Tíminn - 06.10.1928, Side 1

(öjaíbfetí
afsceife*löma&ur Cimans er
XannDetg J? o r s t e \ n s öó tti r,
S<Érnban6si)úsinu, Seyfjíœíf.
L
Þegar sýnt þótti, til hvers
myndi draga um órslit síðustu
kosning-a, hófust tvenskonar
raddir 1 Ihaldsblöðunum í Reykja-
vík. I fyrsta lagi var því haldið
fram, að ósigur Ihaldsflokksins
væri að kenna ranglátri kjör-
dæmaskipun, sem fengi bændum
í hendur stórum meira pólitískt
vald en þeim bæri að tiltölu móts
við íbúa kaupstaðanna. I öðru lagi
var forystumönnum Ihaldsins
brugðið um slæleg vinnubrögð
við að telja landslýðinn til fylgis
við málstað Ihaldsflokksins. Var
bent á, hversu ólíkt væri háttað
um vinnubrögð forystumanna
Framsóknarflokksins, sérstaklega
Jónasar Jónssonar ráðherra. Hann
stæði í stöðugu sambandi og væri
sítalandi við menn úr öllum lands-
hlutum.
Þessar tvær raddir, komnar
fram samtímis og risnar af sömu
orsök, gefa ljósa hugmynd um
innræti Ihaldsflokksins gagnvart
bændum. Oddvitum flokksins er
hailmælt fyrir, að þeir láti undir
höfuð leggjast einkasamtöl við
bændur, ekki með það fyrir aug-
um, að ráðið verði fram úr vanda-
málum bænda og þeir styrktir í
baráttunni til sjálfsbjargar og vel-
megunar heldur með það fyrir
augum að fylgi þeirra yrði notað
til þess að svíkja þá í trygðum og
svifta þá pólitísku valdi!
II.
Fleiri hafa gefist kennimörk
Ihaldsins í þessu máli. Á lands-
málafundi, sem nýlega var hald-
inn uppi í sveit, átti einn af sendi-
mönnum Ihaldsins tal við skoð-
anabróður sinn um það, sem hann
kaliaði, að vera myndi réttlát
kjördæmaskipun. Lét hann svo
um mælt, að ef henni yrði komið
til leiðai, myndu gerast færri
slíkar ferðir upp í sveitirnar!
Þetta er rökrétt ályktað. Jafn-
snemma og búið væri að svifta
bændur því síðasta, er þeir enn
halda sem fom öndvegisstétt í
landinu og það fengið, eins og hitt
annað, í hendur kaupstaðabúum,
myndi lítils verða talið vert um
íylgi og málstað bænda. Jón Þor-
láksson hefði ekki, að svo komnu
máli, þurft að leggja sig í bleyti
í ánum í Skaftafellssýslu, til þess
að uppgötva, að engin þeirra hefði
verið brúuð í stjómartíð hans!
Hann myndi þá geta gengið þur-
fættur um Rvíkurgötur við að
hagtæra sérgæðingapólitík íhalds-
flokksins,hvað sem bændunum líði.
Hið eina, sem rekur oddvita
íhaldsflokksins til slíkra funda-
halda í sveitum landsins, er vitan-
lega þessi tvöfalda þörf: að fá
unnið bændur til fylgis við sig, til
þess að geta svift þá pólitísku
valdi með breyttri kjördæma-
skipun.
HI.
Blaðakostur íhaldsflokksins vex
stórkostlega um þessar mundir.
Telja má, að ársfjórðungslega
hlaupi ný blöð af stokkum. Fjár-
ráð til blaðaútgáfu virðast vera
óþrjótandi þeim megin. 20 miljóna
uppgjafir og skuldatöp bankanna
virðast óneitanlega koma einum
þræði fram í fjárhagslegri vel-
gegni íhaldsblaðanna. Og póst-
hestum landsins reynast blaða-
gjafir Ihaldsins æ þungbærri með
ári hverju.
Jón Þorláksson hefir nýlega
ráðið systur sína, Sigurbjörgu,
ásamt fleiri konum, til útgáfu
Ihaldsblaðs handa konum landsins.
Eitt af höfuðmálum blaðsins á að
vera „Ný og réttlát kjördæma-
skipun“. Krafa blaðsins í því máli
er þessi:
„Landinu skal öllu skift í tví-
menningskjördæmi og skal annar
þingmaðurinn ávalt vera kona“.
Grein þessa svonefnda kvenna-
blaðs um þetta efni, er mjög æsi-
leg árás á karlmennina fyrir það,
að ltonur séu hvarvetna útilokað-
ar frá opinberum störfum, eins
og þingmensku, nefndastörfum
og embættum. Jaínrétti kvenna
sé aðems á pappímum, en karl-
memi boli þeim hvarvetna frá
hluttöku í almennum málum. Nú
vilja þessar „stjórnvitru“ konur
láta ráða bót á ástandinu með því
að lögbjóða, að annarhvor þing-
maður skuli ávalt vera kona!
Meginrök kvennaxma eru vitan-
lega þau, að konur hafi til að
bera stjómvisku til jafns við
karlmenn. Skal því alls ekki mót-
mælt hér. Hinu skal haldið fram,
að vegna uppruna og tilgangs
nefnds blaðs, hefir svo tekist til,
að til ritstjórnarinnar hefir ráð-
ist óviðunandi lítið af stjómviti.
Tillaga kvennanna um, að annar-
hvor þingmaður skuli ávalt vera
kona, gæti því aðeins komið til
framkvæmda, að ríkið yrði klof-
ið í tvent og aðeins konur kysu
konur í tvímenningskjördæmum,
og karlmenn karlmexm eða öfugt.
Ósagt skal látið hvom kostinn
ritstýrur blaðsins myndu fremur
kjósa!
Það mun verða hverjum manni
augljóst, að aldrei hefir verið bor-
in fram óviturlegri og fjarstæð-
ari tillaga í ísienskum stjómmál-
um. Jafnvel munu önnur Ihalds-
blöð ekki dirfast að minnast á
hana einu orði. Tilgangurinn er
vitanlega sá, að æsa upp misskil-
inn kvenréttindametnað íslenskra
sveitakvenna og koma því til
leiðar, að þær i pólitískum æsing-
um láti af hendi það stjóramála-
vald, sem sveitirnar enn njóta.
Ef eigi væri með skilningi litið
á ofurkapp og málstað Ihalds-
flokksins, mætti telja að slík rök
væru hnekkjandi fyrir pólitískt
álit kvenna. Hinsvegar má það
teljast lánsamlegt fyrir málstað
sveitanna, að svo slysalega skuli
stofnað til þeirra undirmála, sem
ætlast er til, að hnekki pólitískri
aðstöðu þeirra á umrótstímum
þeim, sem nú fara yfir landið.
IV.
Af framangreindum staðreynd-
um verður ljóst, að Ihaldsflokk-
urinn situr á svikráðum við mál-
stað sveitanna og freistar allra
bragða, til þess að draga póli-
tískt vald úr höndum bænda og í
hendur kaupstaðabúa. 1 máli
þessu liggja fyrir djúpsett sögu-
leg og þjóðhagsleg rök, sem mæla
á móti snöggum og stórfeldum
breytingum í kjördæmaskipun
landsins. Verða þau tiltækileg við
áframhaldsumræður um málið.
Hér hefir aðeins verið bent á hina
ytri fyrirburði á vígstöðvum I-
haldsins. En þeir eru nægilega
ljósir. Ætti hverjum sveitamanni
að verða ljóst, að hvert atkvæði
greitt íhaldsþingmanni er póli-
tískt afsal sveitanna í hendur
oddborgaravaldi landsinn. ,,
Reykjavík, 6. október 1928.
Utan nr heimi.
Rínarlönd.
Síðan friður var saminn í Ver-
sölum 1918 hafa Frakkar haft
setulið í Rínarlöndum. Samkvæmt
eðli sínu og uppruna hefir sú
ráðstöfun mátt teljast vera nakið
sverð yfir höfðum Þjóðverja, til
þess reitt að halda þeim til fullra
skila í skaðabótagreiðslum. Þjóð-
verjar hafa í öllum efnum full-
nægt þeim þungu og óheyrilegu
skilmálum, sem þeim voru settir.
Munu þeir ekki hafa átt annað
hugðarmál meira eh að fá greitt
af höndum syndagjöld ófriðaræð-
isins og verða aftur frjáls og
jafnframt friðsöm þjóð. Setulið
Frakka í Rínarlöndum hefir því
verið og verður með ári hverju æ
meiri þyrnir í augum Þjóðverja
og fleiri þjóða, sem láta sér ant
um framgang þeirrar hugsjónar
er stefnir að alheimsfriði.
Nýlega hafa stói’veldi heimsins
undirskiifað í París svonefndan
ófi'iðarbannssamning. Samkvæmt
honum gera viðkomandi ríki sam-
þykt um, að láta ekki ganga
vopnadóm í ágreiningsmálum
þjóða á milh. Nú er liðseta
Frakka í Rínarlöndum ekkert
annað en ofbeldisráðstöfun, sem
brýtur fyllilega í bág við sam-
þykt þessa. Eigi að síður halda
Frakkar fast við sinn keip. Hjá
bandamöimum Frakka, sérstak-
lega Bretum, rís um þessar mund-
ir sterk andúðaralda gegn frekju
þeirra og ágangi, með því að
hvorttveggja þykir standa mjög í
vegi fyrir áframhaldandi friðar-
viðieitni í Evrópu.
Samkvæmt upphaflegum samn-
ingurn er Frökkum leyfilegt að
hafa setulið í Rínarlöndum til
áisins 1935. En vegna þeirrar
andúðar, sem risið hefir gegn
þessari ráöstöfun, heíir hún orðið
einn þáttur í ailsherjarvandamál-
um Evrópu-þjóða. Nýlega hefir
verið gerð svonefnd „Sex-velda-
samþykt“ um Rínarlönd. Sam-
kvæmt heuni haía Frakkar geng-
ið inn á, að rýming setuliðsins
gæti komið til sérstakra samn-
inga fyrir þann tíma. En jafn-
framt hafa þeir látið uppi um
slnlmála. Er þar um atriði að
ræða, sem vekja mikla andúð,
ekki einungis Þjóðverja, heldur
og annara þjóða, sem eru fyrir
löngu þreyttar á illindum þessara
nábúa í Mið-Evrópu.
Meðal þeirra skilyrða, sem
Frakkar setja, er ekki einungis
full fastheldni við skaðabótakröf-
ur, heldur og krafa um það, að
hin herteknu svæði skuli, eftir
1935, vera undir eftirliti og yfir-
ráðum þar til settrar nefndar.
Gegn þessu snúast Þjóðverjar
vitanlega öndverðir. Þeim er, eins
og fyr var greint, hið mesta á-
hugamál að fá hrundið af sér
til fulls oki styrjaldarinnar. Þeir
segja: Til hvers er alt strit okk-
ar og þungu skaðabótagreiðslur,
til hvers er afvopnunin, undir-
skrift allsherjar ófriðarbanns-
samnings, styrkur og þátttaka í
þjóðabandalaginu o. s. frv., ef við
eftir alt saman verðum um óá-
kveðinn tíma beygðir undir stein-
bítstak Frakka og hljótum að
taka hverri móðgun vegna ósef-
andi tortrygni þeirra og yfir-
gangs ?
I þessum málum munu Þjóð-
verjar, fx’emur en Frakkar hljóta
samúð þeirra þjóða, sem álengdar
standa og sem sjá og skilja, að
afstaða Frakka í Evrópumálum
hefir staðið og stendur enn mest
í vegi sigurvænlegri friðarvið-
leitni.
----o-----
gerlafræðingur.
Hann andaðist 26. sept. síðastl.,
44 ára að aldri, af krabbameini.
Gísli var fæddur 6. júlí 1884 að
Hvammsvík í Kjós, sonur Guð-
mundar Guðmundssonar frá
Hvítanesi og konu hans Jakobínu
Jakobsdóttur frá Valdastöðum.
Gísli Guðmundsson fluttist ung-
ur til Reykjavíkur. — Hann
gerðist snemma áhugamaður mik-
ill um fi-amfarir lands og þjóðar,
sérstaklega í iðnaðarmálum. Var
honum það jafnan mikið sárs-
aukaefni, hversu háðir við erum
öðrum þjóðum í iðnaðarefnum
og hversu þjóðin virðist tómlát
og seinvakin til sjálfsbjargar á
þeiri’i leið. — Gísli aflaði sér mik-
illar mentunar í gerlafræðum og
gerðist forgöngumaður í nýjum
iðnaðargreinum eins og gos-
drykkjagerð, smjöi’líkisgerð o. fl.
Varð honum mikið ágengt, endu
mun nú lítið flutt inn af fyr-
neíndum iðnaðarvörum.
Gísli Guðmundsson vann mikið
að ritstörfum til framgangs á-
hugamálum sínum. Má af þeim
verkum hans nefna „Mjólkur-
fræði“, er hann gaf út, stórþarfa
bók og góða. Hann var frá byrj-
un ritstjóri Tímarits iðnaðar-
manna og formaður Iðnaðar-
mannafélagsins síðustu árin. Þá
veitti hann og um skeið forstöðu
efnaramxsóknarstofu ríkisins.
Þó Gísli væri þannig sístarf-
andi á sviði nýrra, hagnýtra þjóð-
framkvæmda, var hann og gædd-
ur fleiri gáfum. Hann var söngv-
inn umfi’am flesta menn og átti
meginfrumkvæði að stofnun
Karlakórs K. F. U. M., sem er nú
með fremstu söngflokkum á Norð-
urlöndum. Og þó Gísla ynnist
ekki tími til þess að sinna þeim
málum, eins og honum var hug-
leikið, vottar þátttaka hans fjöl-
hæfni þá og áhuga, sem hann
var gæddur. Þar á ofan var hann
gleðimaður mikill og afar vinsæll.
— Er því, við fráfall hans, mik-
ill harmur kveðinn að konu hans,
iZ^fgrEi&sía
Clraans er t Sambartbsþúsinu.
©pin öaglega 9—\2 f. þ.
3imi 490.
48. bla6.
Halldóru Þórðardóttur frá Ráða-
gerði, börnum þeirra, Guðrúnu og
Guðmundi, og öllum ættingjum
hans og vinum. Á og þjóðin á
bak að sjá, þar sem hann var,
einum af sínum allra nýtustu á-
huga- og athafnamönnum.
--o--
Bréfkaflar
úr sveit.
L
Það viðreisnarmálið, sem Fram-
sóknai’flokknum á að vera annast
um, er viðreisn landbúnaðarins.
Og augljóst er það af störíum
stjórnarinnar og aðgerðum síð-
asta þings, að þar á að hefja
stórfelda sókn. En þá má síst af
öllu gleymast það marga og smáa,
sem er í hendi hvers einstaks
nxann. „Oft veltir lítil þúfa stóru
hlassi“. Hér vil eg fara fáum orð-
um um Akkillesarhæl landbúnað-
arins: fóðurbirgðirnar. Þar sem
eg er best kunnugur í sveitum er
það aðalregla, að fóðurekla er
fjórða hvert ár, 0g þó ekki leiði
til fellis, verður þó ætíð að því
stórfelt tjón, svo mikið tjón, að
telja má víst, að það tefji í hvert
sinn alla framsókn landbúnaðar-
ins um 2—3 ár við það, sem ann-
ars mætti verða. Bændur skella
skuldinni ætíð á hörðu vorin. Vel
má sættast á það, að telja að af
hverjum 4 vorum séu jafnan 2
meðal vor, 1 betra en í meðallagi
og 1 verra en í meðallagi, og til
þess að gleyma vondu vorunum
þurfi að jafnaði 3 meðalvor eða
betri. Annars eru flestir svo næm-
ir fyrir því sem ilt er, að meðal-
vorin eru talin ill a. m. k. ef menn
eru illa við þeim búnir, góð ver
kalla menn oftast meðal-vor og
aðeins bestu vorin góð. Og að
matið á vorunum raskast þannig
frá því sem rétt er, raskar og
hinu, að menn búist við því ár-
fei’ði, sem þeir verða, þegar til
kastanna kemur, að búa við. En
þetta er aðeins önnur aðalástæð-
an til fóðureklunnar 4. hvert ár.
Hin aðalástæðan er sú, að það
sem bústofninn gengur saman í
hörðu árunum vex hann á 3—4
meðalgóðum ánim og liggur því
altaf við hruni 4. hvert ár. —
Nox-ðan lands hafa fóðurekluárin
verið þessi síðasta aldarfjórðung,
1906, 1910, 1914, 1916, 1920,
1924. I öðrum landsfjórðungum
geta rnenn talið árin til saman-
burðar. Að reglan raskaðist 1916
stafaði eingöngu af árfei’ðinu. Þá
fór langur vetur og snjóþungt
vor eftir graslitlu sumri. Síðast-
liðið vor vai’ð hvergi fóðurþröng,
svo að nú raskast reglan aftur til
hinnai' hliðarinnar. Að öllum lík-
indum stafar það af árferðinu.
Nú hafa farið saman 4 ár, sem
öll eru í meðallagi að veðráttu
eða betri (talið frá haustinu
1924). En jafnframt stafar það
af því, að bústofninn færðist ó-
venjulega mikið saman 1924. Þá
var lambadauði mikill um vorið
og hey svo lítil eftir sumarið,
að slátrun varð þó með mesta
móti. Sumstaðar hefir það enn
lagst á sömu sveifina, að skuldir
hafa krept að mönnum, svo að
þeir hafa þess vegna orðið að
slátra fleiru á haustin en þeir
hefðu annars gert og bústofninn
því aukist hægar. Hinsvegar hafa
vetrargæði og lítill bústofn manna