Tíminn - 11.08.1928, Blaðsíða 2

142
TIMINN
"7
aður og yfirleitt er landið hvergi
notað sem skyldi. Nú er komin
upp sterk hreyfing fyrir því að
búta sundur stórjarðimar og
reyna að koma upp stétt sjálfs-
eignarbænda, en hér er við ramm-
an reip að draga, hví ekki slepp-
ir aðallinn yfirráðum yfir eign-
um sínum fyr en í fulla hnefana.
En á því veltur framtíð Rúmeníu
sem sjálfstæðs ríkis, að lausn fá-
ist á þessum málum, og stjómin
hefir erfitt hlutverk með hönd-
um, að koma á samkomulagi
milli aðalsmanna og leiguliða og
milli hinna ýmsu þjóðflokka og
trúarflokka er landið byggja.
H. H.
--o---
Á víðavangi.
Réttarrannsókn
er hafin út af Menjumálinu
svokallaða. Eins og menn muna
bar það við í blíða veðri vestur á
Hala í vor, að botnvörpungurinn
Menja tók alt í einu að leka svo
að ekki varð við neitt ráðið, og
sökk hann á skömmum tíma.
Vakti atburður þessi hinn mesta
óhug manna, og því meiri þegar
það vitnaðist, að nýlega hafði far-
ið fram lögskipuð öryggisskoðun
á skipinu. Vöknuðu ýmsar spum-
ingar sem illa gátu samrýmst. Er
ekkert gagn að hinu lögskipaða
eftirliti? Eru sjómennimir, sem
sendir eru út á hafið hverju sem
viðrar, engu að bættari fyrir
skipaskoðuninni ? Eða var skoðun-
in í lagi og skipið traust? En
hvers vegna sökk það þá í blíð-
skaparveðri? — Réttarrannsókn-
in er fyrirskipuð af dómsmálaráð-
herra eftir tilmælum atvinnu-
málaráðuneytisins og verður
framkvæmd af hr. Halldóri Júlí-
ussyni sýslumanni. Vélstjórinn af
Menju, Jón Hjálmarsson, hefir
verið settur í gæsluvarðhald.
2. ágúst,
sem um eitt skeið var hátíðar-
dagur til minningar um einn á-
fangann í sjálfstæðisbaráttu
þjóðarinnar er nú orðinn að ár-
legum skemtidegi verslunarmanna
hér í Reykjavík, og þá öllum
verslunum lokað. Að þessu sinni
var samkoma stéttarinnar að Ála-
fossi og þar sitthvað til skemtun-
ar. Er orð á því gert hversu
skemtun þessi hafði farið vel
fram og prúðmannlega, naumast
sést vín á nokkurum manni, og
hefir það þó viljað brenna við
undanfarið á útiskemtunum sem
þessari. Og þá þykir umferðin
um vegina á slíkum dögum bera
vott um „nýtt stjómarfar" eins
og einn merkur maður komst að
orði. Mun mega þakka það hin-
i um lögskipuðu eftirlitsmönnum,
enda þeir nú orðnir fáir Reykvík-
ingarnir sem telja eftir bílkaupin
i og þóknunina sem fómað er fyrir
þá stjómarbót.
Gengið á krukkum.
Minnisstætt er mönnum þegar
ritstjórar Morgunblaðsins héldu
að danska heitið á hækjum
(Krykker) þýddi krukkur á ís-
lensku. Og hálfu afkáralegra varð
þetta fyrir það, að kýmnisagan
sem þeir voru að endursegja tap-
aði sér gersamlega við þennan
misskilning, og varð vitleysa ein.
Slíkt kom ekki þvert á gáfnafar
Morgunblaðsritstjóranna. En sá
sem þetta ritar kom til Hafnar-
fjarðar nú í vikunni og sá þar
böm vera að ganga á krukkum.
Höfðu þau þrætt spotta gegnum
laggir á pjáturkrúsum og héldu í
spottana þegar þau gengu. Hafa
börnin heyrt hina frægu setningu
um að „ganga á krukkum" og
þess vegna fundið upp á þessum
leik, því hitt er ólíklegra að börn-
in séu að skaprauna hinum sein-
heppilegu blaðamönnum með því
að finna upp á þessu. Munu fáir
bamaleikar eiga kátbroslegri
sögu að baki sér en þessi leikur
bamanna í Hafnarfirði.
Langa grein
birtir Morgunblaðið í gær þess
tilefnis að tveim úr milliþinga-
nefndinni 1 landbúnaðarmálum
var falið það af landsstjórninni í
| fyrrahaust að undirbúa fyrir síð-
astliðið þing hjúalög og löggjöf
um bygðaleyfi, og fengu þeir
nokkra borgun fyrir þá vinnu.
Um þetta mál er það að segja
að Alþingi 1927 fól stjóminni að
láta undirbúa þessi mál, svo að
um vanrækslu hefði verið að ræða
ef landsstjórnin hefði ekW látið
gera það. Ekki var að því fundið
á þinginu enda lá það mjög beint
við, að þingmönnum úr landbún-
aðarnefndinni væri falið starfið,
enda leystu þeir það svo af hendi
! að hjúalagafmmvarp þeirra er
! nú orðið að lögum. En Mbl. þyWr
! það óhæfa að þriðja manninum í
| milliþinganefndinni, Þórami Jóns-
syni var eigi falið að vinna þetta
með hinum. En kunnugir munu
minnast þess að Þórarinn átti
fleira að vinna en milliþinga-
nefndarstarfið í haust sem leið.
Á sama tíma endurskoðaði hann
líka landsreikningana, og tók að
sjálfsögðu sérstaka borgun úr
ríkissjóði fyrir það. En hinir
nefndarmennirnir höfðu ekkert
slíkt aukastarf með höndum.
Loks segir Mbl. að frumvarpið
um bygðaleyfi hafi alls ekki kom-
ið fram og spyr hversvegna það
ekki hafi komið fram. Spumingin
er ákaflega Morgunblaðsleg, því
að frumvarpið kom fram og var
af hlutaðeigandi ráðherra fengið í
hendur þeirri þingnefnd sem það
heyrði undir. I þeirri nefnd átti
meðal annars sæti Magnús Guð-
mundsson og getur Mbl. spurt
hann að því hvers vegna nefndin
skilaði málinu ekki frá sjer. — Er
nú orðið fátt um fína drætti er
Mbl. ritar langa grein um slíkt
mál sem þetta.
Frumhlaup
mikið hefir hr. Gísli Sveinsson
sýslumaður í Vík farið gegn Sæ-
mundi Oddssyni póstafgreiðslu-
manni í Garðsauka. Hófst það
með því að Gísli sendi aðalpóst-
meistara svolátandi símskeyti:
„Eystri-Garðsauki virðist undir
núverandi kringumstæðum aló-
mögulegur staður fyrir Suður-
lands mest áríðandi póstaf-
: greiðslu. Rökin til þessa era öll-
I um auðsæ. Sýslumaður". — Til-
| efnið til þessarar kæra mun hafa
verið það, að áætlunarlaus auka-
póstur frá Vík komst ekki til
Reykjavíkur eins fljótt og ætlað
var, og mun hafa orðið að því
nokkur bagi sakir þess að bréf
náðu eigi í skip til útlanda það
er ætlað var. Fór því fjarri að
j Sæmundur Oddsson ætti sök á
þessu, þar eð hann gerði hvora-
| tveggja að senda í veg fyrir bif-
j reiðina og síma aðalpóststofunni
í Reykjavík hvemig á stæði, svo
hún gæti gert ráðstafanir til þess
að stöðva bifreiðina á næstu við-
komustöð og snúa henni aftur. En
aðalpóststofan fekst ekki um það.
Er þetta staðfest með vottorði
hlutaðeigandi bifreiðarstjóra og
! ennfremur með vottorði hr.
j Björgvins Vigfússonar sýslu-
manns. En svo er Gísli Sveinsson
i vinsæll málflutningsmaður „í
j sinn hóp“, að svo virðist af skjöl-
um málsins, sem hann hafi um
i sinn verið búinn að fá sjálfan
! aðalpóstmeistarann á sitt mál. Má
meðal annars marka það á því að
aðalpóstmeistara mun í alvöra
hafa komið til hugar að flytja
póstafgreiðsluna frá Eystri-Garðs-
auka. En svo hefir þetta alt farið
prýðilega í lokin, aðalpóstmeistari
hefir í samráði við yfirmann sinn
sent Sæmundi póstafgreiðslu-
manni fullkomið sýknuskjal af
kærunni, en Gísla Sveinssyni
hinsvegar hæfilegar átölur fyrir
frumhlaupið. Jafnframt mun póst-
meistari upp á sitt eindæmi hafa
veitt Sæmundi í Garðsauka
nokkra hækkun á póstafgreiðslu-
laununum, með því líka að ann-
irnar við starfið hafa aukist. En
þótt ritstjóri Tímans „sé ekki
dómsmálaráðherra“ þá þætti hon-
um fara betur á því að Gísli
Sveinsson legði af sér sýslu-
mannshúfuna rétt á meðan hann
er að semja slíkar kærar og þá
er að framan greinir.
----o----
íhaldið
| og Jafnaðarstefnan
Meðal ýmsra íhaldskrása á borð-
um síðasta „Varðar“ er ofurlítil
krús með hinum alkunna uppá-
haldsdrykk flokksblaðanna, sem
þau ætlast til að svífi á kjós-
endurna fram til næstu kosninga,
sósialistarógnum um Framsóknar-
flokkinn. Þessi sopi er bórinn
fram sem ómengað pólitískt
þriggja stjömu koníak* *),en reyn-
ist ekki annað en lélegt heima-
brugg eins og venja er um þessar
góðgerðir blaðanna. Eg á hér við
: ritsmíðina undir „gæranni". Þar
er m. a. sagt að „heyrst hafi“
(samanber ólyginn sagði mér), að
I eg hafi sagt á fundi í Reykholts-
dalnum um eitt af málum þeim
! er náðu samþykki síðasta þings,
að það væri „spor í áttina, að
: létta því böli af þjóðinni að ein-
: staklingarnir ættu framleiðslu-
tækin“.
j Já, það er nú sitt af hverju
sem íhaldsmenn „heyra“ nú á
! „þessum síðustu og verstu tím-
: um“. En hitt hefir viljað sannast
raunalega á þeim að „heym er
! þeim hægri sljó, en vinstri þeir
I heilli halda“ o. s. frv. Og hér hef-
j ir það nú farið svo,' að nokkuð
af því sem eg sagði hefir lent á
vinstra eyranu og borið ávöxt með
j stöðuglyndi, en sumt og þar á
*) Greinin var merkt með þrem
stjörnum.
meðal niðurlag setningarinnar
hefir verið svo óheppið að villast
inn í hægra eyrað, og því fallið í
grýtta jörð. Setningin verður því
eins og hálf-afbökuð og hálfkveð-
in vísa, en botninn hefir orðið
eftir uppi í Borgarfirði.
Misskilningur tiltölulega mein-
laus þó, (og stafar víst af þessu
með eyrað) er það að áðurgreind
ummæli hafi fallið um „eitt af
málum þeim, er náðu samþykki
síðasta þings“. Þau vora ekki
sögð út af umræðunum um ísa-
fjarðarábyrgðina, heldur um stofn
un Samvinnufélags ísfirðinga.
Og ummælin era að mestu rétt
að öðru leyti en því að í þau vant-
ar eitt orð og niðurlag setningar-
. innar. Ef bæði eyrun hefðu verið
í lagi mundi setningin hafa verið
birt þannig: Stofnun samvinnu-
félags Isfirðinga er spor í áttina,
að létta af þjóðinni því böli að
örfáir einstaklingar eigi fram-
j leiðslutæki, sem fjöldi manna á
; alt sitt undir. Og til að skýra
i þetta nánar, tók eg dæmi af at-
I vinnurekstri bændanna sem sjálf-
j ir eru herrar yfir þeim fram-
leiðslutækjum, sem þeim era
nauðsynleg til viðhalds lífinu. Og
þegar að einstaklingskrafturinn
ekki nær lengra, þá taka þeir
höndum saman og mynda sam-
vinnufélög um verslun afurða og
aðdrætti, sláturfélög, mjólkurfé-
lög, kaupfélög og fleira og verða
þannig sjálfir herrar yfir allri
sinni framleiðslu, beint og óbeint.
Það er þessi leið sem íslenskum
sjómönnum hefir verið bent á
með stofnun Samvinnufélags Is-
: firðinga, - í stað þess að eyða
! kröftum í ófrjóa deilu um kaup
og kjör við menn sem eiga að
: vera þeirra samherjar og bræður
í atvinnurekstrinum, þá er fram-
leiðslutækjunum stjórna, en nú-
, verandi skipulag oftast gerir að
: andstæðingum, og eykur tor-
trygni og úlfúð á báða bóga. —
Það er böl.
Jafnréttið í atvinnurekstri ís-
lenskra bænda, þar sem sam-
vinnufélögin hafa náð nokkurri
| fótfestu, er að mínu áliti á svo
! tryggum grunni sem hægt er að
gera kröfu til um okkur breiska
1 og misjafna menn. Þar er öllum
trygður réttlátur afrakstur eigna
: og vinnu eftir því sem næst verð-
ur komist.
Hinu sama á sjávarútvegurinn
að geta náð með frjálsri sam-
vinnu einstaklinganna. En fyrir-
komulagið á rekstri hans er nú
Nýjungar
í framleiðslu mjólkurafurða.
Alstaðar þar sem ræktun er
mikil og þar af leiðandi fram-
leiðsla landbúnaðarafurða mikil,
verður samkepnin á markaðinum
meiri og meiri eftir því sem fram-
leiðslan á vöranum eykst, og þar
hlýtur aukin framleiðsla og fram-
boð á einni vörutegund að þrýsta
verði hennar niður. En minki aft-
ur á móti framboðið svo að veru-
leg eftirspurn verði á vörunni,
hlýtur þetta að orsaka hærra
verð.
Þetta er alþekt og algilt lög-
mál og á sjer eins stað með mjólk
og mjólkurafurðir eins og hverja
aðra vöru.
Þar sem mjólkur- og mjólkur-
afurða-magn er það mikið, saman-
borið við eftirspum á vörunum, að
samkepnin þvingar verðinu það
langt niður, að það nálgast raun-
veralegan framleiðslukostnað, er
það eðlilegt að mjólkur framleið-
endur hafi augun opin fyrir
hverri nýjung, sem fram kemur í
íramleiðslu mjólkurafurða. Því
hver siík nýjung gæti orðið til
að gefa þeim hærra verð fyrir
mjólWna. Og þó framleiðslan og
samkepnin sje ekki það mikil að
verðið nálgist hinn raunveralega
framleiðslukostnað, þá er samt
sem áður auðvitað rétt fyrir fram-
leiðendur að vera altaf með augun
opin fyrir hverri nýrri leið sem
opnast og gæti orðið til að ljetta
á markaðinum og hækka verð
mjólkurinnar, bæði beinlínis og
óbeinlínis. Beinlínis með því að
þessi nýja vörategund gæfi meira
verð fyrir mjólkina en áður hef-
ir fengist, og óbeinlínis á þann
hátt, að nýjungin þarfnast nokk-
! um hluta af mjólkurmagninu,
; þannig að það sem eftir verður
! getur þá náð hærra verði.
Hjer á landi er nú að vakna
allmikill og almennur áhugi fyrir
íramleiðslu mjólkurafurða og með
það fyrir augum skrifa eg
þessai- línur, ekki minst þess
vegna að margir framleiðendur,
þó einkum í nágrenni Reykjavík-
ur, eru mjög áhyggjufullir yfir !
hvað hin aukna ræktun muni auka
mjólkurframleiðsluna mikið og ;
orsaka lækkun á mjólkurverði svo
til vandræða horfi. Þessir menn 1
hljóta að taka með gleði á móti 1
öllum nýjungum í framleiðslu
mjólkurafurða.
En áður en jeg tala um þær
nýjungar, sem jeg vildi nefna
hjer, er rjett að gefa dálítið al-
ment yfirlit yfir efnið, til að svara
þeirri spumingu hvort við þurf-
um nýjungar á þessu sviði til að
létta á markaðinum eða ekki.
íbúatala landsins er um 100,000
og kúatalan er 18,675, eða 18,6
kýr fyrir hverja 100 íbúa.
Mjólkurmagn kúnna er eftir
tölum nautgriparæktarfjelaganna
um 2300 lítrar á ári, en þar sem
gera má ráð fyrir að nautgripa-
ræktarfélögin séu nokkuð hærri
en hið raunverulega meðaltal
landsins, vil eg ekW áætla að
meðalkýr mjólki meira en 2200
lítra á ári. Sé reiknað með þess-
ari tölu er mjólkurframleiðslan
hér 41,085000 kg. mjólkur á ári,
eða 411 lítrar á hvern íbúa lands-
ins.
En 411 lítrar mjólkur og mjólk-
urafurða er fremur lítil neytsla,
og er sanngjarnt að áætla neytsl-
una, þegar reiknað er með bæði
mjólk og mjólkurafurðum, 500
lítra á hvem íbúa á ári.
Eftir þessu ætti að vanta um
9 milj. lítra mjólkur á ári eða um
4000 kýr til þess að fullnægja
þörfum landsmanna á þessu sviði.
Lesendurnir undrast líklega yfir
þessu og spyrja hvort þetta sé
rétt, hvort það sé virkilega skort-
ur á mjólk í landinu, og svarið
við þessu verður jákvætt, það
sýna best innflutningsskýrslum-
ar.
Árið 1925 var flutt til landsins:
kg. verð
123,255 ostur 206,862 kr.
2,273 smjör 12,229 —
375,064 niðurs. mjólk 419.587 —
638,678 kr.
Þótt þessi innflutningur svari
ekki til að það vanti 4000 kýr til
að fullnægja þöríum landsmanna
1 með mjólk og mjólkurafurðir, þá
( sýnir hann samt að þörf fyrir
meiri mjólkruafurðir er í landinu,
; og neysla þeirra mundi vafalaust
aukast ef verðið á þessum vörum
! væri lægra, og menn fengju þær
sem góðar vörur í landinu sjálfu.
! Það er og sönnun fyrir þörf
mjólkurafurðanna að innflutning-
ur þeirra eykst ár frá ári.
i Á meðan ástandið er þannig
| hér, að útflutningur mjólkur-
afurða er enginn, en innflutning-
1 ur allverulegur, lýtur ekki út fyrir
, að ástæða sé til að leita svo mjög
að nýjungum í framleiðslu mjólk-
! urafurða, en samt get jeg búist
j við að margir vilji heyra hvers
j geti verið að vænta á þessu sviði.
af því einmitt nú eru uppi hávær-
! ar raddir um að stofna þurfi
1 mjólkurbú þar sem mjólkurfram-
leiðslan er mest, og er álit margra
að slík mjólkurbú verði aðallega
að hegða framleiðsluvörum sínum
eftir erlendum markaði, af því
menn hafa ekki trú á að til sé
innlendur markaður, en að inn-
lendur markaður er til, er þegar
sýnt hér að framan. Með sanni
má segja hér að hverskonar fram-
leiðsla mjólkurafurða sé nýjung.
Þar á meðal framleiðsla mjólkur-
afurða, sem erlendis eru daglegar
framleiðslu- og verslunarvörar, og
það af þeirri ástæðu, að mjólkur-
bú með nýtísku tækjum hafa ekki
starfað hér á landi alt til þessa.
Þannig er það t. d. nýbreytni
hér að framleiða mysuost með
vélum, bæði eftir gömlum staxfs-
aðferðum, sem lengi hafa verið
notaðar erlendis á mjólkurbúum,
: og ekki er það minni nýjung eftir
hinum nýjustu aðferðum sem
minna eru þektar, eða eftir að-
ferð J. G. við hverahita.
Einnig mætti nefna fleiri osta-
: tegundir sem era nýjungar og
óþektar hér, en eru mjög algengar
verslunarvörur erlendis.
| En hjer vil eg þá aðallega nefna
þær tegundir mjólkurafurða, sem
eru nýjar erlendis og að kalla má
óþektar hér, en sem einmitt gæti
vel komið til greina að framleiða
hér á landi og gera að algengum
! verslunarvörum.
I Er full ástæða að ætlast til þess
að væntanleg innlend mjólkurbú,
auk þess sem þau munu fram-
leiða algengar vel þektar mjólkur-
afurðir, taki upp nýjungarnar og
reyni að vinna þeim markað hér.
Vil eg nefna 3 tegundir af mjólk-
urafurðum í þessu sambandi.
j 1. Appetitost mætti á íslensku
nefna „lystarost“. Þennan ost tel
! eg mjög líklegan til að ná út-
breiðslu hér og góðan að fram-
leiða og það af fleiri ástæðum.
Vel tilbúinn er osturinn mjög
, lystugur og örfar matarlyst líkt
og öl, þar af kemur nafnið.
j Áhætta með framleiðsluna er
lítil eða engin fyrir mjólkurbúið,
! og hann er strax tilbúinn til sölu
svo þar af leiðandi gengur við-