Tíminn - 16.07.1927, Blaðsíða 2

122
TlMINN
landsins g-agnvart útlöndum vax-
ið um 71/2 miljón gullkróna. Með
hverju árí verður vaxta-. og af-
borganabagginn þyngri fyrir
þjóðina. Síðan um 1920 eru tekin
bankalán og lánsheimildir erlend-
is vegna hinna tæpt stöddu at-
vinnuvega milli 40 og 50 miljón-
ir króna.
Margir af leiðtogum íhalds-
manna hafa talið þjóðinni trú um
að fjárhagsástandið væri gott, og
að það hefði altaf verið að batna
undanfarín ár. Þetta er því miður
mikil og hættuleg villa. Ástandið
er í raun og veru að versna og
hefir verið að því fram á þenn-
an dag. Gengishækkunin og af-
leiðingar hennar koma við fjár-
mál hvers heimilis í landinu.
Erfiðleikamir byrja þegar hætt
er að taka eyðslulánin erlendis.
Þá fyrst verður þjóðinni ljóst
hvernig hagur hennar er og hefir
verið.
Nú um nokkur hefir þjóðin ver-
ið hrædd við svefn sinn og and-
varaleysi gagnvart skuldasöfnun
ríkissjóðs. Nú er að myndast
hliðstæður ótti við skuldasöfnun
einstaklinganna og bankanna. Sú
tilfinning er vitaskuld ekki þægi-
leg, en heilsusamleg.
í landinu er tiltölulega fjöl-
rnenn og dýr eyðslustétt, sem lif-
ir af þjóðarauðnum án þess að
vinna nýtilega vinnu andlega eða
líkamlega. Og það er böl aldarinn-
ar í öllum löndum að menn sækj-
ast eftir slíku lífi. Hér er ásókn-
in í svokallaðar „léttar“ stöður
við verslun, eða störf þjóðfélags-
ins beinlínis sjúk. í hinum ís-
lenska höfuðstað eru ótrúlega
margir menn, sem raun og veru
eru þjóðfélaginu til byrði af því
þeir hafa ekki kjark til að vinna
að nýtilegri vinnu. Þessir menr.
eiga mikið á ihættu þegar hætt
verður að taka eyðslulánin er-
lendis, þvi að í raun og veru
hefir mikið af skuldasöfnun at-
vinnuveganna beinlínis gengið til
að klæða mikinn fjölda af fólki
sem vill hliðra sér hjá erfiði, and-
legu og líkamlegu.
Mönnum hefir ekki getað dul-
ist áhrif eyðslustéttanna í land-
inu nú við þessar kosningar.
Sumir af málsvörum þeirrar
stefnu, sem fylt hafa blöð and-
stæðinga Framsóknarflokksins
með æðisgengnu orðbragði örvita
manna, hafa sýnilega skilið hætt-
una sem væri því samfara, að
þjóðin hætti að lifa yfir efni. Að
öllum líkindum hefir töluverður
hluti þjóðarinnar skilið rétt til-
efni þessarar hræðslu. Hrun all-
margra af fyrverandi þingat-
kvæðum óhófsstéttanna stafar
vitanlega af byrjandi ugg borgar-
anna í landinu við áhrif iðju-
leysis og eyðslu á þjóðarbúskapn-
um. Aldrei hafa blöð nokkurs
flokks hér á landi treyst jafn-
mikið eins og málgögn óhófs og
iðjuleysis nú við þessar kosning-
ar á mátt fúkyrðanna. Svo langt
var gengið í þessum tryllingi að
einn af þeim sem mest stóð að
umræddri villimensku kvartaði
beinlínis undan þeirrí ró og hóg-
værð sem einkendi greinar Tím-
ans. Að líkindum verður það ekki
misskilið, að kjósendur landsins
hafa nú sér í lagi sýnt mikið van-
traust allmörgum af þeim fram-
bjóðendum, sem vitanlega lögðu
mestu áherslu á að halda áfram
hinu sama sljóa lántökulífi fyrir
landsins hönd, aðeins til að fram-
lengja værð hinna iðjulausu enn
um nokkra mánuði eða missiri.
Það er að vísu nokkurt sýni-
legt samband milli hins fjárhags-
hruns þjóðarinnar og hruns
óhófsstefnunnar við þessar kosn-
ingar. En þar af mega menn
ekki álykta að afleiðingar hruns-
ins og undangenginnar eyðslu
hafi hrunið með fáeinum þingat-
kvæðum sinnar stefnu. Þeir menn
sem hafa stutt að óhófseyðslu í
landinu um nokkur undanfarin ár
verða að vísu ekki allir fulltrúar
á næsta þingi. En áhrif verka
þeirra lifa og ná langt út fyrir
yfirstandandi kjörtímabil. Skulda-
súpan hverfur ekki eins fljótt og
hún kemur. Það er hægra að
taka 10 miljónir að láni með 15%
afföllum, 7% vöxtum og 100 þús.
kr. í milliliðslaun eins og M. G.
gerði 1921, heldur en að borga
það lán aftur með verðlögðum af-
urðum.
Verkefni næstu ára, margra er
að koma atvinnulífi þjóðarinnar
á réttan kjöl aftur, láta fram-
leiðslu og tilkostnað hvers árs
bera sig. Takist það, hættir
skuldasöfnun vegna óhófslífs.
Þar næst kemur hið tvíhliða verk.
Að borga skuldir undangenginna
ára t. d. þær nálega 8 miljónir
gullkróna sem safnast hafa á bak
landsmanna erlendis á síðasta
kjörtímabili og að tryggja þær
framfarir og umbætur innan-
lands sem fjárhagurinn leyfir,
En vitanlega hefir fortíð þar sín
áhrif. Meðan verið er að borga
hina mörgu tugi miljóna er safn-
ast hafa sém skuld við útlönd á
árunum síðan 1920, er nokkurn-
veginn sjálfskamtað hvað þjóðin
getur þar að auki lagt í ræktun,
samgöngur, húsabætur, rafmagni
til ljósa og híbýlamitunar o. s.
frv.
Stundargróði stríðsáranna
breytti íslendingum úr sparsamri
þjóð í eyðslu- og skuldaþjóð. Eft-
ir á finst manni ótrúlegt að jafn
tiltölulega greindur maður og
Jón heitinn Magnússon skyldi
sem æðsti stjórnandi landsins
taka á móti fjárlögum og undir-
búa fjárlög með 2—2'/2 miljón
kr. tekjuhalla. Áreiðanlega mun
það þykja jafnfurðulegt er frá
líður, að ekki greindarminni
maður en Jón Þorláksson skuli ár
eftir ár hafa horft upp á hinn
stöðuga tekjuhalla atvinnuveg-
anna og vaxandi fjárhrun lands-
ins þess að kippa í taumana, eða
gera tilraun til þess.
En það sem leiðtogarnir hafa
ekki séð fyrir, mun reynslan
kenna. Neyðin kennir naktri konu
að spilla. Neyðin vakti þjóðina
af svefni ríkisskuldanna. Neyðin
virtist nú vera að vekja hana úr
dvala þess andvaraleysis, sem
eyðslu- og óhófslýður landsins
hefir felt hana í. En það sem
hefir farið forgörðum vegna iðju-
leysis og óhófs á þjóðarbúinu
verður ekki bætt nema á löngum
tíma með ráðdeild og atorku.
J. J.
Esperanto.
40 úra minning.
Fyrir fimmtíu árum ólst upp
austur á Póllandi piltur sá, er
Zamenhof hét. Hann var mann-
vinur mikill. Þegar á unga aldri
rann honum mjög til rifja öll sú
eymd og ófamaður, sem hann sá
að leiddi af fjandskap og deilum
þeirra margvíslegu þjóða og
þjóðabrota, sem bjuggu saman í
fæðingarbæ hans, eins og víðar í
Poissaveldi, og aldrei gátu setið á
sárs höfði. Tortrygnin var af-
skapleg og hatrið stóð djúpum
rótum. Stundum logaði upp úr,
og voru menn þá rændir og barð-
ir, en sumir drepnir. Þó fanst
Zamenhof mest um það tjón, er
sambúð sem þessi gerði sálum
manna. Hugsaði hann mjög um
að finna ráð nokkurt, sem dragi
úr bölvun þessari. Varð honum
það þá ljóst, að mikil bót myndi
það vera, ef allir þessir kynþættir
gætu talað óhindrað saman og
skilið hverir aðra í orði, því þá
myndi dýpri skilningur á eftir
fara, en þar með væri meginrót
sundrungarinnar burtu kipt, því
,,að elska er að skilja“. Einnig
myndu menn þá losna við hina
sáru auðmýktartilfinning, sem
fylgir því, að tala tungumál ann-
ars kynþáttar í landi, þar sem sú
þjóð, er með yfirráðin fer, sýnir
kúgunarvald sitt með því að
neyða máli sínu upp á hina. En
af þessu leiddi aftur, að hér
þurfti hlutlaust mál að koma til
skjalanna.
Á Vesturlöndum eru staðhættir
nokkuð með öðru sniði. Þar búa
þjóðirnar hver í sínu landi, en
ékki margar í graut hver innan
um aðra. Þrátt fyrir það má
segja, að lýsingin hér á undan
eigi við þær, en hennar verður
ekki eins áþreifanlega vart. Hún
fer hægar, en áhrifin verða hin
sömu.
Zamenhof var aðeins tuttugu
ára gamall, þegar hann hafði lok-
ið samningu nýs tungumáls, og
var það síðar kallað Esperanto,
en hefur verið nefnt Vonarmál á
íslensku, því að Esperanto þýð-
ir: sá sem vonar. Miál þetta er
svo snildarlega úr garði gert, að
ótrúlegt má virðast, þeim er ekki
þekkja. Það er ákaflega formfast,
en þó mjög beygjanlegt; mál-
fræðin afarlétt, en þó nákvæm;
stofnorðin fá, en orðaforðinr.
samt ótæmandi; og fá tungumá!
munu vera fegurri og snjallai'i,
ef vel er með það farið.
En það blés ekki byrlega fyrir
nýja málinu fyrst í stað. Afstað-
an mætti Zamenhof andúð og
skilningsleysi, og jafnvel faðir
hans brendi handrit hans, til þess
að hann skyldi hætta við þessa
vitfirringu, sem hann hugði vera.
En Zamenhof gat ekki slitið þessa
göfugu hugsjón úr hjarta sínu, og
átta árum síðar birtist almenn-
ingi fyrsta kenslubókin í Esper
anto. í öll þau ár hafði Zamen-
hof notað hverja frístund til þess
að rita á nýja málinu og sann-
prófa þannig nothæfi þess.
Breytti hann þá ýmsu til batn-
aðar. Það var því engin laus
hugsmíð, sem hann bauð heimin-
um í áðumefndri kenslubók,
heldur þrautreyndur veruleiki.
Síðan eru nú liðin rjett fjörutíu
ár.
Fyrst framan af voru það ekki
margir, sem aðhyltust Esper-
anto. Ytri aðstaða höfundarins
ruddi því ekki braut. Hann var
ekki nema augnlæknir og það af
Gyðingakyni, virtur og vel látinn
að vísu, en bláfátækur alla æfi.
Kostir málsins opnuðu því þó von
bráðar veg hvarvetna um heim,
og nú eru esperantista-félög í
hverri borg, sem nokkuð kveður
að, og í ótal stöðum öðrum.
Fjölda mörg alheimsfélög hafa og
tjáð sig hlynt því, og jafnve!
tekið þau á stefnuskrá sína, eins
og t. d. Friðvinafélagið og Rauði
krossinn.
Þetta er ofureðlilegt. Menn
finna svo vel til óþæginda þeirra
og bölvunar, sem leiðir af fjölda
og mismun tungumálanna, bæði
í fjárreiðum öllum og viðskiftum
milli þjóða, sem og alstaðar ann-
arsstaðar í sambúð þeirra. Sam-
vinna þjóðanna kemst aldrei í
sæmilegt horf, fyr en þær hafa
allar gert hlutlaust hjálparmál að
viðskiftamáli sínu, og til þess er
Esperanto sjálfkjörið. Þjóða-
bandalagið er að koma auga á
þetta, og er Esperanto nú tals-
vert notað á vegum þess, sér-
staklega í atvinnumáladeildinni.
Hún gefur jafnan ágrip af skýrsl-
um sínum út á Esperantó. Og
það sést af mörgu, hve mjög
hún metur það mál. Hún gefur
út árbók um samvinnustarfsemi
um allan heim, en þar hefir alt
til þessa skort skýrslur frá Is-
landi. Á síðastliðnum vetri sneri
deildin sér til hins mikla alheims-
félags esperantista, Universala '
Esperanto-Asocio, og bað það |
mælast til þess við fulltrúa sína
á íslandi, að þeir gæfu upplýs-
ingar um ýmislegt, sem að sam-
vinnustarfsemi þar í landi lyti,
og nánar var tekið fram í bréfi
frá deildinni til fulltrúanna, og
var það bréf auðvitað ritað á !
Esperanto. U. E. A. gerði þetta,
og árangurinn varð sá, að at-
vinnumáladeildin fékk héðan
skýrslur, sem hún segir að séu
„ómetanlegar“, enda bjuggu hinir
færustu menn í þeirri grein þær
til eftir beiðni fulltrúanna, þeir
Jónas frá Hriflu og Sigurður
forstjóri Kristinsson.
Um mánaðamótin j úlí—ágúst
halda esperantistar hið nítjánda
allsherjarþing sitt í fríborginni
Danzig við Eystrasalt. Þangað
streymir vafalaust múgur og
margmenni, enda verður þar
mikið um dýrðir og fjörutíu ára
afmælisins minst veglega. Mun
þá mega lesa mai'gt um Esþer-
anto í þýskum blöðum, og reynd-
ar víða annarsstaðar, því að er-
lendum blaðamönnum er það vel
ljóst, mörgum hverjum, að Esp-
eranto er þess maklegt, að því
sé mikill gaumur gefinn og at-
hygli lesenda á því vakin. Eitt-
hvert mesta blað Þýskalands,
„Berliner Tageblatt“, hefir þann-
ig sérstakan „Esperanto-dálk“,
ritaðan á því máli. En íslensku
blöðin geta þess sjaldan eða
aldrei af sjálfsdáðum, að Alþýðu-
blaðinu einu undanskildu. Nú
flytur blað samvinnumanna
nokkur. orð um það í tilefni af
afmælinu, og verður ekki annað
sagt, en að vel ætti við, að ein-
mitt það blað virti mál þetta
nokkurs, því að fátt mun það
vera, sem eitt sér hefir jafn-
mikla þýðingu fyrir góða sam-
vinnu þjóðanna eins og einmitt
Esperanto. Og þess verður von-
andi ekki langt að bíða, að hún
þéttist, fylking íslenskra manna,
sem skipar sér undir grænu
stjörnuna, tákn vonarinnar, þess-
arar göfugu vonar, sem tungu-
mál Zamenhoft er helgað, vonar-
innar um vöxt og viðgang sáttai’
og samlyndis allra þjóða, uns
þær ná þeim þroska, að þær
„styðja hver aðra í starfi og
leik“, vonarinnar um eflingu
guðsríkis á jörðu.
ól. Þ. Kristjánsson.
Athugasemd.
Út af orðum mínum á þing-
málafundi í RJeykjavík, 30 júní j
síðastl. um afstöðu Framsóknar- |
manna til Danmerkur þegar sam- !
bandslögin koma til endurskoð- j
unar, hafa orðið nokkrar umræð- !
ur í útlendum*-blöðum og orðið ;
vart nokkurs misskilnings, sem
mun stafa af misskildu eða óljósu
fréttaskeyti, er sent var héðan til
Danmerkur. Ummæli mín um |
þetta mál voru prentuð orðrétt 1
H.f. Jón Sigmnndamn & Ce.
og alt til upphluts sér-
lega ódýrt. Skúfhólkar
úr gulli og silfri. Sent
með póstkröfu út um
land, ef óskað er.
Jón Sigmund»son guJlsmiðar.
Sími 888. — Laugaveg 8.
Best. - Odýrast.
Innlent.
Lfiliislíiiiii ð Fiii.
„Fana folkehögskule“)
Vetrai-námsskeið fyrir pilta og
stúlkur í 6 mán. frá 3. okt.
Námsskeið fyrir stúlkur apríl
—júní.
Nánari greinargerð hjá
Martin Birkeland,
Store-Milde, Noregi.
í Tímanum 2. júlí og voru
þau á þá leið, að sennilega
myndu allir Framsóknarmenn
greiða atkvæði með skilnaði, þeg-
ar þar að kemur, en eins og sjá
má af greininni standa þau orð
fyrir minn reikning, en ekki Mið-
stj ómar Framsóknarflokksins.
Iiallgrímur Hallgrímsson.
■ ♦ -
Lýðháskólinn á Fana.
kamt frá Björgvin er talinn
einn hinna fremstu lýðháskóla
og bestu í Noregi. Skólastjórinn
Martin Birkeland hefir stofnað
skólann og er skólajörðin og hluti
af skólabyggingunni gamalt
„herrasetur“ á mjög fögrum stað.
M. Birkeland er alkunnur skóla-
málum og einn af forgöngumönn-
um ungmennafélaganna á Hörða-
landi. Er aðsókn allmikil að skóla
hans, og á seinni árum hafa þar
stundað vetrarnám bæði íslend-
ingar og Færeyingar. H. V.
----0----
Dánarfregn. Hinn 11. þ. m.
andaðist að Neðranesi í Borgar-
firði ekkjan Þórdís Þorbjamar-
dóttir, merk kona og mikilsvirt.
Skólamál Rangæinga. I sam-
bandi við kosningamar í Rangár-
vallasýslu fór . fram atkvæða-
greiðsla um skólamálið eystra.
Atkvæðagreiðsla fór þannig: Með
samskóla voru greidd 499 atkv.
Með sérskóla voru greidd 363 at-
kv. 45 seðlar vom ógildir og 219
seðlar auðir.
Mikil síld hefir veiðst fyrir
norðan og vestan. Er það óvenju-
lega snemt.
Steindór Gunnlaugsson fulltrúi
í Stjómarráðinu hefir verið skip-
aður rannsóknardómari i kosn-
ingamálinu í Hnífsdal.
----o----
Ritstjóri Tryggvi Þórhallsson.
Prentsmiðjan Acta.