Tíminn - 28.08.1926, Blaðsíða 3

TlMINN
149
Þeim, sem hug hafa á að læra þetta ágæta allsherjar-hjálp-
armál, og ætla að dvelja í Reykjavík í vetur, er hjer með bent
á það, að jeg hygst að halda námskeið í því að vetri komandi.
Kenslugjaldið verður líklega 15—20 kr., og verður kenslunni hag-
að svo, að þeir, sem ;skólanám stunda eða eru í vinnu, geti haft
hennar full not. Umsóknir isjeu komanr á afgreiðslu Tímans
fyrii- 10. október.
ÓL. Þ. KRISTJÁNSSON
fulltrúi fyrir Universala Esperanto-Asocio.
Kaupið.
Nsiils úim Rillíkii
í 100 eða 500 gramma loftþétt-
um blikkdósum. — Altaf jafn-
hressandi í þessum umbúðum.
Sparið
Hinír margeftirspurðu grammófónar
5,Sonora“ fyrirliggjandi
Samband ísl. sámvinnufélaga.
SMflRA
SniBPLIKl
IKla.TJ.pféla.gsstj óx'a.r I
Munið eftir því að haldbest og smjöri líkast er
„Smára“ - smjörlákí
Sendið því pantanir yðar til:
H.í. Smjörlíkisgerðin, Reykjavík.
Notað
um alian
heim.
Árið 1904 vav
i fyrsta sinn
þaklag t i Dan-
mörku úr
- Irofiul. —
Besta og ódýrasta efni í þök. Tíu ára ábyrgð á þökunum.
Þurfa ekkert viðhald þann tíma.
Létt -------- I»étt -------- Hlýtt
Betra en bárujárn og málmar. Endist eins vcl og skífuþök.
Fæst alstaðar á Islaudi.
jens Vílladsens Fabiiker,
Köbenhavn K.
Biðjið um verðskrá vora og sýnishorn.
Kjöttunnur,
L. Jacobsen.
Köbenhavn
Símn : Cooperage
V a í b y
alt til beykisiðnar, smjörkvartel o. s. frv. fr i Btærstu beyki ísmiðjum
í Danmörku. Ilöfum í mörg ár selt tunnur 1.1 Sumbandsius og margra
kaupvnaniut.
Gaddavirimn
„Samband"
er sterkur og tiltölulega langódýrastur.
Kaupfélögin annast um pantanir.
Frá utiöndum.
Seint í fyrra mánuði dó einn
af helstu foringjum kommúnist-
anna á Rússlandi, Felix Edmun-
dovitch Dzerzinsky að nafni. —
Hann var síðustu árin formaður
þeirrar nefndar, sem hafði hið
æðsta fjármálavald á Rússlandi og
auk þess, alla tíð síðan byltingin
varð, yfirmaður allrar leynilögregl
unnar. Er talið, að hann hafi geng
ið svo frá að leynilögreglan rúss-
neska sé orðin hin langíullkomn-
asta í heimi, enda hafi hann eigi
ávalt verið vandur að meðölum. —
Var leynilögreglu Rússlands á
dögum keisarans lengi við brugð-
ast orð á þá leið, að þeim bænd-
um, er skorti mannrænu og fé-
lagslund, til þess að taka þátt í
samtökunum og standa fast sam-
an, væri maklegt að halda áfram
að veltast fyrir fótunum á Höepf-
ner og öðrum kaupmönnum í ó-
farnaði þeim, sem þeir með okri
sínu og illskiftni hefðu búið lands-
mönnum.
Þessi innlendu verslunar-hluta-
félög komu til leiðar fyrstu veru-
legu umbótunum, sem urðu í ís-
lenskri verslun. Fyrir því voru þau
haria merkileg. I „Sögu Kaupfé-
lags IIúnvetninga“ er talið upp,
hverju „Félagsverslunin við Húna-
flóa“ kom til leiðai-. Sú verslun
hafði klofnað í tvö félög sökum
staðhátta, en sem liðu þó bæði
undir lok um svipað leyti. I áður-
nefndri sögu er þessa igetið um
afrek félaganna: „Þau höfðu
fært stórfé inn í landið með betra
verðlagi. — Þau höfðu vanið menn
af undirlægjuhættinum í verslun.
— Þau höfðu vanið kaupmenn af,
að flytja hingað skemdar vörur,
með- því að flytja sjálf vandaðar
vörur. — Þau gerðu einnig sitt til
að innræta landsmönnum að vanda
sínar eigin vörur. — Þau fluttu
ið, en hún er talin barnaleikur
hjá því sem nú er orðið. Dzer-
zinski mun hafa verið einhver á-
hrifa- og atorkumesti maður á
Rússlandi síðan. Lenin dó.
— Um síðustu mánaðamót
sögðu skýrslur að 45850 menn
væru atvinnulausir í Danmörku.
Hækkar sú tala jafnt og.þétt.
— Ákvörðun norska. þingsins,
að stefna Berge forsætisráðherra
og nokkrum öðrum íhaldsráðherr
um fyrir ríkisréttinn, hefir orðið
að geysimiklu hitamáli í Noregi.
Éins og að líkindum ræður
kvarta Ihaldsmenn undan þeirri
útreið foringja sinna, og jafnvel
hér heima á íslandi, hefir mál-
gagn íhaldsstjórnarinnar íslensku
fundið ástæðu til að taka svari
hingað fyrst hentug vinnuverk-
færi, girðingarefni, eldunarvélar o.
fl. — Þau reyndu flutning lif-
andi fjár og hrossa til Skotlands.
— Þau urðu til að bæta samgöng-
ur við útlönd, koma á gufuskipa-
ferðum milli Noregs og Islands og
hér milli hafna. — Þau höfðu vak-
ið þá hugsun hjá íslendingum, að
þeir yrðu — eins og hver önnur
menningar-þj óð að taka sjálf-
ir að sér verslunina. — Þau höfðu
vakið samvinnuhugsj óniná' meðal
Islendinga, og sú hugsun lifir og
getur ekki dáið, meðan Island er
bygt".* 1). Vafalaust má segja alt
hið sama um Gránufélagið, sem
var stjórnað af einum mesta á-
huga- og framfaramanni lands-
ins.
Þannig brutu þessi félög stórt
skarð í einokunar- og okurvígi
danskra kaupmanna, svo að það
varð upphaf að nálega gersam-
legu hruni þeirra. Það átti að
vísu ekki fyrir félögunum að
liggja, að leiða málefni þetta til
fulls sigurs. Ilugarfai' landsmanna
U B. S. Kornsá: Félagsverslunin
við Húnaflóa. T. í. s. 1922, bls. 62—
66.
þessara norsku Ihaldsmanna. —
Hafa þau tíðindi nú bæst við, að
einn af norsku Jafnðarmönnun-
um, sem var í bankanefndinni,
hefir sagt frá því, að samtímis
sem íhaldsstjómin leyndi þrngið
því að hún lánaði hinum illa stadda
banka 25 mljónir króna, fengu
ýmsir ríkir Ihaldsmenn að vita
um það og notfærðu sér þá vit-
neskju þannig, að þeir tóku út
úr bankanum margar miljónir kr.,
sem þeir og vandamenn þeirra
áttu þai' inni. Varð útkoman sú,
að þeir auðugu Ihaldsmenn björg-
uðu fé sínu og ríkið tapar mörg-
um miljónum króna. Er þetta hið
mesta hneykslismál, enda hefir
þessari frásögn Jafnaðarmannsins
ekki verið mótmælt.
var enn ekki nægilega undirbúið
né fundið hið rétta og sigursæla
form samvinnunnar. Þess vegna
liðu þau undir lok. En jafnframt
rís ný alda og nýtt tímabil hefst
í þessari grein félagsmálaþróunar
íslendinga. Er það tímabil pönt-
unarfélagnna.
III.
Fyrsta raunverulega samvinnu-
félag landsins var stofnað árið
1882. Það var Kaupfélag Þing-
eyyinga. Eru tildrög þess félags
og stofnun einn merkilegasti
þáttur félagsmálasögu landsins,
enda upphaf samvinnusögu Is-
lendinga. Runnu og brátt fleiri á
þá leið, er þar var brotin. — Á
þorranum 1885 ferðaðist Jón Jóns-
son frá Múla um vestursveitir
Þmgeyjarsýslu og um nokkrar
sveitir Eyjafjarðar. Var förin ger
að tilhlutun Kaupfélags Þingey-
inga, og erindið var það, „að
skýra fyrir mönnum hugsjónir og
starfsemi félags þessa (K. Þ.), og
örfa menn til samvinnufélagsskap-
ar í líka stefnu11.1). Voru víða
D Tímarit ísl. samvinnufél. 1907,
bls. 162.
Gegnir mikilli furðu að mál-
gagn, sem gefið er út af sjálfri
miðstjórn Ihaldsflokksins íslenska
skuli mæla slíkum aðförum bót
sem þessum.
— Seint í fyrra mánuði voru
liðin 25 ár síðan brotið var á bak
aftur hið illræmda veldi Ihalds-
mannanna dönsku. Höfðu þeir þá í
mörg ár stjórnað landinu, þótt í
fullkomnum minni hluta væru í
neðri málstofu þingsins, með
stuðningi konungsvaldsins. Er
þessa atburðar veglega minst í
Danmörku, því að um ótal margt
narkar þessi atburður tímamót í
sögu Dana. Við Islendingar meg-
um og gjarna minnast þessa at-
burðar, því að er veldi Ihaldsm. var
til fulls brotið á bak aftur varfyrst
stofnaðar deildir í þessum sveit-
um, en þó án sambands sín á
milli. Var ákveðið, að vera fyrst
um sinn í samvinnu við Kaupfé-
lag Þingeyinga. Á sameiginleg-
um fundi deildanna í Fnjóskárdal,
Höfðahverfi og Svalbarðsströnd,
höldnum á Svaíbarði, var Magnús
Sigurðsson á Grund kosinn fram-
kvæmdai'stjóri deildanna. Gegndi
hann því starfi um eitt ár. Árið
1889 gengu þessar deildir saman í
félag, sem hlaut nafnið Kaupfélag
Svalbarðseyrar. Starfssvæði félags
ins varð áðurnefndar sveitir. —
Litlu síðar voru stofnaðar deildir
vestan megin Eyjafjarðar, í Svarf-
aðardal, á Árskógsströnd og í
Möðruvallasveit. Gengu þær deild-
ir í félagið. Þeir bræðumir, Bald-
vin og Þórður Gunnarssynir í
Höfða, stjómuðu félaginu frá ár-
inu 1889 til ársins 1898. Tók þá
við forstöðunni Friðbjörn Bjama-
son á Grýtubakka og stýrði fé-
laginu til ársins 1904. Sigurður
Sigfússon Bjarklind, nú formaður
Kaupfélags Þingeyinga, var for-
maður Kaupfélags Svalbarðseyrar
frá árinu 1904 til ársins 1906. Þá
tók við Ingólfur Bjamarson í
Fjósatungu, og hefir hann verið
nokkur von um að Danir sýndu
sanngimi í málum okkar Islend-
inga. Samþykki Ihaldsmannanna
dönsku hefði aldi’ei fengist fyrir
því, að viðurkenna sjáifstæði Is-
lendinga, enda voru þeir einii'
andstæðir sáttmálanum 1918. Þá
er þessi tíðindi urðu, fyrir 25 ár-
um varð bóndi í fyrsta sinn
ráðherra í Danmörku. Aðeins einn
skuggi hvílir yfir þessu minningar
ári. Einn ráðherrann í hinu
fyrsta ráðuneyti Vinstrimanna,
íslandsráðherrann og dómsmála-
ráðherrann, var Alberti, maður,
sem reyndist að vera hinn mesti
skaðræðisgripur, f j árglæframaður-
inn, málaferlamaðurinn nafn-
kunni.
— Eins og- svo oft áður lítur
nú ófriðlega út í Mexikó. Stendur
yfir hin harðasta deila milli ríkis-
valdsins og katólsku kirkjunnar.
Er langt síðan sett vom lög um
skilnað ríkis og kirkju í Mexikó,
en til skamms tíma hafa þau ver-
ið látin sofa. En nú hefir forset-
inn, Plutarco Elias Calles, ákveð-
ið að framkvæma lögin út í ystu
æsar. Meðal annars er nú bannað
að aðrir en innfæddir menn megi
vera prestar og kirkjunnar mönn-
um er stranglega bannað að hafa
afskifti af stjórnmálum; munka-
reglur á að afnema og banna
kirkjunni að halda skóla. Er eng-
inn vafi á, að stjómmálaástæður
eru á bak við. Hefir katólska
kirkjan í Mexikó, eins og og víða
annarsstaðar, staðið nærri hinum
römmustu Ihaldsmönnum, sem eru
andstæðir forsetanum og flokki
hans. Erkibiskupinn hefir svarað
með hótun ums að loka öllum
kirkjum og fella niður alla
kirkjulega starfsemi. Með mörgu
öðru móti reynir kirkjan að veita
ríkisvaldinu mótstöðu. Hins veg-
ar hótar forsetinn því, að gera
upptækar allar eignir kirkjunnar,
sem eru geysilega miklar. Er tal-
ið, að borgarastyrj öld igeti vofað
yfir út af þessu.
Miklar sögur hafa gengið undan
farið um óeyrðir á Rússlandi. —
Hafa sumir haldið, að ný bylting
stæði þar fyrir dvrum. Þessar
fregnir hafa komið frá nágranna-
löndum Rússlands, en Rússastjóm
neitar því harðleg’a að þær séu
‘sannar. Enginn utan Rússlands
getur fengið að vita hvernig á-
standið er í raun og vem. Stjóm-
in lætur enga fregn berast úr
landi eðra en þá sem henni líkar.
En af þeim fregnum, sem borist
hafa, virðist mega ráða, að um
mikinn reipdrátt er að ræða inn-
byrðis hjá Kommúnistunum
sjálfum. Trotzky, sem kom skipu-
lagi á rauða herinn, og var um
eitt skeið eitt mesta átrúnaðar-
goðið, hefir verið sviftur völdum.
formaður félagsins síðan. — Árið
1905 klofnaði Kaupfélag Sval-
barðseyrar í tvent. Höfðhverfing-
ar og deildirnar vestan megin
Eyjafjarðar tóku sig út úr og
stofnuðu sérstakt félag, er hlaut
nafnið Kaupfélag Eyjafjarðar. En
um 1907 leið það félag undir lok.
Á fyrmefndum fundi á Sval-
bai'ði, árið 1885, mættu fimm
menn úr innsveitum Eyjafjarðar.
I janúar það ár höfðu þeir geng-
ist fyrir fundi á Grand í Eyja-
firði, Eggert Davíðsson á Litla-
Hamri og Hallgrímur Hallgríms-
son á Rifkelsstöðum. Var þar
stofnað til fyrstu kaupfélagssam-
taka meðal Eyfirðinga. Var þó að
því sinni aðeins hugsað til sam-
vinnu við deildirnar austan megin
Eyjafjarðar. Fonnaður þessara
samtaka varð Sigurgeir Sigurðs-
son Þingeyingur á Öngulsstöðum.
Og frá þeim mun hafa stafað
þátttakan í Svalbarðsfundinum.
Hér er um að ræða hinn eigin-
lega vísi til Kaupfélags Eyfirð-
inga, sem var stofnað næsta sum-
ar, eins og frá er greint í sögu fé-
lagsins hér á eftir.
----o----