Tíminn - 27.12.1926, Blaðsíða 1

©Jaíbferi
og, afgreifcsluma&-ut Cimaní et
5igurgetr ^vtfertfsfen,
r-aTOfwnítsbásims. Reyfiffr.-if
^fgret&sía
í Imans ar í Satnhan6sliústnti
(Ðrin 6«$k<*a Of.—\2 S). f.
SÍTfíi 496.
X. ár.
IJtan órheimi.
Stjórnarskifti í Danmörku.
Það kom flatt upp á marga,
þegar Stauning rauf danska þing-
ið og efndi til nýrra kosninga.
Flestum dönskum kjósendum virt-
ist svo sern deiluefnið væri ekki
svo stórkostlegt, að það réttlætti
þingrof og stómarskifti. Menn
bjuggust alment til því, að stjórn-
ið mundi sitja til vorsins 1928
þegar næstu reglulegu kosningar
áttu að fara fram.
Ráðuneyti Staunings hefir átt
við allmikia erfiðleika að stríða,
þó tæpiega jafnmikla og Neer-
gaardsstjórnin átti að berjast við,
og þegar þess er gætt, að þetta
er í fyrsta sinn, sem Jafnaðar-
menn hafa skipað stjórn í Dan-
mörku, og aliir ráðherrarnir því
óvanir stjórnarstörfum, þá verður
ekki annað sagt, en að þeirn hafi
farist stjórnin sæmilega úr hendi.
Sama verður ekki sagt um
kosningabaráttu þeirra núna.
Eftir því, sem sjá má af dönskum
blöðum virðist þeim hafa mis-
tekist hraparlega. Það er því merki
legt, að atkvæðatala stjómar-
flokksins skyldi hækka, og hann
aðeins missa tvö þingsæti. En
þetta sýnir hið framúrskarandi
góða skipulag, sem er á Jafnaðar-
mannaflokknum danska.
Það merkiiegasta við kosning-
arnar, er hið mikla tap „radíkala"
ílokksins. Það er næsturn því
dauðadómur yfir flokknum. Þetta
er því merkilegra, sem í þeim
flokki eru margir af duglegustu
og gáfuðustu stjórnmálamönnum
Dana. En það eru tómir foringjar,
en liðið vantar. Ejarninn í þeim
flokki eru háskóiakennarar og
aðrir mentamenn og svo kaup-
sýslmnenn, einkum Gyðingar, en
þeim hefir ekki tekist að ná hylli
danskrar alþýðu, enda er „radí-
kali“ flokkurinn, að sumu ieyti
óþjóðlegastur allra danskra
st j órnmálaf lokka.
Þá er einnig eftirtektarverk við
þessar kosningar, að fylgi Þjóð-
verja á Suðurjótlandi hefir mjög
aukist. Er það Dönum lítið gleði-
efni. Þá hefir flokkui- „Georgista“
í fyrsta sinn fengið þingsæti.
Einn helsti máður flokksins, dr.
phil. Axel Dam var nú kosinn, er
hann lærður maður og vel að sér
um marga hluti, og Mklegur til
að verða nýtur rnaður á þingi.
Það var afareðhlegt, að Vinstri-
menn mynduðu hið nýja ráðu-
neyti. Íhaldsflokkurinn, Hægri-
menn, hefir ekki komist til valda
síðasta aldarfjórðung. Áhrifin
frá harðstjóm Estrups eru enn
rík í Danmörku.
Hin nýja stjóm er harla frá-
brugðin Neergaardsstj. 1920—
1924, veldur þar mestu, að nú
eru gömlu foringjamir J. C.
Christensen og Klaus Berntsen úr
sögunni. Sömuleiðis hefir Appel
lýðháskólastjóri, ekki fengið sæti
í þessu ráðuneyti, og Neergaard
sjálfur er aðeins fjármálaráð-
herra, en hefir ekki forsætið.
í kosningarbaráttunni urðu
Vinstrimenn sammála um að gera
Madsen Mygdal að foringja sín-
um. Neergaard vildi draga sig í
hlé, enda er hann aldraður mað-
um (72 ára) og vafalaust farinn
að þreytast.
Madsen Mygdal, hinn nýi for-
sætisráðherra, er fimtugur að
aldri. Hann var upphaflega kenn-
ari en siðan skóiastjóri á Daium
ianaDunaoarshoia a hjóm. nann
var lanauunaöarráöherra í Neer-
gaamsstj or mnni 1920—24, en
neíir siöan búió á herragarði
sK.amc trá Höfn. M. M. er aiment
taiinn einn hinn iieisti á þingi
dansKra bænaa nú á aögum.
íiann er einbeittur maöui’ og
aKveomn taismaöur landbúnaóar-
ins og nain iians bendir á að
stjormn mum veröa akveöm
bænaastjórn. M. IVI. er vei ment-
aöur maöur, en ekki héfir hann
iengist nnkið vió ritstörf. Þo var
nann aöairitstjóri aö „Landbrug-
ets Urabog". Hann neíir gegnt
ótai trunaöarstörfum fyrir
stjornina og landDúnaðaríélögin
aönsku.
Af hinum nýju mönnum í ráöu-
neytinu, ina nefna Moitesen utan-
iiKisráönerra. Hann er sagnfræö-
ingur og hefir samið nierKilegai'
bæKur. riann hefir setið iengi á
þingi og einKum fengist við utan-
riKismái. Hann hefir síðan 1920
verið einn af fuiitrúum Dana á
ráðstefnum Þjóðabandalagsins í
Genf.
Byskov skólastjóri, kenslu-
málai'áöherra, er einn al' mest
metnu skólamöimum Dana og tal-
inn mikiil skörungur.
Þá haía gömlu ráðherramir
Kragh, Kytter og Slebsagei' geng-
iö aítui' i þessu ráðuneyti og svo
hefir Neergaard tekið að sér
stjórn fjármálamia í fimta sinn.
Eg hefi áður skrifað um Neer-
gaard hér í blaðinu og skai því
ekki íjölyrða um hann nú. Hann
viidi ekki taka við forsæti sijórn-
arinnar og má búast við því, að
hans stjórnmálaferill fari nú að
styttast. Enda er maðurinn bú-
inn að afkasta miklu um dagana.
Auk hinnar pólitísku starfsemi
sinnai' hefir Neergaard leyst af
hendi mikið starf á sviði danskr-
ar sagnaritunar. Höfuðrit hans
heitir „Under Junigrundloven“,
saga Danmerkui' 1848—1866,
mikið rit og merkilegt.
Þá hefir Neergaard átt sæti í
stjórnum fjöldamargra stórra at-
vinnufélaga, og yfirleitt má
segja, að iiann hefir fylt meira
rúm 1 opinberu lífi dönsku þjóð-
arinnar en flestir aðrir menn á
síðustu áratugum. Mun verða
skarð fyrir skildi þegar hann
hverfur úr sögunni.
Það mun ekki verða léttur leik-
ur fyrir Madsen-Mygdal og fé-
laga hans, að taka við stjórninni,
eins og' nú er ástatt í Danmörku.
Þar eru krepputímar miklir, ekki
síst fyrir landbúnaðinn. I bæj-
unum er einnig mikið atvinnu-
leysi og' fer vaxandi. Allir vita að
eitthvað þarf að gera til þess að
bjarga atvinnuvegunum, en menn
eiu ærið ósammála um hvaða leið
fara skal. Þess vegna skipuðu
Vinstri menn sér um Madsen
Mygdal, sem sinn sterkasta mann
í þeirri von, að tækist að finna
leið út úr ógöngunum, en ráðu-
neyti hans er nokkuð einhliða
samsett, og sjá margir Danir, að
. því muni veita erfitt, að vinna
með íulltrúum borganna á þingi.
Ilvað sem um það er, þá er það
víst, að hin nýja stjóm fær þung-
ar þrautir að leysa úr. H. H.
----------------o——
Látin er hér í bænum frú Karó-
lina Þorkelsson fyrri kona Jóns
Þorkelssonar skjalavarðar.
Keykjarik 27. deseruber iy26
Oræiingar.
Aí því aö eg viidi stuðia tii
þess, aö iéiagsskapur og' samtöK
goniiu Oræiinga laih eKki með
oliu i gieymsku þegar viö gömlu
menniimr erum bui'tkaiiaðir, pá
ætia eg 1 fauni orðum aö minnast.
á samtoK þeirra í kaupstaöaríerð-
um. 1 pa aaga voru þær ferðir
iangar og erfiðar. Engir vegir
voru þá ruadir, og engm keida
orauö, hvaö þá stærra vatnsfali.
bKemst var fyrir þá til kaupstað-
ar i lijúpavog austur, eöa til Eyr-
aroaKKa vestur. Aóur farið vai' að
bua sig 1 íeröirnar, Komu ráð-
nygnustu bænaunhr sér saman
um, hvenær íerðin skyidi farin.
Voru þá send boð um alia sveit-
ina hvenær skyldi faxa á stað,.
Enginn skyldi fara úr áíanga-
staónum Kvíarmýri — ef austur
var íai'iö — íyr en siðasta iestin
væri Komin þangað. bvo þegar
fari'ð vai þaóan, var þetta orðin
ein íest, þó menn væru frá 30
heimiium. i öörum sveitum var
hún köiiuö „Óræfalest" því aðrar
sveitir voru ekki saman í einni
lest. 1 yrir þennan félagsskap
gátu þeir oft fengið betra verö
fyrir vörur sinar, sem aðallega
var uli, tóig og lítið eitt af tó-
vöru (sokkum), og einnig komist
að betri kaupum. Ef þeim þótti
verðið ekki viðunandi, þá fóru
þeir lerigra, og fengu þar betri
kjör; fóru til Eskifjarðar austur,
og eitt sinn til Reykjavíkur. Voru
þá komnir til Eyarbakka, en
heyrðu að betri kjör mætti fá í
Reykj avík.
Þá tíma komu oft lausakaup-
menn á seglskipum til landsins,
og' versluðu á skipum sínum, og
buðu oft betri kjör en föstu
kaupmennimir, því þeim kom vel
að geta selt vörur sínar fljótt,
svo að þeir byrftu ekki að tefjast
lengi með þær. Árið 1858 kom
iausakaupmaður á Djúpavog að
nafni Johnsen. Öræfingar versluðu
við hann það sumar, og eins
næsta sumar, og líkaði það frem-
ur vel. Þótti honum gott að fá
svona viðskifti á fáum dögum.
Öræfingar fóru þess á leit við
hann, að hann reyndi að sig'la
skipi sínu inn á Papós, skyldu
þeir þá allir versla við hann, og
sama mundu allar nærliggjandi
sveitir gera. Tók hann þessu all-
vel, en lofaði engu. Sumarið 1860
er öræfalestin var komin aust-
ur í Lón — á svonefndar „Völur“
— kom maður af Djúpavogi, og'
s^'ir þeim að Johnsen hafi ver-
ið nýkominn þar á höfnina. Taka
Öræfingar þá ráð sín saman, láta
lestina bíða, og senda 2 menn
sína austur, að semja við John-
sen, og fá hann til að sigla inn á
Papós. Sendimenn komu aftur
með þau svör, að kaupmaður ætli
strax að sigla suður, vindur sé
hagstæður, og stilt í sjó. Síðan
snýr lestin við suður. Þegai’ hún
er komin á Fjarðareyjar — sem
eru austan Papóss — þá kom
skipið inn ósinn. Urðu menn þá
mjög glaðir yfir að geta nú stytt
kaupstaðarferðir sínar um fullan
helming vegai'. Sumarið eftir —
1861 — kom Johnsen með timbur
í vöruhús, og vörur til að versla
með. Það var hið fyrsta vöruhús
á Papós. Hafði Johnsen þar síð-
an verslunarstjóra meðan hann
átti þá verslun. Eftir hann látinn
tók við verslun þar Johnsen sonur
iians — mikið mamival, sem lét
sér anc um ‘hag viöskiftamanna
sinna, hkt og simi eigin. Þá versl-
un átti hann í nokkur ár. Fasta
verslun hélst á Papós frá 1861
tii 1897, að Oito Tulinius flutti
iiana til Homafjarðar, og var þá
oröinn eigandi hennar. Þessi fé-
lagskapur og samtök Oræíinga
með að bæta samgöngurnar, og
stytta kaupstaðaríerðir, varð það
heiliaspoi', er kom mörgum sveit-
um aö ómetaniegu gagni, ekki ein-
ungis þessum 5 sveitum í austur-
sýslunni, heldur líka: Fijóts-
nverii, Síðu, Landbroti, Meðal-
ianai, og aó nokkru Álftaveri og
Skaítárcungu, því einnig þaðan
versíuðu menn á Papós, áður
en versiun byrjaði í Vík, sem mun
hafa verið 23 árum síðar (1884),
að þeir lialidór Jónsson og Þor-
steinn hreppstjóri Jónsson búend-
ur i Vik pontuðu vörur frá Eng-
ianai, er sendar voru til Vest-
mannaeyja, og þaðan á hákarla-
skipi til Vikur og hepnaðist vei.
Þó að stundum væru svaðilfar-
ir 1 hinum löngu ferðum, þá
setcu menn það ekki fyrir sig,
töidu þaö sem sjáifsagðan hlut,
sem ekki væri hægt að komast
lijá. Eitt sinn er þeir komu af
Djúpavogi, fengu þeir Jökulsá
svo slæma, að þeir voru frá dag-
málum tii nóns, að reyna að koma
iestinni vestur yfir, og mistu
þá í hana 17 hestburði, en gátu
um síðir náð öllu nema 3 hest-
burðum er fórust alveg. Stúlka
ein hraktist af hesti sínum, en
varð bjargað með naumindum,
einn hestur druknaði. Síðast
druknaði í henni 1877, Hólmfríð-
ur Pálsdóttir, systir Lárusar
hómópata og þeirra mörgu syst-
kina.
I þessum ferðum skemtu rnenn
sér á ýmsan hátt, einkum á lieim-
leið, bæði með söng og samræð-
um, glímum og fleiru. Höfðu
menn oft margs að minnast frá
þeim ferðum þá er íundum þeirra
bar saman síðar.
Uil og aðrar vörur fluttu Ör-
æfingar í pokum, er þeir unnu úr
faxhári, og höfðu bandið í þá
tvöfalt. Voru þeir með ýmsum
háralit, voru hafðir röndóttir,
tentir — eins og fallegast þótti.
Voru hafðir samhtir pokar á
hverjum hesti. Þótti lestin líta því
betur út, sem þeir voru betur
litir. Þeir voru sterkir. Voru virt-
ir á 8 fiska á landsvísu. Mikinn
útbúnað þurfti í' ferðir þessai’:
góðan reiðing á burðarhesta,
gjarðir og' fleira til vara, skeifur,
nagla, hamar og naglbít, að járna
með í áföngum, og svo nesti er
dygði á báðar leiðir.
Nokkrir gömlu öræfingar voru
vel að sér á ýmsan hátt, til dæm-
is Jón nokkur Einarsson í Skafta-
felli. Forfeður hans 8 höfðu bú-
ið þar hver fram af öðrum. Hann
var vel að sér í landafræði, sögu,
grasafræði og lögfræði, kunni vel
dönsku, þýsku og nokkuð í latn-
esku, grísku og hebresku; var vel
hagur á tré og járn, smíðaði t.
d. byssu með koparhlaupi, vagn
með 4 hjólum, var heppinn lækn-
ir, samanber: Þorvaldur Thorodd-
sen um Austur-Skaftafellssýslu
sumarið 1894, Andvara, bls. 65.
Gömlu mennimir vora bæn-
ræknir. Þegar þeir fóru frá heim-
ilum sínum í ferðalög, og eins til
kirkju, tóku karlmenn af sér höf-
uðfötin og lásu í hljóði vegabæn,
Faðirvor, blessunarorðin, og
57. blað
signdu sig. Sama gerðu þeir altaf
er þeir fóru að morgni dags úr
áfangastað í kaupstaðarferðum.
Á sunnudögum lásu þeir í helgi-
dagabók í tjöldum sínum og'
sungu sálma eins og lieima. Þeir
héldu við húslestruin á öllum
helgidögum, miðvikudögum á
föstunni, og kvöldlestrum er þar
til heyrðu, Passíusálmar voru
ætíð sungnir um föstutímann, og
hugvekjur lesnar.
Eg hygg að ýmislegt hafi
breyst í Öræfum bæði með helgi-
siði og fleira. Ýms félagsskapur
hygg eg' sé heldur lausari í sér
en áður var, og er það athuga-
vert ef svo er. Við megum samt
vera glaðir yfir framförum þeim,
sem orðið hafa í sveitinni á næst-
liðnum árum, með margt sem að
hagsæld og lífsþægindum lýtur,
•svo sem rafleiðslur og fleira. Þær
eru nú komnar á 10 heimili í
sveitinni; það er á 8 heimili til
ljósa, suðu og hitunar herbergja,
og 2 heimili til ljósa, og nú munu
bráðum fleiri bætast við, því
menn hafa reynt að komast upp
á að vinna mikið að þessu sjálfir
til þess að spara kostnað. Er það
raikilvert að geta látið bæjarlæk-
ina gefa kraftinn til að framleiða
orkuna sér til notkunar. Vatns-
leiðslur í húsin eru að kalla á
hverju heimili, og vagnar mikið
brúkaðii' til heyflutninga og
fleira.
Ari Hálfdánarson,
Fagurhólsmýri.
----0----
Svo fórust einum íhaldsfram-
bjóðandanum orð að morgni
fyrsta vetrardags, er hann sá að
hríðarbylur myndi í sveitum
austan- og norðanlands, og líkur
fyrir ófærð. Ilann vissi að í
kauptúnunum smöluðu skrifstof-
ur og bílar afturhaldsmannanna
atkvæðum, sem hæfðu hinum
sjáifskírða pólitíska dverg á
Sauðárkróki. Hann gat verið eins
iélegur frambjóðandi og verkast
vildi, eða eins og hann sjálfur
hafði lýst sér. Málstaður þess
flokks, er setti hann á odd, gat
verið þjóðhættulegur. En þetta
gerði ekkert til. „Náttúran tók í
taumana“. Kjördagurinn var
fyrsta vetrardag. 1 sveitum lands-
ins var víða djúpur snjór, ái'
uppbólgnar af krapi, og þéttings
stórhríð. Fyrirsjáanlegt var að
bændur og bændakonur í sveitum
gátu ekki komið við kjörsókn
með skaplegum hætti. Snjórinn,
hríðin og krapámar fluttu dvei'g-
inn og dvergamálstaðinn inn í
þingið.
Lögin um kjördag þann sem
nú gildir voru samin árið áður,
en sá flokkur myndaðist, sem
beitir sér fyrir verndun sveita-
menningar og sveitalífs. Fátt get-
ur betur sýnt nauðsyn þeirrar
flokksmyndunar heldur en sú
staðreynd, að bændumir vora svo
einkisvirtir í flokki Heimastjórn-
ar og Sjálfstæðis, að kjördagur-
inn er settur á þeim tíma, þegar
líkara er að „náttúran taki í
taumana“ og taki atkvæðin og
ákvörðunarréttinn af sveitamönn-
um landsins.
Ekkert sýnir betur eigingirni
kauptúnavaldsins heldur en flutn-
ingur kjördags yfir á fyrsta