Tíminn - 28.08.1926, Blaðsíða 1

£?>faíMeri
o<j afgteifcslur’aftur Cirnans .r
Stgurgeir ^ttlrifsfon,
Scrmfecmisíiástnu. HeyfjotDÍf
^fgteiböía
Cimans et í Sambanösfyástnu
(Dptn öaglega 9—\2 f. I).
Shvn 496.
X. ár.
Hoykjavílt 28. ágést 1926
40. blaö
T'vö kvæði
Erindrekstur
Orænlandsmálsins.
Af tveimur orsökur standa Is-
lending-ar alt öðru vísi að vígi
um rekstur Grænlandsdeilunnar
heldur en alment gjörist meðal
ríkja, þar sem greinir á um slík
málefni, er heyra undir alþjóða-
dóm. Vér getum ekki beitt
dönskum umboðsmönnum fyrir oss
í því efni, af þeirri ástæðu, að
Danir þykjast vilja eiga hér hlut
að máli, á móti kröfum vorum.
Á hinn bóginn er það ennfremur
svo, að vér eigum undir gagn-
aðila vorn sjálfan að sækja um
skipun íslenskra erindreka í slík-
um efnum. Þessar ástæður eru og
þjóðum kunnar, og hafa efalaust
verið nákvæmlega íhugaðar af
erlendum stjórnaiTáðum síðan
þetta mál varð alment umtalsefni
fyrir nokkrum árum.
Það væri mjög ávarkárt og van-
hyggilegt af oss, að draga, fram
úr öllu, umræður um þessi atriði
Grærdandsmálsins. Þau eru sú
hlið málefnisins, sem fyrst verður
að vanda vel og tryggilega til.
Samþegnar vorir munu alment
virða oss það á betri veg, að vjer
viljum ekki láta svo sýnast út á
við, hvorki gagnvart Norðurlönd-
um nje öðrum ríkjum, sem oss
liiggi þetta í ljettu rúmi. Aðstaða
vor er algerlega einstök á báða
bóga. Vegna hins yfirlýsta, ævar-
andi hlutleysis vors styður ekkert
málstað vom nema réttlætiskend
og samúð iþjóðanna. Og á hinn
bóginn eigum vér hér í höggi við
vora eigin sambandsþjóð, sem
bæði á hervald og sendisveitir,
einhverjar þær alkunnustu í
Norðurálfu fyrir hyggindi og lagni
að koma árum sínum fyrir borð.
Gegn þessu hljóta íslendingar að
leita sérstæðra ráða og beita sem
best þeim fyrinnælum sem finn-
ast um aðstöðu vora. Og sé Græn-
landsdeilan liðuð þannig sundur
að efninu til, að menn isetji fyrst
á odd þá kröfu Islands, að Græn-
land verði, til að byrja með, opn-
að fyrir oss til jafns við Dani í
öllum atvinnugreinum sem eru nú
stundaðar þar í landi, svo sem
verslun, fiski og föngum ásamt
námurekstri 0. s. frv. Þá virðist
svo sem alveg ótvírætt ákvæði
finnist lútandi að þessu í sam-
bandslögunum, þar sem segir í 15.
gr.. að „hvort land fyrir isig“
kveður á um það„ hvernig hags-
muna þess sjálfs bg þegna þess
skuli nánai’ gætt í hinu landinu“.
— Hér er það tvímælalaust, að
átt er við „ríki“ þai’ sem nefnt
er. land. Danmörk er ríki, sem
Danii’ telja að náii yfir Færeyjar
og Grænland. En alveg er það
ógerningur, að halda því fram,
að þessi tvö síðastnefndu lönd geti
nú beitt islíkum ákvæðisrjetti.
Þannig vérður það að játast rök-
rjett, að ísland skal kveða sjálft
á um það hvernig hagsmuna þess
skuli „nánai’ gætt“ í Grænlandi.
Er þetta ákvæði núverandi lög-
skipunar um samband vort við
Dani afarmarkvert og vænlegt til
þess, að stuðla til þess að lokum,
að vinsamleg úrslit fáist við Dani
um ákvörðunina á ríkisstöðu hinn-
ar fornu nýlendu vorrar.
En þegar kemur til þeirrar
hliðar málsins, hvemig eigi að
koma fram ríkiskröfum íslendinga
til Grænlands, verður að skýra 16.
gr. sambandslaganna um löggjöf
beggja ríkja, sbr. tilsk. 28. maí
1019. Er þar þá fyrst að geta
þeirrar stórmerkilegu meginreglu
að hin dansk-íslenska ráðgjafar-
nefnd þarf ekki að koma til þar
sem aðeins er að ræða um stjóm-
arráðsstafanir. Tillögur til þings-
ályktana um áskoranir til ríkis-
stjórnar vorrar geta orðið ræddar
og1 samþyktar á Alþingi án und-
anfarandi meðferðar milliríkja-
nefndarinnar. Ennfremur er það
öldungiis efalaust, að veita má
hverjar upphæðir sem vill á fjár-
lögum vorum til framkvæmda um
afnot af Grænlandi og til rann-
sókna eða íslenskra stofnana þar
í landi 0. s. frv. án þess að koma
þurfi til rík j anefndarinnar. Að
öðru leyti má og geta þesis, að
verði þessum skilningi sambands-
ákvæðanna beitt til fulls, verður
varla þörf fyrir einfalda löggjöf
af íslands hálfu, til þess að koma
fram sókn vorri til fullrar viður-
kenningar um rétt vorn yfir
Grænlandi. Þegai’ til þess kæmi
að endurinnlima hina fornu ný-
lendu vora í íslenska ríkið þá yrði
slíkt auðvitað að gjörast með
grundvallarlöggjöf, vegna kosn-
inga 0. s. frv.
Nefnd sú, sem kosim hefir verið
af Alþingi aðallega til þess að
rannsaka og íhuga málstað vom í
Grænlandsþrætunni, hefir afar-
mikilvægt hlutverk í því efni að
leggja niður fyrir sér hvemig
koma skulii þinglega fram kröf-
um vorum um viðurkenning forn-
réttar vors. Það eitt út af fyrir
sig, að þingnefnd þessi var kosin
í sameinuðu Alþingi, hefir ákvarð-
að og gjört kunnugt fyrir öllum
heimi, að ísland er vakandi yfir
rétti sínum þar vestra. En lítt
skiljanleg eru nokkur þau skrif
sem birtst hafa að undanförnu,
í þá átt að. nefnd þessari muni
ekylt að koma fram með „álit“
0. s. frv. í þessu máli, eins og það
liggur nú fyrir. Nefndartillögur
á sínum tíma, fyrir Alþingi sjálfu,
getur einungis verið að ræða um
hér, og yrði þá að sjálfsögðu að
taka fyrst og fremst fult tillit til
þess, að hér er að ræða um utan-
ríkismál, í landi sem á ekki líf-
færi til þessa dags, er hæf geti
talist til þess að bera málstað
vorn fram erlendis. Hlýtur Græn-
landsnefndin því samkvæmt hlut-
arins eðli og allri venju, að ræða
þetta málefni, þegar til þingsins
kasta kemur, á lokuðum fundum,
þangað til slík ákvörðun yrði
gjörð sem er fallin til þess að
birtast.
Ákvörðun • þeirrar leiðar, er
fara skuli um endurheimtu Græn-
lands, gjörist væntanlega á g'rund-
velli þeirrar tillögu sem nefndin
leggur fyrir þingflokka og ríkis-
stjóm, áður en málið kemur í
heyranda hljóði fyrir Alþingi. Al-
veg virðiist það óskiljanlegt hvem-
ig menn geta talað nú um „álit“,
er komið gæti þinglega til greina.
Slíkt er aðeins þá undarlegt, þeg-
ar ákveðin tillaga eða frumvarp
hefiir áður komið fram, frá stjóm
eða fulltrúum.
Það einasta sem hefði á þessu
stigi málsins getað komið til
tals, að nefndim gæti birt fyrir
almenningi, er skýrsla eða yfir-
lýsing hennar um rannsóknir, er
hún kynni að hafa gjört milli
þinga. En þá er þessi jafnframt
að geta, að ekkert fé hefir verið
ætlað hér til slíkra rannsóknar-
starfa, sem auðvitað hefðu átt
jafnhliða að beinast að sögugögn-
Land að hverfa.
Nú er orðið langt til lands,
lítil fjöll til menja.
Stórt er hafið,-----muna manns
má samt betur þenja.
Unnar firð, sem ógurleg
öllum drekkir ströndum,
hindrar síst að hafi ég
hug í tveimur löndum.
Annað landið að mér snýr
allri minni þekking;
hitti sem óskeð æfintýr,
eða kannske blekking.
Eins, þá siglt mun hinsta haf,
horfir málið svona,
hnjúkar þektir hverfa í kaf;
en hversu er foldin vona?
um og skilríkjum erlendis. En
jafnvel þótt einhver ný gögn um
málið hefðu fundist með þeim
hætti, hefði það mátt þykja kyn-
legt af slíkri nefnd, að geyma það
ekki þinginu sjálfu að láta það
uppi á þann veg og á þeim tíma,
sem þá þætti eiga við.
Yfirleitt mun víst mega búast ’
við því, að menn viljii láta fylgja
þessu málefni fram hjeðan sam-
kvæmt því sem ýtrast eru föng
á eftir þeim lögum, er gilda nú
fyrir íslendinga sem sambands-
þjóð Dana — en á þann hátt, að
engum rétti sé þó fyrirgert gagn-
vart fullheimtum á ríkiskröfu
vorri fyrir alþjóðadómi, þegar
þar kemur að. Með þeim hætti
getum vér notið aðstoðar tímans,
og vaxandi fylgis úti um heim-
inn, uns réttlæti, fæst um stöðu
Grænlands innan hins íslenska
ríkis.
Ehjai’ Benediktsson.
---0---
Reykholt.
Frú Guðrún f. Briem ritar grein
í eitt dagblaðanna, sem á erindi til
almennings um alt land. Segir
svo í greininni: „En hvernig
heiðrum við minningu Snorra
Sturlusonar hjer heima fyrir,
þessa manns, er með ritum sín-
um hefir varpað mestum ljóma
yfir land og bókmentir, og á eg
þar við hvemig bústaður Snorra,
Reykholtsstaður, lítur út nú sem
stendur“.
Því næst gefur frúin sanna, en
mjög sorglega, lýsingu af torf-
bænum í Reykholti. Hann er 40
ára gamall og var orðinn svo
hrörlegur fyrir nokkrum árum,
„að ekki þótti óhætt að búa í hon-
um“. Var hann þá hrestur við
lítillega, en ástandið samt það að
„bærinn er mjög hrörlegur út-
lits og því sem næst óbyggilegur;
allir moldai’veggimir eru að hrynja
saman og timbrið í bænum fúið,
öll hús snöruð og sliguð“, nema
það lítið sem hrest var við,
„hurðir verða ekki opnaðar nema
í hálfa gátt í frambænum og dyr
isvo lágar, að menn verða að svín-
beygja sig til að ganga um þær.
Flest bæjarþilin eru snömð fram
á hlaðið og hallaist sitt á hvað.
Dymar á bæjarþilinu eru 2 áln-
ir og 1 kvartil á hæð og þegar
inn er komið em bæjardymar
ekki manngengar undir bita“.
Er þessi lýsing frúarinnar vit-
anlega algjörlega rjett og stingur
Dómkirkjan í Niðai’ósi.
Hljóðlát ment, en hög og skygn,
hlær við sjón, sem skíni af logum.
Sjá, hve heilög trú og tign
tindra í steinsins mjúku bogum.
Snildin full, en hún ei hálf
höggvin trútt í steinsins letur.
Kirkjan mikla messar sjálf
mælskum klerki drjúgum betur.
Skráð með henni er ramgert rit,
rökstudd kenning langra tíða:
norræn menning, magn og vit,
mynda þrenning glæsifríða.
mjög í stúf við ummæli Þing-
vallanefndarinnar fyrverandi sem
segir um bæinn að hann sé „að
öllu leyti myndarlegur útlits og
má telja hann meðal hinna álit-
legustu bæja af þeirri gerð“ og
segir ennfremur „að bær þessi
geti vel staðið nokkur ár enn“.
Er þa,ð vel að mál þetta er vak-
ið upp aftur og svo glögglega. Að
vísu erum við fátækir og lítils-
megandi, íslendingar. En enginn
á Snorra Sturluson nema,. við. Og
hvað hefðu aðrar þjóðræknai’
þjóðir gert til að heiðra minningu
slíks manns? Reykholtsstað þarf
ao hýsa myndarlega og með ein-
hverjum sérstökum hætti, sem
þeir menn geri tillögur um sem
vit hafa á. Það er hvort sem er
ekki svo mai’gt sem lyftir nú und-
ir þjóðrækni íslendinga, svo
margt sem það þó gæti verið.
Fyrir allra hluta sakir er Reyk-
holt hinn sjálfkjörnasti staður t.
d. til að hafa þar jafnframt ein-
hverskonar þjóðmenjasafn —
segjum t. d. kirkju, búna fornum
gripum, sem enn eru til fjölmargir.
Hverahitirm gæti áreiðanlega var-
ið þá gripi betur raka og slaga en
háaloft Þjóðmenjasafnsins.
Reykholt er ekki einungis setur
hins mesta sagnfræðings Norður-
landa.
Reykholt hefir líka öldum sam-
an verið eitt merkasta mentaset-
ur á Islandi. Frá siðaskiftum og
fram á miðja 18. öld sat þar,
mann fram af manni einhver
merkasta fræðimanna- og presta-
ætt sem Island hefir átt. „Er þetta
hið mesta fræðimannakyn, sem
verið hefir uppi á ísland“, segir
doktor Páll Eggert Ólason í isíð-
asta bindinu af Menn og ment-
ir. — Enginn staður á Norð-
urlöndum er svo sagnfræðilega
merkur, sem Reykholt.
----0----
Lýðháskólinn á Vors í Noregi
auglýsir á öðrum stað í blaðinu.
Skólastjóri hans, Lai’s Eskeland,
er hvorttveggja í senn, einn hinn
frægasti leiðtogi æskulýðsins á
Norðurlöndum, og hinn ágætasti
íslandsvinur. Vors-skólinn fær
nemendur hvaðanæfa að úr Noregi
og nýtur þar hinna mestu virð-
ing’a og vinsælda. Hann er og
sóttur bæði frá Danmörku og
Svíþjóð og síðustu árin hafa Fær-
eyingai’ og Íslendingar sótt hann
meir en nokkum annan norskan
skóla. Er og hinum þjóðræknu
Norðmönnum einkar kært að fá-
að kynnast sem flestum Islending-
um. Þeir, ungir menn og konur
héðan, siem ætla að stunda lýð-
háskólanám ytra, ættu mjög að
athuga hvort ekki væri rétt að
kynnast Islandsvininum á Vors.
---------o--
RökviUur.
„Langvinirnir rj úfast síst“,
sagði Þorbjöm öngull. Rætist
það nú illa á þeim mönnum, sem
hafa haft það starf á hendi um
hríð að verja gerðir og aðgerða-
leysi íhaldsstjómarinnar.
Standa á henni spjótin svo þykt
að henni fer að frægum dæmum:
hún getur varla fallið í bili, vegna
hinna mörgu spjótalaga.
Og lífvörður hennar, Ihalds-
blaðamennimir, sýnir hið mesta
tómlæti og hina mestu van-
geymslu um vömina.
Þeir hafa alveg gefist upp við
að verja hina grimmilegu skatta-
málastefnu íhaldsins: sumpai’t
átti að létta gjöldum af hinum
ríkustu og auka nefskattana, sum-
part átti að gefa hinum ríkustu
eftir istórfúlgur, sem illa eða
aldrei hefðu endurgreiðst.
Þeir hafa og gefist upp við að
verja fj árbruðl Ihaldsins, stofn-
un hinna mörgu nýju ialóþörfu
embætta o. fl.
Þeir era 'steinþagnaðir í geng-
ismálinu, enda eru afglöp lands-
stjórnarinnan í því máli og vand-
ræðaafleiðingarnar fyrir landið
orðnar svo deginum ljósari að
varla heyrist orðið að nokkur mað
ur mæli stjóminni bót.
Þeir hafa löngu gefist upp við
að verja þá tilraun sem íhaldið
gerði á íslandi, til að fá vald til
að beita verkamenn landsimsi of-
beldi í vinnudeilum, með stofnun
varalögreglunnar. Eyða jafnframt
til þess ógurlega miklu fé. Er ó-
hugsandi að slíkt stjómarfmm-
varp hefði getað komið fram í
nokkru þingræðislandi öðm í
Norðurálfu, á tuttugustu öld.
Ótal mai’gt fleira mætti nefna,
þar sem langvinimir hafa rofist
íhaldsstjóminni, með því að gef-
ast upp.
En þá tekur ekki betra við, þeg-
ar þeir fara að reyna að verja.
Fást þeir við það nú sáðast að
reyna að ósanna það, sem Tíminn
hefii’ haldið fram með fylstu rök-
um: að IhaJdsflokkurinn, og sér-
staklega formaður hans, hafi sýnt
hið mesta tómlæti og skilnings-
leysi í landbúnaðarmálunum,
að aðstaðan til landbúnaðarmál-
anna, alhliða viðreisnar landbún-
aðarins, sé einmitt það málið sem
fyrst og fremst skilur Framsókn-
ar- og Ihaldsflokkinn.
Þeir vilja afsanna þetta, Ihalds-
blaðamennirnir, með því að nú sé
mikið lagt af nýjum vegum, ár
brúaðai’ og símar lagðir. Og þetta
segja þeir að íhaldsflokkur og
Ihaldsstjóm geri!
Heyr á endemi!
Með sama rétti mætti segja t.
d. að strákamir sem selja dagblöð-
in á Reykjavíkurgötum væru rit-
stjórar Morgunblaðsins. Efnislega
væri að vísu ekkert því til fyrir-
stöðu, en þó mun það ekki vera.
Nýju vegimir, brýmar og sím-
arnir eru afleiðing af góðærinu
1924. Alþingi hefir sameiginlega
ákveðið að gera þessar fram-
kvæmdir. Þjóðin hefir sameigin-
lega lagt fram fjeð til þess.
I annan stað vilja blaðamenn
Frh. á 4. síðu.
Jakob Thórarensen.