Tíminn - 07.05.1927, Blaðsíða 1

©jalbfeti
93 afgretftslumaður Címans er
Xannoeig o r s t e i n s bó t ii r,
Sambanösfyúsinu, Xrffjatúf.
2^fgtEibsCa
limans er í Sambanbsfyúsmu.
©pin bag,Iega 9—(2 f. þ.
Sinti tf96.
XL ir
Reykjavík, 7. maí 1927.
20.
blað.
Utan úrheimi.
Friðarmál og Kínadeilan.
Eins og áður ér um getið er á
tvennan hátt uxinið að því af
leiðtogum, stórþjóðanna, að t'ak-
marka vígbúnaðinn. En lítill er
árangurinn, enn sem komið er.
Forseta Bandaríkjanna Iiard-
ing, tókst íyrir nokkrum árum
að koma á samkomulagi milli
stórvelda þeirra sem eiga flota
um viss hlutföll um tölu bryn-
dreka er hvert ríki mátti byggja.
Bandríkin og England skyldu
hafa jafna tölu stórskipa og mun
hærri en önnur ríki. Á þann hátt
var hagsmunum enskumælandi
þjóða morgið í hagsmunabaráttu
þjóðanna. Nú í vetur hefir for-
seti Bandaríkjanna enn þrábeðið
hinar sömu þjóðir, Englendinga,
Frakka, ítali og Japana að senda
fulltrúa til Washington er semja
skyldu um allan herskipastyx'k
þessara þjóða á sama grundvelli
og áður var, gert um bryndi'ek-
ana. Bretar og Japanir voi'u all-
fúsir að koma, en Italir og Frakk-
ar hafa neitað, jafnvel að koma
sem gestir og „hlusta á“ ákvarð-
anir hinna þjóðanna. Stjórn
Frakka vísaði til þjóðabandalags-
ins, og þar hefir nú í vetur starf-
að nefnd til að gera tiilögur um
takmai'kanii' allra þjóða á öllum
vígbúnaði. Fulltrúi Frakkiands
lagði þar fram tillögur um alls-
hea-jarafvopnun, er var grund-
völlur við meðferð málsins.
En svo fór að ekkert sam-
komulag náðist og stóð þar ekki
síst á Bretum og Amei’íkumönn-
um, er starfa þar sem „gestir“
fyrir stjórn sína. Hvorki Eng-
lendingar né Ameríkumenn vilja
takmai'ka loftflotana. Þá sögðu
Frakkar að þeir skyldu hvei’t
stefnt væri. Það ætti að fá þá til
að leggja niður höfuðvenid lands-
ins, hinn sterka og vel búna land-
lxer, en Engilsaxar báðu megin
Atlantshafs ætluðu að tryggja
sér rétt til að drotna á hafinu og
í loftinu. Sýnist ekkert útlit fyrir
að nokkuit samkomulag sem
gagn má að verða komist á milli
stórþjóðanna um takmörkun víg-
búnaðai’. Þá mun líka lítil von um
að afstýrt verði miklum styrjöld-
um í fi’amtíðinni.
Bai’áttan milli Kínvei'ja og er-
lenda valdsins heldur áfram og
mun síst að vænta friðar fyrst
um sinn. Kínverjar eru tvískiftir,
en stefna þó að sama marki í
aðalati’iðum, því að brjóta ofur-
vald Vesturþjóðanna í Kína í
verslunar og fjármálum. Bretar
hafa mikinn her, yfir 20 þús.
manns vígbúinn í Kína og auk
þess mikinn fjölda herskipa úti
fyrir aðalsiglingahöfnum lands-
ins. í hinum svonefnda suðui’her
Kínvei’ja, sem meir hefir þrengt
að útlendingunum er innbyrðis
ásamþykkja. Yfinnenn hersins
eni þjóðemissinnar, sem ætla sér
það eitt að losa Kínverja undan
verkamanna lýðveldi og sigi’a í
einu útlenda og innlenda andstæð-
inga. Þessi innbyrðis deila milli
Kínvei’ja sjálfra getur vel orðið
til þess að draga úr sigri þeirra
út á við. J. J.
----o---
öfugmæli.
Efri deild gekk frá afgi’eiðslu
fjárlaganna, fyrir sitt leyti, í
gær. Fór það að vonum, að eftir
því sem tími líður og betur koma
í Ijós afleiðingamar af því fjár-
hagslega hallæri, sem „Jón Þor-
láksson hefir leitt yfir landið,
eftir því verða þingmenn gætnari
um afgreiðslu fjárlaganna. Bar
efri deild gæfu til að lækka
tekjuhalla fjárlaganna allvem- i
lega. Og nú ætti neðri deild að
bæta þar enn um.
Morgunblaðið ritar langt mál
um fjárlagaafgreiðsluna í efri
deild. Er um þann málsflutning
það að segja, að annaðhvort er
þar um að ræða meiri fáfræði
um það efni sem þar ræðir um
en yfirleitt þekkist í íslenskum
stjórnmálum, eða að greinarhöf-
undur fer vísvitandi með meiri
blekkingai’ en tíðkanlegt er, jafn-
vel í íhaldsblöðunum.
Morgunblaðið gefur í skyn að
lækkun útgjaldanna í efri deild
sé öll Ihaldsmönnum að þakka.
Þeir hefðu svo sem viljað gjam-
an lækka útgjöldin líka í neðri
deild, Ihaldsmennimir, og standa
á móti fjáraustrinum, en þeir
hefðu ekki getað komið því fram
fyrir stjómarandstæðingum. Loks
er það fullkomlega gefið í skyn,
að það hafi einkum verið fjár-
austurstillögur frá stjómarand-
stæðingum í neðri deild, sem
lækkaðai' hafi verið af hinum
ráðdeildarfullu Ihaldsmönnum 1
efri deild!!
Slík málfærsla sem þessi væri
ekki óviturleg suður á Ítalíu í
Gósenlandi Ihaldsins hjá Musso-
lini, því að þar er ekki prent-
frelsi, þar fá stjómarblöðin ó-
mótmælt að segja ósannindi um
stj ómarandstæðinga.
En hér á íslandi geta þing-
skjölin komist í allra hendur, og
hér er þó enn prentfrelsi. Og
fyrir því er sérhverjum íslensk-
um kjósanda opin leið að kynna
sér hvai’ efri deild bar niður um
að skera niður útgjaldatillögum-
ar á fjárlögunum.
Og sannleikurinn sem kemur I
ljós við athugun er sá, að niður-
skurður útgjaldanna í efri deild
var að langsamlega mestu leyti
niðurskurður á þeim útgjalda-
tillögum sem sjálfm’ formaður
íhaldsflokksins, Jón Þorláksson,
hafði borið fram sem fjármála-
ráðherra. Og í þau sporin verð-
ur neðri deild að feta á niður-
skurðarbrautinni, að „stýfa“ út-
gjaldatillögur skuldakonungsins
Jóns Þorlákssonar.
Þær eru heldur ekkert smá-
ræði þessai’ lækkanir á útgjalda-
tillögum Jóns Þorlákssonar. Á ca.
20 liðum sem hann bar fram
nemur lækkun efri deildar 227,
500 kr.
Slíka útreið hefir enginn fjár-
málaráðherra fengið á Islandi fyr.
Fyrst verður að lækka tekjuáætl-
anlega altof há enn. Og svo verð-
ur að „stýfa“ útgjaldatillögur
hans svo stórkostlega sem ekk-
ert dæmi er til um áður í sögu
íslenskrar fjármálastjómar.
Vitanlega á það að vera svo að
fj'ármálaráðherrann á að vera sá
sem segir fyrir um alla afgreiðslu
fjárlaganna. Embætti hans er til
þess stofnað, að í því sitji sá sem
hafi ábyrgðartilfinning til að
vera forsjáll leiðtogi í fjáimálun-
um.
En þetta gildir ekki um Jón
Þorláksson. Þingið hefir orðið að
taka af honum ráðin og hafa vit
fyrir honum nálega í einu og öllu
sem snertir afgreiðslu fjárlag-
anna, og þyrfti þó enn betur að
taka af honum völdin.
Og þegar þessi tíðindi em að
gerast á Alþingi, þá dirfist
Morgunblaðið að skrifa svo um
„stýfingu“ útgjaldanna, sem að
framan greinir. Þegar verið er að
sundra, lið fyrir lið fjáimálatil-
lögum Jóns Þorlákssonar, þá
dirfist Morgunblaðið að tala um
fjáraustur stjómarandstæðinga.
Hvílík brjóstheilindi!
Og hvílíkt háð, þegar nánar er
aðgætt, þegar stjómarblað hæl-
ist um yfir niðurskurði þeirra til-
laga sem stjómarherrann hefir
borið fram.
Sambærileg er þessi framkoma
við það, er stjómarblöðin nálega
hældust um er Alþingi neyddist
að heimila hina miklu miljóna-
lántöku, til að reyna að bjarga
frá bráðu hrani þeim atvinnu-
vegum sem fjármálaaðgerðii'
Ihaldsins hafa lagt í rústir.
---0----
Albingi.
Úrslit þingmála.
Eftirfarandi frv. hefir Alþingi
samþykt, auk þeirra, sem getið
var í síðasta tbl.:
18. Frv. um heimild handa at-
vinnumálaráðherra til að veita
félaginu Titan sérleyfi til jám-
brautarlagningar milli Rvíkur og
Þjórsár og til að virkja Urriða-
foss.
19. Frv. um rannsókn bana-
meina og kenslu í meina- og líf-
færafræði.
20. Fi’v. um breyting á 1. um
sandgiæðslu.
21. Frv. um breyting á landa-
skiftalögum.
Fleiri heimili.
I fyrradag var frv. um land-
námssjóð til 3 umræðu í Nd.
Sýnilegt var að það myndi daga
uppi í Ed. þar sem komið er að
þingslitum og stjómarflokkurinn
þar verið mjög andvígur hug-
myndiimi. Jörandur Brynjólfsson
bar því fram tillögu um að mál-
inu skyldi vísað til milliþinga-
nefndar þeiirar er skipuð verður
í landbúnaðarmálinu og mun til-
ætlunin vera sú að ítarlagt fi’v.
um byggingar- og landnámssjóð
verði lagt fyrir næsta þing. Með-
ferð neðri deildar hefir þokað
málinu töluvert í áttina. Meiri-
hluti deildarinnar sættir sig við
þá hugsun að fé svo að skiftir
hundruðum þúsunda sé á hverju
ári lánað úr landssjóði til að
koma upp nýjum heimilum víðs-
vegar um landið. Hinsvegar beittu
allir íhaldsmenn í Ed. sér gegn
því við 2. umræðu fjárlaganna
'að verja úr landssjóði fé á fjár-
lögum 1928 til að fjölga býlum á
áveitusvæðunum suimanlands,
Skeiðum og Flóa.
——o-----
22. Frv. um breyting á 1. um
sýsluvegasjóði.
Þá hafa og þessar þingsálykt-
unartill. verið samþyktar:
7. Till. um smíði brúa og vita
hér á landi. (Sþ).
8. Till. um skipun milliþinga-
nefndar til að íhuga landbúnað-
arlöggjöf landsins. (Sþ.).
9. Till. um kennaraskólann í
Reykjavík. (Ed.).
Frv. og tillögur.
Benedikt Sveinsson, Ámi Jóns-
son og Jón Ólafsson flytja frv.
um heimild handa stjórninni til
að veita hestamannafélaginu
„Fákur“ leyfi til að reka veð-
málastarfsemi í sambandi við
kappreiðar.
Jónas Jónsson flytur í Sam.
þingi þál. um að skora á stjórn-
ina að leggja fyrir næsta þing
frv. til laga um aukna réttar-
vemdun til handa samvinnufé-
lögum landsins, þannig, að þau
njóti jafnan sömu réttarvemdar
og einstakir atvinnurekendur eða
hlutafélög. — 1 greinargerð seg-
ir að þvi sé haldið fram af ein-
stökum lögfræðingum, að samv.
félögin séu réttlægri en einstak-
ir atvinnurekendur og hlutafék,
m. a. þannig, að gera megi til-
raunir til að spilla trausti þeirra
án þess að það varði sektum.
Jakob Möller flytur 2 þál. önn-
ur er um að skora á stjómina
að leggja fyrir næsta þing frv.
til laga um eignar- og notkunar-
rétt hveraorku. Hin er um að
skipa þriggja manna nefnd til að
rannsaka og gjöra tillögur um
ríkisrekstur útvarps.
Jónas Jónsson flytur eftirfar-
andi þál. um skipun spamaðar-
nefndai’:
„Efri deild Alþingis ályktar,
að í lok yfirstandandi þings skuli
kosin, með hlutfallskosningum,
þriggja manna spamaðamefnd,
er starfar endurgjaldslaust milli
þinga að því að gera tillögur um
spamað vegna ríkissjóðs, að því
er snertir útgjöld við opinberar
starfrækslu, einkum í höfuðstaðn-
um. Allar ríkisstofnanir og ein-
stakir starfsmenn landsins skulu
skyldir að gefa nefndinni allar
upplýsingar, er hún kann að
óska viðvíkjandi þessu máli, svo
sem um launakjör eins og þau
hafa verið undanfarin 5 ár, húsa-
leigu, óvissan tilkostnað, vinnu-
tíma og verkefni. Nefndin legg-
ur síðan fyrir Alþingi 1928 til-
lögur sínar um einfaldara og
ódýrara skipulag í hinum ýmsu
greinum opinberrar starfrækslu".
Fjárhagsnefnd neðri deildar
flytur þál. um að. gangskör sé
gerð að því, að innheimta úti-
standandi skuldir ríkisverslan-
anna og að áfengisverslunin
hætti að veita gjaldfrest á öðru
en lyfjum.
Umræður.
Neðri deild hefir samþykt
stjómarskrárfi*v. en gert á því
margar og miklar breytingar.
Fær efri deild það því til með-
ferðar á ný. Eins og áður hefir
verið tekið fram hér í blaðinu,
voru þegar við 2. umr. í deild-
inni feld úr því sum aðalákvæð-
in, svó sem lenging kjörtímabils-
ins, svo að breytingin var í litlu
öðra fólgin en þinghaldi annað-
hvert ár. Þó má breyta því með
lögum. En við 3. umr. kom fram
fjöldi breytingartillagna. Af þeim
voru eftirfarandi samþyktar:
Aldurstakmark við landkjör fær-
ist niður 1 25 ár (sé sama og
við kjördæmakosningar). Sveita-
styrkur svifti styrkþega eigi
kosningarétti né kjörgengi. I-
haldsmenn gi’eiddu atkvæði gegn
þessum till., en stjómai’andstæð-
ingar með. Landkjömir þing-
menn séu kosnir til 4 ára ein-
ungis og nái þingrof til þeirra.
Eiga umboð þeirra þm. sem nú
eru landkjömir, að falla niður
við næstu kosningar eftir að
breytingin gengur í gildi. Voru
till. þessar frá Jakob Möller, en
þó greiddi hann atkvæði móti
frv. í heild af því að hann er á
móti fækkun þinga.
Af br.till. þeim, sem feldar
voru, eru þessar helstar: Till. frá
Halld. Stefánssyni um að ræða
fjárlögin í Sameinuðu þingi (til
að stytta þingtímann) og að 3/s
atkvæða skuli þurfa til að sam-
þykkja fjárveitingar til einstakra
manna. Till. frá Tr. Þórhalls-
syni um að þurfa skuli samþykki
tveggja Alþinga í röð til að veita
sérleyfi til að nota vatnsorku er
fer fram úr 25 þús. hestorkum.
Héðinn bar fram ýmsar br.till.
sama efnis og stjómarskrárfrv.
það, er hann flutti í vetur, m. a.
um að leita þjóðaratkvæðis um
mál, ef 3500 kjósendur æskja
þess skriflega og gildi slík at-
kvæðagreiðsla sem samþykt eða
synjun á Alþingi. Þá vildi hann
og lækka aldurstakmarkið til
kosningarréttar niður í 21 ár, en
um það efni kom einnig fram
till. frá Magnúsi Torfas. — Fari
svo að frv. verði samþykt í efri
deild, eiga kosningar samkv.
lögum að fara fram innan 2
mánaða eftir að þing er úti og
hefir forsætisráðherra lýst yfir
því, að stjómin hugsi sér að
þeim verði lokið fyrir sláttar-
byrjun í sumar.
Frv. um vamir gegn gin- og
klaufasýki hefir verið afgreitt
til efri deildar. Sætti það all-
hörðum mótmælum frá Jakob
Möller og Sigurjóni Jónssyni og
sömuleiðis atvinnumálaráðherra.
Telja þeir að um of sé þrengt
að kaupstöðunum ef bannaður
er innflutningur á eggjum, ost-
um, burstavörum o. s. frv. Þótti
þeim sýnt, að frv. færi of langt
í takmörkunum. Formælendur
frv. (Tr. Þ., Ámi Jónsson og P.
Ottesen) töldu aftur á móti veik-
ina slíkan vágest, að einskis
mætti láta ófreistað til að hindra
flutning hennar hingað til lands.
Væri betra, að löggjöfin væri of
I ströng en of væg í því efni. —
| Annars hlandaðist ýmislegt kát-
legt inn í umræðumar, svo að
ýmsum þótti nóg um — í svo al-
varlegu máli. Frv. var m. a.
fundið það til foráttu, að það
gerði eigi ráðstafanir til að hefta
innflutning farfugla!
Frv. um útrýming fjárkláða
(almenna útrýmingarböðun) og
frv. um sauðfjárbaðanir var báð-
um vísað til stjómarinnar. Hafa
langar umræður og harðar stað-
ið um kláðamálið og er ágrein-
ingurinn um hvort farsælla muni
reynast — í hlutfalli við kostn-
að — til að vinna bug á kláðan-
um, útrýmingarböðunin eða
rækilegt eftirlit með venjulegum
böðunum.
F*v. um strandferðaskipið er
komið til efri deildar og hefir
Frh. á 4. síðu.
útlendingavaldinu, en mikið af un hans, sem er alveg óheyrt áð-
liðsmönnum þeirra vilja koma á ! m’, og þó er tekjuáætlunin vit-