Tíminn - 12.06.1926, Blaðsíða 3

TlaiNN
107
T. W. Buch
(Ziitasmiðja Bnchs)
Tietgensgade 64.
Köbenhavn B.
LITIR TIL HEIMALITUNAR:
Demantssorti, hrafnssvart, kastorsorti, Parísarsorti og
allir litir, fallegir og sterkir.
TIL HEIMANOTKUNAR:
Gerduft „Fermenta", eggjaduft, ávaxtadropar, soya,
matarlitir, „Sun“-skósvertan, „ökonom“-skósvertan, sjáf-
vinnandi þvottaefnið „Persil“, „Henko“-blæsðdinn,
„Dixin“-sápuduftið, „Ata“-skúriduftið, kryddvörur, blámi,
skilvinduolía o. fl.
Brúnspónn.
LITARVÖRUR:
Anilinlitir Catechu, blásteinn, brúnspónslitir.
GLJÁLAKK:
„Unicum“ á gólf og húsgögn. þomar vel. Ágæt tegund.
HOLLENSKT EXPORT KAFFI-SURROGAT:
Besta tegund. hreint kaffibragð og ilmur.
Fæst alstaðar á íslandi.
Gaddavírinn
Samband“
er sterkur og tiltölulega langódýrastur.
Kaupfélögin annast um pantanir.
Eitt af því sem komið hefir
óorði á meiðyrðamál var vitneksj-
an um Alberti. Málaferlahneigðin
er stundum kend við hann og
kölluð Alberti-sýkin. Alberti er
mesti og frægasti stórþjófur
Dana, einmitt þegar hann var
dómsmálaráðherra. Hann vissi
sektina brenna hið innra. En til
að bjarga ytra borðinu ofsótti
hann fjölda manna víðsvegar inn
land meðaferlum og notaði þýfið
í herkostnað. Alberti vann fjölda
af þessum málum. En að sama
skapi styrktist þjóðin i trúnni á
sekt hans. Og eftir fall hans óx
óbeit á málaferlamönnunum. Menn
yfirfærðu á þá spillingu Albertis.
Sú trú komst á, að þeir sem,
þyrftu sífelt að leita til dómstól-
anna til að sanna sýknu sína,
væru venjulega spiltir hið innra.
Albei*ti hefir notað mest meið-
yrðalöggjöfina allra þegna Kristj-
áns 10., en um leið brotið niður
trúna á gildi hennai-, nema helst
hjá þrautspiltum mönnum, eða
frámunalegum undirmálsfiskum
að gáfum og þekkingu.Frá slíkum
mönnum hefir þrásinnis verið
kastað lítilsvirðandi orðum að
ýmsum Framsóknarmönnum,
ekki síst ritstjóra Tímans, sem
jafnan hefir haft rótgróna óbeit
á Alberti-sýkinni. Mér þótti gott
að nota í vetur gefið tilefni og
láta allan landslýð sjá, að þó að
ýmsir lágt settir dátar í Mbl.-
liðinu væru haldnir af Alberts-
sýkinni“ (auðvitað án þess að
hafa stolið eins og Alberti!), þá
væri það í óþökk leiðtoga
flokksins. Tilefnið gafst út af
hinum gífurlegu fúkyrðum Sig.
þórðarsonar um Alþingi í heild
sinni, en um Jón Magnússon og
Jóh. Jóhannesson sérstaklega.
Mbl. prédikaði óspart heimspeki
Albertis. Nú varð flokkurinn að
sýna hvort það væri höfuð hans
eða botndreggjar, sem haldið væri
af Alberti-sýkinni.
Eg bar fram tillögu um það,
að þingið, Jón Magnússon og Jóh.
Jóh. skyldu fara í mál við karl-
tetrið. I framsöguræðu tók eg
fram, að dómstólarnir væru tveir.
Almannadómurinn væri hinn
áhrifamesti og æðsti dómstóll. Til
hans áfrýjuðu nálega allir sæmi-
lega mentaðir menn málum sín-
um( gagnvöm undantekinni, þar
sem manni höldnum af Alberti-
sýki er stefnt gagnstefnu). —
Stjórnmálamenn og blaðamenn
létu sér vel líka að almannadóm-
urinn gerði út um mál þeirra,
alstaðar þar sem rannsókn al-
mennings kæmist að gögnum
útgáfu og innlánsstarfsemi gegn
vöxtum í senn. Gekk svo t. d. í
Svíþjóð fram undir síðustu alda-
mót. Og er ekki kunnugt um að
tjón hafi hlotist af fyrir þjóð-
bankana. 1 hinum stærri löndum
mun ekki þykja ástæða til, að
þjóðbankarnir reki „hin minni
háttar viðskifti, sem sparisjóðs-
starfsemin hefir í för með sér“,
eins og próf. Axel Nielsen kemst
að orði, en meðal hinna smærri
þjóða hefir í seinni tíð, einkum
síðan afleiðingar heimsstyrjald-
arinnar fóru að gera vart við sig,
tekið að brydda á kröfum um, að
þjóðbankamir séu auknir og gef-
ið svo mikið vald í viðskiftalíf-
inu, að þeir geti talist ábyrgir
um gang peningamálanna".
„þjóðbankar annara landa greiða
yfirleitt ekki vexti af innlánum,
enda berst þeim mörgum hverj-
um engu að síður nægilega mik-
ið innlánsfé til að starfa með, auk
seðlanna. þau innlán sem þannig
eru geymd vaxtalaus í bönkun-
um, eru að vísu mjög hreyfan-
leg, en þó mun yfirleitt hægt
að hafa ekki minna en helming
þeirra í stuttum útlánum. En hér
á landi mundi seðlabanki, sem
enga vexti greiddi, ekkert geymslu
fé fá til umráða. 1 hinum auð-
ugu löndum mundi ríkisbönkun-
málsins. Hinn lagalegi dómstóll
væri af slíkum mönnum notaður
þav sem málsefni væri svo flókið,
að almannadómurinn gæti ekki
beitt sér.
Eg benti á að ásakanirnar á
Alþingi væsru í rauninni þess eðl-
is, að almenningur væri þar full-
bær um að dæma, svo sem það
hvort á þingi nú sitji nálega ein-
göngu gersamlega siðspiltir menn.
Gerðir þingsins eru opnar fyrir
öllum, hvar sem þeir eru á land-
inu. Öðru máli var að gegna um
Jón og Jóhannes. Sekt þeirra eða
sakleysi um stjórnarráðskvistinn
og Guðjónsmálið getur aldrei
orðið fullsönnuð nema með „juri-
diskri“ rannsókn.
Að minni hyggju gat þingið
skotið máli sínu undir almanna-
dómstólinn, en Jón og Jóh. urðu
að fara í mál, nema ef þeir gátu
leitt rök að því að árásarmað-
urinn væri að engu hafandi.
Jón M. var samdóma um Al-
þingi. Skammimar um það voru
biksvartar, en Jón sagði, að það
væri „broslegt ef Alþingi færi að
höfða mál, þótt sagt sé misjafn!
um það“. Og litlu síðar í sömu
ræðu sagði Jón. pað væri „frem-
ur lítilmannlegt, ef Alþingi gæti
ekki þolað dóm og því síður sem
þetta var gífurlegra. J>að væri
aumt þing, sem sinti slíkum gíf-
uryrðum*. Jón M. er einmitt á
þeim aldri, sem fékk mestan við-
bjóð á Albertisýkinni yfirleitt.
En hann játar að nóg séu stór-
yrðin hjá S. þ. — En til þess
að útskýra afstöðu þeirra félaga
hans og Jóh. Jóh. bætti Jón M.
enn við: það er „furðulítil vöni í
meiðyrðamálum fyrir sóma ein-
staks manns eða félags“.
Hin skarpa áfelling Jóns M. á
Albertisýkinni, og sú rótgróna
fyrirlitning sem kom fram í orð-
um hans á meiðyrðamálum var
einmitt það, sem leitað var að.
Framsóknarmenn þurftu ekki
læknis við í þessum efnum. þeir
vissu vel yfirburði almannadóm-
stólsins, þar sem hann næfr til, og
þeir höfðu sýnt í verkinu rétt-
mæta fyrirlitningu á Albertiveik-
indum hrcssakaupmanna og síld-
arbjargráða-bænda. En neðsti
hluti íhaldsins hafði gott af
ádrepu og fékk hana. íhalds-
menn vildu ekki málaferli fyrir
Alþingi, Jón eða Jóhannes, þó að
blöð flokksins hefðu heimtað það.
þar með hafði Albertisminn
fengið stungu í hjartastað. þeg-
ar lág-lýður íhaldsins fær næst
hríðir af veiki hins danska smjör-
þjófs, verður vísað til orða og
um berast alt of mikið innláns-
fé, ef þeir tækju það til ávöxt-
unar. Hér á landi er reynslan
aftur sú, að Landsbankanum
berst ekki meira innlánsfé en
hann þolir, þó hann greiði jafn-
háa vexti og sparisjóðir og einka-
bankar, þrátt fyrir það, að all-
ur almenningur hefir talið vísa
ábyrgð ríkissjóðs á öllu innláns-
fé bankans“.
Um samband seðlaútgáfu og
sparifjárávöxtunar hjá Islands-
banka segir svo í áliti meiri
meiri hlutans: „íslandsbanki hef-
ir haft hvorttveggja með hönd-
um svo að segja frá upphafi,
seðlaútgáfu og ávöxtun innlána,
þar á meðal sparifjár. Á síðari
árum hefir bankinn orðið fyrir
töluverðu tapi, og hefir bryddað
á því í sambandi við umrædda
ráðstöfun seðlaútgáfunnar eftir
að Islandsbanki lætur af henni,
að orsökin til tapanna hefir ver-
ið talin sameiginleg seðlaútgáfu
og sparisjóðsstarfsemi í bankan-
um. það er að vísu rétt, að tap-
ið stafar vitanlega af því, að
bankinn hefir hætt um of því fé,
sem hann hafði með sparisjóðs-
kjörum og gefið ógætilega út
seðla, auk þess sem hann starf-
aði með miklum erlendum lánum.
En hitt er rangt, að tapið stafi
gerða forkálfa þeirra. Hér eftir
verður það öllum ljóst, að al-
mannadómurinn verður hæsti-
réttur um hvað sé rétt í pólitískri
framkomu. þegar frá líður munu
menn átta sig á, að viðurkenning
þessarar einföldu sanninda, marka
verulegt spor í siðmenningarþró-
un landsmanna. J. J.
--------
„Krepti hnefinn“.
Sigurður Eggerz er enn á ný
að „kreppa hnefann“ frammi
fyi'ir „þjóðinni sinni“. þarf nú
mikils við, því sjáanlegt er að
þessi pólitíski lausamaður er með
öllu fylgislaus. Er hann allsstað-
ar að leita að opinni vök milli
hinna þriggja viðurkendu flokka
(Framsóknar, íhalds og Jafnað-
armanna), en kemst hvergi upp.
Vonleysi og örvænting hafa rask-
að svo sálarró hans, að hann í
síðustu Lögréttu ber öllum kaup-
félagsstjórum á landinu það á
brýn, að þeir versli með sannfæi’-
frá sambandinu á milli seðlaút-
gáfu og ávöxtunar innlánsfjár í
einni og sömu stofnun. það hefir
ekki verið sýnt fram á, að inn-
lánsféð hafi teygt bankann til
ógætilegrar seðlaútgáfu. Notkun
bankans á seðlaútgáfunni sjálfri
mun ekki hafa verið í samræmi
við réttar seðlabankareglur, án
þess þó að innlánsféð hafi teygt
hann til þeirrar ráðabreytni. —
Margt studdi að því að láta það
gleymast, að íslandsbanki hafði
skyldu venjulegs seðlabanka að
rækja. þó að Island hafi verið
sérstök fjárhagsleg eining frá því
1874 og þrátt fyrir það, að hér
voru frá 1903 gefnir út seðlar
að hætti annara þjóða, þá olli
sambandið við Danmörku til 1918
því, að menn gerðu sér ekki grein
fyrir, að gengismunur gæ(ti orðið
á íslenskri og danskri krónu. í
ríkinu voru í rauninni tveir seðla-
bankar, þjóðbankinn danski og
íslandsbanki. Hin danska mynt
yfirskygði íslensku seðlana, og
mun stjórn íslandsbanka á styrj-
aldarárunum og fyrst eftir ófrið-
inn ekki hafa gætt þess, að bank-
inn hafði allar seðlabankaskyld-
ur að rætkja til að varðveita gengi
íslenskrar krónu, sem þá var að
vísu aldrei minst á að til væri.
Auk þess munu viðskifti bank-
ingu kaupfélagsmanna. Hefir slík
svívirðing aldrei fyr sést á prenti
um kaupfélagsmenn landsins og
hefir þó hinn gamli samherji og
lærifaðir S. E. í bankamálum,
Björn Kristjánsson, flest tiltínt í
níðritum sínum kaupfélagsmönn-
um til óþurftar. Ætla mætti að
Sig. Eggerz væri með þessum
svívirðulegu brigslum að hefna
sín fyrir móttökurnar í Borgar-
nesi í fyrrahaust. Var klappað
fyrir öllum aðkomumönnum, sem
töluðu á Borgamesfundinum,
nema fyrverandi yfirvaldi Mýra-
og Borgarfjarðarsýslu, Sigurði
Eggerz. Á eftir hans ræðu klapp-
aði enginn.
Sigurður Eggerz gerir „þjóðinni
sinni“ áreiðanlega mest gagn með
því að setjast á friðstól innan
steinveggja Islandsbanka og
njóta í næði bankastjórastöðunn-
ar, sem hann veitti sjálfum sér
af einskærri þjóðhollustu, og um-
hyggju fyrir velferð „þessa
lands“. N.
ans við ríkisssjóð hafa átt þátt
í að teygja hann til ógætilegrar
seðlaútgáfu, og þarf að setja
skorður við slíku, hvar sem
seðlaútgáfunni var beitt ógæti-
legar en skyldi. Bankinn jók sí-
felt útlán sín, án þess að það
væru innlánin, sem teygðu hann
til seðlaútgáfunnar, í stað þess
að beita háum forvöxtum og öðr-
um meðulum til að draga úr út-
lánunum, og notaði aðstöðu sína
sem seðlabanki til að halda þessu
í horfinu. það var einmitt hin
mikla seðlaútgáfa, sem hleypti
ofvexti í innlánin, en ekki gagn-
stætt. Töp íslandsbanka á seinni
árum vekja því engan kvíða um,
að seðlabanki, sem gerir sér ljóst,
hverjar skyldur hans eru, og
enga tilhneyging á að hafa til
að afla sem mests gróða, hljóti
að hætta um of efnum sínum,
þó hann ávaxti innlán, við hlið-
ina á seðlaútgáfunni“.
Okkar þjóðfélag er ekki enn
komið á það stig, hvorki fyrir
sakir mannfjölda né annara hluta,
að hér geti verið að ræða um að
hafa seðlabanka, sem sé ein-
göngu „banki bankanna", og hjá-
kátlegt mundi vera að hafa hér
í litlu þjóðfélagi tvo ríkisbanka,
annan fyrir seðlaútgáfu og hinn
fyrir almenn bankaviðskifti. það
V asaþekkiug'
þóraiins á Hjaltabakka.
Til að gera sér hugmynd um
livað íhaldsmenn telja boðlegt til
framboðs kjósendum sínum skulu
nefnd tvö dæmi um fáfræði þór-
arins á Hjaltabakka.
1. Á Sveinsstaðafundinum í
fyrra vor sagði hann að Fram-
sóknarmenn vildu fara að eins og
Bolsevikar í Rússlandi taka jarð-
irnar af bændum og gera alla
að leiguliðum. þegar honum var
bent á, að Bolsevikar í Rúss-
landi hefðu gefið leiguliðunum
jarðirnar, sem þeir ekki áttu áð-
ur, þá þagnaði þórarinn og
skammaðist sín fyrir að vitna til
útlanda um það sem hann vissi
minna en ekkert um.
2. Á sama fundi sagði þórar-
inn að hvergi væri til samvinnu-
flolckur nema á Islandi. Honum
var þá bent á England, þar sem
samvinnufélögin mynda pólitisk-
an flokk síðan 1916 og bjóða
frambjóðendur fram bæfði til
þings og bæjarstjórna. Hann neit-
aði þessu. þá var hann spurður
hvort hann læsi blað ensku kaup-
félaganna. „Cooperative News“,
sem ræðir stjómmál samvinnu-
flokksins nálega í hverju blaði og
hvort hann læsi ensku. þórarinn
játaði að hann þekti hvorki blað-
ið né læsi ensku. Honum var þá
vísað á stað í Reykjavík þar sem
hann gæti fengið að nota blaðið
með túlk um þingtímann í vetur.
En þórarinn kom ekki. Skamm-
aðist sín réttilega jafnt fyrir
framhleypnina, ósvífnina og ment
unarleysið. Áheyrandi.
---«----
Frá úílöndum.
Símað er frá London, að námu-
eigendur hafi gert nýja tilraun
til samninga. þeir krefjast ekki
launalækkunar nú, en halda enn
fast við kröfu sína um lengri
vinnutíma. Ókunnugt er um,
hverjar undirtektir tillaga þeirra
fær.
— Símað er frá London, að
Lloyd George þvemeiti því, að
hann æski upptöku í Socialista-
flokkinn. Sagði hann m. a.: Eg
er frjálslyndur, en ekki socilisti.
Rætt hefir verið um deilumálið á
fundum í frjálslynda flokknum,
en atkvæðagreiðslu frestað. Álit-
íð er, að Lloyd George vinni sigur.
væri hin sama einokun af ríkis-
ins hálfu, þó tvær stofnanir önn-
uðust reksturinn heldur en ein,
og er þó hér engin ástæða til að
kvarta um einokun frekar en áð-
ur, þó frv. meiri hluta banka-
nefndarinnar væri samþykt.
Breytingin, frá því sem áður var,
er í því fólgin, að Landsbankinn
kemst í hin sömu spor og ís-
landsbanki var í áður. Hitt er
rétt, að þörf er hér á fleirum
bönkum og nýju fjármagni, en
þeirri þörf verður enganveginn
fullnægt með því að skifta í
tvent neinni af þeirri banka-
starfsemi, sem fyrir er í land-
inu. Tveir helmingar verða aldrei
meir en einn heill. En til þess
að ryðja braut nýjum einkabönk-
um, þarf hið fyrsta að setja al-
menna bankalöggjöf, sem geri
hverjum og einum, sem skapað
getur möguleika til þess, kleift
að hefja bankastarfsemi undir
vemd hennar.
—■—■♦----
Konungur vor er væntanlegur
til landsins í dag. í Reykjavík er
hafinn nokkur viðbúnaður til
þess að taka á móti honum. Von-
andi verða allir Islendingar sam-
taka um að fagna vorum æðsta
embættismanni eins vel og föng
eru á.