Tíminn - 21.07.1928, Blaðsíða 2

128
TlMINN
Fyrirspurnir.
Vegria ummæla Morgunblaðsins
11. þ. m. skal beint til þess eftir-
farandi spurningum:
1. Hvaða ný embætti eru það,
sem núverandi stjóm „stofnaði
handa spökustu pólitísku fylgis-
mönnum og hirðir ekkert um,
hvort þessir menn hafi minstu
þekkingu á starfinu"?
2. Hvaða þingmenn „afsökuðu
sig með því, að stjómarmyndun-
in hefði borið svo brátt að, og
þess vegna hefði hún farið í
handaskolum"?
Tíminn skorar á ritstjóra
Morgunblaðsins að svara fyrir-
spumum þessum tafarlaust.
Síðustu uppgötvanir
Ihaldsins eru þær, að alt sem
gert hefir verið fyrir landbúnað-
inn á síðustu þingum sé verk
Ihaldsmanna. Ræktunarsjóðurinn,
Jarðræktarlögin, kæliskipsmálið,
smjörbúastyrkurinn, áburðarmál-
ið og Byggingar- og landnáms-
sjóðurinn, alt eru þetta Ihaldsaf-
rek! Eru þetta svo merkilegar
niðurstöður að maður býst við
því á hverri stundu að Valtýr og
aðrir andans-íhaldsmenn fari að
fræða menn um það, að Jón Þor-
láksson hafi ort ó, guð vors
lands, Ólafur Thors samið Fjalla-
Eyvind og Magnús Guðmundsson
gert líkneski Ingólfs Arnarsonar!
*
Mentaskólinn.
Reiði Reykjavíkurblaðanna er
heldur pólitísk núna út af því að
mentaskólinn skuli ekki vera of-
fyltur. Fyrr meir, þegar heima-
vistir voru, var það talið sjálf-
sagt að þurfa að sækja um skóla
eftir að hafa staðist inntökupróf,
en oft gat orðið dráttur á að fá
skóla, eins og það var kallað. Þá
var miðað við húsrúmið og stærð
skólans. — Er heimavistir hættu
þurfti ekki að takmarka nem-
endafjöldann, það sóttu ekki svo
margir um upptöku að þess
þyrfti, fyr en sumarið 1910, að
piltar voru feldir þess vegna.
Hver bekkur tók 25 nemendur,
en svo margir kærðu sig ekki um
inntöku, fyr en sumarið 1914.
Þá voru 20 unglingar teknir inn,
en fimm voru fyrir, sem ekki
höfðu komist upp úr 1. bekk. 1
októberbyrjun var sjö unglingum
hleypt upp í viðbót, en sjö af
þeim sem tekið höfðu próf um
vorið urðu að víkja. Var þetta
mjög bagalegt fyrir suma þeirra,
því þeir fengu ekki að vita um
þetta, fyr en þeir komu til Reyk-
javíkur og haustprófið var af-
staðið, en höfðu búist við skóla-
vist alt sumarið. Síðan hefir ver-
Stofnun mjólkurbúa
Eftir Sigurð Sigurðsson,
búnaðarmálast j óra.
Um aldamótin siðustu er fyrst
verulega farið að athuga um
betri verslun og meðferð á búsaf-
urðum vorum (ull, kjöti og
mjólk), svo þær yrðu útgengi-
legri og hæfari fyrir erlendan
markað.
I þessum efnum hefir mikið á- '
unnist. Ullai-matið mun hafa bætt 1
ullarverkunina og hækkað verð
hennar. Sláturhúsin hafa breytt !
allri meðferð á kjöti, og með j
stofnun frystihúsa og útvegun i
kæliskipa má segja að stórt spor ;
sé stigið til þess að meðferð '
kjötsins geti orðið sem best og
það náð sem hæstu verði á út-
lendum og innlendum markaði.
Um mjólkina hefir minst verið
hugsað, enda þótt að verðmæti
hennar sé meira en það kjöt, mör ;
og slátur, er vér fáum af sauðfé. '
Nú mun mega áætla, að vér
framleiðum árlega um 42 milj.
lítra af kúamjólk. Sé einn líter
reiknaður á 20 aura, er verðmæti j
mjólkurinnar 8,4 milj. króna.
Vitanlega er mikið af þessari 1
mjólk notað á heimilunum, enda
ið slakað svo til á inntökuprófinu,
að hvaða sauður úr bamaskóla
Reykjavíkur, hefir komist hindr-
unarlaust inn 1 Mentaskólann, án
þess að hafa þurft að bæta
nokkru á sig. Gat það verið gott
meðan enginn unglingaskóli var
hér, að fá að nota landsskólann,
en nú þegar unglingaskóli er kom-
inn í Reykjavík, er skólinn færð-
ur í sitt fyrra horf.
Gamall stúdent.
j Lilti „Moggi“.
Tímanum hafa borist nokkur
tbl. af Norðlingi, hinu síðasta
blaðamenskuafkvæmi íhaldsins, á
Akureyri. Sýnist þessi afspringur
Morgunblaðsins fremur illa úr
i garði gerður og mun þurfa meir
í en litla meðgjöf frá sifjaliði sínu
hér í Rvík. Stefnuskrá sína orðar
blaðið svo, að það muni „ekki
: leggjast syndsamlega*) þungt á
; sveifina með þeim ráðleysuflokk-
| um, er nú fara með völdin í land-
I inu“. Minnir þetta orðalag óneit-
anlega mjög á „Hinn bersynd-
uga“. — Að öllu leyti er blaðið
híð ómerkilegasta.
Skapvargar íhaldsins.
Jón í Firði sagði á Egilsstöðum,
að í Framsóknarflokknum væri
enginn hugsandi maður. Maður
nokkur, sem um skeið hafði á
hendi prófarkarlestur Varðar
sagði að það að fylla Framsókn-
arflokkinn væri „vitsmunaskort-
ur, skammsýni, heimska". Vits-
munaástand Jóns í Firði og
nefndrar íhaldspersónu í Verði, er
bersýnilega á svipuðu stigi og
ekki algengt hjá þeim sem skifta
sér af opinberum málum.
íhaid og siðferði.
Maður er nefndur Jón Jónsson
úr Firði. Haxrn er verslunarmaður
hjá Stefáni Jónssyni á Seyðisfirði
og eirrn af aðalmönnum íhaldsins
á Austurlandi. Á leiðarþingi, sem
þingmenn Múlasýslna hjeldu á
Egilstöðum sunnudaginn 24. júní,
taldi Jón þessi að það væri sið-
ferðisleg skylda hvers þingmanns
að greiða atkvæði með öllu því,
sem veitti fé inn í kjördæmi hans.
Tilefnið var framkoma Páls Her-
mannssonar í svokölluðu Fjarðar-
heiðarvegsmáli, en hann var sem
kunnugt er móti 25 þúsund kr.
fjárveitingu til að leggja akbraut
yfir Fjarðarheiði. Skoðun þessarar
íhaldskempu er m. ö. o. sú,
að menn eigi að „meta peningana
inn í hjeraðið" meira en sam-
visku og réttlæti, meira er sann-
girni og sannfæringu. Enginn
íhaldsmaður andmælti þessu. Árni
Auðkent hér.
frá Múla talaði tvisvar eftir ræðu
Jóns, en sá ekki ástæðu til að
leiðrétta þann skilning áheyrenda,
að Jón hefði talað fyrir munn
íhaldsmanna og mun því mega
líta svo á sem hann hafi verið
þessu samþykkur. Sama var um
ritstjóra Hænis og aðra sem
þama töluðu. En af hálfu Fram-
sóknarflokksins var bent á það,
að peningamir, þó góðir væra,
ættu ekki að ráða yfir sannfær-
ingu manna, og að hver kjörinn
alþm. hefði skyldur við þjóðina
alla, en ekki eingöngu sína kjós-
endur. En hafi Jón úr Firði lýst
rétt hugmyndum íhaldsmanna um
siðferðilegar skyldur löggjafanna,
þarf engan að furða þó að verk
þeirra hafi orðið illa þokkuð með-
al bændanna í þessu landi.
N.
Skólastjórinn í fjósdyranum.
Ihaldsmönnum er orðið meir en
lítið órótt síðan á þá var sönn-
uð hin geysilega vanræksla gagn-
vart mentaskólanum í Rvík. Hafa
þeir notað Jóhannes frá Kvenna-
brekku og annan mann liðléttan
til að vitna um sakleysi sitt, en
málið gengið í móti þeim sem við
mátti búast. Nú hafa þeir fengið
hinn burtflæmda skólastjóra
Borgfirðinga, Gustav A. Sveins-
son, til að dytta í vitnisburðina.
Auðvitað tekst þessum uppgjafa
skólamanni ekki að hreinsa I-
haldsmenn af ábyrgðinni, nema
með fölskum málaflutningi. Það
er staðreynd, sem aldrei verður
hrakin með sönnum framburði,
að Ihaldsflokkurinn núverandi og
pólitískir forfeður hans eiga alla
sök á ástandi mentaskólans. Yfir-
menn skólans síðan 1914 hafa
verið: Sigurður Eggerz, Einar
Amórsson, Jón Magnússon og
Magnús Guðmundsson. Alt era
þetta íhaldsmenn, Allir þessir
menn höfðu tækifæri til að koma
íram umbótum á skólanum. En
afrek þessara 4 mentamálaráð-
herra eru m. a. þau, að þeir létu
gera fjós að kenslustofu og ætl-
uðu 250 maxms að komast af með
3 salerni. Getur Tíminn og frætt
höf. um það, að stjómin muni
innan skamms gefa blaðamönnum
þessa bæjar kost á að kynnast
aðbúnaði nemenda í mentaskólan-
um og verður þá sjón sögu ríkari.
Gustav A. Sveinsson getur heldur
ekki hreinsað Ihaldsmenn af þeim
þunga grun, sem á þeim hvílir
um það, að þeir hafi flutt
heimavistafrumvarp sitt fyrst og
fremst til að drepa mentaskóla á
Akureyri. Hvað annað ætti að
valda því, að það kom þá fyrst
fram, er búið var að bera fram
frv. um norðlenska skólann?
Augnlækningaferðalag 1928
Dvöl á Isafirði 20. júlí til 2. ágúst.
Dvöl á Patreksfirði 2.—8. ágúst.
Dvöl í Búðardal 9.—12. ágúst.
Dvöl í Stykkishólmi 12.—14. ágúst.
iartas Ólafsson
Undirhyggjan er of auðsæ til að
verða dulin. Meðan Rvík er ein
um mentaskóla kæra íhaldsmenn
sig ekki um heimavist. En þegar
þeir sjá, að Norðlendingar muni
fá kröfu sinni fullnægt, bjóða þeir
heimavistina heldur en að láta
Rvík missa einokun á mentaskóla-
náminu. — Þá vill greinarhöf.
gera lítið úr aldurstakmarkinu og
segir, að foreldrar geti engu síð-
ur kostað börn sín í skóla þó að
þau eigi að koma þangað innan
15 ára aldurs. En veit ekki þessi
maður, sem sjálfur segist vera
bóndasonur, að fjölda námsmanna
utan af landi eiga enga foreldra,
sem geta kostað þá í skóla, en
verða að klífa hamarinn af eigin
ramleik, þegar þeir hafa fengið
þróttinn til að vinna fyrir sér. En !
þá eru þeir löngum orðnir of
gamlir til að fá inngöngu í gagn- j
fræðadeildina hér. En skoðun höf.
á þessum efnum hefir auðsjáan-
lega nærst af fákænsku þeirra
manna, sem vildu gera afkomend-
ur sína að nokkurskonar embætt- ,
ismannaaðli, en héldu þó að þeim .
nægði uppeldið í fjósi mentaskól- .
ans. — Núverandi mentaskóla- .
stjór ætlar sér að svifta Ihalds-
menn ráðsmenskunni í fjósinu,
hversu vel sem G. A. S. og Jó-
hann frá Kvennabrekku verja
dymar.
-----o----
Prestskosningin í Húsavík fór svo,
aö Kiiútur Arngrímsson var löglega
kjörinn sóknarprestur með 257 af
480 greiddum atkv. þórarinn þórar- '
insson cand. theol. tók umsókn sína 1
ai'tur fyrir kjördag. j
Skosku stúdentamlr, sem skýrt var ,
frá í siðasta blaði, lögðu af stað heim- ;
leiðis með Gullfossi í gær. Keptu þeir 1
við reykvísku knattspyrnufélögin 4
og auk þess 2 úrvalsflokka (A og B). '
Mjög fóru íslendingar halloka í leik- ■
um þessum. Aðeins einn flokkur ís- ;
ienskur, úr félaginu „Víkingur" gerði 1
jafnan leik (2:2). Til samans skoruðu
Skotar 23 mörk, en íslendingar að-
eins ö í öllum sjö leikjunum. Yfir-
burðir Skota virtust liggja i því, að !
þeir eru kvikari i hreyfingum og bet- !
ur samtaka en íslendingar. En ekki ;
mun islensku knattspymumennina
skorta þrótt á við þá.
Á hjólhestum fóru 3 menn nýlega
frá Akureyii til Borgarness, en það-
an sjóveg til Rvikur. Voru þeir 5
daga á leiðinni.
Pétur og Jón
Þeir skrifa báðir um landnáms-
sjóðslögin í Vörð síðast. Pétur
Jakobsson málaflutningsmaður frá
Skollatungu og Jón Þorláksson
verkfræðingur og er sá einn mun-
ur þessara ritverka, að grein Pét-
urs er stutt og leiðinleg, en grein
Jóns löng og leiðinleg.
Af því grein Péturs er styttri,
verður hún tekiri til athugunar.
Mun líka frekar ástæða til að
ræða við Pétur en Jón, um áhuga-
mál Ihaldsflokksins, þar sem svo
lítur út sem hann, Guðm. Jóhanns-
son frá Brautarholti og ýmsir aðr-
ir framtíðar stólpagripir íhaldsins
séu að ryðja sér til rúms í flokkn-
um og reka þá eldri flokksfor-
ingja af stalli.
Jónas Jónssen ráðherra á, sem
öllum landslýð er kunnugt, hug-
myndina um byggingar- og land-
námssjóðinn. Átti hugmynd þessi
mjög örðugt uppdráttar fyrst
framan af og beittu Ihaldsmenn
sér harðlega gegn henni. Bændur
áttuðu sig þó fljótlega á því, að
hér var um að ræða merkilegt
mál og gagnlegt. Snerust æ fleiri
til fylgis við það sem lengra leið,
og þegar Ihaldsmenn sáu, að mál-
ið hlaut fram að ganga á síðasta
þingi, hvort sem þeim var ljúft
eða leitt, greiddu þeir því atkvæði
yfirleitt, og hafa síðan stært sig
af því, að þetta sé sitt mál! Er
það gamla sagan, sem altaf end-
urtekur sig hjá Ihaldsflokknum:
að hnupla málunum frá Fram-
sóknarfloknum, þegar augljóst er,
að þorri almennings er orðinn
þeim fylgjandi. — „Bestu „prísar"
Ihaldsflokksins eru Framsóknar-
„prísarnir" eins og greindur bóndi
orðaði það nýlega.
Líklega er einhver efi hjá Pétri
frá Skollatungu og Jóni Þorláks-
syni um það, að almenningur fá-
ist til að trúa því að Ihaldsflokk-
urinn, en ekki J. J. eigi upptökin
að lögunum um byggingar- og
landnámssjóðinn. Þess vegna játa
þeir, að ein grein laganna sé runn-
in frá J. J. og reyna að sýna fram
á skaðræði þessarar lagagreinar.
Svo sem kunnugt er, lánar
er mjólkin eitt hið hollasta og
besta fæðuefni, sem vér höfum,
og með því verði sem vér höfum
reiknað hana er hún mjög ódýr, '
samanborið við önnur fæðuefni.
Því er ástæða til að framleiðend-
ur noti hana sem mest, í stað 1
' þess að selja hana og kaupa öim- 1
ur dýrari og lélegri fæðuefni.
Víða er mjólkurskortur hér á
landi, einkum í bæjum og þorp-
um, en margar sveitir hafa tölu-
vert aflögu. Til þess að komast
að raun um þetta hefir það verið
reiknað út fyrir Suðurlandsundir-
lendið, hve mikla mjólk menn þar
gætu selt sér að skaðlausu.
Þessi útreikningur er bygður á
því, að hver kýmyt er reiknuð
2200 lítrar, en svo era hverjum í-
búa reiknaðir 400 1. til heimilis-
notkunar á ári. Þetta er dregið
frá öllu mjólkurmagninu og það
sem eftir er má ætla að bóndinn
gæti selt. Eftir þessari áætlun
hefðu þá bændur í Ámess- og
Rangárvallasýslu átt að geta selt
mjólk sem hér segir árið 1926:
lítra
Gaulverjabæjarhreppur .. 378800
Stokkseyrarhreppur .. .. 50400
Eyrarbakkahreppur .. .. 158600
Sandvíkurhreppur......... 281600
Hraungerðishreppur .. .. 323800
Villingaholtshreppur . .. 304200
Skeiðahreppur............ 367600
Gnúpverjahreppur .. .. 209600
Hrunamannahreppur . .. 395000
Biskupstungnahreppur. .. 295200
Laugardalshreppur . . . . 85000 j
Grímsneshreppur.......... 255000
Þingvallahreppur........... 8800 j
Grafningshreppur.......... 78000
Ölfushreppur............. 572000
Selvogshreppur............ 14600
Samtals í Ámessýslu 3461000
lítra
Austur-Eyjafjallahr. . .. 215800
Vestur-Eyjafjallahr. . .. 291600 ,
Austur-Landeyjahr...... 279600 '
Vestur-Landeyjahr...... 290600
Fljótshlíðarhreppur .. .. 415200
Hvolhreppur............ 184000 j
Rangárvallahreppur . . . . 260800 i
Landmannahreppur .. .. 155400
Holtahreppur........... 208800
Ásahreppur ................ 504000
Samt. í Rangárvallasýslu 2805800
Ámessýsla............ 3461000 L
Rangárvallasýsla . .. 2805800 1.
6266800 1.
Aðalútkoman sýnir að á Suð-
urlandsundirlendinu er aflögu 6,2
milj. lítra af mjólk, og ef meðer
talin kúafjölgunin 1927, sem var
165 kýr, þá er aflögu 6,5 milj.
lítra. Sé nú lítrinn reiknaður á
20 aura, er verðmæti mjólkurinn-
ar 1,3 milj. kr.
Nokkuð af þessari mjólk er nú
selt til Reykjavíkur, og rjómi,
smjör og skyr er búið til úr
henni, og það fer sömu leiðina.
Með söluna gengur misjafnlega og
eigi er hægt að segja að bændur
hafi fastan markað fyrir mjólk
sína og mjólkurafurðir. En brýna
þörf ber til að ráða bót á þessu,
hér sem víðar. Lítum á hvað gert
hefir verið í þessum^efnum:
Um aldamótin byrjaði starf-
semi rjómabúanna. Hún gekk vel
til að byrja með og búunum fjölg-
aði óðfluga, urðu jafnvel 30 að
tölu á tímabili. Mest varð starf-
semi rjómabúanna 1912. Þá vora
flutt út 192000 kg. af smjöri og
verðmæti þess var 342000 kr. En
úr þessu fór að halla undan fæti.
Búunum fækkaði og á stríðsár-
unum fór alt út um þúfur. Flest
þeirra hættu að starfa, aðeins 6
héldu áfram. Nú starfa 9. Rjóma-
búin voru á sínum tíma þörf
fyrirtæki, miðað við ástæður vor-
ar og samgöngur, enda gerðu þau
mikið gagn. En alt er breyting-
um undirorpið, ekkert getur stað-
ið í stað. Annað tveggja verður
afturför eða framför. Hið fyrramiði að stefna að, o. fl., o. fl.
varð hlutskifti rjómabúanna.
Rjómabúunum var ætlað að
starfa aðeins sumarmánuðina, þeg
ar mjólkurframleiðsan var mest.
Þetta var gott til að byrja með.
Hin eðlilega framþróun hefði ver-
ið að með aukinni ræktun og
mjólkurframleiðslu hefði verið
hægt að lengja starfstíma búanna
og þau starfað alt árið, því bú-
endum er það hentast að þurfa
eigi að vera bundnir við sína
mjólkurframleiðslu vissan tíma
árs. En með rjómabúin gekk það
sem svo margt hjá oss. Það er
auðvelt að stofna og koma ýmsu
á stað, en að halda því við og
auka það er erfiðara. Rjómabúun-
um hefir verið illa við haldið og
lítið endurbætt. Samtímis hefir
mjólkuriðnaður hjá nágrönnum
vorum tekið stórfeldum fram-
föram. Eigi er að undra þótt vér
höfum dregist aftur úr. Hinsveg-
ar verður það sagt rjómabús-
stýrum vorum til hróss, að undra
gott smjör hafa þær búið til, mið-
að við húsakynni og áhöld, er þær
hafa haft til umráða.
Svo er þessi saga. Hin eðlilega
framþróun eða vöxtur rjómabú-
anna hefir eigi hepnast. Má þar
um kenna ýmsum ástæðum, vönt-
un á félagsþroska og föstu mark-