Tíminn - 26.03.1927, Blaðsíða 1

©jaíbfeti
09 afgrei6sluma6ur Qltmans er
Xannceig þorsteinsöóttir,
Sambanósíjúsinu, XeffjaDÍf.
^fgtcibsía
limans er t Samban6sljú9inu.
©ptn óaglega 9—(2 f. Ij.
Stmi ^96.
XI. ár
Reykjavík, 26. mars 1927.
13. blað.
Utan lírheimi.
Síðustu stjómmálaskifti
Þjóðverja.
Tveir stærstu flokkarnir í
þýska þinginu eru íhaldsmenn og
jafnaðarmenn,- en mitt á milli
þeirra standa fáeinir miðflokkar,
meir og minna frjálslyndir, er
vinna til skiftis með hinum
tveim stærstu flokkum þingsins.
Frá því að Vilhjálmur keisari
hröklaðist úr völdum til Hollands
og þangað til í vetur hafa íhalds-
menn að mestu verið í andstöðu
við stjórnina. Hinir frjálslyndu
miðflokkar og verkamenn komu á
lýðveldinu, sömdu friðinn, og
hafa stýrt landinu á hinum erf-
iðu árum, þegar þjóðin var að
rísa upp eftir hið mikla fall. Að-
staða íhaldsmanna var ekki
góð. Á þeim hvíldi ábyrgðin fyrir
þá pólitík, sem leiddi til styrjald-
arinnar og ósigursins. Allir fjáls-
lyndir menn í landinu báru til
þeirra þungan hug fyrir það
liðna. fhaldsmennirnir sjálfir
bættu heldur ekki aðstöðu sína.
Þeir vildu ekki viðurkenna lýð-
veldið, en héldu í orði og verki
fast við keisáraættina og vonina
um nýja hefndarstyrjöld, sem
gæfi stétt þeirra aftur varanleg
yfirráð í landinu sjálfu. fhalds-
menn hafa staðið á móti þeirri
meginviðreisn, sem gerð var með
Dawes-skipulaginu á fjármálum
landsins, og þeir vildu fegnir
hindra hina síðari sættgerð milli
Þjóðverja og Frakka, sem kend
er við Locarno. Þar lýstu Þjóð-
verjar því yfir að þeir vildu til
varanlegs samkomulags við
Frakka hverfa frá því að endur-
heimta héruð þau, er Bismark
tók af Frökkum 1871.
Þessi stjómarstefna íhalds-
flokksins þýska hefir verið ærið
óvinsæl í nábúalöndunum. Eink-
um hafa íhaldsmenn í Frakklandi
lagt þungan hug á flokksbræður
sína í Þýskalandi, og með réttu
bent á að flokkur þeirra hafi átt
mestan þátt í að koma á heims-
styrjöldinni og að viðhalda
styrjaldarlöngun og hefndarhug
Þjóðverja. Hafa íhaldsblöðin
frönsku, einkum hið stærsta
þeirra, Le Temps, aldrei dregið
dulur á, að það gæti ekki treyst
neinum friðarloforðum þýskra
íhaldsmanna. Ef lýðveldið þýska
ætti að standa og varanlegur
friður að haldast milli þjóðanna
hlyti það að byggjast á því að
hinir frjálslyndari flokkar í
Þýskalandi færu með völdin og
stæðu á verði móti endurkomu
keisaraættarinnar.
Nú í vetur valt úr sessi stjóm
er miðflokkamir og verkamenn
höfðu stutt sameiginlega. Stóð
lengi í þrefi um stjórnarmyndun
og reyndu margir árangurslaust.
Að lokum skipaði hinn gamli for-
kólfur íhaldsmanna, Hindenburg,
forseti Marx kanslara, hinum
vinsælasta leiðtoga eins af mið-
flokkunum, að freista að mynda
bræðingsstjóm með íhaldsmönn-
um. Tókst það að lokum, enda
sóttu íhaldsmenn svo fast á að
komast loks í meirihlutaaðstöðu
að þeir féllu í orði frá sinni fyrri
stefnu. Lýsti íhaldsflokkurinn því
yfir að hann vildi yiðurkenna
'ýðveldið, fjármálasamvinnuna
yið aði’ar þjóðir, og Locaraosamn-
ingana við Frakka. Með því að
halda íhaldsmönnunum nógu lengi
frá stjómarvöldum hefir þýsku
þjóðinni tekist að láta þá falla
frá, í orði að minsta kosti, skað-
legasta þættinum í stjómarstefnu
sinni. Samt hefir þessi þátttaka
íhaldsmanna í stjóm landsins,
þrátt fyrir allar yfirlýsingar,
orðið til þess, að nábúaþjóðirnar
trúa þeim miður, enda þykjast
Pólverjar, Frakkar og Belgir sjá
þess glögg merki, að hugur þeirra
stétta í Þýskalandi sem fyrir
stríðið þráðu mest herbúnað,
landvinninga og kúgun út á við
og inn á við er enn næsta lítið
breyttur. J. J.
Af ávðxtunum.
Fátt er svo ilt að einugi dugi.
Ilin mildu miljónalán, sem
sumpart er búið að taka, og sum-
part er. áformað að taka lands-
ins vegna og landsmanna, munu
að vísu þykja hin sorglegustu og
alvarlegustu tíðindi, sem frá Al-
þingi berast. En það er um leið
holt og nauðsynlegt að þjóðin
horfist í augu við hinn beiska
sannleika.
Miljónalánin nýju eru fyrst og
fremst órækur vottur um það, að
lifað hefir verið um efni fram á
íslandi undanfarið, og gengur
þess enginn dulinn að það eru
fyrst og fremst hinar ráðandi
yfirstéttir í kauptúnunum sem
lifað hafa hinn fyrirhyggjulausa
eyðslulífi.
Miljónalánin nýju eru þvínæst
hin sorglega, en ómótmælanlega
rétta mynd af hinni gálausu og
forsjárlausu fjármálastjóm und-
anfarinna ára, og fyrst og fremst
kasta þau hinni réttu birtu yfir
afleiðingar gengishækkunarinnar.
Um langa hríð hefir þessu
verið haldið fram hér í blaðinu.
Allmikill hluti þjóðarinnar hefir
ekki viljað leggja trúnað á þessar
kenningar.
Nú hljóta augu fjöldans að
opnast. Nú verður það ekki falið
lengur hversu gálauslega og for-
sjárlaust íhaldsflokkurinn hefir
stýrt fjármálum landsins.
Nú getur það engum dulist
lengur að eigi áfram að stýra
fjármálum þjóðarinnar, svo sem
stýrt hafa núverandi valdhafar,
þá má telja alveg vísa fjárhags-
lega glötun íslands framundan.
Og allra átakanlegast er það,
að þurfa að segja að svona sé
komið, því að það er sannarlega
ekki erfiðleikum af náttúrunnar
hendi að kenna. 1 því efni hefir
alt leikið við okkur síðari árin.
Það eru fyrst og fremst sjálf-
skaparvítin sem valda að það er
sárast.
Fregnin um miljónalánin nýju
á að fá þjóðina til að hrökkva
við, og vekja af svefni þann
hluta þjóðarinnar sem sofið hef-
ir svefni andvaraleysisins undan-
fai-ið í skauti Ihaldsflokksins.
Svo djúpt hefir aldrei fyr
sokkið í skuldafenið. Annaðhvort
er nú að láta staðar numið og
hætta að safna skuldum, eða þá
að vonlaust eða vonlítið má kalla
að standa við að borga skuld-
irnar.
Því verður að gera það tvent:
Minka eyðsluna, bæði hjá ein-
staklingunum og á þjóðarbúinu,
þ. e. að hætta að lifa yfir efni
fram og:
Breyta um stjórnarfar. Hrinda
úr hásæti þeirri stjómmálastefnu
sem í löggjöf og í skattamálum
hefir miðað alt við hagsmuni
kaupmannastéttar, sem er tífalt
eða hundraðfalt mannfleiri en
hún þarf að vera — og það er
ef til vill allra heimskulegasta
eyðslan á þjóðarbúinu — og
hagsmuni stóratvinnurekenda við
sjóinn, sem fjölmargir hafa
reynst þeir ráðdeildarleysismenn
að tapa miljónum króna á miljón-
ir ofan sem engan stað sér eftir
margar. Og loks hefir þessi ófar-
sæla fjármálastjórn stofnað til
svo gífurlegrar röskunar á fjár-
hagsgrundvelli þeim sem atvinnu-
lífið er reist á, með gengishækk-
uninni, að mikill meirihluti þeirra
atvinnurekenda, bæði til sveitar
og sjávar, sem bygt hafa at-
vinnurekstur sinn á hinum heil-
brigðasta grundvelli, standa nú
mjög hollum fæti, því að gengis-
hækkunin hefir skattlagt þá svo
ranglega og gífurlega.
Fyr eða síðar gengur dómur
yfir athafnir allra manna, stjórn-
enda sem annara.
Dagur dóms og réttlátrar reiði
á nú að ganga yfir Ihaldsflokk-
inn, stjórn hans og stefnu. Af
ávöxtunum, hinum nýju miljóna-
lánum, mun þjóðin loks læra að
þekkja íhaldsflokkinn til hlítar,
og forystumanninn, Jón Þorláks-
son.
Ætli þeir verði margir í haust,
skattborgararnir íslensku, sem
óska eftir fleiri ávöxtum af sama
tagi?
Albinái
J
Píeiri heimilí.
(10)„Ein svala flytur ekki vorið“
segir suðrænt máltæki. Sama má
segja um íhaldsflokkinn. Fram að
þessu hafa leiðtogar þeirra, liðs-
menn þeirra og blöð verið fjand-
samleg hugmyndinni um að
fjölga býlum, og endurbyggja
sveitabæi með stuðningi af fram-
lagi úr landssjóði, og svo er því
miður enn. En ein undantekning
hefir þó orðið í þessu máli. Jón
Ólafsson þm. Reykvíkinga hefir
flutt breytingartill. við frv. Hall-
dór Stefánssonar um landnáms-
sjóðinn. Vill Jón að landið leggi
fram 200 þús. kr. árlega í land-
námssjóð og láni það til nýbýla
og endurbyggingar bæja, og er
þar svo sem rétt er fallist á aðal-
hugmyndina um byggingar og
landnámssjóðinn frá 1925. J. Ó.
ætlast til að lánið standi vaxta-
laust í 10 ár og sé síðan endur-
greitt á löngum tíma og 4% í
vexti. Því miður eru slíkir vextir
of háir a einyrkjabýlum, með því
verðlagi sem út lítur fyrir á
landbúnaðarafurðum, en alt slíkt
stendur til bóta. Aðalgallarnir á
tillögu J. Ó. er það, að hann
vill skapa landssjóði varanleg út-
gjöld án þess að sjá um leið
fyrir tekjustofni og þá ekki hitt
síður að hann gerir enga tilráun
til að hindra verðhækkun og
brask með jarðir þær er lands-
sjóður hefir ræktað og bygt upp.
Telja má fullvíst að J. ó. sé á
móti því að gróðamönnum lands-
ins beri nokkuð .auknar byrðav
við nýrækt og heimilafjölgun.
Frumvörp.
Jón Baldvinsson flytur frv. um
forkaupsrétt kaupstaða og kaup-
túna á hafnannannvirkjum 0. g.
frv.
Jón Sigurðsson flytur frv. um
mat á heyi.
Jónas Kristjánsson flytur frv.
um rannsókn banameina og
kenslu í meina- og líffærafræði.
Þingsályktunartillögur.
Jörundur Brynjófsson, Ben.
Sveinssson og Héðinn Valdimars-
son flytja þál. um lögnám land-
inu til handa á umráðum og nota
rétti vatnsorku alhar í Soginu.
Héðinn Valdemarsson flytur
vantraustsyfirlýsingu til stjórn-
arinnar.
Fyrirspurnir.
Ingvar Pálmason flytur tvær
fyrirspumir tiL ríkisstjórnar-
innar: önnur er um yfirsíldai*-
matsmannsstarfið á Austurlandi,
með hvaða heimild það hafi ver-
ið sameinað yfirsíldarmatsmanns-
starfinu á Akureyri og hve lengi
sú ráðstöfun eigi að standa. Hin
er um starf fiskifulltrúans á
Spáni, svohljóðandi:
1. Hvem árangur hefir starf
fulltrúans á Spáni borið fyrir ísl.
sjávarútveg?
2. Hvað hefir fulltrúinn gjört
til að afla ísl. saltfiski álits utan
Spánar og vinna nýjan markað
eða færa út áður þekta markaði?
Umræður.
I Ed. hefir frv. Jóns Bald-
vinssonar um einkasölu á salt-
fiski verið til 1. umræðu. Flm.
fór mörgum orðum um ólag það
0g skipulagsleysi er væri á fisk-
sölunni. Kvað hann fiskkaup-
menn keppa hverja við aðra á
erlendum mai’kaði og spiltu þeir
svo sölunni fyrir sjálfum sér 0g
öðrum. Ýmsir tækju það ráð, að
senda fiskinn í umboðssölu og
væri það enn verra, því með því
fengju erlendir fiskbraskarar yf-
irráðin yfir verðinu og gætu ráð-
ið því, er varan væri komin í
þeirra hendur. Smærri útgerðar-
menn væru nú famir að sjá gall-
ana og vildu margir einkasölu.
Stórútgerðarmöhnum væru vand-
ræðin og ljós, en þverúð þeirra
og fastheldni við skipulag
frjálsrar samkepni hamlaði þeim
að samþykkja umbætur. Þó
hefðu þeir leitað til ríkisins um
að gera út sendimenn til mark-
aðsleitar, og væru farir þeirra
kostaðar af opinberu fé. Væri
þetta í ósamræmi við aðra fram-
komu þeirra, því ef að þeir
teldu að þeim einum kæmi versl-
unin við, ættu þeir að kosta
sendifai'irnar sjálfir. Samtaka-
viðleitni útgerðarmanna um síld-
arsölu bæri þó vitni þess, að
augu þeirra væru að opnast fyrir
því, sem gjöra ætti.
Jóhann Jósefsson andmælti
frumvarpinu harðlega. Kvað
staðhæfingar flm. á engum rök-
um bygðar. Mótmælti því, að
smá-útgerðarmenn fylgdu einka-
sölu. Áhættan ykist, ef fisksal-
an kæmist á eina hönd. Einka-
sala ríkisins mundi vekja óvild
meðal neytenda erlendis og spilla
markaðinum. Flm. gæti ekki fært
dæmi þess, að slíkt fyrirkomulag
hefði gefist vel í nokkru öðru
landi. Eigi væri rétt að taka hér
til samanburðar ráðstöfun þá
er gerð var á stríðsárunum, því
þá hefði salan verið samnings-
bundin af hálfu ríkisins. Ótgerð-
armenn sagði hann að greiddu
gjöld til ríkissjóðs 0g kostuðu
þannig sendimenn sína. Var hann
hai’ðorður mjög um frv. og lagði
til að það yrði tafarlaust felt.
Jónas Jónsson átaldi skipulags-
leysið um fisksöluna. Taldi
hvergi ríkja annað eins ófremdar-
ástand hér í landi um verslun
sem í saltfisksversluninni. Væn
stórsalan að mestu í höndum er-
lendra manna og væri slíkt með
öllu óviðunandi. Frv. J. B. mætti
skoða sem aðvörun til útgerðar-
manna úm að láta ekki við svo
búið standa. Kvaðst þó eigi geta
fylgt því, og væri einkasala ann-
mörkum bundin. Væri það t. d.
mjög óheppilegt að fela stjóra
sem andvíg væri einkasölu, eins
og núv. stjóra, framkvæmd
hennar. Taldi hann aðeins eina
úrlausn þessa máls, er við mætti
una, en hún væri sú, að útgerð-
armenn tækju kaupfélög bænda
til fyrirmyndar og stofnuðu sölu-
félög til að annast útflutning á
fiski, þar sem allir nytu sama
verðs og ættu atkvæðisrétt, án
tillits til vörumagns. Sá félags-
skapur ætti að njóta sömu lög-
verndar og síldarsamlagið.
Kvaðst ræðumaður að vísu vita,
að félagsskapur ætti örðugt upp-
dráttar hjá hlutaðeigendum
þessa máls, en þó vona, að þeim
lærðist með tímanum að skilja
nauðsyn hans.
Má af umræðum þessum
marka afstöðu aðalflokkanna
þriggja til hinna meiriháttar
þjóðfélagsmála.
I neðri deild urðu langar um-
ræður og harðar um gengis-
frumvarpið. Tóku þær megin-
hluta tveggja funda. Tr. Þórhalls-
son hafði framsögu af hálfu
flutningsmanna. Vísaði hann til
þess, sem hann og sínir sam-
herjar hefðu sagt í málinu á síð-
asta þingi, en mintist nokkuð
þess, er síðan hefði gerst 0g mál-
ið varðaði. Benti hann á, að fjár-
hag þjóðarinnar hefði farið
hnignandi, skuldir bankanna auk-
ist og nú væri í ráði að taka
nýtt stór-lán. Kaup væri í ósam-
ræmi við getu atvinnuveganna.
Þetta væri að mestu leyti af-
leiðingar gengishækkunarinnar.
Taldi, að þeir sem hækka vildu
krónuna upp í gullgildi, væru að
stofna til fjárhagslegar byltingar
í landinu. Yrðu þeir hart úti,
sem tækju lán með núverandi
gengi og yrðu svo að greiða þau
í gullkrónum. Yrði frv. þetta
eigi samþykt kvaðst hann mundi
flytja frv. um 20% eftirgjöf af
lánum þeim, sem nú eru tekin í
veðdeild og Ræktunarsjóði, svo
framarlega sem krónan hækkaði
í gullgildi.
Forsætisráðherra (J. Þ.) and-
mælti frv. Hélt hann því fram að
rannsókn á raunverulegu verð-
gildi krónunnar (sem frv. fer
fram á) og líkum fyrir því, að
það yrði lækkað mundi leiða af
sér gengisbrask. Menn mundu
kaupa erl. gjaldeyri í von um að
hann hækkaði. Eingin erl. þjóð
hefði ,stýft“ gjaldeyri sinn svo
nærri gullgildi sem krónan væri
nú, og mundi það valda landinu
álitshnekki ef svo væri gjört.
Frh. á 4. síðu.