Tíminn - 29.02.1928, Blaðsíða 1

(ö)albfeti
9ð afgtei6sluma5ur C i m a n s er
Honnoeig %> o r s 1 e i n s 6ó t li r,
5ambati6sl)úsinu, Heyfjacíf.
2^.fgtei5sía
Cimans er i 5amban6stjúsinu.
0pin öaglega 9—(2 f. !?•
5tmi ^90.
XIL ár.
1
Reykjavík, 29. febrúar 1928.
Neyðarkallið
Tímanum hefir borist í hendur
eftirfarandi bréf:
„Reykjavík, 24. febrúar, 1928.
Góöi vinur!
Eg legg hérmeð bréf frá Miðstjórn
íhaldsflokksins um það markverðasta
er fram hefir komið á þinginu, og
hefir verið ákveðið að miðstjórnin
sendi við og við fregnir um það
helsta sem við ber og flokksmönnum
er nauðsynl'egt að vita.
Af bréfinu getur þú séð að horfurn-
ar eru ekki glæsilegar; einasta leiðin
til þess að bjarga þjóðinni frá þeirri
óstjórn sem nú ríkir, er að íhalds-
menn myndi með sér félagsskap í
hverri einustu sveit á landinu, er
vinni að áhugamálum flokksins og
útbreiðslu hans. Mætti þá svo fara,
ef vel væri unnið, að floltkurinn næði
meirihluta við næstu kosningar og
gæti bygt upp eitthvað af því sem
sócialistar og Framsókn virðist nú
ætla að leggja í rústir. Á því, hvern-
ig fer um samstarf íhaldsmanná um
land alt veltur hvort þetta tekst eða
ekki".
Ofanritað bréf, sem er óundir-
skrifað, skýrir sjálft uppruna
sinn og tilgang.Það er eitt af þús-
undum samhljóða dreifibréfa, sem
miðstjóm íhaldsflokksins lætur
um þessar mundir dreifa um alt
land. Það er neyðarkall hennar til
kjósenda í landinu.
1 bréfinu er þess getið að með
þessu ávarpi fylgi skýrsla mið-
stjórnarinnar „um það markverð-
asta, sem fram hefir komið í
þinginu“ og lofað áframhaldandi
fregnum „um það helsta, sem við
ber“. — Því miður hefir Tíman-
um ekki borist eintak að „fregn-
um“ miðstjórnarinnar, til þess að
sjá megi, hversu rétt og sam-
viskusamlega er frá skýrt. En af
hinum opinberu „þingtíðindum“,
sem Ihaldsflokkurinn lætur dreifa
tnn landið í blöðum sínum, má
nokkuð ráða, hversu muni vera
háttað einkafregnum Reykjavík-
urburgeisa til þjáningabræðranna
úti um landið.
Miðstjórnin lætur þess réttilega
getið í bréfinu, að horfurnar fyrir
íhaldsflokkinn séu ekki glæsileg-
ar. Flokkurinn hefir nýlega, eins
og Ihaldsflokkar í sumum ná-
grannalöndunum, orðið að ganga
hin þungu skref til dómsins og
afsala sér umráðarétti í málefnum
þjóðarinnar. — Eftir hrygðamótt
styrjaldarinnar hefir dagað yfir
heiminn af þeim skilningi, að
frumorsök styrjalda, byltinga og
hins versta ósamlyndis manna er
hin forna, kaldrifjaða einstak-
lingshyggja, studd af auðkúgun
nútímamenningarinnar. Einstak-
lingshyggjan, auðsafn og atvinnu-
umráð í fárra manna höndum eru
fyrstu og æðstu einkunnir allra
Ihaldsflokka. Af þeim sökiun eru
þeir hinir varanlegu heimbjóðend-
ur byltinga, þar sem völdin eru í
höndum þeirra. Af þeim sökum
liggur leiðin til hagsældar al-
mennings og bróðurlegra sam-
skifta yfir lík slíkra flokka.
Stjórnarstefna Ihaldsflokksins
íslenska hefir verið mörkuð þess-
ari kaldrifjuðu einstaklings-
hyggju ásamt siðferðislegu þrek-
leysi. Alt hefir verið látið reka á
reiðanum til hverskonar óreiðu,
sem verða vildi. Eftirlit með opin-
berri starfrækslu og lögum lands-
ins hefir ekki verið neitt. ótrú-
legar upphæðir af fé þessarar fá-
tæku þjóðar hefir safnast í pyngj-
ur sumra gæðinga flokksins í em-
bættum landsins. Heilbrigð æska
landsins mun að vísu einkum
fagna hinum stærri hugsjónamál-
um hinnar ungu stjórnar, eins og
byggingar- og landnámssj óðnum.
En almenningur í landinu og þar
á meðal mikill fjöldi íhaldsmanna
hafa tekið feginsamlega viðleitni
stjórnarinnar, til þess að ýta við
siðferðisvitund þjóðarinnar og
landsmálasamvisku. Þjóðin vakn-
ar við vondan draum af þeim '
siðferðislega svefni, sem þreklaus '
og tómlát dómsmálastjórn hefir
leitt yfir hana á undanförnum
árum.
Um þessar mundir bera póst-
arnir neyðarkall Ihaldsins inn í
hverja sveit á Islandi. Miðstjórn
flokksins heitir á landsmenn til
fulltingis og til fylgis og telur
von um, ef vel sé unnið, að tak-
ast megi að komast til válda að
nýju svo unt verði „að byggja
upp“ eitthvað af því, sem Fram-
sóknarflokkurinn sé nú að brjóta
niður, — takið eftir landsmenn!
Ihaldið ætlar „að byggja upp“!
KrossanessráðheiTann, sem
hafði með höndum kosninga-
svikamálið í N.-ísafjarðarsýslu,
rannsókn á embættisfærslu sýslu-
manns Barðstrendinga og fleiri
viðlíka mál með svipaðri rögg-
semi, vill láta fá sér í hendur
stjórn á dómsmálum landsins.
Jón Þorláksson, sem hafði með
fjármálaráðstöfunum sínum í
gengismálinu komið öllum at-
vinnuvegum landsins á kné, sem
tafði fyrir flestum umbótamálum
á sviði landbúnaðarins en barð-
ist fyrir 600 þús. kr. skattaíviln-
un til handa togaraeigendum
Reykjavíkur og sem eftir alt fjár-
stjói-nargrobbið skildi við ríkis-
sjóðinn með hátt í 1 miljónar
kr. tekjuhalla, vill fá í sínar hend-
ur umráð yfir fjármálum eða at-
vinnumálum landsins. 0g þeir
hafa lofað að byggja upp eitt-
hvað af því, sem nú sé verið að
brjóta niður!
Það fer ekki á milli mála hvað
það er, sem Framsóknarstjómin
hefir einkum „brotið niður“.
Hún hefir brotið niður embætt-
isfærslu Einars M. Jónassonar
fyrv. sýslumanns.
Hún hefir látið brjóta niður í
grunn vígi kosningasvikanna í
Norður-Isafj arðarsýslu.
Hún, hefir rofið að nokkru em-
bættasvefninn í landinu, svo að
þeir, sem áður hafa vanrækt
störf sín, hafa tekið rögg á sig
og látið hendur standa fram úr
ermum.
Hún hefir gert ráðstafanir til
þess að vinna bug á einhverju af
tollsvikunum í landinu.
Hún hefir gert tilraun að hindra
togaraeigendur í að stjóma úr
landi þjófnaði togaranna í land-
helgi.
Hún hefir reist skorður gegn
brotum á áfengislöggjöfinni og
ölæði á skipum þeim er sigla hér
við land.
Hún hefir gert ráðstafanir til
þess að hindra kaupsýslumenn í
að géra sér verslun með útlendan
áburð að féþúfu.
Hún hefir • gert ráðstafanir til
þess að hindra fjársvik þau, er
ætla má að fahn séu bak við
sum gjaldþrot.
Hún hefir með höndum ráð-
stafanir, til þess að draga úr
gífurlegri og smánarlegri fjár-
eyðslu landsins í launum sumra
embættismanna í Reykjavík með-
al annars við bankana.
I öllum þessum og mörgum
fleiri efnum hefir stjómin brotið
niður skipulag og venjur, sem
skapast höfðu og þróast undir
tómlæti, hirðuleysi og sérhags-
munastefnu fyi'verandi stjórnar.
Og nú lofar miðstjórn Ihalds-
flókksins, að hún skuli „byggja
upp“ að nýju alt þetta, það er,
færa það alt í fyrra horf; draga
embættisfærslu í landinu og mál-
efni þjóðarinnar niður í fyrver-
andi ófremdarástand.
Og hún heitir á bændur lands-
ins að duga sér til slíkra verka!
Hvílík ósvífni!
----0---
Merk þingniá!
Tilbúlnn áburður. Lokasennan um
þaö mál var í Ed. nú í vikunni. 1
Jónas lœknir hafði lagt til, að land-
ið verslaði ekki með áburð. Sömu j
skoðun fylgdu allir íhaldsmenn í :
deildinni. Við 3. umræðu gerði Jón j
þorl. síðustu tilraun að bjarga hlut j
milliliðanná. Ef Fenger og aðrir að- j
standendur Mbl. lilutu að tapa j
heildsölugróðanum, þá var að reyna j.
að lijálpa smáverslunum. f frv. j
stendur að landsverslunin með á- !
burð má ekki skifta við einstaklinga j
lieldur við búnaðarfélög, samvinnu- j
félög og hreppa eða bæjarfélög. Hér ,
vildi J. þorl. að kaupmenn væru j
nefndir líka, en ekki vildi hann j
setja neina tryggingu fyrir að milli- i
liðir iegðu ekki á vöruna. Honum
þótti hart ef leggja mætti á alt að 5%
fyrir margvíslegum kostnaði. En
hann mintist ekki á að Ágúst í
Birtingaholti hafði sannað á þingi
1926, að einstaka kaupmannsversl-
anir hér höfðu árið áður lagt á 15-
18%, eingöngu í sinn vasa. Fram-
sóknarmennirnir sex og Alþýðu-
flokksmennirnir tveir stóðu með frv.
Má það teljast furðulegt, edns og í-
haldsflokkurinn þykist bera mjög
fyrir brjósti hag sveitanna, eink
um í ræktun, að þingmenn hans
reynist í ræktunarmálunum verstu
andstæðingar sveitanna, svo að þau
ná ekki fram að ganga á þingi nema
þar sem fulltrúar verkeimanna í
bæjunum ljá bændum lið.
Landnámssjóðurlnn fór í gær gegn-
um 1. umræðu í Nd. Með honum
töluðu forsætisráðherra, Halldór Stef-
ánsson, Bernharð og Jörundur. Jón
á Reynistað þæfði málið, og ^ýndi
tregðu og óbeit, en þó með ólíkt
minni þrjósku á yfirborðinu heldur
en íhaldsmenn hafa sýnt frv. þessu
á undanfömum þingum. Vita þeir
að málið verður nú ekki lengur
tafið. þegar J. J. flutti fyrsta skifti
frv. á þingi 1925 ætluðu íhaldsmenn
á þingi, einkum Jón þorl. *alveg að
ganga af göflunum. Létu þeir Mbl.
og fylgiblöð þess flytja greinar, með
stórum yfirskriftum, að nýbýli væru
óhugsanleg hér á landi, nema helst
á áveitusvæðunum í Ámessýslu, og
þó ekki fyr en síðar. Auk þess væri
það sama og að gera bændastéttina
að betlurum og niðursetningum, ef
landið hjálpaði til með opinberum
styrk, að reisa ný heimili eða endur-
reisa niðurnídd býli. Var ekki laust
við að íhaldsmenn vildu koma
þeirri trú inn að J. J. hefði með
frv. þessu sannað, að hann væri
vargur i véum, og vildi vinna bænda-
stéttinni bæði minkun og tjón með
landssjóðshjálp í byggingar og rækt-
un. Pétur Ottesen gerði sér þá um
vorið títt um þessa kenningu við þá
bændur í Borgarfirði, sem móttæki-
legir voru fyrir þessa bábylju. Eink-
um þótti honum mikil býsn er hið
upprunalega frv. gerði ráð fyrir, að
bændum yrði hjálpað til að endur-
reisa „niðurnídd" býli, og taldi að
þar með ætti að verðlauna ódugn-
aðinn. Víðsýnni menn munu hafa
rent grun i að mörg býli gerast nú
niðurnídd í sveit, án þess að ódugn-
aði sé um að kenna, heldur dýrtíð,
og skuldum frá lággengis- og síðar
krónuhækkunarárum. Nú tvístíga f-
haldsmenn yfir frv. Látast yfirleitt
vera með frv. en sumir telja sig vilja
fremur nýbýlin, aðrir endurreisn
„niðurníddu" bæjanna. Framsókn vill
hvorttveggja. Væntanlega tekst með
11. blað.
þessum tveim miklu nýmælum að
auka svo ræktunina og bæta og
fjölga svo býlum í sveit, að hinn
óeðlilegi mikli burtflutningur úr
bygðunum hverfi. Er þess skemst
að minnast úr landskjörsbaráttunni
haustið 1926, að leiðtogi verkamanna
í Hafnarfirði, Kjartan Ólafsson,
taldi sig og sína samherja fremur
vilja fylgja Jóni í Ystafelli en Jón-
asi lækni, af því hann treysti Fram-
sókn mikið betur til að búa svo að
sveitunum, að þar yrði lifvænlegt,
og flóttalið þaðan flyktist ekki í at-
vinnuleysi kauptúnanna. Lítur nú út
fyrir að málaíokin um byggingar- og
landnámssjóð muni verða þau, að
þingmenn verkamanna styðji Fram-
sókn til að ljúka málinu á þann
hátt, sem bændur hafa sjálfir viljað
ráða því til lykta. íhaldsmenn sjá
að þeir geta nú ekki lengur beitt of-
beldi eða blekkingum í málinu og
sitja sumparl hjá, eða látast vera
með.
Fjármálaráðlierra lagði til í þing-
byrjun að launalögin yrðu íramlengd
óbreytt um nokkur missiri, með
sömu dýrtiðaruppbót þykir embætt-
ismönnum, einkum í Reykjavík, þaö
fremur hart aðgöngu, þvi að dýrtíð-
in kreppir mjög að þeim, en sjá þó
hinsvegai' að óhugsandi er að gera
launalög til frambúðar nema með
því móti að festa krónuna, og láta
vei’ðlag komast i samræmi við pen-
ingana. Ef íhaldsmenn hefðu sigrað,
myndu þeir hafa reynt að hækka
krónuna. Dýrtíð, atvinnuleysi og alls-
herjar hörmung myndi hafa leitt af
þvi og að líkindum alment gjald-
þrot atvinnurekenda í landinu. þá
hefði endanlegri lausn launamálsins
verið skotið á frest um óákveðinn
tírna. Fyrir kosningar í vor veittist
Árni Pálsson hart að frambjóðendum
íhaldsins hér í bænum fyrir að hafa
ekki hækkað laun embættismanna í
fyrravetur. Magnús docent svaraði,
að ekki hefði verið vænlegt fyrir í-
haldsmenn að gera það rétt fyrir
lcosningar. Gaf hann þar með fylli-
lega i skyn, embættisliði bæjarins,
sem flest hefir fylgt Mbl., að hi’æðsla
við kjósendur, sem ekki eru launa-
menn, aftraði flokknum frá að beita
sér fyrir launahækkun fyr en að
fengnum kosningasigri.
Málið kom fyrst til meðferðar í fjár-
hagsnefnd Nd. og var Hannes Jóns-
son þingmaður Vestur-Húnv. fram-
sögumaður. Ólafur Thors blandaði sér
i umræðumar með frekju og ókurt-
eisi, sem honum er ekki ótítt að
beita. Hannes mun hafa skilið Ólaf
af stuttri kynningu svo, að betra
væri að gefa honum ráðningu þeg-
ar i byrjun, sem hann myndi til
næstu viku. Sannaði H. J. þá að
strákskapur Ólafs væri í fylsta sam-
ræmi við götumentun hans og þær
hirtingar sem fylgdu slíku lífemi.
þótti öllurn þingheimi þetta vel mælt
og mjög eftir málavöxtum, nema
Ólafi sjálfum. Hefir hann látið blað
Berlémes og Fengers flytja skæting
og ósannindi um H. J. síðan. Hannes
er yngstur af liinum nýju þingmönn-
um og mun Mbl. og aðstandendur
þess ekki þykja yngri kynslóðin lík-
legri til auðsveipni og undirlægju-
háttar en hin eldri. Má marka það af
gremju Mbl. við Hannes siðan hann
veitti Ólafi hina umræddu ráðningu.
Strandferðaskipið nýja er enn til
umræðu. Vilja íhaldsmenn að vanda
drepa það, en Framsóknarmenn og
verkamenn bjarga málinu. í nefndar-
áliti hinna síðarnefndu er lögð mikil
áhersla á að hafa skipið með kæli-
rúmi, svo að það geti flutt nýmeti
milli allra hafna á landinu, bæði fyr-
ir innlendan markað og áleiðis til
útlanda. Strandferðaskip með kæli-
rúmi er eitt af mestu viðreisnarúr-
ræðum hinna dreifðu bygða, sem
margar búa nú við hinar erfiðustu
samgöngur. Til Hornafjarðar koma
skip 4—5 sinnum á ári, þegar best
gegnir. þetta á að nægja þörf bænda
í heilli sýslu. Suður-Múlasýsla er full-
komlega vegalaus að heita má, nema
sjóleiðin. þar eiga að nægja fáeinar
strandferðir. Á öllu Norðui’landi,
nema í næstu sveitum við Akureyri,
stendur vöntun á slíku skipi bændum
fyrir þrifum. í Strandasýslu er strand-
ferðaskip með kælirúmi álitið mesta
fiamfaramál héraðsins í Vestur-ísa-
fjarðarsýslu myndi slíkt skip stækka
markaðinn margfaldlega fyrir fram-
leiðendur í sjóþorpum. í Barðastrand-
arsýslu, þeim hluta sem nær að
Breiðafirði, er þörfin fyrir slíkt skip
brýnni en 1 nokkurri annari sýslu,
enda má svo að orði kveða, að þá
fyrst, þegar hentugt skip, sem geng-
ur kringum alt landið, fer á hafnir
reglubundnar ferðir mestan hluta árs,
að þá séu mynduð frumskilyrði fyrir
að hinar ágætu bygðir norðanvert
við Breiðafjörð geti notið landkosta
sinna. En svo skammsýnn er íhalds-
flokkurinn að hann heimtar af Há-
koni að hann skuli þing eftir þing
sýna þessu mesta umbótamáli hér-
aðs síns þann mótgang, sem hann
má írekast veita. Nálega jafn mikla
þýðingu hefir skipið fyrir Dalasýslu,
enda má vænta þess að Sig. Eggerz
skilji betur hjarítaslög kjósenda held-
ur en Hákon. Á Snæfellsnesi sunnan-
verðu eru hinar höi-mulegustu sam-
göngur. Breiðavik, Staðarsveit og
allir hreppar Hnappadalssýslu líða
vegna siglingaleysis. Blasa þessar
bygðir við suðri og Faxaflóinn einn
skilur þær frá hinum besta’ innlenda
inarkaði. En Steinsen hefir látið sér
fátt um íinnast og veitt strandferða-
skipshugmyndinni fullan mótgang.
Bændur lita öðruvísi á það mál og
sendu þeir nýlega fulltrúa á fund
landsstjómarinnar til að tjá hennl
vandræði sin í samgöngumálum. Má
segja að nýtt strandferðaskiþ með
kælirúmi sé hin nauðsynlegasta sam-
göngubót fyrir bændur og minni út-
vegsmenn i þrem fjórðungum lands
ins. Fram að þessu hefir hver ein-
asti íhaldsmaður á þingi, svo og blöð
flokksins, beitt sér móti þessu máli,
enda mun það varla fram ganga fyr
en hinir flokkarnir brjóta mótstöðu
íhaldsins í því efni fullkomlega á
bak aftur.
Strandgæslan. Svo sem kunnugt er,
keypti íhaldsstjórnin „þór“ af Jó-
hanni Jósefssyni og Vestmanneying-
um fyrir rúm 80 þúsund kr. til að
vera annað af varðskipum landsins.
En nú i vetur sendi skipstjórinn,
Friðrik Ólafsson, stjórninni brjef og
taldi þór nálega óhæfan tjl land-
helgisgæslu, sökum þess hve seinn
hann væri og tilfærði mörg dæmi
þegar brotlegir togarar hefðu sloppiö
úr höndum hans sökum seinfæmi
skipsins. Stjómin sendi bréfið tll
sjávarútvegsnefndar Alþingis í þing-
byrjun til þess að þingið skyldi taka
ákvörðun um hvort byggja skyldl
nýtt skip. Einn af sjávarútvegsnefna-
armönnum Ed. (Halldór Steinsen) tók
nú upp hugmyndina og flutti lrv.
um að gefa stjórninni heimild til að
láta byggja nýtt skip. M. Kr. benti
á að hann teldi landhelgisgæslunni
þá fyrst komið í viðunandi lag ef
þjóðin ætti fjögur gæsluskip, og yrði
að því að stefna, þótt nokkuð yrði
að biða eftir að sú ráðagerð yrði
fullframkvæmd. J. J. lýsti yfir að
hann hefði látið undirbúa málið m.
a. með því að safna hinni fullkomn
ustu reynslu um þetta efni, svo að
komist yrði fram hjá þeim annmörk-
um, sem nær því höfðu eyðilagt bygg-
ingu Óðins. Bjóst hann við, ef frv.
yrði samþykt, að útboð myndi verða
um skipsbygginguna í vor, og það
fullsmíðað í byrjun næstu vertíðar.
Landhelgissjóður á nú í banka meira
en tvö skipsverð, og nokkrar aðrar
innstæður að auki. Engar deilur eru
um mál þetta í þinginu. þar eru allir
flokkar sammála.
Fjárlöyin. Hina síðustu daga hefir
vakið mesta eftirtekt hneyksli það,
sem Jón á Reynistað og Ottesen voru
i nafni íhaldsins látnir fremja i sam-
bandi við undirskrift nefndarálits
fjárveitinganefndar. Lýstu þeir tveir
fulltrúar bænda í Skagafirði og Borg-
arfirði þvi þar hátíðlega yfir að þeir
vildu fá tekjuhallafjárlög og ætluðu
ekki að svífast að bera fram tillögur
til að stuðla að því. Er þetta alveg
einstæð yfirlýsing í nokkru þingi, að
frátekinni hinni nafntoguðu yfirlýs-
ingu J. þorl. 1922, um að sú stjóm
verðskuldaði elcki tekjuhallalaus fjái-
lög. Er hér um fullkomlega stun-
viskulaust ábyrgðarleysi að ræða, og
er óhætt að fullyrða að ef ekki tekst
að • slá spillingarkenningu þessa til
jarðar, og það í náinni framtíð, þá
þarf þjóðin aldrei að búast við að
verða framar í tölu frjálsra þjóða.
Ef hver sá flokkur sem er í minnt
hluta, telur sig hafa rétt til að
stofna þjóðinni allri í hörmungar og
v