Tíminn - 03.12.1927, Blaðsíða 1

©Jaíbfcti
og afgrei6sluma&ur Cimans er
Hannoeíg þorsteinsðóttir,
Sambanöstjúsinu, KeyfjaDÍf.
Cimans er i Sambanösljúsinu.
©pin baglega 9—\2 f. i).
Sími 490.
XI. ár.
Þjóðvöxtur.
Guðmundur prófessor Haunes-
son hefir nýlega gert eftirtektar-
verða athugun um vöxt íslensku
þjóðarinnar. Samkvæmt manntali
má gera ráð fyrir að þjóðinni
fjölgi upp og ofan um 1500
manns á ári. Sé gert ráð fyrir að
til jafnaðar séu 5 manns í heim-
ili hverju, hefir fjölgunin það í
för með sér, að Islendingar verða
að koma upp 300 nýjum heimil-
um í Iandinu árlega auk þess að
viðhalda og reisa úr rústum eldri
bygð landsins. — Nú gerir pró-
fessorinn ráð fyrir, að minsti
stofnkostnaður hvers heimilis
hljóti að verða upp og ofan um
5000 kr. Verður þá ljóst að Is-
lendingar þurfa að leggja árlega
fram um eina miljón og fimm
hundruð þús. kr. í aukinn stofn-
kostnað heimila. Með öðrum orð-
um sagt: óhjákvæmileg og eðli-
leg heimilafjölgun krefst þess,
að þjóðin auki höfuðstól sinn í
húsakynnum, innanstokksmunum
og búslóð um IV2 miljón árlega.
Hér blasir við merkilegasta
þjóðhagslegt atriði í lífi íslend-
inga'. Fólksfjölgunin sjálf er eins-
konar góðspá um framtíðina. Hún
sýnir að þrátt fyrir undangengn-
ar hörmungar og margvíslega
ki-eppu, er vaxtarmáttur og líf-
sækni þjóðarinnar svo mikil, að
gera má ráð fyrir að land og
sjór verði hér fullnumið og yrkt
til hlítar þegar aldir líða. En
jafnframt er ljóst hvílíkt verk-
efni bíður hverrar kynslóðar. Auk
þess að halda óskertri fyrri að-
stöðu og reisa úr rústum fjöl-
mörg heimili í landinu, verður
hún að sækja stöðugt fram og
auka landnám sitt með hverju
ári.
Þjóðinni má í þessu falli líkja
við tré í gróðrarreit. Lífsmagn
þess er frjóast í hinu unga
brumi. En þar er kalhættan jafn-
an mest. Vaxtarbroddur þjóðar-
innar er þar sem fólk á blóma-
skeiði byggir ný heimili. Þar er
orkan mest og vænlegust til
nýrra átaka. Hinsvegar eru van-
efni hvergi slík. Sé gert ráð fyr-
ir að æskufólk hverfi úr foreldra-
húsum um tvítugsaldur og eigi
með sig sjálft um fimm ára
skeið, uns það giftist og stofnar
heimili, mun þó oftast skorta
mikið á nægileg efni, jafnvel þó
ítrustu sparsemi hafi verið gætt.
Skylda þjóðarinnar gagnvart
eigin framtíð er því sú, að koma
til hjálpar þeim nýgræðingi, sem
þannig berst til lífsins, án þess
þó að draga úr hollri raun hans
og frumbýlingsátökum.
Vöxtur þjóðarinnar hefir á
undanfömum árum farið allur
fram í bæjum landsins og sjáv-
arþorpum. Hin ungu heimili hafa
nálega öll verið stofnuð á möl-
inni. Framtíð þeirra byggist að
mestu á svipulum sjávarafla 0g
kvikum markaði. Auk þess hefir
nýmyndunin vaxið upp undir
handleiðslu þeirra manna, sem
hafa átt meira af kappi en for-
sjá í ósleitilegri sókn á djúpmið-
in. Hlýtur það að skifta mjög
miklu fyrir framtíðarörlög þjóð-
arinnar, að nýmyndunin og ná-
lega öll hin gróandi æska lands-
ins hefir staðnæmst á gróður-
lausri mölinni og við rányrkju,
þar sem viðleitni hennar hefir að
miklu leyti snúist í ófarnað, með-
an óyrkt en gróðurvænleg land-
flæmi bíða eftir átökum ungra
handa, til þess að mega gróa á
hverju vori.
Tvennskonar verkefni liggur
fyrir, ef taka skal við eðlilegum
vexti þjóðarinnar. Annað er það,
að forða hinum ungu heimilum
kaupstaðanna frá niðurbroti með
hagnýtum skipulagsráðum, verk-
bótum og aukinni iðju. Hitt er að
græða land til nýrra heimila bæði
í grend við bæi og sjávarþorp og
í auknu landnámi sveitanna.
Býlafjölgunar- og landnámsmálið
er því um þessar mundir öndveg-
ismál þjóðarinnar. Það eitt mál
miðai’ ótvíræðilega til óyggjandi
vamar gegn því, að vaxtarbrodd
þjóðarinnar kali til stórhnekkis í
þeim hretviðrum, er nú geysa á
þeim tímum, sem að vísu mega
teljast vor í íslensku þjóðlífi.
----o----
Bækur og lisfir.
„Brudekjolen".
I fyrrahaust komu út hjá
Aschehoug í Osló nokkrar smá-
sögur, „Islansk kjærlighet“, eftir
Kristmann Guðmundsson. Höf-
undurinn er ungur, farinn til
Noregs fyrir nokkrum árum. Hér
heima átti hann örðugt upp-
dráttar, eins og títt er um unga
menn af hans gerð. Smákvæði,
er birtust við og við eftir þennan
höfund, vottuðu þégar ótvíræð-
lega, að maðurinn er skáld. Nú
hefir þessi ungi maður unnið
sigur á fyrstu og örðugustu tor-
færum skálda. —- „Brudekjolen“
er skáldsaga eftir hann, 300 bls.
að stærð, nýútkomin hjá Asche-
houg & Co. Hún gerist á íslandi
og er saga tveggja kynslóða á
tímamótum í sögu landsins. Mis-
hepnaðai’ ástir er undirstraumur
frásagnarinnar. Líf nálega allra
persónanna fellur afvega og hin
ómildu örlög virðast rísa af skap-
gerðarveilu fólksins, hiki og
skapþótta. Mun orka tvímælis
um, hvort Islendingum er þar
rétt lýst og svipar frásögninni
um sumt til norskra mannjýs-
inga. Þættir öriaganna eru hag-
lega brugðnir og rís frásögnin
eðlilega til fyrirhugaðra marka.
En er hnútur örlaganna raknar
og misþungi atburðanna leitar
sér jafnvægis, tekst höfundinum
siður listfengilega. Fatast skáld-
um og eigi síst viðvaningum,
helst í slíkri raun. Segja má, að
öfga kenni um sumt eins og af-
káraskap Kristjáns og að kald-
lyndi Björns, tilfinningamanns-
ins, gagnvart einkabarni sínu og
konunnar, sem hann harmaði, sé
mjög torskilið. — En ekki ber
að líta jafnmikið á viðvanings-
tökin eins og hitt, að frásagnar-
háttur höfundar er listfengilegur,
stíllinn leikandi léttur, frásögnin
kvik af lífi og litum. Atburðir og
útsýn standa ljóslifandi fyrir
augum lesanda. I sálarlífslýsing-
um er víða dýpra skygnst en
orðin greina. Myndin af íslensku
sveitalífi er ef til vill nokkuð
glæst en í meginatriðum sönn.
Yfir lýsingum af íslenskri nátt-
úru og þjóðlífi hvílir rómantísk-
ur blær, sem vakir eins og þægi-
leg kend í huganum að loknum
lestri. — Bókin er fyrirtaks
skemtilestur.
-----0----
Reykjavík, 3. desember 1927.
53. blaS.
Hjer meS tilkynnist vinum og vandamönnum, að konan min,
Jensína Kristín Jónsdóttir andaðist 26. nóv. að heimili okkar, Aust-
urhverfi í Hafnarfirði.
Eyjólfur Stefánseon
frá Dröngum.
Utan úrheimi
Þingræði Facista.
Ekki verður það talin nýlunda
að kynlegar fréttir berast af
stjómarfarinu á Italíu. Atburðir
síðustu ára hafa allir hnigið í
þá átt, að hnekkja lýðfrelsi þjóð-
arinnar og íhlutun almennings um
stjórnarfarið, en leggja völdin
meira og meira í hendur einvalds-
herrans. Samt munu nú vera í að-
sigi stórfeldustu aðgerðimar í
þessa átt.
Stórráð Facista hefir nýlega á-
kveðið að leggja fyrir þingið, er
það kemur saman í janúar, til-
lögur um gagngerðar breytingar
á skipun þingsins og valdsviði.
Jafnframt verður kjörfyrirkomu-
laginu gerbreytt. Á skipun hins
nýja þings að verða sem hér seg-
ir: Þingmönnum verður fækkað
um 160, ofan í 400. Verða þing-
mennirnir kjömir með þeim
hætti að stórráðið útnefnir þing-
mannaefnin, sum beinlínis og önn-
ur eftir uppástungum hinna ýmsu
iðaðar- og atvinnurekenda-félaga.
Við þessa útnefningu mun stór-
ráðið líta á ekki einungis persónu-
lega hæfileika og verðleika, held-
ur og aðstöðu og hagsmuni þeirra
iðnaðargreina er þeir verða full-
trúar fyrir. En fyrst og fremst
mun stóráðið gæta þess að val
mannanna verði í samræmi við
hina „almennu nauðsyn þjóðarinn-
ar og núverandi stjómarstefnu".
Síðan verður listi yfir hin til-
nefndu þingmannaefni lagður fyr-
ir þjóðina, ekki til kjörs, heldur
til samþykkis, sem sést af því,
að landið verður alt eitt kjör-
dæmi og enginn kostur verður
þess að hafna eða velja. Þar á of-
an verður atkvæðisrétturmn að-
eins í höndum ákveðinna stétta
þjóðfélagsins: atvinnurekenda og
þeirra, er að dómi stórráðs Fac-
ista eiga beina hlutdeild í þjóð-
framkvæmdunum og vinna al-
ment gagn.
Ekki er gert ráð fyrir að þess-
ar ákvarðanir Facistaráðsins mæti
mótspyrnu í þinginu eða hjá þjóð-
inni, þvílíkri, sem jafnan gerist
um róttæk nýmæli í lýðfrjálsum
löndum. Er hvorttveggja, að
andstaða gegn Facistum hefir ver-
ið brotin á bak aftur með hvers-
konar ofbeldisráðum og að þjóð-
inni verður eigi gefinn kostur
þess að hafna heldur aðeins að
velja þá menn, er stórráðið úr-
skurðar að valdir skuli verða.
Með þessum ráðstöfunum er
þingræði og þjóðræði algerlega
brotið á bak aftur í Italíu. Kjör-
valdið alt verður í höndum stór-
ráðsins og þó raunar í höndum
einvaldsherrans, Mussolinis. Hann
er á þennan hátt að skapa falsk-
an lýðræðisstimpil á ofbeldi sitt
gagnvart þingi og þjóð. Hið fyrir-
hugaða þing verður málamyndar-
stofnun raunverulega valið af ein-
valdsherranum sjálfum. Og verk-
svið þess verður það eitt að segja
já og amen við þeim gerðum
valdræningjans, sem hann telur
sér henta að fá um málamyndar-
samþyktir lýðsins, sem hann
stjórnar með harðri hendi og að
eigin geðþótta.
----o-----
Athugasemd frá Geir G. Zoega
landsverkfræðingi út af greininni
„óbilgjama klöppin“ bíður næsta
blaðs, vegna þrengsla.
Kaupfélag
Skaftfellinga
og slátrunin í Vík.
Svar við andsvari.
Sem svar við grein minni um
afskifti Kaupfélags Skaftfellinga
af slátruninni í Vík, sem birtist
í Isafold 11. október og síðar í
Morgunbl., hafa blöðin endurtek-
ið staðlausar fullyrðingar, sem
einhver „Skaftfellingur“ hefir
látið birta í Isafold árið 1925.
Er ilt til þess að vita, að jafn
víðlesin blöð og Isafold og Morg-
unbl. skuli ekki reyna að afla sér
ábyggilegra upplýsinga, áður en
þau hefja ofsóknir gegn fyrir-
tæki, sem er eins nátengt og mik-
ilsvarðandi fyrir fjárhagslega af-
komu heillar sýslu, og Kaupfé-
lag Skaftfellinga óneitanlega er.
Fyrst blöðin hafa látið þetta
undir höfuð leggjast, finst mér
brýn nauðsyn til að gefa eftir-
fai-andi upplýsingar, vegna
þeirra, sem málum þessum eru
ókunnugir.
Þar sem annar ritstjóri Morg-
unblaðsins er borinn og bam-
fæddur í Skaftafellssýslu, þá ætti
honum að vera kunnugt, hve
feikna miklum erfiðleikum það
var bundið, að koma fjárslátmn
í Vík í það horf, sem nú er orð-
ið og hve þörfin var mikil, að
koma slátruninni á. Hann mun
einnig minnast þess, þegar
hraustustu menn í þessum bygð-
arlögum urðu á hverju hausti,
að brjótast til Reykjavíkur með
vænsta og harðgerðasta fénaðixm,
yfir meira og minna ófær vatns-
föll og af Síðu og úr austursveit-
um jafnvel að fjallabaki, þar
sem flestra veðra er von, úr því
að haust er komið.
Kunnugir menn hafa sagt mér,
að rekstrarkostnaðurinn hafi
verið 1 króna á kind, sem var
mikil upphæð eftir þágildandi
peningaverði. Við þetta bættist,
að hver kind léttist minst um
andvirði annarar krónu, og frá
mannúðar sjónarmiði var rekst-
urinn óhæfa. Fénaðuriim kom
til Reykjavíkur útpíndur og sár-
fættur og svo þjakaður, að ó-
sjaldan mun hafa sést blæðing
undan klaufunum.
Eins og að líkindum lætur, var
slátrun í Vík aðalmál héraðsins
á þessum tímum, um það
snérust hugir manna og málið
var rætt á fundum Kaupfélags
Skaftfellinga (K. S.) og annars-
staðar, löngu áður en til fram-
kvæmda kom, því margir voru
vantrúaðir á, að hægt væri að
koma vörum frá Vík, að haust-
inu.
Endalok þessa umræðna urðu
þau, að Sláturfélagi Suðurlands
var send áskorun um að hafa for-
göngu í málinu og sjá um slátr-
unina. Sláturfélagið drógst á
þetta, en setti ýms skilyrði og
meðal annars það, að því yrSi *éð
fyrir húsnseði til slátrunarinnar,
sér algjörlega að kostnaðarlausu.
Þá var reynt að safna fé hjá
almenningi til húsbyggingarinnar,
en sárlítið fékst (kr. 485.00), af
því að bændur hafa jafnan sár-
lítið handbært fé. Ef kaupfélagið
hefði ekki tekið málið að sér og
lánað húseignir sínar endurgjalds-
laust í byrjun, hefði aldrei neitt
úr framkvæmdum orðið sakir
fjárskorts.
Á árunum 1913—1917 léði
kaupfélagið húseignir sínar til
slátrunar og greiddu þeir sem
slátruðu í húsunum 10 krónur, í
eitt skifti fyrir öll, efnaminni
menn þó aðeins 6 krónur.
Frásögn „Skaftfellings" og
Morgunbl. um þessa atburði
hljóðar þannig:
„Frá því fyrsta að Sf. Sl. byrj-
aði að slátra í Vík fyrir 15—16
árum, hefir á hverju hausti verið
tekið sérstakt aukagjald af hverri
kind, sem slátrað hefir verið.
Gjald þetta hefir verið nokkuð
mismunandi, 1 kr., 75 au., 50 au.
0. s. frv.“.
Hvernig vill nú Morgunbl. og
„Skaftfellingur“ standa við þenn-
an þvætting, þar sem öllum
Skaftfellingum er vitanlegt, að
alt fram til 1918 fékk K. S. ekki
eyris gjald af nokkurri kind, sem
slátrað var í húsum félagsins.
Samskonar vaðall er það þegar
Morgunbl. fræðir lesendur sína
á því, að hjá Sf. Sl. hafi verið
slátrað árlega í Vík 12—16 þús-
und fjár og hæðst um 19 þús-
und 1918. Á árum þessum hefir
verið slátrað sem hér segir:
1917 .. .. 4257 kindum
1918 .. .. 18948 —
1919 .. .. 11150 —
1920 .. .. 10907 —
1921 .. .. 10900 —
1922 .. .. 11290 —
1923 . . . . 9562 —
1924 . . . . 12925 —
1925 .. .. 11176 —
1926 .. .. 11174 —
1927 .. .. 12423 —
Þó keyrir fyrst um þverbak
þegar Morgunbl. og „Skaftfell-
ingur“ fullyrða, að Kaupfélag
Skaftfellinga hafi 1925 verið búið
að fá um 100 þús. kr. fyrir afnot
af húsinu og að sjálfsögðu stór-
mikið síðan.
Sannleikurinn er sá, að frá því
fyrsta 0g alt til þessa dags (slát-
urfjárgjald fyrir árið 1927 ekki
meðtalið), hefir kaupfélagið feng-
ið samtals fyrir afnot húsa siima
kr. 59.582.93, en af þessari upp-
hæð hafa verið lagðar í stofnsjóð
félagsmanna kr. 25.917.95.
Af því sem hér er sagt, sjá all-
ir sem eitthvert skyn bera á
rekstur fasteigna, að þótt K. S.
hefði aldrei lagt neitt af því
gjaldi, sem það hefir fengið í
leigu af húsunum, í stofnsjóð fé-
lagsmanna, þá hefði félagið ekki
fengið nema hæfilega leigu af
húseigninni, sem telja má 10—
15% af byggingarverði hússins
(rúmar 60 þús. kr.) með þeim
vaxtakjörum, sem verið hafa hér
á landi nú síðastliðin 10 ár. Væri
þarflegra fyrir Morgunbl. að
gera leigukjör á fasteignum hér
í Reykjavík að umræðuefni, þvl
hér munu þekkjast fleiri en eitt
dæmi þess, að húseignir gefi af
sér 30% í ársleigu.