Tíminn - 05.06.1926, Blaðsíða 2

102
TlMXNN
Klæðaverksmiijan GEFJUN
Alcureyri
er stærsta ullarverksmiðja landsins. Er stofnsett 1897. Býr til allskon-
ar fataefni handa körlum, konum og börnum. Frakkaefni, kápuefni.
Nærfatadúka, hvíta og normallita. Dúka í dyratjöld og húsgagnafóður.
Dívanteppi, rúmteppi, spítalateppi. Togaradúka.
Allskonar band, litað og ólitað. Spuni til allskonar heimavefnað-
ar. Kembing í lopa og plötu. Heimaunnir dúkar þæfðir, litaðir, ló-
skornir og pressaðir.
Verksmiðjan hefir umboðsmenn í hverjum verslunarstað á landinu.
Notið ullina yðar til þess að láta búa til úr henni fatnað handa yður
i landinu sjálfu.
íslenskt efni. íslensk vinna. Styðjið íslenskan iðnað.
AVNEM0LLEN
KAUPMANNAH0FN
mælir með sínu alviðurkenda rúgmjöli og hveiti.
Meiri vörugæði ófáanleg.
S.I.S. slsziftir ©ing'öiig'ii -við oicknjLr.
Seljum og mörgum öðrum íslenskum verslunum.
„Ekki skóla“.
Jón Magnússon fremur lögbrot til
að bægja Sunnlendingum frá að
njóta síra Kjartans við héraðs-
skólann.
Meðan Jón þorl. var framsókn-
ai-maður lýsti hann íhaldsmönnum
svo að þeir tímdu ekki að borga
opinber gjöld og væru þess vegna
móti vegum, höfnum, símum,
jámbrautum og alþýðuskólum. —
Nýfengin reynsla færir mönnum
heim sanninn um að þessi lýsing
hefir verið alt of sönn.
í aldarfjórðung hafa Sunnlend-
ingar talað um að koma isér upp i
alþýðuskóla. En framkvæmdir
hafa alt af strandað á deilu um
hvar skólinn ætti að standa. Fyrst
deildu sýslumar um staðinn, síð-
an sveitir. Einn af þeim sem með
mestum skilningi barðist fyrir
þessu máli var Gestur heitinn á
Hæli. þrásinnis kom hann að því
að Suðurland þyrfti sinn skóla,
engu síður en bankaútibú, járn-
braut, áveitur o.s.frv. þegar hann
var fallinn frá tók Eiríkur bróðir
hans við forgöngu í málinu. Sam-
skot voru hafin og voru þau orðin
50—60 þús. Á síðasta þingi sem
Eiríkur sat, var hann forgöngu-
maður að því að þingið mæjlti svo
fyrir, að stjórnin lét rannsaka
skólastaði. Fól stjómin það húsa-
meistara landsins. Af mörgum
góðum stöðum leist honum best á
Laugarvatn og rökstuddi það. Ei-
ríkur hafði þannig komið af stað
þessari rannsókn, sem leiddi til
staðarvals, bygt á sérfræðilegum
ástæðum en ekki sveitadrætti. 1
öðra lagi hafði Eiríkur sýnt þá
sjálfsögðu víðsýni, að fordæma
ófrjóa deilu um staðinn. í hinni
umtöluðu ræðu 1923 segir hann
að Sunnlendingar muni ekki deila
um staðinn, sætta sig við þing-
völl, Reyki eða Ólafsvelli. Að hér
var um héraðsskóla Sunnlendinga
að ræða en ekki ailsherjarskóla
eins og t. d. mentaskólann eða
Hvanneyri sést af því aðj E. E.
leitast við að bera isveitardrátt af
Sunnlendingum í héraðsskólamál-
inu. — Næsta spor áfram er það
að þá um haustið býður Eiríkur
sýslunefnd Árnesinga að ganga
úr útibúshúsinu, vegna skólans.
Kaupverð hússins og viðgerð
hefði orðið um 100 þús. kr.
Áhuginn var svo mikill að at-
kvæðagreiðslu um þetta tilboð
mátti ekki fresta einn dag. Sýslu-
lortikyibstoni írnkt.
Áhugi manna á jarðrækt hefir
aukist mjög á þessum síðustu ár-
um, enda hefir samkepnin við
sjávarútveginn þrengt mjög að
bændum, svo að öll hugsanleg ráð
þarf að nota til þess, að standast
hana. öllum, sem um þetta hafa
íætt og ritað hefir komið saman
um það, að öflugasta ráðið sé
ræktun landsins og mestu hug-
sjónamennimir hafa gengið svo
langt eða sett markið svo hátt, að
allur heyskapur eigi að verða á
ræktuðu landi. En til þess eru
túnin okkar of fá og of smá og
til þess þurfa framfarirnar á því
sviði að verða stórstígari en þær
nú em.
þaksléttuaðferðin er nú viður-
kend of dýr og seinvirk til þess
að nokkrar verulegar framfarir
geti orðið meðan hún aðallega er
notuð, og þess vegna hefir græði-
sléttan rutt sér mjög til rúms á
seinni árum. Hún á líka fullan
rétt á sér þar sem jarðvegurinn
er góður og í góðri rækt, þar
sem vandvirkni er viðhöfð og
áburður nógur.
Verstu ókostir hennar eru:
1) að því verður ekki ráðið bein-
línis hverjar plöntutegundir taka
sér þar bólfestu, og sé einhver
skortur á jarðvegsgæðunum eða
nefnd vildi að vísu ekki kaupa
gamalt timburhús, óhentugt fyrir
skóla. En boðið um húskaupin
sýndi áhuga að byrja fljótt.
Næst er það, að gefendur eink-
um Hreppamenn fóru að heimta
framkvæmd. Á sýslufundi Árnes-
inga í fyrra er samþykt að
sýslan skuli byggja og starf-
rækja skólann. Sýslumaður var
þá tregastur, en fulltrúar sveit-
anna vildu byrja strax. þing-
mönnum er falið að útvega fram-
lag úr landssjóði. Ihaldið þvælist
fyrir eins og í öðrum framfara-
málum, en styrkur hefst fram.
I vetur eru veittar aðrar 20 þús.
og sérstök heiðurslaun handa sr.
Kjartani í sambandi við skóla-
stofnun. Tveir sýslufundir fjalla
um málið, og að lokum er sam-
þyktur sá staður, sem velja bar
eftir rannsókn þeirri sem Eiríkur
hafði komið til leiðar 1923. Síðast-
liðinn laugardag var umræðufund-
ur um málið við þjórsárbrú. Var
það aðallega fólk úr nágrenninu.
Aðalumræðuefnið var raunar
hvort byggja skyldi skólann á
köldum stað eða heitum. Nálega
20 manns töluðu, 7 með köldum
stað, en 14 með því að nota jarð-
hitann. En meiri hluti þeirra Ár-
nesinga sem þama voru staddir,
voru úr lágsveitunum, þar sem
ekki er um jarðhita að tala.
Höfuðröksemd þeirra sem vildu
kaldan stað var sú, að Ámesingar
gætu ekki borið skólann uppi.
Rangæingar yrðu að vera með og
vegna þeirra yrði að byggja
skólann austan við jarðhitasvæð-
ið. En nú kom tvent til greina.
Sr. Kjartan leiddi rök að því að
jarðhiti á skólastaðnum væri fjár-
hagslega meira virði en 70 þús.
í framlögðum peningum. Rangæ-
ingar þurftu að leggja meira fram
en þetta, til þess að ávinningur
yrði að færslu. — í öðru lagi
þurftu Rangæingar yfirleitt að
vilja samvinnu um skóla á köldum
stað.
Mótstöðumenn hverahitans gátu
enga röksemd fært fram gegn
kenningu sr. Kjartans við hvera-
hitann í heilsubót og þæigindum.
Ekki tók betur við með bónorðið
til Rangæánga. Sýslumaður þeirra
þvertók fyrir alt samstarf, eins
og sr. Eggert á þingi í fyrra.
Hver sýslan yrði að leysa málið
fyrir sig. Einar á Geldingalæk
mælti fast fram með Laugavatni,
og talaði um „bjánaskap" þeirra
Árnesinga, sem væru að eyða
málinu. Guðbrandur í Hallgeirsey
meðferð sléttunnar,, á maður það
á hættu, að miður góðar grasteg-
undir taki sér þar bólfestu. þar
sem þurlent er, byrjar gróðurinn
oft með snarrótarpunti, sem að
vísu er hár og gefur mikið hey
en sem er grófgerður og blaðfár
og því miður gott gott fóðurgras.
Á deiglendi tekur eltingin yfir-
ráðin og hana er ekki létt að yfir-
buga.
2) Annar ókosturinn er sá, að
græðisléttan ber oftast ekki fulla
uppskeru fyr en á 3. og 4. ári,
eða síðar. það eru að vísu dæmi til
þess, að full uppskera fáist á 1.
eða 2. ári, þar sem jarðvegur,
vandvirkni og áburður er eins og
það á að vera, og græðisléttan
getur því átt fullan rétt á sér á
velræktuðum og frjósömum tún-
um. En nú eru túnin sumstaðar
orðin slétt og víða að verða það
og þess vegna getur græíðisléttan
enn ekki fullnægt okkur í fram-
tíðinni.
Nei, okkar framtíðai' sléttunar-
aðferð er Fræsléttan. Enn sem
komið er ræktum við ekki íslensk
fræ svo nokkru nemi og þess
vegna verðum við ennþá að nota
útlent grasfræ þegar fræsléttur
eru búnar til. þetta fræ er mest-
megnis frá Danmörku, þýskalandi
og „Skandinaviu" og því alið upp
við alt önnur náttúruskilyrði en
það á að vaxa við hér. En eins og
sagðist heldur senda börn sín í
héraðsskóla í fjarlæg héruð, þar
sem laugarhiti væri, sundlaug o.
s. frv. heldur en á kaldan skóla
í nágrenninu. Fjórði Rangæingur-
inn, Sigurður bóndi, á Brúnum
lýsti með sterkum orðum trú
sinni á Laugarvatnsskóla, þar sem
sr. Kjartan væri forstöðumaður.
bent er á áður, er það mjög lík-
legt að þetta fræ vanti marga þá
kosti sem við hljótum að krefjast
hér á landi, svo sem harðgjörvi o.
fl. og dugi þess vegna miður en
skyldi.
það hefir líka sýnt sig í reynd-
inni, að þetta er svo. það er ef til
vill, einstaka maður, sem hefir
tekist að búa til góða fræsléttu,
en hjá öllum þorra manna hafa
þær mishepnast. Til þess eru vit-
anlega margar orsakir, svo sem
vankunnátta, hörð veðrátta o. fl„
en aðalástæðuna tel eg þó slæjmt
fræ. Stundum spírar það illa,
stundum frjósa kimplöntumar til
dauða um leið og þær gægjast upp
úr moldinni, og þó það geti mynd-
að fullþroska plöntur, hefir það
þó jafnan sýnt sig, að þær verða
ekki langgæðar, heldur smáhverfa
og innlendur gróður kemur í
þeirra stað og hver hann verður,
er ekki fullkomlega í sjálfsvald
sett, frekar en við græðisléttuna.
Fræsléttan er því á völtum grund-
velli bygð, á meðan ekki fæst gott
íslenskt fræ og þangað til er að
líkindum best að nota græðislétt-
una þar sem jarðvegurinn er hæf-
ur til þess*
Fyrstu árin, sem Ræktunarfé-
lag Norðurlands starfaði, safnaði
Sigurður Sigurðsson, núverandi
búnaðarmálastjóri, íslensku gras-
fræi í því skyni, að koma upp inn-
Kennari úr Skaftafellssýslu, Stef-
án Ilannesson tók í sama streng-
inn. Gunnar á Selalæk einn mælti
bót köldum stað, af Rangæingum.
Seint á fundinum reyndu Ágúst
í Birtingaholti og Páll á Ásólfs-
stöðum samkomulag við formæl-
endur kaldra staða neðar í sýsl-
unni Hveraheiði í Hreppunum. En
lendum kynstofni og frægækt. Nú
eru liðin 20 ár síðan og ennþá
stöndum við svo að segja í sömu
sporum, hvað þetta mál snertir.
Sigurður sá hverja þýðingu þetta
mundi fá í framtíðinni, og málið
hefir hvað eftir annað komið fyr-
ir búnaðarþingið, en það hefir, af
einhverjum ástæðum ekki séð sér
fært að sinna því, þó það um leið
einróma hafi viðurkent, að þetta
væri nauðsynjamál.
En nú er nóg komið af þeim
svefni, og mál að taka til starfa,
og það er einmitt þið bændurnir,
sem eigið að heimta það. þið eigið
að segja, sem er, að framkvæmda-
leysi í þessu máli standi veruleg-
um jarðræktar-framförum fyrir
þrifum, þar sem það geri fræslétt-
una óframkvæmanlega. Gg þar
sem þið sjálfir ekki getið gert
jurtakynbætur, verður það opin-
bera að taka málið að sér, það
er hvort sem er að nokkru leyti
fyrir ykkar peninga gert.
En á þessu þarf að byrja í dag
tn ekki á morgun, því þegar á
að fara að nota fræið, er ofseint
að byrja á að framleiða það. það
er ekki gert á einum degi og held-
ur ekki einu ári, það tekur mörg
ár. Áðurnefnd jurtakynbótastöð í
Danmörku hafði þannig starfað í
10—15 ár, áður en fyrstu jurta-
kynin vora send þaðan. Svo lang-
an tíma tekur það a. m. k. að
þar var blá-kalt nei. Kaldur skyldi
staðurinn vera. Umræðurnar um
málið sýndu að samkomulag um
skólarekstur á köldum stað er
útilokað. Aftur var auðséð á ræð-
um Rangæinganna að þeir myndu
margir hlynna að skóla á Lauga-
vatni. Fundurinn sýndi að ásókn-
in í kaldan stað stefndi ekki að
öðm en að eyðileggja allar fram-
kvæmdir.
Jón Magnússon hafði í alt vor
hindrað húsameistara frá að fara
austur og mæla fyrir skólahúsi.
Og meðan fundurinn stóð við
þjórsárbrú skrifar Jón sýslu-
manni Árnesinga bréf þar sem
hann neitar að samþykkja áætl-
un og teikningu húsameistara.
Ekki af því að Jón áliti áætlun-
ina ranga, enda hefir hann auð-
vitað ekkert vit á því. En Jón
fremur þetta ofbeldi til að hafa
„formlegan“ rétt til að svíkja
Ámesinga um landssjóðsstyrk í
bygginguna og geta hindrað fram-
kvæmd málsins.
Upp úr frestun skólamálsins
nokkur ár hefst það fyrst og
fremst, að sr. Kjartan, sem allir
Árnesingar virðast vilja fá til að
byrja skólann kemur aldrei til
að starfa þar. Með ofbeldi sínu
og lögbrotum vinnur Jón Magn-
ússon aðallega það, að spila sr.
Kjartani út úr leiknum og að
Suðurland verður skólalaust enn
um nokkur ár. Mbl. gleðst auð-
sýnilega yfir öllu sem hindrar
þróun þekkingar og andlegs valds
í sveitunum. En ef Gestur á Hæli
mætti líta upp úr gröf sinni myndi
honm þykja undarlega við bregða,
ef Jóhann V. væri orðinn leiðtogi
sýslunga sinna í mentamálum.
J. J.
■ • » ——
þau stórtíðindi gerðust í maí,
að meirihluti stjórnar Búnaðar-
félagsins, Vigfús Einarsson í
stjórnarráðinu og Magnús á Blika-
stöðum, sögðu Sigurði búnaðar-
málastjóra upp stöðu hans frá 1.
júní. Hann er því ekki lengur for-
stöðumaður búnaðarmálanna.
Minnihluti stjórnarinnar (Tr.
þ.) lagði til að starf Sigurðar
væri laust í byrjun búnaðar-
þings um miðjan næsta vetur, og
að búnaðarþing léti í ljósi álit
sitt um ágreiningsefni það, sem
risið hefir milli Sigurðar og
stjómarinnar.
mynda nýtt plöntukyn. En einmitt
þess vegna er nauðsynlegt að
byrja sem fyrst.
Eins og dæmin hér að framan
sýna, má takast að breyta plönt-
unum ótrúlega með úrvali og kyn-
bótum og eg vil hér rifja upp
dæmið með sykurrófuna, sem fyr-
ir 100 árum hafði 6—8% sykur,
nú um 20%, með öðrum orð-
um, sykurmagn hennar hefir auk-
ist með 200%. Eg held þess vegna
að eg sé ekki of bjartsýnn, því
eg geri ráð fyrir, að heyuppskei>
an af túnunum geti aukist um
50% með úrvali og kynbótum, en
eg vil ekki fara hærra, því þá
er eg viss um að eg fer ekki út
í neinar öfgar.
Hvað segir það okkur nú, ef
við getum aukið heyuppskeruna
með 50% ? það segir okkur
1. að af 200 hesta túni nú fáum
við 300 hesta.
2. að töðufengurinn af öllu
landinu ykist um 400.000 hesta
á ári, miðað við uppskeru 1923.
Sé hver hestur metinn á 12 kr.
gerir þetta um 5 milj. kr. ár-
lega. Dálaglegur skildingur!
3. að áburðurinn, sem færður
er jarðveginum notast betur.
Flestir þekkja kýr, sem aldrei
geta mjólkað neitt verulega. þó
það sé hrúgáð í þæ(r fóðurbæti
og töðu eins og þær geta étið,
þá komast þær ekki nema í