Tíminn - 06.10.1928, Blaðsíða 2

Tíminn - 06.10.1928, Blaðsíða 2
176 TlMINN orðið til þess, að nú er víða far- ið mjög óvarlega með hey. Fer því varla hjá því, að annaðhvort næstkomandi vor eða vorið 1930 verður almenn fóðurþröng, nema alvarlega sé að öllu gætt. Lík- lega verður næstkomandi vetur harður, þó að ekki verði færð óyggjandi rök fyrir því. Þetta bið eg hvern bónda, sem þennan pist- il les, að athuga vel, og gæta þess um leið, að við liggur efna- leg afkoma hans sjálfs og öil framsókn landbúnaðarins næstu 2—4 árin. II. Þó að frá fóðurþröng verði forðað næstu 2—3 árin með því einu að gæta þess að bústofninn vaxi ekki úr hófi, verður ræktun landsins ein að varanlegu gagni í því efni. Aukinni ræktun fylgir hvorttveggja í senn: aukning bú- stofnsins og trygging hans. Mönnum er orðið það ljóst ai- ment, að ræktuð jörð sprettur til- tölulega miklu betur í slæmu ár- ferði en óræktuð jörð og á þann hátt tryggir ræktaða landið bú- féð að allmiklu leyti. Hitt er mönnum aftur ekki eins ljóst, að þessi endurtekna raunasaga land- búnaðarins: fóðurþröngin, er sprottin af þeirri eðlishvöt, sem lífinu er nauðsynlegust: að sækja á, bæta við. En um það hefir mönnum farið í búskapnum líkt því, að þeir ætluðu að stökkríða gæðingnum sínum en gættu þess ekki að taka hann úr haftinu. Því hefir hann alt af steypst að fara átti hraðar en fæturnir gátu borið. Ef jafnmiklu verðmæti sem glatast hefir við endurtekna fóðui-þröng síðan um aldamót hefði verið varið til ræktunar landsins til viðbótar þvi sem er, hefði aukning fóðurbirgðanna vafalaust orðið samferða aukn- ingu bústofnsins, samræmið eigi raskast og íóðurkreppan aldrei orðið tiifinnanieg. Þegar á þetta er htið með fullum skiiningi verð- ur það ljóst, að það kostar minna að rækta landið en láta það bera undan að rækta það. Það er líka augljóst öllum sem athugað hafa landbúnað okkar, að ræktun og velmegun fylgjast að. En af mis- skilningi hafa menn stundum lit- ið þannig á, að ræktun sé afleið- ing af velmegun, einskonar ör- læti, sem efnaðri bóndinn má veita sér, í stað þess að ræktunin er jafnan orsök velmegunarinnar. IH. Fá eru þau kotin íslensku, sem ekki eiga þá landkosti frá náttúr- um V.-Skaftafells- og Rangárvallasýslur. Austasti straumstrengur Múla- kvíslar fellur undir háan, þver- hnýptan sandbakka, þar sem áin rífur niður lausan og smágerðan Kötlusand. Réðumst við til upp- göngu þar sem lægð var í sand- inn. Þar var illfært vegna sand- bleytu. Á austurbakkanum kom- umst við Jón Baldvinsson að þeirri niðurstöðu, að þeim, sem kæmust klaklaust úr kvíslunum í Skaftafellssýslum myndi ekki vera mikil hætta búin í ánum! Á Mýrdalssandi opnaðist hin fegursta útsýn. Úr sandinum rísa til hægri handar Hjörleifshöfði en framundan Hafursey, hvort- tveggja há móbergsfjöll. Til vinstri handar Mýrdalsjökull; — hvítskygðar jöklabungur, sem senda úfna skriðjökla lángt niður í hlíðar hálendisins. Hálfhulin í þokumistri liggur Kötlugjá í austanverðum jöklinum. I hópi eldfjalla hefir hún verið einhver athafnamesti spellvirki, frá því er sögur hófust. í Hjörleifshöfða er einn bær og stendur hátt í sunnanverðum höfðanum. Hefir unnar hendi og það landrými, að þau geti ekki orðið „staðir" og stórbýli með ræktun. Er það oft- ar að bóndann vantar glögg- skygni á náttúrukosti býlis síns en kostina vanti í raun og veru. Það er vafalaust mikilvægasta hlutverk leiðandi manna hér á landi, að benda á ónotaða land- kosti, bæði með orði sínu og þó einkum með dæmi sínu. En jafn- framt verður enn að auka metn- að bændanna og bændaefnanna, að skapa sér sem mest sjálfir þau skilyrði, sem þeir óska eftir á ábýlum sínum, í stað þess að hlaupa úr einum stað í annan á snöpum eftir ávöxtum af baráttu annara til að skapa þau skilyrði. Það er ef til vill það dýrðleg- asta við þetta land, hvað hér er mikið að skapa, yrkja, og það þarí að kenna ungu bændunum að horfa með fögnuði á það verk- efni, sem bíður þeirra: að skapa jörðina sína. Sú ættjarðarást sem iýsir sér í ræktun jarðarinnar, verður ætíð höfuðprýði hvers ís- lensks bónda. Hinsvegar á hver bóndi kröfu á þjóðfélagið, að það taki þátt í ræktuninni með hon- um. Með aukinni ræktun fær. þjóðfélagið verðmæti, sem aldrei þarf að glatast né ganga úr sér, og um leið skattstofn, sem aldrei þarf að bila, ef rétt er á haldið. Styrkur til ræktunar er því ekki gjöf þjóðfélagsins, heldur greiðsla. IV. Aukinni mentun alþýðunnar fylgir aukin löngun hennar, að fá aö sniða líf sitt eftir eigin lögum, eigin eðli. Því gera menn meiri kröfur um sjálfstæði um atvinnu nú en fyr var. Þetta er ein af aðalástæðunum til þess að vinnu- fóiki í sveitum hefir fækkað og „stóru heimilin“, sem svo mjög voru sjálfum sér nóg, eru úr sög- unni. Svo hefir metnaður sam- fara misskilningi á því, hvað er að vera „stór“ bóndi ásamt rót- gróinni tilfinningu um það, að hver jörð sé sérstök órjúfanleg heiid, orðið, ásamt fleiri ástæðum til þess, að fólkið hefir orðið að flytja úr sveitinni jafnframt því, að stærstu og bestu jarðim- ar hafa orðið bændunum of stór- ar, hurðarás um öxl. Sumstaðar heíir stórbýli og margbýli orðið til að bjarga hvorutveggja. En víða liggur stóru jörðunum við auðn, því að langt er þar jafnan til næstu bæja, en fólkið vill sam- kvæmislíf, og þegar heimilið gengur saman vex þörfin að geta auðveldlega náð til grannans. Af hann í Kötluhlaupum jafnan ver- ið umflotinn á allar hliðar. I Hafursey áðum við. Þar má reyndar teljast haglaust. En þar er sæluhús. Mun það vera eitt af fáum sæluhúsum á landinu, þar sem gestirnir telja sér ekki skylt að launa gistingu með því að brjóta húsgögnin! — I Hafursey dró Lárus fram gildan nestis- bagga, sem hann hafði skilið þar eftir á vesturleið. Austan við Mýrdalssand tekur við Skaftái*tunga. Á vesturtak- mörkunum falla úr hálendinu Ilólmsá og Tungufljót, hvort- tveggja mikil vatnsföll. Sameinast þau niðri á láglendinu og nefnast þá Kúðafljót. í það fellur einnig vestasta kvísl Skaftár, á austur- takmörkum Skaftártungu. Kúða- fljót er geysimikið vatnsfall. Hólmsá og tvær af kvíslum Skaftár eru brúaðar. Austanmegin Tungufljóts stendur bærinn Hlíð. Þar býr rausnarbúi ekkja, Valgerður Gunnarsdóttir að nafni, ásamt fjórum bömum sínum. Þar feng- um við ágætar viðtökur. Austan við Ása í Skaftártungu tekur við Eldhraunið mikla, sem raxm úr Skaftárgljúfri árin 1783—4. Telja jarðfræðingar, að það hafi verið stórkostlegasta hraungos, sem sögur fari af. Um vestanvert hraunið falla Ásakvíslar og hafa þessum ástæðum er það þjóðar- nauðsyn — svo undarlegt sem það virðist, ef skilning á þessu vantar — að reisa ný býli, til þess að gömlu býlin leggist ekki í auðn. A. S. --o-- Á víðavangi. Snoppungur. 1 Mbl. í gær ávarpar „Magnús í vindinum“ ritstjóra Tímans. Aðalefni greinarinnar er það, að ritstjóri Tímans sé allra manna gráðugastur í peninga. Ætla mætti að Magnúsi sé lítt kunnugt um launakjör eða tekjur ritstjóra Tímans. Um það efni liggja engar opinberar skýrslur frammi, enda hefir ritstjóri Tímans aldrei verið launaður af almannafé. — Öðru- vísi er háttað um Magnús. Hann komst í þá tá, að vera setudómari í togaramáli. Þá setti hann hinn nafnkunna „stauparétt“, þ. e. fór á „fyllirí" með sökudólgnum. — Eftir það þótti jafnvel Magn- úsi Guðmundssyni hann ó- hæfilegur til flugumenskunnar meðal bænda, og fleygði honum út fyrir dyrnar. Síðan hefir ferill iVlagnúsar verið óslitin betliför fyrir dyr þröngsýnustu og æst- ustu kaupmanna, sem hafa lagt fé í ónefnt sorpblað, er haxm hef- ir haldið úti í Reykjavík. — Magnús ætti því allra manna síst að koma inn á launakjör manna og lífsframdrátt. Þar hlýtur jafn- an hvert orð að verða fyrst og fremst snoppungur á sjálfan hann. Borgiumenska. í grein Alþbl. 2. þ. m. um lands- málafundina er meðal annars kom- ist svo að orði: „Blöðum íhalds- og Framsóknar- flokksins verður nú ærið tiðrætí um landsmálafundina, sem haldnir hafa verið undanfarið. þykjast báðir flokk- ar hafa haft betur og virðast sam- mála um það eitt að íulltrúar Alþýðu- flokksins hafi lítið erindi átt til bænda“. Og enn segir blaðið: „Tíminn er hóflegri, en þó alldrýg- indalegur. Lætur hann sér fátt um finnast framgöngu Jóns og Ólafs og fundafyigi íhaldsmanna, en er þeim mun ánægðari með afrek sinna manna og undirtektir kjósendá'. Þegar nefnd Alþýðublaðsgrein er skrifuð, hefir Tíminn ekki sagt eitt orð um „erindi“ þeirra, full- trúa Alþýðuflokksins, ekkert um „framgöngu Jóns og Ólafs“ né „fundafylgi Ihaldsmanna“ og held- ur ekki neitt um „afrek sinna manna“. Öll þessi ummæli Alþbl. borið mikinn sand í hraunið. Kvíslarnar eru 5 talsins, alldjúp- ar en ekki straumþungar. Við Jón Baldvinsson urðum, vegna landfræðislegra og heimspekis- legra hugleiðinga, viðskila við hópinn og urðum að ríða Ása- kvíslar samkvæmt eigin tilvísun. Þóttust við menn að meiri. Frá Ásakvíslum er tveggja tíma reið í gegnum hraunið, að Skaftá. Við Ása-kvíslar beið okkar Sig- geir sonur Lárusar á Klaustri með vöruflutningabifreið Bjama á Hólmi. Stigum við þar af hest- unum og á bifreiðina. Vegurinn gegnum Eldhraunið er mjög niðurgrafinn og verður ó- fær þegar er snjó leggur í hraun- ið. Hann er bygður samkvæmt fyrirsögn Jóns Þorlákssonar, meðan hann var vegamálastjóri landsins. Eitt sinn er Lárus Helgason deildi á hann fyrir þessa gerð á veginum og taldi að hyggilegra hefði verið að ryðja hraungrýtinu undir veginn, en að grafa sundur hólana, svaraði Jón því, að bændum væri hollara og hagkvæmara að halda sem mest kyrru fyrir á vetrum! Skaftá er eitt hið mesta vatns- fall. Meginkvíslin rennur niður Síðu, milli Hólms og ICirkjubæjar- klausturs. Að vestan eru fyr nefndar Ásakvíslar, vestast Eld- vatnið. Auk þess fellur mikið af eru því einber uppspuni. örðugt gæti verið, að geta sér til um, hversvegna Haraldur lætur sér svo brátt um „skáldskapinn“. Lík- legust tilgáta er sú, að hann þyk- ist þurfa að gera för þeirra félaga ábærilegri en verða myndi í öðr- um blöðum. Reyndar verður að telja, að aðalerindi Haraldar hafi verið það, „að sýna sig og sjá aðra“. Hinsvegar getur Tíminn ekki álitið, að framkoma hans hafi verið Alþýðuflokknum til ósæmd- ar, heldur máske þvert á móti. En vasklegust var framganga hans undir Eyjafjöllum, er þeir, Sig. Eggerz og hann, deildu um, á hvorum þeirra væri lengri danski ómagahálsinn! Mátti þá ekki á | milli sjá. En hvorugur var mál- staðurinn góður! Jón Þorl. og Tíminn. Á fundi, sem haldinn var um járnbrautarmálið 22. f. m. kvaðst Jón Þorláksson ekki geta tekið tii greina fundai’boð, birt í Tíman- um, vegna þess að hann „héldi ekki það blað“. — Tíminn hygg- ur, að það muni vera einsdæmi og ekki viðunanlegt, að foringi ann- ars stærsta stjórnmálaflokksins í landinu lesi ekki aðalmálgagn hins ílokksins. Og af því að Tíminn getur varla hugsað sér, að annað en fjárhagsleg fyrirhyggja valdi slíkri vaifærni, hafa verið gerðar ráðstafanir til, að Tíminn verði framvegis sendur Jóni Þorlákssym ókeypis! Síldareinkasalan. Á landsmálafundunum í Austur- sýslum gerðist ólafur Thors mjög stórorður um afglöp og ófarnað síldareinkasölunnar. Óhætt er að fullyrða að gífuryrði Ólafs voru staðlaus og á engu bygð. Tíminn hefir aflað sér nokkurra upplýs- inga um einkasöluna. Samkv. þeim má vona að útvegsmenn fái um 28—30 kr. fyrir hverju tunnu síldar. Ef svo reynist, verður það stórum betri niðurstaða en ætla má, að orðið hefði að skipulags- lausri söltun og sölu. — Það, sem nú stendur síldarútvegsmönnum aðallega fyrir þrifum eru við- skiftasamtök síldarbræðslustöðv- anna, þar á meðal Ólafs Thors. Kunnugir menn fullyrða, að þær hafi orðið samtaka um að gefa alt að 20% lægra verð fyrir síld- ina, en réttmætt hefði verið. Með- an svo háttar til um viðskifti Ól- afs við einkasöluna, gengur hann sjálfur rægjandi um sveitir lands- ins og ófrægir, að óreyndu, þessa tilraun, sem gerð hefir verið, til ánni gegnum eða undir Eldhraun- ið og kemur fram í mörgum kvíslum í bygðalögunum Meðal- iandi og Landbroti, sem liggja milli hraunsins neðanverðs og sjávar. Við komum að Hólmi er myrkt var orðið. Þar drukkum við kaffi og skoðuðum vélasmiðju Bjarna Runólfssonar. Hann smíðar, eins og kunnugt er, túrbínur í raf- stöðvar víðsvegar um land. Er virkjun hans stórum ódýrari en verkfræðinganna. Verður síðar komið inn á það efni. Eftir stutta viðdvöl héldum við að Kirkju- bæjarklaustri, þar sem okkur var öllum búin gisting. Vorum við þar þrjár nætur og áttum að fagna frábærri rausn og alúð þeirra hjóna, eins og síðar verð- ur að vikið. Fundur í Múlakoti. Að morgni næsta dags héldum við að Múlakoti á Síðu. Er það um klukkustundarferð frá Klaustri. Er á þeirri leið yfir tvær ár að fara, Breiðbalakvísl og Hörgsá. Fundur skyldi settur í Múlakoti um hádegi. Kom þar margt manna, svo að tæplega gat heitið að allir kæmust undir þak. Illviðri var lengst af um daginn og aðstaða til fundarhalds á þess- um stað eigi góð. Er hún ólíkt betri í Kirkjubæjarklaustri, þar þess að draga síldarútveginn upp úr ófarnaði þeim, er ofurkapp og fyrirhyggjuleysi samkepnismanna hefir steypt honum í. — óþarf- ara og skammarlegra verk gæti tæplega orðið unnið. ----o---- Sýning Jóns Þnrieifssonar Jón Þorleifsson málari frá Hól- um í Homafirði hefir dvalið á landi hér í sumar og málað all- margar myndir. Hefir hann nýlega efnt til sýningar á þeim hér í borginni. Alls eru þama 44 myndir samankomnar og eru flestar þeirra frá Homafirði og Þjórsárdal. Það er bjart yfir verkum J. Þorl. og öll eru þau aðlaðandi. Landinu er þar lýst með við- kvæmni eins og það kemur fyrir sjónir um sólbjartan sumardag þegar vötnin spegla tindana í sér og grundirnar gróa; það er veður- blíða í myndum hans. Honum tekst oft prýðilega að skýra frá yndisleik átthaganna og honum lætur vel að mála kvöldkyrðina þegar fjöilin roðna og rökkrið nálgast. J. Þorl. hefir með sýn- ingu þessari sýnt, að honum hefir aukist þráttur hvað meðferð við- fangsefnanna snertir. Úr Þjórsár- dai benda á það myndir hans t. d. „Hekia og Þjórsá" og „Hekla með Kornásum“. Á sýningu J. Þorl. eru m. a. 3 steinprentaðar teikningar (Litografi). Ekki er mér kunnugt um að aðrir ísl. lista- menn en Kjarval og J. Þorl. hafi fengist við þær. Alimargar myndir hafa þegar selst á sýningu þessari, enda þótt nú virðist vera mun minni aðsókn að málverkasýningum en áður var. Marga furðar á hve margir listamennirnir íslensku eru orðnir ao tölu — en hitt sætir þó meiri furðu, hve marga góða listamenn við höfum þegar eignast og má hiklaust telja Jón Þorleifsson einn af þeim. R. Á. ■■ -o- •. Pnvatbankinn. 1 síðasta blaði var þess getið að Privatbankinn væri hættur útborgunum. Nú liefir svo tekist tii fyrir atbeina og samstarf ýmsra viðskiftastofnana bankans að aukið hlutafé er lagt fram og bank- anum gert íært að taka að nýju tii starfa. Má teljast lánsamlegt að svo hefir til tekist, og þar með afstýrt fjártapi viðskiftamanna bankans. sem meðal annars er raflýsing og stórum betri húsakynni. En I- haldsmenn munu hafa þóst betur í sveit komnir í Múlakoti. Jón Þorláksson setti fundinn og lýsti yfir fundarsköpum. Skyldi enginn tala lengur en x/% klst. í senn og skemur er á liði. Ennfremur skyldi íhaldsflokkur- inn hafa jafnan ræðutíma til móts við báða hina stjómmála- flokkana, Framsókn og Jafnaðar- menn. Jónas Jónsson dómsmála- ráðherra kvað engar allsherjar- reglur gilda um fundarsköp og liefði hann nýlega ritað mið- stjórnum íhalds- og Alþýðuflokk- anna bréf, þar sem hann hefði stungið upp á ákveðnum reglum. Vildi hann ekki fallast á þessa tilhögun J. Þorl. og krafðist þess, að Framsóknarflokkurinn fengi jafnan tíma til ræðuhalda og I- haldsflokkurinn. J. Baldvinsson krafðist þess, að allir flokkar fengju jafnan ræðutíma. Hófst nú allmikið þjark fram og aftur. J. Þorl. hafði kvatt til fundarstjóra séra Magnús Bjömsson á Prests- bakka. J. J. krafðist þess að til- laga sín yrði borin undir fundinn. J. Þorl. lagði fast að fundar- stjóra, að ganga þegar til dag- skrár! Átti fundarstjóri í vök að verjast; vildi sýnilega gera það sem rétt væri og jafnframt láta að vilja Jóns Þorlákssonar, en

x

Tíminn

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Tíminn
https://timarit.is/publication/50

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.