem leggja
mikið á sig um að fullkomna inn-
lenda framleiðslu.
-----0----