Tíminn - 09.06.1928, Side 2

102
TÍMINN
^pmirm
kemur út elnu sinni í viku, á laug-
ardögum, — og aukablöð öðru hverju.
Árgangurinn kostar kr. 10.00. Gjald-
dagi er í júní. — Skilvísir áskrif-
endur fá i kaupbæti smásögusafn
eftir fræga erlenda höfunda.
ur auðvitað miklu, en það snertir
ekki þetta mál. Áhættan við lán-
veitinguna er það, sem þessu máli
viðkemur, og við verðfestingu
gjaldeyrisins, verður áhætta lán-
veitandans minni en áður. öll við-
skifti verða öruggari og atvinnu-
líf við að öðlast verðfestan gjald-
eyri. Trygging lánveitandans
eykst, en rýrnar ekki. Af þeim
ástæðum þarf hann ekki að
hækka vexti. Þetta er erlendum
fjármálamönnum kunnugt. Þeir
hugsa ekki eins og feitletraðir
st j ómarandstæðingar.
Vitanlega er það engin skemt-
un, að þurfa að verðfesta gjald-
eyri í nýju gildi. Auðvitað er
hverri þjóð best, að ekki þurfi
til slíks að koma En það er ekki
verðfestingarathöfnin sjálf, sem
er hinn sorglegi þáttur þessarar
sögu, heldur orsakirnar til þess,
að slík ráðstöfun er nauðsynleg.
Og orsakimar til þess, að verð-
festing er nú nauðsynleg, eru ekki
að rekja til núverandi stjómar,
þær liggja nú langt aftur í tím-
anum. Frá ófriðarbyrjun og fram
að 1924 hlóðust upp mistökin, sem
gera verðfestinguna nauðsynlega.
Þær orsakir eru vítaverðar, að
þeim má hamast með stóryrðum;
en því miður er það ekki á valdi
neins að breyta rás liðinna við-
burða Nú er að taka því sem orð-
ið er, og það verður be3t gert með
því að verðfesta krónuna í núver-
andi gildi hennar. Og til þess hef-
ir Framsóknarflokkurinn mann-
dóm, að gera það sem í hans
valdi stendur til að svo verði gert,
ekki af flokkshagsmunum, heldur
af þjóðamauðsyn. Z.
Dýravemdnnarfélag var stofnað í
Hafnarfirði 13 maí síðastl. Hafa Tím-
anum borist lög þess. Dýravemdunar-
félög eiga mikið verkefni hvarvetna
í heiminum, að uppræta þann ódreng-
skap sem fjöldi manna telur sér sæm-
andi að beita í viðskiftum sínum við
svonefndar „skynlausar skepnur". —
í stjóm félagsins em: Einar þorkels-
son forseti, síra þorvaldur Guð-
mundsson, gjaldkeri, Skúli Guð-
mundsson, ritari og meðstjómendur:
Valgerður Jónsdóttir kennari og þor-
steinn Bjómsson verkamaður.
Eftir Sigurð Sigurðsson,
búnaðarmálast j óra.
Skógamir fyrrum.
Þá er feður vorir fundu leið til
iands vors, var það að því sem
kunnugt er óbygt og í sínum jóm-
frúskrúða. Gróðurinn hafði um
margar aldir vaxið við þau kjör,
sem náttúruskilyrðin buðu. —
Mannshöndin, eða búpeningur,
höfðu eigi hreyft við honum.
Gróðurteppi lands vors hefir því
myndast án aðstoðar af þeim fræ-
um og frjóspírum, ef hingað hafa
borist einhvemveginn. Samkepni
hefir svo hafist á milli tegund-
anna um landrýmið. Endalokin
orðið hin venjulegu, hinar sterk-
ari og stórvaxnari tegundir hafa
náð mestri útbreiðslu, en í skjóli
þeirra vaxið aðrar tegundir, einn-
ig þroskamiklar. Gróðurteppi
iandsins hefir því fyrrum verið
víðlendara og þroskameira en nú.
Um skógana er sagt í íslendinga-
bók: „I þann þíþ var Island víþi
vaxið milli fjalls og fjöru“.
Vér álítum að í þessari sögn
séu mikil sannindi, og miklar lík-
ur til að alt harðvelli hafi verið
víði vaxið, hátt uppeftir fjalls-
hlíðum. Hinir stærri mýraflóar
hafa þó að sjálfsögðu eigi verið
skógi vaxnir. Þessi skoðun styðst
Á víðavangi.
MbL og einkasalan.
Mbl. lætur á sér skilja, að það
muni nú um stund hætta óhróðri
sínum um síldareinkasöluna. Mun
það hafa séð þann kost vænstan
eftir þær ofanígjafir, sem það
hefir hlotið fyrir framkomu sína.
En biaðið leitar sér huggunar í
því að gefa í skyn, að verslunar-
íélagið Brödrene Levy í Kaup-
mannahöfn eigi að vera millihður
milii einkasölunnar og sænskra
síldarkaupenda. Var því þó vor-
kunnarlaust að vita betur, því að
þessu hefir fyrir fáum dögum
verið mótmælt af háifu einkasöi-
unnar.
Er það sem mér sýnist,
að múrpípan hallist?
1 húsi nokkru haföi múrpípu
veríð þannig lyriris.omið, að nún
var iiiaöin á ská írá góiíi i ann-
an hiiö hússins upp i gegnum
mæninn. Sem vænta mátti sá
iiver heiiskygn maöur sem rendi
augum á pipuna, aö nún iá ská-
hon í gegnum húsið. Þó var þaó
einn heimamaöur sem ekki veitti
þessu atnygli fyr en aö hann
haíöi horít á þennan snnöisgiip
í mörg ár. Þá hefir hann sig upp
úr ems rnanns hijóöi og segir:
„Er það sem mér sýnist að múr-
pípan haiiist?“ — Svipaö fyrii--
brigði heiir nýskeö gerst í
Keykjavík. Kaupmenn bæjaiins
eru nu ait í einu að opna augun
i'yrir því, að þeirra eiskuiega sam-
kepni sé hvorki einhiít né aimátt-
ug. Petta er nú að visu löngu viö-
urkent af i'lestum skynbærum
monnum, enda venð á það bent
arum saman, bæði i ræöu og riti,
en iorsvarsmenn kaupmanna haía
aldrei viljað viðurkenna blett né
hrukku á þessu heiiaga hugtaki!
En nú er sem þeir hrópi alhr ein-
um munni: „Múrpípan hallast“,
samkepnin getur orðið „óheil-
brigð“. Við þurfum samtök, meiri
og betri samtök. Og svo stofna
þeir öflugan félagsskap með
„stjórn“ og „ráði“, sem getur
„bannað félagsmönnum ' að reka
verslun sína á hvern þann hátt,
sem komið getur í bága við hags-
muni stéttarinnar í heild sinni“.
En það er nú næsta margt sem
komið getur í bága við hagsmuni
stéttarinnar. Telst þar t. d. ekki
koma 1 bága við hagsmuni hennar
ef einstakir kaupmenn selja mjög
ódýrt — leggja minna á en allur
þorrinn telur sig þurfa til sinna
þarfa? Og getur það þá ekki fall-
ið undir hina „óheilbrigðu sam-
kepni“, sem þarf að útrýma?
Stjórnin og „ráðið“ dæma um
það. A. m. k. er ekki annað að sjá
en að hér geti verið byrjun á al-
mennum samtökum stéttarinnar
um verðlag og verslunarkjör.
Slíku má vitanlega misbeita, en
um það skal hér engu spáð, held-
ur vonað að samtök þau sem hér
eru hafin verði öllum hlutaðeig-
endum til heilla, bæði þeim er
kaupa og selja. En það er eins
og manni finnist mesti frelsisroð-
inn vera að hverfa af hinna marg-
lofuðu samkepni kaupmannanna.
Út er komið:
íslandskortið nýja,
landslagsuppdráttur með 7 hæðalitum og 4 hafdýpislitum. Mæli-
kvarði: 1:500000; stærð 1,20X0,87 m. Þetta er skólakort, með
nöfnum.
Verð: 25 kr., fullbúið á stöngum, fyrir skóla með rammbyggi-
legri, einfaldari gerð, fyrir skrifstofur og heimili með fegurra
frágangi.
Pantanir sendist Sambandi ísl. barnakennara, Pósthólí 616,
iteykj avík (í síma: Kennarasamband, Reykjavík).
Frá útlöndum.
og við þá staðreynd síðari ára, að
þar sem friðaðar hafa verið skóg-
arleifar, þá vex skógurinn skjótt
og breiðist út.
En sá munur á útliti landsins,
ef mikill hluti þess væri víði vax-
inn! Horfum í anda á hlíðina
skógivaxna upþ á fjallabrúnir, eða
bera og blásna með grófum og
skriðum. Sjáum yfir hæðirnar
skrúðgrænar, þar sem lim tjránna
hreyfist fyrir hinum minsta vind-
blæ og þar sem ár, lækir og fossar
glitra í sólskini og kveða sína
fornu söngva. Eða þar sem vatn
spegilfagurt er kringt skógivöxn-
um hæðum, og þar sem firðir,
vogar og víkur mæta viði klæddum
hæðum. Raunalegt er aftur að sjá
alt bert og blásið.
Litkiæðin fomu eru horfin.
Leifar af tötralegum búningi
komnar 1 staðinn.
Skógamir eyddir.
Hér, sem víðasthvar annars-
staðar, eiga skógarnir sina rauna-
sögu. Um það mætti rita langt
mál, því sleppum vér. Það er kom-
ið sem komið er. Athafnalíf feðra
vorra, og að nokkru öfl náttúr-
unnar (eldgos, öskufall) hafa
smátt og smátt, flett fósturjörð-
ina hinum fomu litklæðum, svo
aðeins nokkrir hinna haldbestu
snepla em eftir. Víkingslund
landnámsmanna (sem enn lifir
þann dag í dag) og sem meðal
annars kom fram í því, að hag-
nýta það sem var hendi næst,
— Enska fræðslumálastjómin hefir
nýlega setið á ráðstefnu með forráða-
mönnum útvarps þar í landi, tii að
athuga möguleika til að taka út-
varpið í þjónustu fræðslustarfsem-
innar i landinu. Er talað um að
stoína til reglulegra útvarpsnáms-
skeiða, þar sem almenningur eigi
kost á allskonar fræðslu. Er jafnvei
í ráði að reisa sérstaka stöð í þeim
tilgangi.
— í síðastliðnum mánuði voru
undirritaðir viðskiftasamningar milli
Englendinga og Persa. Höfðu Eng-
lendingar um eitt skeið mikil yfirráð
í Persíu. Siðar kólnaði kunnings-
skapurinn, meðfram fyrir aðgerðir
Rússa. Englendingum er áhugamál
að geta haldið uppi fiugferðum yfir
Persíu austur til Indlands, en hingað
til hafa Persar verið því mjög mót-
fallnir. Pejrsar eru frá fyrri tímum
ínjög skuldugir Englendingum, en fá
nú liklega einhverjar ívilnanir.
— í engu landi Norðurálfunnar eru
tiitölulega eins margir útlendingar og
í Sviss. Auk þess mikla íjölda ferða-
manna, sem gista landið á sumrin,
til að njóta náttúrufegurðarinnar í
Ölpunum, voru árið 1910 um 14% af
öilum. búsettum mönnum í landinu
útlendingar. Til samanburðar má
geta þess, að um það le.yti voru bú-
settir útlendingar í Frakklandi 2,7%
og Ítalíu 1%. Telst hagfróðum mönn-
um svo til, að haldi innflutningur
áfram eins og hingað til, verði helm-
ingurinn af íbúum landsins útlend-
ingar að 70 árum iiðnum. — Að-
streymi útlendinganna kemur mjög
af því, að Sviss hefir löngum verið
öruggur griðastaður flóttamönnum
hvaðanæfa að, einkum þeim sem
horfið hafa úr ættlöndum sinum, af
póiitískum ástæðum. Leitaði þangað
t. d. fjöldi Rússa á keisaratímanum,
og einnig á fyrstu árum byltingarinn-
ar. — Stendur Svisslendingum nokk-
hefir haft sínar afleiðingar fyrir
skóginn.
Skógamir hafa óspart verið
notaðir til húsagerðar, efniviðar,
kolagerðar og rauðablásturs. Þá
hefir búfé oft og tíðum orðið að
sækja aðalfóður sitt í skógana,
einkum í hörðum vetrum, þá ann-
arsstaðar var eigi björg að finna.
Alt þetta o. fl. o. fl. hefir valdið
því, að skógarrjóðrin hafa orðið
stæiri og stærri, og að síðustu
að samfeldum auðnum, gereyði-
leggingu víðast hvar um land. Þar
sem skóglendið var minst —
mýramar stærstar — hafa skóg-
amir gengið fyrst til þurðar,
síður þar sem var samfelt skóg-
arteppi, t. d. í Þingeyjarsýslu,
Fljótsdalshéraði, Vestfjörðum
og víðar.
Landið blásið og bert.
Nú er svo komið, að meginhlut-
inn af landi voru er án trjágróð-
urs. Smávaxinn jurtagróður þek-
ur nokkum hluta hins foma
skóglendis. Stórir flákar eru
melar eða sandar. Með eyðingu
trjágróðursins hefir hinn lausi
jarðvegur fokið. Skóglendið
breyst sem sagt í mela og sanda.
Hver munur er á skógivöxnu
landi, eða þar sem alt er blásið
og bert, því þarf eg eigi að lýsa.
Það stendur fyrir hugskotssjón-
um allra.
Afleiðingamar em og augljós-
ar. Mikið gróðurland hefir eyðst
og með því margt býlið farið í
ur ótti að.þessum mikla innflutningi
og telja jafnvei þjóðerni sitt i hættu.
— þykir a. m. k. nauðsynlegt að
gera ráðstaianir tii þess, að aðkomu-
mennimir samiagist sem mest heima-
þjóðinni. — Sviss má nú heita nokk-
urskonai- alþjóðamiðstöð. þar eru
fundir þjóðabandalagsins haldnir, og
þar voru Locamo-samningarnir gerð-
ir og íleiri friðarráðstafanir.
— Merkur Amerikumaður sagði
rétt eftir striðsiokin að bókagerð og
bóksala væri skemst komin af alli’i
framleiðslu og viðskiítum i Banda-
rikjunum. Honum farast svo orð:
„Bækur eru sú eina vörutegund, sem
kaupandinn þarf sjáifur að ieita
uppi, i stað þess, sem venjulegt er,
aö seijendur vörimnar leiti kaupand-
ans". — En siðustu árin heíir bóka-
utgáfa þar vestra aukist ákafiega og
bókaverslunum fjölgað svo, að ekki
er hóf að. Heíir viða orðið verka-
skifting i bóksölunni, þannig að ein-
stakar vei'sianir selja aðeins verk
eins eða fárra höfunda og kapp-
kosta þá jafníramt að auka frægð
lians og útbreiða. — En jafnframt
haía verið stofnuð risavaxin bókaút-
gáfufyrirtæki, sem miðuð eru við hag
almennings og fela nefnd þar til
kjöi-inna sérfróðra rnanna bókavalið.
— Literary Guiid i New York er
merkast þessaia útgáfufyrirtækja. í
þvi eru 50 þús. féiagai-. Seiux' þaö
bækur sinar meó kostnaðarverði og
heíir þvi orðið einstökum bókaútgef-
endurn óþægilegur keppinautur.
— Engiendingur nokkur brá sér ný-
lega með flugvél til Ítalíu, af þvi að
hann fékk simskeyti um að systir síu
lægi veik þar syðra. Förin frá Eng-
landi suður á syðsta hluta Ítalíu tók
tæpan sólarliring með alilangri við-
dvöl í Paris.
— í borg einni í Tékko-Slovakiu er
fimm ára gamall drengur, sem vekur
athygh vegna óvenjuiegra stærð-
fræðihæfileika. Haim margfaldar
saman mjög háar tölur i huganum.
Á stuttri stundu leysti hann úr því,
hve margir dagar væru liðnir frá
fæðingu Krists. Sé honum sagður
íæöingardagur einhvers manns, fiim-
ur hann viðstöðulaust aidur hans,
jafnvel í mínútum — og gleymir ekki
einu sinni hlaupáruml Undrabarn
þetta er pð dómi lækna fullkomlega
heilbrigt andlega og eigi frábrugðið
öðrum bömum um annað en þennan
merkilega hæfileika. En varla er
ástæða til að efast um, að eitthvað
auðn. I flestum sveitum lands
vors má benda á slíka staði.
Einna mest kveður að þessu á
! Rangárvöllum. Þar hafa eyðst yf-
1 ir 70 býli. Þar mun hafa verið
! skógivaxið áður. Skógurinn hefir
1 verið eyddur, jarðvegurinn blásið,
! svo sanddyngjur og melar þekja
! nú meginhlutann af þessu svæði.
i Eyðileggingin heldur áfram þann
1 dag í dag. Bændur verða að yfir-
gefa jarðir sínar vegna sand-
1 foks. Hér er þó bót í máli, sand-
1 græðslutilraunir hafa sýnt, að
! hægt er að stöðva sandfokið og
j græða landið upp aftur, klæða
! það á ný. Um þetta skal þó eigi
I rætt hér.
!
Gróðursetning trjáa og runna.
Á 17. og 18. öld, og enda fyr,
voru skógamir mjög famir að
ganga til þurðar. Framsýnir
menn sáu hver hætta hér var á
ferð og fóru að tala um að klæða
landið á ný.
Hér vom tvær leiðir fyrir hönd-
um: vemdun skógarleifanna sem
! til vora, og gróðursetning.
Oss er eigi kunnugt um hverj-
J ir hafa fyrst vakið máls á þessu,
! en um aldamót 18. og 19. aldar
var mikið um þetta rætt. Hinn
góðkunni garðyrkjufrömuður
Bjöm Halldórsson í Sauðlauks-
dal gerði nokkrar tilraunir með
trjárækt á síðari hluta 18. aldar.
Þær báru eigi tilætlaðan árang-
ur. Fleiri tilraunir í þessa átt
munu og hafa verið gerðar um
sé hæft í sögu þessari, þvl að hún
er tekin eftir mjög víðlesnu og áreiö-
anlegu ensku blaði.
Fréttir.
pórólfur Sigurðsson Irá Baldurs-
heimi hefir látið af ritstjórn Dagsum
stundarsakir, en við tekur Ingimar
Eydal. Stundar þórólfur bú sitt í
sumar.
Gagniræðaprófi luku á Akureyri í
vor 46 nemendur og 12 4. bekkjar-
prófi. Stúdentspróf stendur þar yfir.
Slys varð nýlega á Marðamúpi i
Vatnsdal í Húnavatnssýslu. Voru þar
nokkrir menn að knattspymu. Laust
tveim leikendunum svo harkalega
saman að annar féll til jarðar og
slasaðist svo mikið, að hann beið
bana af stuttu síðar. Hann hét Egg-
ert Jóhannesson og var frá Gríms-
tungu í Vatndal.
Flugvélin lagði af stað í reynsluför
til Akureyrar að morgni hins 4. þ.
m. Bar hún 4 menn og nokkuð af
pósti. Veður var eigi allskostar heppi-
legt, dimt í lofti og nokkur stormur.
Flogið var með ströndum og komið
við á ísafirði. Var farið 50—100 metra
yfir sjó. Förin til Akureyrar, að frá-
talinni dvöl á ísafirði stóð rúml. 4l/a
tima, Daginn eftir var lagt af stað
suður aftur. Var þá flogið hátt og
farið yfir Skaga og innan við Vest-
fjörðu. En uppi yfir Snæfellsnesi bil-
aði vélin skynilega í 2500 metra hæð.
Tókst þó að lenda úti fyrir Akraósi
á Mýrum. En eigi tókst að hefja vél-
ina til flugs aftur og dró mótorbátur
hana hingað til Rvikur. Var þvinæst
skift um hreyfivél, og er flugið hafið
á ný. — Hefði ekkert slys komið íyr-
ir, mundi förin frá Akureyri til
Rvíkur hafa tekið rúma tvo tlma.
Óðinn tók i þessari viku 3 erlenda
togara að veiðum í landhelgi og kom
með þá hingað. Voru skipstjóramir
sektaðir. Skömmu áður hafði varð-
skipið tekið 5 togara og farið með þá
til Vestmannaeyja.
Knattspymullokkar tveir, útlendir,
skoskur og færeyskur, koma senni-
lega hingað í sumar.
Bærinn Hallgilsstaðir i Hörgárdal
brann til kaldra kola aðfaranótt 6.
þ. m. Er talið, að eldurinn hafi kvikn-
að út frá múrpípu, og varð heima-
það leyti, en lítinn árangur munu
þær og hafa borið. Fyrst þá er
þeir Skriðufeðgar (Þorlákur Hall-
grímsson, Jón og Bjöm Kjæme-
sted) koma til sögunnar á fyrri
hluta 19. aldar, sést árangur af
þessum tilraunum.
Oss er kunnugt um, að þeir
Skriðufeðgar hafa gróðursett tré
á nokkram stöðum, og þau hafa
náð góðum þroska. Á nokkrum
stöðum era þessi tré exm við
líði, svo sem á Skriðu, Fomhaga
og Lóni í Hörgárdal, í Laufási og
á Akureyri. Flest era þetta
reynitré. Þó vaxa nokkur bjark-
artré á Skriðu.
Með gróðursetningu þessara
trjáa var sýnt, að gróðursetning
gæti hepnast. Hefði því mátt
ætla, að nú yrði hafist handa og
farið að gróðursetja tré. Nei,
trén þurftu að standa nær heila
öld sem talandi vottur þess,
hverjir möguleikar væra, og vitn-
isburður deyfðar og framtaks-
leysis feðra vorra.
Á síðustu áratugum 19. aldar
er aftur hafist handa með gróð-
ursetning trjáa. Fyrir sunnan
gerir Scherbekk landlæknir o. fl.
nokkrar tilraunir. Fyrir norðan
hvetja þeir Páll amtmaður Briem
og Stefán Stefánsson skólameist-
ari til að nú sé hafist handa og
eitthvað aðgert í þessu máli. Þeir
sendu undirritaðan til Noregs til
að kynna sér uppeldi og gróður-
setning trjáa. Um líkt leyti fer
kapteinn Carl Ryder að hvetja