Tíminn - 24.02.1928, Blaðsíða 1

©Jaíbfetl
99 afgreií>9lumaður C i m a n s er
KantiDcíg þ o r s i e i n s bó ttir,
Scrmbanösþúsinu, Xeyfjapif.
^fgxtibsía
Cimans er í Sambanðsíjúsinu.
®pin öagle$a 9—\2 f. i}.
5imt 490.
XIL ftr.
Reykjavík, 24. febr. 1928.
9. blað.
Þingtíðindi
Morgunblaðsins
Það mun verða í minnum haft
hve lítilmannlega Ihaldsmeim
tóku kosningaósigrinum síðastl.
sumar. Síðan þing kom saman
hefir þó skapstillingarleysi þeirra
keyrt úr hófi. Það er eins og þeir
viti ekki sitt rjúkandi ráð yfir
því að þurfa að beygja sig fyrir
þjóðarviljanum. Eitt Ijósasta
dæmið um hugarástand þeirra
eru fréttimar, sem Morgunblað-
ið flytur frá þinginu. Tíminn
hefir áður bent blaðinu á að það
segði þar frá tíðindum á ósæmi-
legan hátt. En blaðið hefir svar-
að því illu einu. Hingað til hefir
eigi verið tekið föstum tökum á
athæfi blaðsins, af því að ætla
mátti að fréttimar væra ætlaðar
Reykvíkingum einum, og þeir
eiga kost á að lesa ýms blöð, sem
gæta velsæmis í frásögnum sín-
um. En nýlega hefir verið lýst
yfir því í Mbl., að allar þing-
fréttir þess ættu að koma út í
ísafold og sendast út um land.
Því miður hefir Tíminn yfir tak-
mörkuðu rúmi að ráða til þing-
frétta. En til þess að vara þjóð-
ina við þeirri hættu, sem henni
stafar af ósönnum 0g rangfærð-
um fregnum af því, sem gjörist
á löggjafarsamkomu þjóðarinnar,
verða nú birt nokkur sýnishom
af þingfréttum Morgunblaðsins.
Þingfréttir blaða eiga að vera
óhlutdrægar. Þær eiga að vera
einföld - frásögn og annað ekki.
Ádeilur á menn ög flokka eiga
heima í sérstökum greinum. Mbl.
þverbrýtur þessa reglu. Dag eftir
dag birtir það orðréttar ræður
Jóns Þorlákssonar og annara I-
haldsmanna, en lætur andstæð-
inga sína standa uppi orðlausa
eða svívirðir þá með strákslegum
munnsöfnuði.
Þegar eftir þingsetningardag-
inn kom í ljós, hverja stefnu
blaðið hafði tekið um meðferð
þingtíðindanna. Það skýrir frá
umræðunum, sem urðu um kjör-
bréf Jóns A. Jónssonar þingsetn-
ingardaginn. Magnús Torfason
forseti sameinaðs þings var fram-
sögumaður kjörbréfanefndar
þeirrar, sem um kosninguna fjall-
aði. Mbl. birtir framsöguræðu
hans með þessum formála:
„Af útliti mannsins einu mátti
glögglega marka, að samviska hans
vœri eigi upp á það flekklausasta.
Hefir þó eigi á þvi borið, að hún á-
sœki mann þann eða ónáði að jafn-
aði“.
Þá birtir blaðið andmæli Jóns
Þorlákssonar og bætir við:
„En Magnús lyppaðist niður í sœt-
inu og sagði ekki orð“.
Eftirfarandi dæmi era öll tekin
úr þeim kafla í Mbl., sem hefir
yfirskriftina „Þingtíðindi" og
ætti því að geyma hlutlausa frá-
sögn um atburði þingsins.
22. jan. getur Mbl. um ræðu
Héðins Valdimarssonar í sund-
hallarmálinu, en lætur þessa rús-
ínu fylgja:
„Hér snerist H. V. um sjálfan sig
og varð tiJ athlœgis".
í þingtíðindum þess 24. jan.
stendur þessi klausa:
„Vel mun forsrh. Tr. þ. sleppa, eí
hann gjörir ekki nema eitt tilfinnan-
'legt axarskaft á dag“.
Ræðu, sem forsætisráðherra
hélt daginn eftir er lýst á þenn-
an hátt:
„þá fuðraði forsœtisráðherra upp,
til þess að geta komist að með sitt
daglega axarskaft".
Málfegurðin og prúðmenskan
fara hér saman!
5. febr. segir blaðið frá ræðu
dómsmálaráðherra um skiftingu
Gullbr.- og Kjósarsýslu:
„En að því búnu hélt hann svo
kostulega vitlausa rœðu, að leitun
mun á öðru eins í þingtíðindum;
aðallega fúkyrði og rangar fullyrð-
ingar“.
Frásögnina klykkir það út með:
„og voru ósköp að sjá manninn".
I þingtíðindum blaðsins 2. febr.
fær forseti sam. þings þessa
sendingu:
„Með slíkri rósemi blygðunarleys-
isins tekur hann sér fyrir hendur aö
hleypa soranum inn á Alþingi".
Og inn í útdrátt úr ræðu dóms-
málaráðh. sama dag, er skotið
þessum fróðleiksmola:
„Raunalegt var að horfa upp á
dómsmálaráðherra landsins í því á-
standi".
Alþingi hefir samþykt lítil-
fjörlega breytingu á lögum um
lokunartíma sölubúða. Þegar frv.
hafði verið samþ. eftir 3. umr. í
Ed., sagði Mbl. svo frá tíðind-
um:
„Og þingbændur, sem flagga með
bændamenningu 1 bak og fyrir,
dindlast aftan í jafnaðarmönnum i
því sem öðru. . . . Er hin íslenska
bændamenning að verða einskonai'
tjóðurmenning. . . . Eitthvað var Páll
Hermannsson þunglamalegur i hreyf-
ingum, er hann greiddi atkvæði“.
Það er ekki lítils vert fyrir
þjóðina að vita hvemig einn eða
annar þingmaður hreyfir höndina,
þegar harrn greiðir atkvæði!
I Mbl. 7. febr. er sýnishom
þess inngangs, sem það oftast
hefir að ræðum dómsmálaráð-
herrans:
„þá hélt dómsmálaráðh. langa
ræðu og óð úr einu í annað“.
Og inntak ræðunnar er mark-
að með orðunum:
„Japlaði hann um stund á ýmsum
málum, sem ekkert koma þessu
máli við“.
Fyrir Alþingi liggur frv. um
eftirlit með . loftskeytanotkun
veiðiskipa, flutt af Sv. ólafssyni.
Mbl. segir svo frá umræðum í
Nd. á milli dómsmrh. og ölafs
Thórs:
„En Jónas dómsmálaráðh. hafði
auðsjáanlega hugsað sér gang máls-
ins á annan veg. Hann hefir hugs-
að sér, að einhver úr hópi andstæð-
inganna sýndi sig andvígah umbót-
um landhelgisgæslu, en hafði ekki
önnur ráð, er út í umræður var
komið, en að ljúga því upp með
köldu blóði, að Ólafur væri að and-
mœla umbótum á þessu sviði“.
Blaðið minnist ekki einu orði á
aðalröksemdir ráðheraans fyrir
frv., en birtir ræður Ólafs Thórs
að mestu leyti orðréttar. Þá seg-
ir það frá því að Sv. ól. hafi í
umræðunum dæmt orð ráðherr-
ans „dauð og ómerk“. Þetta eru
beinlínis ósannindi blaðsins um
Sv. Ól.
Bjarni Ásgeirsson hafði eitt
sinn orð fyrir Framsóknarmönn-
um í Nd. Um leið og Mbl. getur
þessa kemst það ekki hjá því að
gefa lýsingu af Bjama og kallar
hann
„þenna unga, fremur málliðuga,
miður rökfima þingmann" (Mbl. 11.
febr.).
Um Hannes Jónsson þm. Vest-
ur-Húnvetninga segir Mbl. 15.
f ebr.:
„Hannes Jónsson þingmaður Vest
ur-Húnvetninga þykir fara lélaga af
stað. . . . Varð að athlægi fyrir aöra
ræðuna, en ekki tók betra við i
hinni þriðju . .“
Mbl. hefir oft vítt ráðherrana
fyrir ræðuhöld. En eina vikuna
töluðu þeir minna en venjulega.
Ætla mætti að Mbl. hefði þá
þagað. Nei, þá kemur þessi
klausa:
„Jónas dómsmálaráðh. hefir varla
sýnt sig í Neðri deild alla þessa
viku. Enginn sláttur á honum nú í
þinginu. Lætur sér nægja hvisling-
ar og ráp manna á milli. Forsætis-
ráðherrann Tryggva eru menn hættir
að nefna". (Mbl. 18. febr.).
Hér verður staðar numið. Tím-
inn hefir tahð það skyldu sína
að benda á óhæfuna. Og hann
væntir þess að almenningur
gjaldi hér eftir varhuga við ó-
hróðrinum, sem Mbl.mennimir
eru að breiða út um landið.
Merk þingmál.
Sunðhöllin. Um hana er eitt af frv.
stjómarinnar. Ætlast er til að bær-
inn og landið byggi saman þrjár
sundlaugar í útjaðri Reykjavíkur.
Ein laugin á að vera til kenslu. Önn-
ur fyrir iþróttamenn, og báðar með
hlýju hveravatni, en hin þriðja með
sjóvatni, sem dælt verður i eina
þróna og tekinn úr sárasti kuldinn.
Búist er við að verk þetta kosti um
200 þús. og leggi landið til helming,
bærinn það sem á vantar, og verð-
ur það að likindum meira. Samhliða
þessu beitist Framsóknarflokkurinn
fyrir því að hækka íramlag til sund-
lauga í sveitum. Hingað til hefir
framlagið verið */b úr landssjóði, en
verður að líkindum % hér eftir. Má
búast við að sundiðkanir vaxi stór-
lega í landinu vegna þessara að-
gerða.
Erlendis eru það aðeins stórbæir,
sem reisa sundlaugar, af þvi að
kostnaðurinn við að hita vatnið er
of mikill fyrir strjálbýli eða minni
borgir. En í Reykjavík er heita vatn
ið ókeypis til afnota, eftir að það
hefir verið leitt í nýja bamaskólann
og landsspítalann úr Laugunum. Bú-
ist er við að þrifnaður og heilsufar
breytist til mikilla muna í höfuð-
staðnum, ef sundhöllin kemur, auk
hinna miklu áhrifa á íþróttalífið.
Skólafólk sem dvelur í bænum
myndi iðka sund og flytja iþróttina
með sér til annara héraða. Ef til
vill yrði þó sjólaugin þýðingarmest,
því að þar ættu þúsundir manna,
sem aldrei hafa baðað sig eða synt
i sjó, að meta ágæti og heilnæmi
sjóbaða.
Við fyrstu umræðu um þetta mál
réðist Magnús docent með allmikilli
gremju á Framsóknarflokkinn, og
var þó með frv. og þótti það hinn
besti fengur. Sýnir það, að íhalds-
menn kunna sér ekkert hóf í opin-
berri framkomu, er þeir hefja ófrið
við Framsóknarmenn engu síður
þegar ekki eru ágreiningsmál held-
ur en þegar átök eru um hagnaðar-
mál flokkanna.
Sundhöllinni var annars vel tekið
í Nd. Voru nálega allir með málinu,
nema M. Guðm. og fylgifiskar hans
Jón Sig. og Ottesen. Ólafur Thórs
talaði fast með frv. en lætur svo
blað sitt flytja óhróður um Fram-
sóknarmenn til manna út um land,
fyrir að fylgja þessu menningarmáli
höfuðstaðarins og alls landsins. Mbl.
hefir farið mjög óskörulega í mál-
inu. Ofan á þykist það vera með
sundhöllinni, en reynir hinsvegar að
vega aftan að stjóminni fyrir að
vera með „stórbyggingu í Reykja-
vík“. Hefir þá blaðið gleymt, að i
fyrra voru íhaldsmenn nálega búnir
að demba á þjóðina fram undir
einni miljón króna byggingarkostn-
aði í Reykjavik, vegna heimavistar
við mentaskólann og húsi yfir hinn
svokallaða samskóla.
Bændaskólarnir. Páll skólastjóri á
Hólum hefir sótt um starf hjá-Bún-
aðarfélagi íslands og fengið það. Er
búist við að hann flytji til Reykja-
víkur í vor. Vegna brunans hefir
dregið mjög úr aðsókn að skólanum
og mun núverandi atvinnumálaráð-
herra hafa þótt ástæða til að gera
tilraun með að breyta kenslu á Hól-
um meir í hið foma horf, að þar
yrði verklegur búnaSarskóli, nokkuð
í þá átt tem Torfi í Ólafsdal hófst
handa með um 1880. Lagði hann
fyrir þingið heimildarlög um að
breyta skólanum í þá átt. Er málið
lcomið til 3. umræðu i Nd. og felst
þingið á skoðun ráðherrans. Mætti
þetta vel verða fyrsta spor til þess
að gerbreytt yrði allri búnaðarkenslu
í landinu. Álíta flestir að bún-
aðarskólarnir þurfi a3 kenna í verkt
islenskan búskap. En um stund hefir
búnaðarkenslan verið að mestu leyti
bókleg; að vísu gert mikið gagn, en
ætti að geta gert meira.
Mennlngarsjóður. pk lagði stjómin
fyrir þingið frv. um menningarsjóð
íslands. Skvldu í hann renna árlega
allar ófengissektir, og andvirði fyrir
upptækt áfengi. Um árið em þetta
25—30 þús. kr. Árstekjunr sjóðs þessn
á að skifta í þrjó jafna hluta. Geng-
ur einn þriðjungurinn til að rann-
saka vísindalega náttúru landsins.
Annar til að kaupa handa landinu
listaverk íslenskra listamanna, og
til að verðlauna snjallar teikningai-
af húsum og húsgögnum i þjóðleg-
um stíl. þriðji parturinn gengur til
að kosta útgáfu góðra bóka þýddra
eða fmmsamdra á íslensku. Er með
frv. þessu reynt að bjarga við vís-
indalegum rannsóknum á náttúm
landsins. Hingað til hefir mest af
því sem að því verki hefur verið
unnið, verið framkvæmt fyrir mola,
sem fallið hafa af borðum erlendra
þjóða. Með því að skapa nokkurn
markað fyrir íslensk listaverk hjá
þjóðfélaginu sjálfu, er stigið nokkurt
spor í þá ótt að þjóðleg list 'geti
þrifist í landinu, og verða kjör lista-
mannanna nógu erfið samt, þó að
þessi tillaga nái fram að ganga.
Með bókaútgáfunni er ætlast til að
stigið sé spor í þá ótt að greiða fyrir
sjálfmentun íslendinga, sem er ein-
hver hinn merkilegasti þáttur í fari
þjóðarinnar. Uppmnalega er þessi
huginynd fram komin hjá Sigurði
Nordal. Kr. Albertsson fyrverandi
ritstjóri hefir tekið i sama stréng.
Hefir Ólafur Thórs frændi Kristjáns
gerst forgðngumaður þess, að mól
þetta, þjóðnýting bókaútgáfu ó ís-
landi, yrði rannsakað af nefnd. Má
telja sennilegt að einhverjar fram-
kvæmdir verði í þessu efni á næstu
árum. Fr. um menningarsjóð er nú
komið úr nelnd i Ed. og leggja þelr
með því allir: Páll Hermannsson, Er-
lingur og Jón þorláksson. Hinn síð-
astnefndi er þó með fyrirvara, sem í
þetta skifti mun þýða óánægju þm.
yfir öllu, sem núverandi stjóm hefir
átt einhvem þátt í að hrinda af
stað.
Vemdun pingvalla. Fyrir fimm ár-
um bóru tveir Framsóknarþingmenn
fram frv. um verndun þingvalla.
Vildu þeir láta friða þingstaðinn og
hrauniö milli gjánna, og vemda
sveitina fyrir ósmekklegum sumarbú
stöðum og smekklausum ágangi. í
það sinn gátu andstæðingar frumv.
fleygað málið í Ed. og svæft það i
Nd. Gekk svo í þófi með þingvelli,
en lítið hefir verið gert staðnum til
friðunar og vemdar. Nú flutti stjórn-
in eftir tilmælum undirbúningsnefnd-
ar þjóðhótíðarinnar frv. um vemdun
þingvalla. Er gert ráð fyrir að friða
fyrir skaðlegum ágangi hraunið milli
Almannagjár og Hrafnagjár. Mun þar
á næstu mannsöldrum vaxa hár og
fagur skógur eins og i fornöld, heim
að grænum grundum þingstaðarins
forna og þingvallatúni. Ennfremur
er gert ráð fyrir að haft verði eftir-
lit með byggingum og mannvirkj-
um öilum, sem reist kunna að verða
í norðurhluta þingvallasveitar. Er
það gert til þess að þar rísi ekki upp
ósmekklegir kumbaldar, sem særi
auga smekkgóðra og þjóðlegra manna
er gista þingvöli. þriggja manna
stjórn, nefnd úr þinginu, ó að hafa
umsjón með þingvöllum framvegis.
P þingið ó að vernda sitt gamla heim-
j kynnl, sem væntanlega verður hér-
eftir um allan aldur friðlýstur helgi-
P staður bjóðarinnar.
Jón þorl. lagði sig í Ed. mjög i
framkróka til þess að friðun og
vemd þingvalla yrði kák eitt. En á
i móti gengu Framsóknarmenn alllr,
jj socialistamir báðir, Jón Bald. og Er-
fj lingur, svo og Jóh. Jóh. bæjarfógeti,
sem er formaður þingvallanefndar.
Málið er nú komið til Nd. og þykir
sennilegt að það nái þar fram að
ganga í lítið breyttri mynd. Sem bet-
ur íer hefir virðingin fyrir göfgi og
helgi þingvalla vaxið með auknu
sjálfstæði þjóðarinnar.
þingmaður fyrir Hafnarfjörð. Um
nokkur undanfarin ár hafa staðið
liarðar deilur í þinginu um það hvort
Hafnarfjörður ætti að vera sérstakt
kjördæmi eða halda áfram að vera
með Gullbringu- og Kjósarsýslu. Ein-
ar þorgilsson bar málið upp á tveim
þingum og var þá svo að sjá sém
það væri skoðað málefni íhaldssinna.
Eftir það tóku jafnaðarmenn að sér
forgöngu í málinu og studdu Fram-
sóknarmenn þá í því efni. íhalds-
menn gengu þar á móti. Hefir málið
áður komist gegnum Nd., en jafnan
stöðvast á múrvegg íhaldsm. í Ed.
Málið var nú borið fram í Nd. og
beittu andstæðingar íhaldsins sér fyr-
ir þessari umbót, en íhaldsmenn og
Sigurður Eggerz gegn þvi að Hafnar-
fjörður yrði sérstakt kjördæmi. Sig.
Eggerz hefir tveim sinnum heitið ó
Hafnfirðinga til liðveislu við fram-
boð, og í bæði skiftin lofað þeim að
styðja kjördæmiskröfuna. Nú gekk
hann á móti. Leikur grunur ó að
Sig. sé meir en hálfur kominn inn i
íhaldið og að þvi er talið er, i óþökk
Jóns þorl. v ,
Málavextir eru þeir að Hafnarfjörð-
ur er nú oröinn stærstur af öllum
kaupstöðum landsins, að höfuðstaðn-
'um undanteknum. Hafnarfjörður er
þrem sinnum stærri en Seyðisfjörð-
ur. Ef rétt er að Seyðisfjörður hafi
þingmann fyrir sig, þá mælir öll
sanngimi með að kaupstaður, sem e.r/
þrem sinnum stærri fái þessi hlunn-
indi. í fyrstu virtust íhaldsmenn hafa
viljað þetta. En eftir því sem bærinn
óx, mun Jóni þorl. og fylgifiskum
hans hafa þótt ósennilegra að þeir
gœtu unnið Hafnarfjörð, ef hann yrði
sérstakt kjördæmi. Hinsvegar munu
verkamenn telja sennilegt að þeir
hafi þar fyrst um sinn allgóða að-
stöðu til kjörsigra. Framsóknarmenn
eiga lítinn liðskost í Hafnarfirði og
munu ekki gera sér vonir um að
vinna það kjördæmi fyrst um sinn.
En þeim finst málstaður Hafnfirð-
inga, sem vilja kjósa annan þing-
manninn i hinu gamla tvímennings-
kjördæmi eiga rétt ó sér. En að
öðru leyti er breytingin hagstæð
bændaflokki. í heilan mannsaldur
hefir B. Kr. setið sem fulltrúi
sjávarþorpanna í Gullbringusýslu og
jafnan tekið með sér einhvern sinn
líka og stundum sist betri mann.
Einn ágætur, gáfaður og vel metinn
bóndi, Bjöm Bjarnason hrepp-
stjóri í Grafarholti reyndi hvað eftir
annað að safna bændum kjördæmis-
ins samán til vamar fyrir manndómi
bændostéttarinnar. En það var jafn-
an árangurslaust. Bændavaldið slig-
aðist undir þunga sjóþorpanna.
Samvinnubændur landsins hafa
ekkert að þakka því kjörskipulagi,
sem heilan mannsaldur hefir sent B.
Kr. inn á þing og nú síðast með hon-
um Ólaf Thórs. Björn hefir beitt
lífskrafti sínum til að reyna að veikja
og ófrægja bændastétt landsins, og er
það að kenna giftuleysi hans, en ekki
öðru, að honum hefir svo lítið óunn-
ist.
Með því að fylgja skiftingu Gull-
bringu- og Kjósarsýslu í tvö kjöi'-
dæmi hafa Framsóknarmenn unnið
mikið á. f fyrsta lagi að fylgja sann-
gjarnri kröfu. f öðru lagi að reyna
að framkvæma í meirihluta það sem
þeir hafa beitt sér fyrir sem and
ófsflokkur. í þriðja lagi inun svo fara
að bændavaldið í sýslunni getur rétt
sig við úr þeim ófremdardróma, sem
hin langa þingmenska B. Kr. hefir á
þá lagt. þegar Gullbringu og Kjósar-
sýsla kýs einn mann verða þar í
framtíðinni allir þrír flokkar: Bænd-
ur, verkamenn og spekulantar. þá
geta bændur kjördæmisins neytt sín
betur en hingað til. þ á getur svo
farið að einn bóndi geti komið á
þing úr því héraði, þar sem kaup-
héðnar hafa áðúr verið sjálfkjömir.
í sambandi við deilur í þinginu um
þetta mál hefur komið fram glögg-
lega skoðun Framsóknar' á kjör-
dæmamálinu. Framsóknarm. eru yfir-
leitt tregir til að fjölga þingmönnum.
þeir ólíta þingið nógu stórt og vilja
alls ekki stækka það. þeir vilja ekki
gera neina gagngerða breytingu á
kjördæmaskiftingunni. En þeir geta
til samkomulags hugsað sér að gera
smábreytingar, án þess að til fjölg-
unar komi, þar sem breyttir staðhætt-