Tíminn - 11.08.1928, Qupperneq 3

TIMINN
143
sumstaðar hliðstætt >ví að einn
eða fáir menn ættu heilar sveitir
og réðu þar lögum og lofum, en
hreppsbúar allir væru ósjálfstæð-
ur vinnulýður þessara fáu manna.
Það er þetta fyrirkomulag, sem
gefið hefir hinni svonefndu „jafn-
aðarstefnu" fótfestu hér á landi
eins og alstaðar annarsstaðar þar
sem ástand atvinnulífsins er svip-
að. Og að því leyti sem örlar hér
á stórrekstri einstaklinga í land-
búnaðinum eru áhrifin auðsæ í
sömu átt — en annarsstaðar til
sveita gerir jafnaðarstefnan
hvergi vart við sig að heitið geti.
Þeir menn sem vilja „halda í“
það fyrirkomulag á atvinnu-
rekstrinum og innleiða það þar
sem það ekki er enn, þeir eru hin-
ir einu sönnu feður og vemdarar
jafnaðarstefnunnar í landinu.
Án þeirra þrífst hún ekki.
Bjami Ásgeirsson.
-----o----
Bjarni Péturssoa
Ærið stórhöggur gerist dauð-
inn nú um hríð í garð hinna
merkustu óðalsbænda í Borgar-
firði. Fyrir nokkrum mánuðum
féllu þeir frá og var stutt í milli:
Björn Þorsteinsson í Bæ í Bæjar-
sveit og Þorsteinn Tómasson á
Skarði í Lundareykjadal. Fyrir
fáum vikum andaðist Ólafur Da-
víðsson á Hvítárvöllum. Og nú,
miðvikudaginn 8. þ. m., dó hér á
Landakotsspítalanum Bjami Pét-
ursson hreppstjóri á Grund í
Skorradal. Hefir héraðið mikið
afhroð goldið 1 missi svo ágætra
bænda á svo stuttum tíma.
Vel hefir Brynjólfi biskupi lit-
ist á sig í Skorradalnum við skóg-
inn og vatnið. Þar kaus hann að
reisa nýbýlið Grund, handa ekkju
sinni; enda hygg eg að flestum
hafi reynst þar fara saman feg-
urð og farsæld. Svo mikið er
víst að síðustu mannsaldrana hef-
ir verið bjart yfir Grund í
Skorradal.
Bjami fæddist á Grund 2. maí
1869. Bjuggu þar þá foreldrar
hans: Pétur Þorsteinsson og
Kristín Vigfúsdóttir. Ólust þar
upp hin mörgu og merku Grund-
arsystkini. Var Bjami yngstur
bræðranna og tók við búi og jörð
af foreldrunum, er þeim förlað-
ist heilsa.
Þangað til aðalumferðin drógst
til Borgamess lá Grund í þjóð-
braut á aðalleiðinni frá Reykja-
vík til Norður- og Vesturlands, og
enn er þar afargestkvæmt og auk
þess var og er enn siður að hafa
hverskonar fundi og mannamót á
Grund. Flestum öðrum borgfirsk-
um heimilum hefir því Grandar-
heimilið orðið þjóðkunnara. Og
sú kynning hefir öllum rejmst
hin sama. Hvenær sem var, á
nóttu eða degi var gestunum
fagnað jafnalúðlega og að þeim
búið á allan hátt eftir því sem
best varð á kosið. Voru allir að
því samhentir á Grund, konur og
karlar, að koma á þeim þjóðkunna
gestrisnisorðrómi. Og svo sem
Bjarni bóndi leysti vandræði
hvers eins sem lengra var að kom-
inn, svo var hann og í héraði og
sveit hjálparhella, sem ótal erindi
rak að jafnaði fyrir hvem og
einn sem þurfti og hinn ráðholl-
asti öllum hinum mýmörgu sem
á fund hans leituðu.
En það var um margt fleira á-
nægjulegt að koma að Grand í
Skorradal. Hafa þeir feðgar setið
jörðina frábærlega vel, húsað á-
gætlega og bætt að öllu. Og svo
hefir altaf verið á Grund mjög
mikill snyrtibragur um alla um-
gengni, bæði innan húss og utan.
Voru þeir líkir um það, eins og
fleira, mágarnir, á efsta og
neðsta bænum í dalnum; mun
mér jafnan í minni sú frábæra
umgengni í einu og öllu og var
það eins og ytri mynd heimilis-
lífsins.
Bjarni á Grund var einn hinn
vinsælasti maður um Borgarfjörð.
Hann lét jafnan mikið að sér
kveða um opinber mál og fylgdi
jafnan sínu máli með kappi. Átt-
um við þar ekki samleið hin síð-
ari árin, en ekki sleit það vin-
áttu. Verður mér, sem fjölmörg-
um, er þeir nú heyra lát hins
mæta manns, að hvarfla huga til
heimilisins á Grund, þar sem svo
margir áttu oft nálega sem að
heimili að hverfa. Bera þeir nú
margir fram þá ósk að sama
farsæld og birta megi áfram búa
á Grund sem hingað til.
Kona Bjarna lifir hann: Kort-
rún Steinadóttir og börn þeirra
þrjú: Kristín, Pétur og Guðrún.
— Hingað suður leitaði hann til
þess að fá bót við innri mein-
semd. Hann var skorinn upp en
þoldi ekki uppskurðinn.
Tr. Þ.
-----o----
Um kartöflur
Eg er vanur að byrja að taka
upp kartöflur 15. ágúst, til þess
að komast að raun um bráðþroska
afbrigðanna. Eins og gefur að
skilja era afbrigðin mjög misjöfn
hvað ýmsa eiginleika snertir og
hafa þessar afbrigða athuganir
leitt ýmsan fróðleik í ljós.
En núna í sumar hefir veðr-
áttufarið hér syðra verið eins og
menn muna það best og uppskera-
horfur eru sérlega góðar, einkum
hvað kartöflur snertir, því þurk-
amir eiga við þær. — Því fór eg
að „gá undir“ hálfum mánuði fyr
pn eg er vanur og tók upp nokk-
ur grös af þeim afbrigðum, sem
eg bjóst við bestu af. Uppskeran
var vonum betri.
Eg tók upp 85 grös af hverju
afbrigði og reyndust þau eins og
hér segir:
Eyvindur. Undir grasi að með-
altali 510 gr., en það svarar til
408 kg. af 100 fermetr. Meðal-
þyngd kartaflna 34.5 gr.
Jói*víkurhertogi(Duke of York)
428 gr. undir grasi eða 324 kg.
af 100 ferm. Meðalþ. 39.5 gr. Af-
brigði þetta er mjög bráðþroska
en grasið er þróttlítið, og veikist
fljótt af kartöflusýki þegar hún
gengur. Kartöflurnar eru gulleit-
ar, aflangar og sérlega bragðgóð-
ar. Afbrigði þetta virðist nú þeg-
ar hafa tekið út allan vöxt. —
Aðalkostir þess eru bráðþroskinn
og bragðgæðin, en hreystina vant-
ar og það er mikil vöntun hér á
íslandi. En þar sem skilyrði eru
góð getur það að mínu áliti haft
þýðingu.
Bleikar íslenskar. Undir gr. 133
gr. eða 106 kg. af 100 ferm. Með-
alþyngd 8.8 gr. Hversu miklu
framar nýju afbr. standa bleiku
íslensku kartöflunum, sem al-
gengastar eru til sveita hér sunn-
anlands, hvað bráðþroska snertir,
geta menn séð af þessu.
Sprettuhorfur í kartöflugörðum
munu vera óvenjugóðar hér sunn-
anlands í sumar. Hefi eg haft
fregnir af því úr mörgum sveit-
um.
Einar Erlendsson í Vík 1 Mýr-
dal skrifar mér 24. júlí:
„Eg er byrjaður að taka upp
Eyvindarkartöflur og eru sumar
þeirra eins og allra stærsta út-
sæði. En gömlu kartöfluafbrigðin
eru ekki nærri eins vel sprottin,
enda eru nú flestir að hætta við
þau hér. Líka er eftirtektarvert
!
Námsskeid
fyrir eftirlitsmenn nautgriparæktarfélaga verður haldið í Reykjavík,
frú 12. nóvember til 7. desember n.k. Nokkur styrkur verður veittur
til ferða- og dvalarkostnaðar. Umsóknir sendist sem allra fyrst.
Búraaðarfélag’ íslands
hvað grasið er þroskameira á Ey-
vindarkartöflunum. Okkur þykir
þær mjög bragðgóðar'.
Þorsteinn Þórarinsson á Drumb-
oddsstöðum í Biskupstungum
skrifar 28. júlí:
„Þú manst, ef til vill, að í fyrra
fékk eg Eyvindarkartöflur til út-
sæðis, fyrir þína milligöngu. Upp-
skeran varð óvenjulega góð, en
það bar frá venju sérstaklega,
hve þessar kartöflur vora fljót-
vaxnai’. Síðastl. haust var tekið
frá til útsæðis nokkuð af þeim,
og sett í garðinn um miðjan maí.
Eg hefi skoðað undan 2 „grösum“
og lítur ágætlega út með uppsker-
una nú aftur. Nú virðast kartöfl-
umar þéttari og vatnsminni en
þær vora í fyrrasumar, enda fóru
þær vel við geymslu í vetur. Og
vöxturinn er meiri en hér hefir
þekst áður. Sendi þér 10 stærstu
kartöflurnar undan þessum 2
grösum“. (Þær ógu 716 gr. Sú
stærsta 100 gr. en sú minsta 55.
Séra Jakob Lárasson í Holti
undir Eyjafjöllum sagði mér,
núna fyrst í ágúst, að hann væri
fyrir nokkru farinn að taka upp
kartöflur og væru margar þeirra
hnefastórar. Hann hefir ekki ann-
að en Eyvindarkartöflur.
Frá Þingeyri í Dýrafirði skrif-
ar Gunnlaugur Þorsteinsson hér-
aðslæknir mér 31. júlí: „Eyvind-
arkartöflur eru að verða full-
sprottnar hér“.
Ragnar Ásgeirsson.
----o-----
Bjarni Ásgeirsson alþm. á Reykjum
iiefir ræktað tröllepli (Melónur) í
vermihúsum smum sem yljuð eru
með jarðhita. þykir ávöxtur þessi
ljúffengari en tröllepli þau sem til
landsins flytjast. Undir beru lofti
þroskast ávöxturinn ekki öllu norðar
en í Miðjarðarhafslöndum. Áður hefir
tíjarni m. a. ræktað gúrkur og rauð-
aidm (tómater; og telur hann þetta
ekki nema htið sýnisliorn af því sem
rækta megi með aðstoð jarðhitans.
Dánardægur. Nýlega er látin Guð-
rún Pálsdóttir kona Jóns Guðmunds-
sonar bónda á Ægissiðu. Hm mætasta
kona. Hafði lengi verið heilsulaus.
Sunnudaginn 2. þ. m. varð Sverrir
Sandholt húsgagnasmiður úr Reykja-
vík bráðkvaddur á þingvöllum. —
Sigtryggur Bergsson ráðsmaður
Dýraverndunarfélagsins 1 Tungu hér
í bænum, andaðist eftir skamma legu
á Landakotsspítalanum 8. þ. m. Var
hann hinn vinsælasti maður og naut
almenns trausts við starfa sinn. þarf
samviskusama kaupmenn til þess að
versla við skepnur, og væri betur að
Dýraverndunarfélagið hitti fyrir
mann sem leysi verk sitt jafnvel af
hendi eins og Sigtryggur heltinn
gerði.
Skákþing Norðurlanda verður háð í
Osló 18.—26. þ. m. íslendingum var
nú í fyrsta sinn gerður kostur á
þátttöku þar. Héðan fóru Pétur Zóph-
óniasson forseti Skáksambands fs-
lands og Rggert Gilfer. Tekur Eggert
þát.t í kappskák sem fram fer 1 sam-
liandi við þing þetta.
Bruni. Hinn 3. þ. mán. brann versl-
unarhús Kaupfélags Héraðsbúa á
Revðarfirði.
----O----
FTá útlöndum.
Hinn 20. f. m. var haldinn hátíð-
legur í Vínarborg aldarafmælisdagur
hins rnikla þýska sönglagasmiðs
Franz Schuberts. Komu þangað söng-
menn og söngfélög úr þýskum lönd-
um og héröðum, hvaðanæfa að, eigi
síður úr þeim löndum og nýlendum
sem þjóðverjar urðu að láta af hendi
í Versalafriðnum. Svo gífurleg var
þátttakan að talið er að söngmenním-
ir hafi alls verið 200 þúsund, en alls
liafi um ein milj. þýskra manna tek-
ið þátt í hátíðinni. Samhliða því að
heiðra minningu hins mikla söng-
skálds snerist hátíðin einkum upp í
það að verða sameiningarfundur
allra þýskumælandi manna. Virðist
þeirri hreyfingu vaxa mjög fylgi, að
Austurriki sameinist þýskalandi.
Forseti rikisþingsins þýska, Löbe,
hjelt ræðu á hátíðinni sem var tekið
með einróma fagnaðarlátum, að því
er virtist: „Við viljum vera ein og
einug þýsk þjóð“, sagði hann. „Hver
getur til lengdar bannað 70 miljónum
man'na, sem eru ein þjóð, að samein-
ast, svo sem allar aðrar þjóðir hafa
gert?“ Og fjölmargar aðrar ræður
voru haldnar sem stefndu í sömu
átt. liefir frönsku blöðunum orðið
skrafdrjúgt um þetta, enda óttast
þau mjög eflingu þýskalands af
slíkri sameining, og benda á að hún
sé ekki leyfileg samkvæmt Versala-
friðnum.
skiftaveltan fljótt, og mjólkurbúið
þarf ekki að búa hann til fyr en
um leið og- pantanir koma, svo
áhættan með óseljanlegar birgðir
þarf ekki að koma fyrir. „Lystar-
ostur“ er framleiddur af undar-
rennu hartnær einni saman
og stundum feitari mjólk. Þess
vegna getur hann verið ódýr.
Mjólkin er sýrð með ræktaðri
sýru en hleypir er ekki notaður.
Osturinn er látinn gerjast við mis-
munandi hita eftir vissum reglum,
sem hér verður þó ekki lýst nán-
ar, og seldur pakkaður í smáöskj-
um af ýmsri stærð og lögun. Ein
tegund af norskum „lystarosti" er
seld hér (a. m. k. í Reykjavík)
og heitir sú tegund „primula". Af
„lystarosti" eru seldar fleiri teg-
undir með ýmsum nöfnum og ;
nokkuð breytilegum framleiðslu- ;
aðferðum. Og stór mjólkurbú hafa J
oft sínar eigin vissu aðferðir við i
framleiðsluna, og sín vissu nöfn ;
fyrir sína vöru, eins og t. d. á !
sér stað með fyrnefndan „prí-
mula“-ost.
Þeir, sem einu sinni hafa van-
ist osti þessum, sakna hans, ef
hann ekki kemur á borðið, og þar
sem nú þegar ein tegund af osti
þessum hefir náð nokkurri út-
breiðslu í Reykjavík, er ástæða til
að ætla að hann fengi nokkum
markað, ef hann væri framleiddur
hér innanlands og leitast væri við :
að hafa hann af þeirri gerð sem I
best félli neytendum.
2. Kulturmelk — ræktarmjólk,
hefir einnig fengið fleiri nöfn. í
sínu nýja framleiðslufyrirkomu-
lagi er hún mjög ný verslunar-
vara, þai’ eð aðeins 3—4 ár eru
síðan byrjað var að selja hana
eins og nú er gert, en salan hefir
aukist mikið.
Þegar ræktarmjólkin kom fyrst
á markaðinn heilsar einn þektur
læknir henni á þessa leið:
„Jeg hefi ferðast víðsvegar um
landið í 20 ár, og öll þessi ár hefi
eg þjáðst meira og minna af
magasjúkdómi, mest sökum of-
mikilla heitra drykkja og óreglu-
legra máltíða, en nú þegar eg
fékk ræktarmjólk er mér batnað.
Þess vegna get eg ráðlagt öllum
þeim, sem vilja halda meltingu
sinni og heilbrigði í lagi að neyta
hennar“.
Meðmæli sem þessi gera auð-
vitað sitt til að vekja eftirtekt á
þessari vörutegund. Ræktarmjólk
er nú seld í fleiri tegundum sem
geta verið mjög mismunandi að
verði og gæðum eftir þeim hrá-
efnum sem notuð eru. Sumpart er
notuð einungis venjuleg nýmjólk
og sumpart nýmjólk og undan-
renna í ýmsum hlutföllum.
Mjólkin er gerð eða ræktuð með
hreinni ræktaðri sýru, undir góð-
um skilyrðum og fær hún þá sama
hreina, fína bragðið, og hið sýrða
smjör, sem mest er eftirspurt.
En það er þó ekki einungis hið
góða bragð, sem hefir orsakað að
byrjað var að framleiða ræktar-
mjólk, heldur líka hitt, að hún er
mikið auðmeltari og hollari en
venjuleg nýmjólk, og það sökum
þess að í nýmjólkinni er pstefnið
þungmeltanlegt, en fyrir áhrif
gerðar þeirrar, sem er framköll-
uð í mjólkinni, verður ostefnið
auðleystara, og 1 öðru lagi að
mjólkursýra, sem kemur í mag-
ann við neyslu mjólkurinnar, flýt-
ir fyrir uppleysingu annara fæðu-
efna. Þessi atriði hafa og óspart
og rjettilega verið notuð til að
mæla með þessari mjólk, og þegar
þar við bætist, að mjólkin er mjög
bragðgóð, er ekkert undarlegt
þótt hún hafi náð markaði. Enda
er það áætlun þeirra, sem mest
og best fyrir þessu hafa barist,
að ræktarmjólk geti alveg komið
í stað öldrykkju, og að menn fái
þar hollari, næringarmeiri, ódýr-
ari, og betri hressingu. Um bragð-
ið verður auðvitað mest vafamál,
þar dæmir hver eftir sínum
smekk. En hitt tel jeg ekki vafa-
mál að framleiðlsa af þessari
vörutegund sé lífsspursmál fyrir
framtíð mjólkurbúanna og nauð-
syn fyrir neytendur að geta feng-
ið tækifæri til að nota þessa
ágætu fæðutegund.
3. Ice Cream — ísrjómi, er hið
allra nýjasta á þessu sviði. Marg-
ir kannast við ískramarhúsin, sem
seld eru víða á sumrin, en það
sem hér um ræðir er ekki það
sama og þau. Aðalhráefnin í þessa
vöru eru mjólk og rjómi, og þar
að auki ýms önnur bætandi efni,
s. s. súkkulaði, kaffi, appelsínur
og fleiri ávextir. Eftir því hvert
bætandi efni er notað, fæst mis-
munandi gæði og tilbreyting í
hina framleiddu vöru. Þessi vöru-
tegund hefir þegar rutt sér mik-
ið til rúms. Kom í fyrstu frá
Ameríku, en t. d. í Danmörku
hefir varan á 2 árum unnið mik-
inn markað. Er nú stofnuð stór
verksmiðja í Esbjerg sem fram-
leiðir eingöngu þessa vöra, og
sendir þessi verksmiðja með ís-
kældum bílum vörumar að heita
má um alt landið.
Er í nýjustu dönskum sérfræði-
ritum mikið um þetta rætt og
gert ráð fyrir að þar í landi selj-
ist Ice Cream fyrir 3 milj. króna
á ári; og muni þetta aukast stór-
lega í framtíðinni. Það er mjög
eðlilegt að þessi vörutegund finni
fljótt markað, því hún er alt í
senn, sælgæti, hressandi og nær-
ingarmikil. Og þegar hægt er að
sameina alt þetta er einnig hægt
að fá gott verð fyrir vörana, a.
m. k. meðan samkepni er ekki,
enda hafa þeir sem fyrstir hafa
orðið til að byrja á hverjum stað
með framleiðslu á góðu Ice Cream
fengið góð laun fyrir framsýni
sína. Hjer má geta þess að þessi
vörutegund hefir bestan markað
í hitum á sumrin, og mun því
vart finna annan eins markað hér
á landi eins og t. d., þó ekki sé
farið sunnar en til Danmerkur.
En þó er sjálfsagt að athuga
hvort varan getur ekki fengið það
mikinn markað hér að ástæða sé
til að byrja á framleiðslu á henni.
Allar þessar nýjungar sem eg
hér hefi getið um, eru þess verð-
ar að þeim sé gaumur gefinn. Og
ef einhverjii’ þeir sem lesa þess-
ar línur efast um möguleika hinna
tilvonandi mjólkurbúa, þá vil eg
tilkynna þeim, að það er engin
ástæða til annars en líta bjart til
framtíðarinnar. Við höfum marga
möguleika og margar leiðir að
fara. En umfram alt þurfa þeir
sem starfa fyrir hin fyrirhuguðu
mjólkurbú að vera víðsýnir og
byrja strax að starfa að ákveðnu
fyrirhuguðu marki, markið er að
við verðum sjálfum okkur nógir
á þessu sviði. Þessu næst með því
að jafna mjólkurmarkaðinum inn-
anlands. Sumstaðar er vöntun á
mjólk og mjólkurafurðum en ann-
arsstaðar of mikil mjólk fyrir
neytsluna. Mjólkurbúin verða að
vinna að því að jafna mjólkuraf-
urðunum hér innanlands þannig
að nægilegur markaður fáist fyr-
ir hinar framleiddu vörur, og að
nægilegar vörur séu til fyrir hinn
innlenda markað.
Gunnar Ámason,
búfræðiskandidat.
----o----