Tíminn - 07.08.1926, Blaðsíða 2

Tíminn - 07.08.1926, Blaðsíða 2
136 TIMINN Ungllngaskóli Asgríms Magnússonar Bergsstaðastræti 3. Beykjavík. Skólinn byrjar fyrsta vetrardag. Starfar að kvöldinu. Inntökuskilyrði: að umsækjandi hafi engan næman sjúkdóm, að hann hafi lokið lögskipuðu prófi undir fermingu. Námsgreinar: Islenska, reikningur, danska, enska, líkams- og heilsufræði og útsaumur. Kenslu- gjald kr. 85,00 fyrir allan veturinn, er greiðist-við skólabyrjun. Um- sóknir sendist undirrituðum, sem gefur allar nánari upplýsingar. Isleiíur Jónsson Pósthólf 713. Reykjavík. P.W.Jacobsen&$ön Timburverslun. Símnefni: Granfuru. Carl Lundsgade Stofnað 1824. Köbenhavn Afgreiðum frá Kaupmannahöfn bæði stórar og litlar pantanir og heila skipsfarma frá Svíþjóð. — Sís og umboðssalar annast pantanir. Eik og efni i þilfar til skipa. KartSflupestin. Sumarið hefir verið mjög vot- viðrasamt hér sunnanlands, svo að til vandræða horfir. Ekki er það einungis að heyin hrekist, heldur hefir hin sífelda væta skaðleg áhrif á ýmsan gróð- ur jarðarinnar; en sérstaklega sýnist mér þó vera kviliasamt í kartöflugörðum. Á smákvillum, eins og t. t. stöngulsýki, ber víða hér, en hitt er alvarlegra, að sjálf kartöflupestin (Phytofthora in- festansi) hefir gert vart við sig síðasta hálfa mánuðinn, og getur ilt hlotist af því, ef tíðin ekki batnar bráðlega. Kartöflupestin er hinn mesti vá- gestur og breiðist út með geysi- hraða. Hún orsakast af sníkju- sveppi, og gró hans berast með vindinum, klæðnaði manna og á ýmsan annan hátt, t. d. eru fugl- ar hættulegir smitberar; fljúga með gró sveppsins á fjöðrum sín- um úr einum garði í annan. — Kartöflupestin er auðþekt. Fyrst sjást dökkir blettir ofan á blöð- unum, en neðan á eru þeir gráir, eða grá rák milli hins skemda og heilbrigða hlutans á blaðinu. En þetta gráa eru gró sveppsins, sem brotna af þegar þau eru þroskuð og feykjast burtu og sýkja heilbrigð grös. Séð með ber- um augum eru gróin svipuð myglu, og er því auðvelt að ganga úr skugga um, hvort blöðin eru skemd af völdum veðurs eða pest- arinnar. Sum gróin falla til jarð- ar og berast með regnvatninu niður í moidina að nýju kaii;öfl- unum og smita þær. Sé sýkin mögnuð, getur undirvöxturinn að mestu leyti eyðilagst — rotnað niður, en kartöflur, sem eru að- eins lítið sýktar, geta þó geymst yfir veturinn, ef að geymslan er þur. Svo þegar kartaflan spírar að vorinu, þá vex sveppurinn á ný upp gegnum spíruna og út í blöðin, og myndar þá ný gró (hina gráu og dökku bletti), og breiðast svo út afar ört, ef veðrátta er sveppinum hagstæð: vætusöm. Af þessu má skilja, hve geysi- hættulegt það getur verið, að nota kartöflur úr görðum, þar sem sýk- in hefir gert vart við sig, til út- sæðis. Það má koma í veg fyrir út- breiðslu pestarinnar með því að sprauta kartöflugrösin með Bor- deauxvökva, sem búinn er til úr blásteini og kalki; sé það gert í X_ia.22i. (Bjarni Sæmundsson fiskiíræðing- ur hefir nýlega sent á markaðinn stórmerkilega bók: „Fiskarnir'*. pað er ein merkasta bók, sem komið hef- ir út á íslandi á þessari öld. Stór- kostlega mikil vísindaleg vinna liggur að baki. 011um íslenskum fiskum og mörgum öðrum er þar lýst, lifnaðar- háttum þeirra og nytsemi. Fjöldi mynda prýðir bókina, og um alt er hún ágætlega gefin út af Bókaverslun Sigfúsar Eymundssonar. Til sýnis og fróðleiks fer hér á eftir sá kafli bók- arnnar, sem fjallar um mesta nytja- fisk landbændanna). L ý s i n g. Laxinn (hér er átt við fiskinn nýgenginn úr sjó) er tíðast miðlungsfiskur að stærð, 65—100 cm langur og 2,5—10 kg að þyngd, en getur orðið miklu stærri 110—129 cm og 15—20 kg., og þyngri lax en þetta vita menn ekki um hér1) en í útlönd- um fást (þó sjaldan) enn stærri fiskar, 120—135 cm og 20—35 kg að þyngd. 1 Noregi fekst eitt sinn einn, sem var yfir 150 cm og 32 kg og annar, sem var 50 kg, í mynni Forth-fljótsins á Skotlandi. x) Stærðin á laxi og silungi er hér ætíð, eins og á flestum öðrum fisk- um, gefin til kynna í þyngd, 5 pda lax, fjórðungslax o. s. frv. þurru veðri snemma á sumri; áður en pestin er búin að ná helj- artökum. En vel getur komið fyr- ir, að ómögulegt sé að framkvæma sprautun hér vegna votviðra — eins og t. d. í sumar, og sömuleið- is eru góðar sprautur alldýrar. En það er til önnur leið, sem er vel fær, til þess að komast hjá öllum þeim vandræðum, sem kart- öflupestin getur valdið, og sú leið held eg að verði heilladrýgst. — Því er svo varið, að hin, mörgu og ólíku afbrigði af kartöflum eru mjög misjafnlega móttækileg fyr- ir kartöflupestina, sum sýkjast mjög lítið, en önnur alls ekki. Þess vegna álít eg að lang öruggasta ráðið til þess að komast hjá skaða af völdum kartöflupestarinnar í framtíðinni, sé, að snúa sér aðal- lega að ræktun þeirra kartöfluaf- brigða, ^em hafa sýnt sig að vera lítt eða alveg ómóttækileg fyrir sjúkdóminn. Og eitt kartöfluafbrigðið, sem talsverð reynsla er fengin fyrir að ágætlega reynist hér: „Kerrs Pink“ (Eyvindur), er lítt mót- tækilegt — eins og mörg af hinum nýrri ensku afbrigðum; því þar þykir hvert afbrigði, sem ekki ver sig fyrir kartöflupestinni, óhæft til ræktunar. Og svo ætti auð- vitað að vera hér. Þar sem kartöflupestin virðist nú í sumar vera all-útbreidd hér í Reykjavík — og ef til vill ann- arsstaðar hér sunnanlands — má búast við að hreysti afbrigðanna gagnvart kartöflupestinni komi vel í Ijós, t. d. í tilraunasvæðinu í Gróðrarstöðinni, þar sem 45 mis- jöfn kartöflufyrirbrigði eru rækt- uð hlið við hlið. En það, að kartöflupestin ger- ir vart við sig, er alvarlegt mál, því víða eru menn mjög „upp á kartöflur komnir“; og vil jeg þess vegna hvetja þá, sem taka eftir kartöflupest í garði sínum til þess að vera á verði, og jeg vil endurtaka, að jeg álít það hentug- ast vopn fyrir okkur í baráttunni gegn kartöflupestinni: að rækta einungis þau kartöfluafbrigði, sem eru lítt eða ómóttækileg fyrir sjúk dóminn, en sem hins vegar er full reynsla fyrir að vaxi vel hér á landi. Allar upplýsingar viðvíkjandi þesisu málefni fást hjá undirrit- uðum. Kartöflupestin kom fyrst frá Ameríku og gerði feikna skaða x Evrópu, sjerstaklega 1847—49. Þá varð algjör kartöfluupp- 1 vexti er hann rennilegur, nokk- uð hár um miðju (h = V5l). en mjókkar jafn fram og aftur, og nokkuð þunnur (b = 2/3 h). Höf- uðið er fremur lítið (= V4—3/17 1), jafn-mjókkandi fram, snjáldrið miðlunglangt, munnurinn í stærra lagi (efri skolturinn nær ekki, nema í riðabúningnum, aftur fyr- ir mitt augað), skoltamir íbognir, svo að hann lokast ekki fyllilega; tennurnar eru sterkar og hvassar. Plógbeinið er langt; framhluti þess fimmhymdur eða egglaga, tannlaus og greindur með vikum frá afturhlutanum (sbr. urriða), sem hefír hvassan kjöl, með nokk- umm tönnum á (þær falla úr gömlum fiskum). Augun eru smá. í fullorðnum fiski eru allir tindar fremsta tálknabaogans oddhvassir (sbr. urriða). Bolurinn er all-lang- ur (tvölföld höfuðlengdin), stirtl- an stutt og mjög sterkleg, spyrðu- stæðið tiltölulega nokkuð mjórra (lægra) en á urriða. Uggar era allir hvasshyrndir og allir smáir, nema sporðurinn; hann er stór og lítið eitt sýldur. Kviðuggamir eru undir aftanverðum bakugga og veiðiugginn yfir aftanverðum raufarugga. Hreistrið er stærra en á urriðanum, í skáröð frá veiði- ugga aftur á við að rákinni (rák- arhreistrið talið með) eru 11—15 (tíðast 12—14) blöð. Rákin erbein. Liturinn er (á nýgengnum fiski) grágænn að ofan, silfurskínandi á skerubrestur víðá, og fólk dó svo tugum þúsunda iskifti af hungri á lrlandi,og leit helst út fyrir, að öll kartöflurækt mundi líða undir lok. En þá fóru menn að veita því eftirtekt, að kartöflugrösin á ökr- unum sýktust misjafnlega mikið, og réttu þá kartöflunni hjálpar- hönd og völdu úr þá einstaklinga, sem sýndu mesta hreysti gagnvart pestinni, og þannig hafa hin hraustu afbrigði smámsaman myndast. Kartöflupestin hefir nokkrum sinnum áður gert allmikinn usla hér á Suðurlandi, en þetta er í fyrsta sinni sem eg hefi orðið hennar var. — Þessi sami sjúk- dómur sækir einnig á Tómötur, (sem er náskyld kartöflunni) og getur gjöreyðilagt ávöxtinn. 5. ágúst 1926. Ragnar Ásgeirsson. -----o---- Prestafélagsritið. Áttundi árg. þess er nýkominn út og er ritið myndarlegt að vanda. 14 guð- fræðingar og einn læknir leggja til efnið. Lengsta og rækilegasta hliðum, með dálitlum rauðum og fjólurauðum blæ; höfuðið að neðan og kviðurinn hvít. Einkenni- legastir eru smáir, dökkvir dílar og margir þeirra x-myndaðir, sem eru dreifðir um bakið, nema ugg- ana, en mjög fáir á tálknaloki og fyrir neðan rákina (sbr. urriða). Heimkynni laxins eru ár og vötn þeirra landa, er liggja að norðanverðu Atlantshafi og N-ís- hafi og grunnsævið meðfram þess- um löndum (í vötnum og sjó á víxl), þó ekki ískaldur sjór. Ev- rópumegin ná þau frá ósum Pet- sjóru (í N-Rússlandi), yfir Hvíta- haf, Múrmansströnd, Skandinavíu og höfin með henni Eystrasalt og löndin kringum það, Norðursjó og lönd þau er að honum liggja, Is- land, Bretlandseyjar, Frakkland og alt suður í Portúgal, en þar er hann sjaldséður. Vestan hafs er hann í einni á á SV-Grænlandi, 1 Labrador og löndunum sunnan við St. Lawrenceflóa, alt að C. Cod. og með ströndum þessara landa. Við Kyraahaf er hann ekki. Auk þesa hefir hann verið fluttur til Nýja-Sjálands1). Hér er laxinn u) Laxinn var fluttur þangað sem hálfklakin egg („augnaegg"), en það ætlaði að verða erfitt, sökum þess að eggjunum var ekki haldið nógu köld- um á leiðinni (frá Englandi). Loks- ns fékst full vissa fyrir því, 1908, eft- ir margítrekaðar tilraunir í 40 ár, að ritgerðin er æfiminning Helga lektors Hálfdánarsonar, rituð af Jóni biskupi syni hans, í tilefni af aldarafmæli hans. Er þar mik- ill óg merkilegur fróðleikur saman kominn, enda verður þessi minn- ipgargrein jafnframt merkilegur kafli úr kristnisögu Islands á öld- inni sem leið. Mörgum mun t. t. þykja næsta fróðlegt að lesa þar mjög greinilega rakta isöguna um undirbúning sálmabókarinnar. ---o--- Danmerkurfðr íslensku glímumannanna. Eins og lesendum Tímans mun kunnugt, fóru 14 íslenskir glímu- menn til Danmerkur í síðastliðn- um maímánuði, til þess að sýna þar íslenska glímu. Aðal hvata- maður og stjórnandi ferðarinmar var hinn ötuh íþróttakennari Jón Þorsteinsson, sem á síðastliðnu sumri fór með glímuflokk til Nor- egs, er þar gat sér hinn besta orðstýr. Að þessari ferð stóð einn- ig hinn heimsþekti skólastjóri mjög algengur fiskur, sem verður vart við í öllum landsfjórðung- um, en ekki í nærri öllum ám. Á SV-landi gengur hann í flestar ár, er nokkuð kveður að: Þjórsá sjálfa (að Búðafossi) og þverár hennar, Ytri-Rangá (lítið eitt), Kaldárholtslæk, Steinslæk og Kálf- á (fyrrum mikið), í Ölfusá-Hvítá (að Gullfossi) og allar hinar meiri þverár þeirra, Sogið (að Kistufossi, áður að mun), Brúará (upp í Apavatn). Tungufljót (að Vatnsleysufossi), Litlu Laxá (að Berghyl eða lengra), Stóru Laxá (upp Bláhyl), í árnar sem falla í Faxaflóa, Elliðaár (upp í Elliða- vatn), Korpúlfsstaðaá og Leirvogs á, í Laxá í Kjós (að Pokafossi), í Laxá í Leirársveit (að Eyrar- fossi, nú gerður laxgengur), í Andakílsá (að fossinum), í Hvítá (að Kláffossi, sjaldan lengra) og þverár hennar, Grímsá (fram í dalbotn), Flókadalsá (að Poka), Reykjadalsá (að Giljafossi), Þver- á-Kjarrá (fram í vötn), Norðurá (að Glitstöðum og í Gljúfurá), í Langá (að Sveðjufossi), Álftá (að Kerfossi), Hítá (að Kattarfossi), í Haffjarðará (fram í vötn), í Straumfjarðará (að Rjúkanda) og tekist hefði að klekja laxi til fulln- ustu þar syðra, í einni af ám Suður- eyjarinnar. Síðan hafa tilraunirnar verið endurteknar og nú er laxinn farinn að hrygna þar af sjálfsdáðum. Leikfimisháskólans í Ollerup, Ni- els Bukh. Hann sá að öllu leyti um sýningamar og tók á sig þá ábyrgð, að tryggja flokknum frí- ar ferðir, bæði milli landa og eins um Danmörku. En Jón Þorsteins- som hafði ákveðið fyrirfram, að ef ,svo ólíklega tækist til að sýn- ingamar gerðu meira en að borga allan kostnað, þá skyldi sá af- gangur renna til hinnar nýju sund hallar í Ollerup. Þessi ráðstöfun kynni nú að verða einhverjum ís- lending þyrnir í augum; en þess ber að gæta, að margir íslending- ar hafa stundað nám hjá Niels Bukh og notið þar að öllu sömu réttinda sem Danir. Og það er von mín, að í framtíðinni muni margir héðan að heiman sækja þenna skóla, sem hvergi mun eiga sinn líka. En vegna þess að nafn Niels Bukh var tengt við sýningamar og nemendur hans víðsvegar um Danmörku liðsintu honum á ýms- an hátt, gat þessi för borið sig fjárhagslega. Ekki má heldur gleyma að „Dansk Islandsk Sam- fund“ veitti ríflegan styrk til fararinnar, og margir menn hér heima gerðu slíkt hið sama. Þó verður ágóðinn ekki mikill, því bæði var þetta óhentugur tími, sem velja þurfti til fararinnar, og nú er krónan ekki eins laus í hendi fólks í Danmörku eins og fyrir 3—4 árum síðan. Flokkurinn lagði af stað frá Reykjavík þ. 11. maí og kom til • Kaupmannahafnar þ. 19. s. mán. Þangað kom Niels Bukh, til þess að taka á móti honum, og næsta dag var ,svo ekið til Leikfisishá- skólans í Ollerup, sem í rauninni var heimili glímumannanna með- an þeir dvöldu í Danmörku. Fyrsta sýningin var svo í Svendborg á Fjóni. Síðan farið til Sjálands og sýnt þar á 13 stöðum (tvisvar í Kaupmannahöfn). Svo var farið yfir til Jótlands og glímt þar á 16 stöðum. Auk þessa var glímt í fjórum stöðum á Fjóni og á Falstri, Mön. Ærö og Langalandi, ein sýning á hverjum stað, eða alls 38 eýningar í Danmörku. í fyrstu var aðsókn að sýningunum fremur lítil, en fór stöðugt batn- andi. Flestir voru áhorfendur í Sjörring-Vold á Norður-Jótlandi (5—6 þús.) og svo í Ollerup (7 til 8 þúsund rnanns). Þar var síð- asta sýningin hinn 4. júlí, og þá var vígð þar hin nýbygða sund- höll. Frá Kaupmannahöfn var svo lagt af stað heim þann 6. júlí, í Staðará (upp í vötn). 1 Hvamms fjarðarárnar sumar gengur lax eða hefir gengið, helst Laxá í Laxárdal (langt fram í dal), í Haukadalsá og Kjallaksstaðaá, en á öllu svæðinu þaðan kringum Vestfjarðakjálkann, að Hrúta- firði, verður varla vart við lax, eða menn greina hann þar tæplega frá sjóurriða. — Á N-landi gengur lax í Hrútafjarðará, Miðfjarðar- á (að Rjúkanda í Vesturá, að Kampfossi í Austurá), í Bjargós, gegnum Hópið upp í Víðidalsá (að Kolufossi) og þaðan í Fitjá, í Húnaós, eftir Húnavatni upp í Vatnsdalsá (fram í dalbotn) og (nú) í Laxá á Ásum (fram í Svínavatn), í Blöndu-Svartá, mik- ið áður, nú lítið eða ekkert, í Lax- á í Laxárdal fremri, í Nesjum og Laxárdal ytri og í Fossi einstaka- sinnum, í Héraðsvötnin, einkum vestri kvíslina og svo eftir vík- inni og Miklavatni fram í Reyni- staðará—Sæmundará, í Flókadals- á, í Fnjóská (að fossinum), Skjálf andafljót (að Ullarfossi), í Laxá (að Brúarfossum) og úr henni fram í Reykjadalsá og í Mýra- kvísl, í Jökulsá í Axarfirði (ós- ana), í Sandá og lítið eitt í Hafra- lónsá og Svalbarðsá í Þistilfirði. — Á Á-landi gengur lax dálítið í Selá, Vesturdalsá og Hofsá í Vopnafirði, og stöku sinnum' er sagt að vart verði við hann í Jök- ulsá á Brú og í Lagarfljóti, eða

x

Tíminn

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Tíminn
https://timarit.is/publication/50

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.