Tíminn - 07.05.1927, Blaðsíða 2

74
TlMlNN
Frá útlðndum,
Enn hvílir meiri og minni hula
yfir þeim tíðindum sem gerast í
Kína, en barist er þar áfram
jafnt og þétt. Eitt af merkustu
frönsku blöðunum kveður svo að
orði, að í Kína séu það í raun og
veru Rússar og Englendingar sem
berjist og krefst blaðið þess að
Frakkar taki þátt í baráttunni
við hiið Englendinga. Suðurher-
inn kínverski, Kantonmennimir,
séu á mála hjá Rússum, en fyrir
norðari Yangtsekiang séu það
Englendingar sem ráði og kín-
versku herimir þar séu á mála
hjá þeim. Út frá þessu er það
skiljanlegt, að sendiherra Rússa
í Peking var tekinn höndum og
húsrannsókn framkvæmd hjá
honum.
— Seint í síðastl. mánuði gaf
formaður ráðstjómarinnar rúss-
nesku, Rykov, skýrslu um að-
stöðu stjórnarinnar, einkum út á
við og fer nokkur úrdráttur úr
henni hjer á eftir: Margar til-
raunir hafa verið gerðar til þess
að sameina ýmsar þjóðir gegn
Rússum í Kína og hefir af því
leitt mjög erfiða aðstöðu, einkum
til Englands, og heima fyrir á
Englandi er fjandskapnum snúið
á Rússa. Þrent er einkum borið
fram gegn Rússum: Neitunin að
borga hinar gömlu skuldir keis-
arastjómarinnar, styrkurinn sem
Rússar veittu kolanámumönnun-
um og málin í Kína. En ekkert
þessara atriða rjettlætir fjand-
skapinn. Árásin á sendiherra
Rússa í Peking hafi verið til
þess gjörð, að egna Rússa til
styrjaldar gegn Kína. En til þess
muni Rússar aldrei stofna því
að þeir einir hafi viðurkent hina
einu réttu stjóm í Kína, sem sé
suðurkínverska stjómin. Stuðn-
ingur sá, er Rússar hafi veitt
þeirri stjóm væri á engan hátt
stríðandi gegn alþjóðarlögum,
enda hefðu Rússar enga menn
undir vopnum á kínversku landi.
— Talið er víst, að frumvörpin
sem nú er barist svo hart um í
enska þinginu, og frá var skýrt
að nokkru í síðasta blaði, um
takmörkun á réttinum til að
hefja verkfall, séu meðfram kom-
in fram vegna hinnar hörðu
deilu milli Englands og Rúss-
lands.
— Feyknamikil fjármálavand-
„Næsto bðrðiDdín"
Fyrir nokkrum ámm ritaði
Guðm. landlæknir Björnson grein
með þessu nafni. Hann varaði við
hallæri sem koma myndi af völd-
um náttúmnnar og hann bað
landsfólkið að búa sig undir í
tíma.
„Næstu harðindin“ hafa ekki
enn komið í þeirri mynd sem
þjóðin þekti frá eldri ísa- og
grasleysisámm en nú virðist spá-
dómar G. B. vera að koma fram,
ekki bókstaflega í þeirri mynd,
sem þá var um talað, en að engu
er hættan minni en spáð var. 1
stað ísa og fjárfellis hefir komið
fjármálanauð svo mikil, að ekki
hafa áður þekst slík dæmi.
Aðalatriði þess máls er það, að
ÍSlendingar sökkva dýpra og
dýpra í skuldir ár frá ári.
Skuldasúpan út á við hefir farið
hraðvaxandi. Síðan 1920 hafa
verið tekin mörg og stór lán, oft
nokkrar miljónir króna í einu.
Landsmenn allir eru í sameigin-
legri ábyigð fyrir mestöllum
þessum lánum allir íslenskir
borgarar standa í þcssari ábyrgð,
en mest af fénu hefir 'ent til
kaup3ýslumanna í kaupstöðum
landsins. Mikið af þessu fé er
tapað, og ábyrgðarmennimir, það
er að segja almenningur á Is-
landi er farinn að borga fyrir
spekúlantana með háum vöxtum
ræði hafa orðið í Japan. Eitt
stærsta verslunar- og fram-
leiðslufyrirtæki í landinu, lenti í
vandræðum, sem meðal annars
stafa af afleiðingum hinna voða-
legu jarðskjálfta. Einn af stærstu
bönkunum drógst með í fallinu
og því næst fleiri bankar, því að
mikill ótti greip sparifjáreigend-
ur og geysimikil ásókn varð á
bankana að ná út sparifé. Varð
að loka öllum bönkum um tíma.
— Ræningjar réðust á járn-
brautarlest í Mexíkó seint í
fyrra mánuði. Voru hennenn
með lestinni til vamar, en þeir
voru ofurliði bomir. Ræningj-
arnir voru um 500 að tölu. Drápu
þeir 1505 hermenn og farþega og
rændu því sem þeir vildu, og kom-
ust með, en heltu olíu yfir það
sem eftir var og brendu til ösku.
Brunnu þar margir særðir menn
lifandi. Forsetinn í Mexíkó, Cal-
les, kennir katólsku biskupunum
um ránsferð þessa, enda vom
margir ræningjanna hempu-
klæddir. En katólskir menn segja
að ræningjamir hafi notað hemp-
urnar sem dularbúning.
— Kvikmyndaframleiðslan er
orðin ein helsta atvinnugrein í
Bandaríkj unum, og sú yngsta.
Yfir 300000 menn og konur vinna
að staðaldri við framleiðsluna.
Eru nú í Bandríkjunum c. 18 þús.
kvikmyndaleikhús. Á hverri viku
eru gestir á þeim 60 miljónir
manna. Árlegur inngöngueyrir er
yfir 500 miljónir dollara. En
markaðurinn fyrir myndirnar er
um allan heim.
— Eftir útlendum blöðum að
dæma virðist það alveg ótvírætt
að friðarhugurinn er mjög þverr-
andi, en hjá flestum þjóðum ná
þeir menn meiri áhrifum sem
vilja herða á vígbúnaði í sj er-
hverri mynd. Á franska þinginu
var t. d. nýlega gerð samþykt um
auknar aðgerðir til hernaðar með
500 atkvæðum gegn einungis 31
(Kommúnistum), allir Jafnaðar-
mennimir greiddu atkvæði með.
Þá hefir það og vakið mikið um-
tal að alveg nýlega báru Hól-
lendingar fram tillögur um það
á fundi nefndar alþjóðabandal. í
Genevé, að stjórnir allra ríkja
væru skyldaðar til að gefa al-
þjóðabandalaginu skýrslu um
það við lok hvers árs hve marg-
ar og þungar fallbyssur ríkið
hefði eignast til viðbótar á árinu,
aðrar byssur, tanka, skotfæri o.
s. frv. Er í rauninni til gömul
af öllum bankalánum. Nægi það
ekki verður þingið að jafna nið-
ur skakkaföllum af ábyrgðum sín-
um með nýjum sköttum. Fjár-
málakreppan eða peningahallær-
ið hefir tvær hliðar. Annars veg-
ar vandi ríkissjóðs. Hinsvegar
þrengingar atvinnurekenda , og
birtast þær aðallega í hinum
auknu bankaskuldum bæði innan
lands og utan.
Ríkisskuldimar urðu mestar til
í hinni fyrri og annari stjórnar-
tíð Jóns heitins Magnússonar.
Og þegar stærstu lánin voru tek-
in, innanlands og utan (innlenda
lánið 3 miljónir 1920, enska lánið
10 miljónir 1921) var Magnús
Guðmundsson fjánnálaráðherra.
Kom þar að skuldir ríkissjóðs
urðu yfir 20 miljónir og að lang-
mestu leyti var þeim skuldum
safnað, þegar íhaldsforkólfamir,
er svo hafa nefnt sig um stund
höfðu forustu þjóðmálanna. Velti-
árið mikla 1924 gcrði kleift að
borga verulegan hluta af þessari
skuld. En ef íhaldsmenn vilja
þakka það forsjón sinni að þeir
hafi borgað þessar skuldir, sem
raunar er vafasamt nema ef þeir
ráða veðurfari og göngu fiska, þá
eiga þeir áreiðanlega vanheiður-
inn af skuldasúpu þeirri er rikið
lenti í undir leiðsögu forkólfa
þeirra áður en Jón Magnússon
lét af stjóm 1922.
Að því leyti sem fjárhagurinn
hefir batnað er hægt að telja
samþykt sem ætti að leiða þetta
af sjer, en nú var þessi skýrslu-
gjörð steindrepin. Fulltrúar frá
Frakklandi, Ítalíu og Japan mót-
mæltu einróma og lýstu jafn-
fram yfir að um vígbúnaðinn
yrði að ríkja leynd.
— Nýtt herskip enskt hljóp
nýlega af stokkunum og heitir
Nelson. Það er að stærð 35 þús-
und smálestir, en annars er það
nú mjög rætt á Englandi, að
skaðlaust væri að hafa herskipin
minni. „Nelson“ kostaði 7 milj-
jónir sterlingspunda, c. 155 mil-
jónir ki’óna og árlegt viðhald c.
10 miljónir króna.
— Geysilega miklir vatnavext-
ir urðu í Missisippífljótinu í vor.
Var stórborgin New Orleans í
hinni mestu hættu, en bjargaðist
að mestu. Tugir og jafnvel hundr-
uð þúsunda manan urðu að flýja
heimili sín og vatnið flæddi yfir
geysilegt víðlendi. Talið er að
vatnsmegnið í ánni hafi orðið sex
sinnum meira en venjulega.
-----o----
Fréttir.
Veðrið. Tíðin fremur köld.
Sumstaðar kafaldshríð öðru-
hverju — jafnvel á Suðurlandi.
Gestir í bænum. Frá kaupfélög-
unum eru komnir þessir fulltrúar
til að sitja sambandsfund: Jón
ívarsson kaupfél.stj. Homafirði.
Einar Bjömsson kaupfél.stj.
Breiðdalsvík, Ólafur Heimanns-
son kaupfjel.stj. Reyðarfirði, Páll
Hermannsson bóndi Eiðum, Karl
Finnbogason skólastj. Seyðisfirði,
Ólafur Metúsalemsson kaupfél.stj.
Vopnafirði, Björn Kristjánsson
kaupfél.stj. Kópaskeri, Sigurður
Jónsson bóndi Arnarvatni, Stef-
án Kristjánsson skógræktarm.
Vöglum, Vilhj. Þór kaupfél.stj.
Akureyri, Ingimar Eydal kennari
Akureyri, Davíð Jónsson hrepp-
stj. Kroppi, Ingimar Halldórsson
bóndi Litla-Hóli, sr. Sigf. Jónsson
kaupfél.stj. Sauðárkróki, sr. Am-
ór Árnason Hvammi, Tómas Jóns-
son kaupfél.stj. Hofsósi, Sig.
Björnsson bóndi á Veðramóti,
Ólafur Lárussson kaupfél.stj.
Skagaströnd, Jón Jónsson bóndi
í Stóradal, Magnús Jónsson bóndi
Sveinsstöðum og Jónas Bjarnason
bóndi í Litladal. — Ennfr. eru
staddir í bænum Vigfús Guð-
minkum ríkisskuldanna á núver-
andi kjörtímabili. Hafa tvenn
tekjuaukalög orðið þar dropa-
drýgst: Gengisviðauki, Kl. Jóns-
sonar og verðtollur Jakobs
Möllers.
Ávinningar ríkissjóðs á þessum
lið, hinum beinu skuldum hans
sjálfs er nokkur, en hann er þó
ekki nema sem samsvarar öðni
af tveimur stærstu lánunum, sem
tekin hafa verið, enska láninu
1921 og ameríska láninu, sem
var í vetur. Þess vegna er niður-
færsla ríkisskuldanna þvi miður
aðeins falsmynd af ástandinu.
Skuldir bankanna með ríkisá-
byrgð eru miklu meiri en nemur
þessari endurgreiðslu.
f þessu liggur voðinn. Atvinnu-
vegir landsins, þjóðarbúskapur-
inn í heild sinni hefir verið rek-
inn með tekjuhalla síðan 1919.
Þegar efnin ekki hrukku til, hafa
menn lánað í búðunum. Búðirnar
hafa lánað í bönkunum. Bankam-
ir hafa lánað sparifé almennings
og tekið stórlán í útlöndum.
Hve lengi er hægt að lifa
þannig á lánum?
Þegar ameríska lánið var til
meðferðar í vetur á þingi, gerði
eg grein fyrir skuldasöfnun at-
vinnuveganna út á við frá því
um 1920, í allítarlegu nefndar-
áliti, sem síðan hefir verið birt í
þessu blaði. Samkvæmt því má
búast við, að skuldir lánsstofn-
ana erlendis, sem myndast hafa
mundsson gestgjafi í Borgarnesi,
Steingrímur Steinþórsson kennari
á Hvanneyri, Sigurður Tómasson
bóndi á Barkai’stöðum í Fljóts-
hlíð, Valdimai’ Jónsson frá Álf-
hólum, Björgvin Magnússon frá
Klausturhólum og Erlendur Þor-
steinsson skógræktarmaður frá
Eiðum. — Frá útlöndum eru ný-
komin ungfrú Sigrún Ingólfsdótt-
ir frá Fjósatungu — frá Noregi,
og Björn Pálsson frá Guðlaugs-
stöðum — frá Damörku.
Dánai-dægur. Látinn er 4. þ.
m. síra Ámi Jóhannesson prest-
ur í Grenivík við Eyjafjörð,
fæddur 14. febrúar 1859 á Víði-
hóli á Fjöllum sonur Jóhannesar
Ámasonar síðast bónda á Ytra-
Álandi í Þistilfirði og konu hans
Ingiríðar Ásmundsdóttur bónda á
Hóli í Kinn Jónssonar. Hann út-
skrifaðist úr latínuskólanum 1886
og úr prestaskólanum 1888. Fékk
veitingu fyrir Þönglabakka sama
ár og fyrir Höfða og Grenivík
1892 og bjó í Grenivík til dauða-
dags. Merkur maður og gegn var
síra Árni, gleðimaður mikill, sam-
viskusamur prestur, búhöldur
góður og vel látinn af öllum sem
hann komst í kynni við, en best
af þeim sem þektu hann nánast.
Banamein hans var krabbamein í
maga. Hann var kvæntur Karó-
línu Guðmundsdóttur, bónda á
Brettingsstöðum Jónatanssonar,
og eru fjögur böm þeirra í lífi,
þar á meðal Þórhallur, cand.
phil. hér í bænum og Ingimund-
ur, starfsmaður hjá Kaupfélagi
Eyfirðinga. — Hinn 3. apríl s. 1.
andaðist merkisbóndinn Jón Niku-
lásson á Álfhólum í Landeyjum,
82 ára gamall. „Var hann skap-
festumaður og höfðinglyndur, og
svo mikill hugmaður um fram-
kvæmdir til sjós og lands, að af
bar hér um slóðir“, skrifar kunn-
ugur maður að austan. — Þá er
og nýlátin Jóhanna Margrét
dóttir Þórðar bónda í Eystri-Hóí
í Landeyjum, 18 ára gömul.
Leiðbeiningar í jarðyrkju. —
Ákveðið er að ferðum jarðabóta-
ráðunautar Búnaðarfélags Islands
verði í sumar hagað þannig.
Seinni part maímánaðar mælir
hann í Vestmannaeyjum. 1 byrj-
un júnímánaðar verður hann í
Vestur-Skaftafellssýslu og í lok
þess mánaðar fer hann um
Rangárvalla- og Ámessýslur. 1
júlímánuði og í byrjun ágústmán-
aðar dvelur hann í Skagafirði,
seinni hluta þess mánaðar og í
síðan 1920, verði nú í vor yfir
40 miljónir króna.
Skuldasöfnun þessi hefir orðið
í tveim bylgjum. Hin stærsta og
mesta var í stjómartíð þeirra
Jóns Magnússonar og Magnúsar
Guðmundssonar 1920—22. Síðari
bylgjan er nú að skella yfir land-
ið í fjármálaráðherratíð Jóns
Þorlákssonar. I vor sem leið
bætti hann við þrem miljónum
erlendis. I vetur tók hann 9
miljónir að láni 1 tekjuhalla at-
vinnuveganna og átti þátt í að
ráðstafa nokkru af fénu þá þeg-
ar upp í aðkallandi skuldir Is-
landsbanka. Og nú í vor eða
sumar mun tilætlunin vera að
bæta við a. m. k. 5 miljóna er-
lendu láni, vegna atvinuveganna.
Frá stjómartíð Sig. Eggerz er
eitt lán erlendis, en það er ekki
nema 4 miljónir. Af þessu má
sjá að skuldasúpan bæði ríkis-
skuldir og viðskiftaskuldir lands-
ins hafa aðallega mynadst undir
handleiðslu íhaldsmanna. I bæði
skiftin hafa viðskiftaskuldimar
við útlönd myndast af því að
framleiðslan hefir ekki borið sig.
I fyrri kreppunni hverfa fram
undir 20 miljónir sporlaust í
tekjuhalla landsbúskapaiins. Af
enska láninu, sem var 10 milj-
ónir, lenti meirihlutinn í Islands-
banka, nokkuð til Landsbank-
ans, og nokkm eyddi stjóm
þeirra Jóns Magnússonar og
M. Guðm., og þegar þeir fóru frá
september fer hann um Húna-
vants-, Dala-, Mýra- og Borgar-
fjarðarsýslur til Rvíkur. Þeir
sem kynnu að óska leiðbeininga
ráðunautarins, og hafa eigi sent
beiðnir um það til Búnaðarfélags
Islands geta látið liggja fyrir
skriflegar orðsendingar til hans
á símastöðvum hlutaðeigandi hér-
aða.
Kíghóstinn breiðist úr. Verstur
á Isaf. Þar hafa 2 böm dáið ný-
lega úr veikinni og eitt í Rvík.
I Vestmannaeyjum er kíghóstinn
að mestu um garð genginn. Þing-
eyjarsýslur verjast enn.
Skákþingi íslands lauk 4. þ. m.
Skákkonungur varð Eggert Gilfer
Rvík með 9 vinninga. Næstur
varður Ari Guðmundsson á Akur-
eyri með 8 vinninga og þriðji
Sigurður Jónsson Rvík, fyrv.
skákkonungur, með 6% vinning.
Verðlaunum hefir Þjóðræknis-
félag Vestur-Islendinga heitið
fyrir bestu ritgerð um bóknientir
eða vísindalegar uppgötvanir. Er
ætlast til að hún sér á íslensku,
en þó er heimilt að tak gilda rit-
gerð á öðru máli af ástæða finst
til. Hámarkslengd hennar skal
vera 8500 orð og lágmark 4500
orð. Heimild til þátttöku í sam-
kepninni hafa þeir einir, sem eru
af íslenskum ættum. Verðlauna-
upphæðin er 100 dollai’a.
Málshöfðun hefir Gísli Jónsson
vélstjóri ákveðið gegn Magnúsi
Magnússyni ritsjóra Storms. Til-
efnið er óðinsmálið svonefnda.
Hefir Magnús birt í blaði sína
ummæli, er hann kveður Bjöm
Blöndal bróður Gísla hafa hermt
eftir honum í viðtaJi við sig. En
ummælin eru um það, að varð-
skipið Óðinn hafi að nauðsynja-
lausu slept ísl. togurum, sem
brotið höfðu landhelgislögin. Eft-
ir sögusögn Storms átti Gísli að
hafa heimildir frá stýrimanni á
varðskipinu. — Nú hefir B. Bl.
neitað að hafa sagt Magnúsi sögu
þessa og Gísli að hafa minst
nokkuð á þetta efni. Ætlar hann
að stefna ritstjóranum fyrir
meiðyrði. — Annars hefir orð-
rómur þessi um „óðinn“ vakið
mikla eftirtekt, þó enn hafi ekk-
ert sannast í því máli. Hafa jafn-
vel farið fram réttarhöld um það.
Því hefir einnig verið lýst yfir í
opinberri ræðu, að sekt varð-
skipsins sé sannanleg.
Jóhannes Jósefsson glímukappi
er væntanlegur hingað til lands
bráðlega.
veturinn 1922, var sjóðurinn
sama sem tómur og flestar tekju-
og lánslindir út sognar. Auk
þessara 10 miljóna frá Englandi
voru 3 miljónir fengnar með
innlendu ríkisláni. Þá bættust
við um 6 miljónir úr póstsjóði
Dana, sem varð að fastri skuld í
Islandsbanka. Bankinn tók við
fé sem greiðast átti utanlands,
gat ekki greitt það þar, því að
hann átti ekki erlendar innieign-
ir, en notaði féð aftur innan-
lands. Krepti þá mikið að bank-
anum, þar sem fullyrt er að hann
hafi þá skaðast alt að því 5
miljónir króna á einu firma, hin-
um svonefnda fiskhring, en það
var félag fiskútflytjenda i
Reykjavík og voru í því nokkrir
af eigendum Mbl., t. d. Copland
og Jes Zimsen.
Mepan Jón Magnússon og M.
Guðm. sátu við stýrið 1920—22
var stórkostlegur tekjuhalli á
íjárlögunum og enn þá meiri á
fjáraukalögunum. Lítur út fyrir
að þeir félagar ekki hafi reynt
að reisa rönd við hruninu. Síst
tók betra við þegar Jón Þorláks-
son var kominn inn í þingið, því
að hann sagði um stjóm þá er
tók við af J. M. og M. G., að
hún ætti ekki skilið að fá tekju-
hallalaus fjárlög. Af þessu sést
að J. Þ. hefir þá ekki hugsað
meir um nauðsyn landsins en
svo, að hann vill hefna sín á and-
stæðri stjóm með því að stuðla