Tíminn - 10.11.1928, Blaðsíða 1

©faíbferi
09 afgrei&slumatur Cimans er
HannDetg p 0 r 91 e i n söóttir,
Somban&sijúsínu, Seyfjaoif.
JK.fgtBibsCa
Cimans er i Samban&sijúsinu.
©pin baslega 9—\2 f. i).
jsími <*96.
XIL ár. I Reykjavík, 10. nóvember 1928. | 53. blaö.
Vígsla Hvítárbrúarinnar
I. nóvember 1928
Ræða forsætisráðherra
Góðir Islendingarl Konur og
mennl
Það eru nú í haust liðin full 37
ár síðan haldin var hátíðleg vígsla
fyrstu stórbrúarinnar á íslandi.
Meiri og torveldari afrek hafa
síðar verið unnin á landi hér,
bæði um brúagerðir og aðrar verk-
legar framkvæmdir, en mestur
Ijóminn stendur enn og mun
standa um smíði hinnar fyrstu:
ölfusárbrúarinnar. Þetta var svo
nýtt þá hjer á landi að vinna
slíka sigra. Og þó að að sjálf-
sögðu sé gleði manna mikil hér í
dag, yfir hinni nýju og veglegu
brú og hafi verið í öðrum héröð-
um undanfarið við slík tækifæri,
þá er jeg viss um að aldrei hefir
neinni brú verið jafn einlæglega
fagnað og fyrstu stórbrúnni, og
það af landsmönnum í heild sinni.
Þau voru áreiðanlega sungin út
úr hjarta þjóðarinnar, ljóðin sem
þá voru ort, en mega jafnan eiga
við er brú skal taka til notkunar:
Nú er móðan ekki einvöld lengur,
einvald hennar binda traustar spengur.
Hátt á bökkum bröttum,
bygðir eru og trygðir
synir stáls og steina.
sterkir mjög að verki.
Standa’ á bergi studdir magni og prýði
strengja sér á herðum ramma smiði.
tengja sveit við sveit þótt elfan undir
óíær brjótist fram um kletta
og grundir.
ölfusárbrúin, fyrsta stórbrúin,
var, í hlutfalli við getu og afköst
þá og nú, miklu meira þrekvirki
en nokkur önnur brúargerð síðar.
Þess vegna er Ijóminn yfir henni
mestur, og líka vegna hins með
hve miklum ágætum var unnið að
forstöðu fyrir framkvæmdinni.
Svo lengi sem brýr verða smíðað-
ar á Islandi mun þjóðin geyma
í þakklátri minningu nafn brúar-
smiðsins, bóndans norðan úr
Fnjóskadal, sem hafði til þess
stórhuga, bjartsýni og fómfýsi,
að takast á hendur forstöðu fyrir
smíði ölfusárbrúarinnar, er aðrir
vom frá gengnir. Einn er hann í
hópnum hinna góðu sona á öldinni
sem leið, sem leystu ættjörðina úr
álögum.
Magnús Stephensen vígði ölfus-
árbrúna 8. sept. 1891. I lok vígslu-
ræðunnar minti hann á goðsögn-
ina fornu um hringinn Draupni,
þann er hafði þá náttúru að ní-
undu hverja nótt drupu af honum
8 gullhringar jafnhöfgir. — Hann
bar fram þá ósk að sama náttúra
mætti fylgja hinni nýju brú: „að
af henni drjúpi, á skömmum tíma
viðlíka margar brýr jafngóðar yf-
ir þau vatnsföll landsins, er þesa
þarfnast mest“.
Fagurlega hefir þessi von lands-
höfðingjans gamla ræst. Hún hef-
ir ræst 1 miklu ríkari mæli en
nokkurn gmnaði, þeirra hundraða
sem á ræðuna hlýddu. Fjölmargir
hringar, mismunandi höfgir að
vísu, hafa af fyrstu stórbrúnni
dropið, og hafa komið niður víðs-
vegar um okkar elfaríka land, en
allii- hafa þeir flutt með sjer
hagsæld og blessun 1 ríkum mæli.
— Ekkert þeirra fljóta er nú
óbrúað, þeirra sem Magnús
Stephensen hafði í huga er hann
nefndi „þau vatnsföll landsins,
sem þess þarfnast mest“ að verða
brúuð — það ei jeg viss um. Við
vígslu ölfusárbrúarinnar hefir
áreiðanlega engan dreymt um að
brúaöldin yrði svo mikil, á skömm-
um tíma, sem raun er á orðin —
jafnvel ekki hina allra bjartsýn-
ustu.
Okkur er holt að halda þessu
á lofti 0g nema af því. Við bú-
um 1 svo góðu landi og á svo far-
sælum framfaratímum að veru-
leikinn verður á fjölmörgum svið-
um jafnvel enn glæsilegri en von-
ir hinna bjartsýnustu gera ráð
fyrir.
Svona var það undanfarin 37
ár. Við skulum trúa því að svo
verði það og næsta mannsaldur-
inn að framtíð og framfarir
landsins verði jafnvel enn glæsi-
legri okkar björtustu vonum.
En því aðeins hafa svo margir
höfgir gullhringar dropið í skauf
okkar lands hin síðari árin, að
einnig á öðru sviði hafa breyt-
ingamar orðið miklar.
Saga brúagerðanna á íslandi er
einhver augljósasti votturinn um
vaxandi trú þjóðarinnar á landið
sitt og á sinn eigin mátt og meg-
in. Sigramir sem þjóðin hefir
unnið yfir hinum áður óbeisluðu
fljótum og Þrándum í Götu veg-
farendanna, hafa um leið verið
sigrar „yfir fátækt og erfiðleik-
um, en sjerstaklega sigrar yfir
ýmsum óheillavænlegum og rót-
grónum hleypidómum um van-
mátt, örbirgð og uppblástur þessa
lands. Hver sigur í líka átt sýnir,
að landið getur gróið upp, er að
gróa upp, mun gróa upp og skal
gróa upp“ — eins og sagt vac
við vígslu Þjórsárbrúarinnar
fjórum áram síðar en ölfusár-
brúin var vígð.
Sjerhver ný brú er talandi
vottur um aukið traust á landið,
og vissulega fer það saman, að
aldrei fyr hefir verið reist eins
mikið af brúm á íslandi og hin
síðustu árin, og að aldrei fyr, á
hinum síðari öldum a. m. k., hef-
ir þjóðin í eins ríkum mæli trú-
að á landið og litið með eins
björtum augum á framtíðina.
Og það er miklu mest um það
vert.
Og því erum við öll hress i
huga í dag og með óblandinni á-
nægju tökum við til notkunar
hina nýju Hvítárbrú — eina af
hinum torveldustu brúm til fram-
kvæmda, sem reist hefir verið
hér á landi, og jafnframt eina
hina fegurstu.
Eg ætla að leyfa mér að lesa
upp frásögn vegamálastjóra um
aðdraganda brúarsmíðisins og
lýsing á brúnni:
„Lögferja hefir verið hér á
Hvítá að minsta kosti í 62 ár og
er reglugjörð um hana frá 9.
jan. 1866.
Fyrst var mælt fyrir brúar-
stæði hér 1910. Þá var hér sýslu-
vegur og var svo þar til vegurinn
var gerður að þjóðvegi með nýju
vegalögunum frá 1924. Brúarmáli
þessu var lítt hreyft þar til ítar-
legar mælingar og rannsóknir
fóru fram 1922 og síðar. 1927 var
byrjað á vegagerðinni utan í
hamrinum norðan brúarinnar og
jafnframt lítilsháttar á öðrum
undirbúningi undir brúargerðina.
Þá voru og gerðar ítarlegar rann-
sóknir til þess að komast að raun
um með hvaða gerð brúin yrði
ódýrust og heppilegust. Kom þá
sérstaklega til greina: járnhengi-
brú milli landa, jámbrú á stöph
í miðri á og í þriðja lagi bogabrú
úr jámbentri steypu. Niðurstaða
þessara rannsókna varð sú, að
bogabrúin var talin ódýrust og
heppilegust, auk þess sem hún
hefir þann mikla kost, að kostn-
aður við viðhald hennar er sára
lítill.
Lengd allrar brúarinnar er 118,
2 m. Aðeins 3 brýr hér á landi
eru lengri, Lagarfljótsbrú 300 m.,
Jökulsárbrú á Sólheimasandi 220
m. og brúin á Héraðsvötn á
Grundarstokk 132 metrar. Hvor
boginn er 51 m. á milli stöpla.
Þykt boga við stöpla er 1,8 m.,
en um miðju 40 cm. Vídd milli
handriða er 2,75 m. Lengd mið-
stöpuls að neðan er 11,1 m. og
breidd 6,5 m. Venjulegt vatns-
dýpi við miðstöpul er rúmir 3 m.
og er stöpullinn grafinn 5,5 m.
niður fyrir botn og stendur hann
þar á þéttu sand- og malarlagi.
Utan um stöpulinn allan er járn-
veggur, sem rekinn er 1,5 m. nið-
ur fyrir stöpul. Hæð stöpulsins
er tæpir 13 m., en hæð frá brúar-
gólfi um miðja brúna, þar sem
það er hæst, niður að botni mið-
stöpuls, er 18,6 m., en niður að
vatnsborði er hæðin tæpir 10 m..
Allur miðstöpullinn er að þyngd
tæpar 1500 smálestir. Mestur
þungi á undirstöður stöpuls er
3,6 kg. á fersm.
I miðstöpulinn allan fóru 2126
sekkir af sementi, en í alla brúna
3850 sekkir og er öll steypan um
1100 teningsmetrar. Styrktarjám
í steypu er samtals 22000 kg.
Verður öll brúin þannig að þyngd
nálægt 2500 smálestir. Báðir land-
stöplar standa á fastri klöpp.
Burðarþol brúarinnar er miðað
við, að hún beri mannþröng 400
kg. á hvem ferm. brúargólfs og
flutningavagn 6000 kg. þungan,
en þó ekki svo þungan vagn jafn-
framt fylstu mannþröng.
Vinna að brúargerðinni hófst
hér efra 12. apríl í vor og hefir
þannig staðið í 29 vikur. Að verk-
inu hafa unnið að jafnaði 20—25
manns. Samtals hafa verið unnin
að sjáifri brúargerðinni hátt á 7.
þúsund dagsverk.
Brúin kostar fullgerð nálægt
165 þús. kr. og vegurinn utan ?
hamrinum norðan brúar ásamt
fyllingunni sunnan brúar kostar
um 23. þús. kr. Kostar þannig alt
mannvirkið tæp 190 þús. kr. og
er það sem næst sama upphæð
og áætlað var“.
Þannig er þá þetta fagra og
traustlega mannvirki fullbúið til
notkunar. Eftir nokkra áratugi,
þegar við erum komin undir
græna torfu, verður það metið
hversu mikla þýðingu brúin hafi
haft fyrir bygðina. Þá verður
þessa dags minst og eg trúi þvi
að þá verði ávextir brúarinnar
ekki metnir á neina smávog.
Og þegar nú loks er svo mynd-
arlega bætt úr samgönguþörfinni
hér, þykir mér vel við eiga að
minna á hve langt er síðan byrj-
að vai- á því að reyna að bæta
samgöngumar hér um slóðir. Um
það ber vitni eitt hið allra elsta
skjal sem til er um sögu bygðar-
innai' og sögu landsins, svohljóð-
andi:
„Tanni og Hallfríður þau lögðu
helming Bakka lands til sælubús
þess sem þar er, að ráði Gissur-
ar biskups, og að lofi erfingja.
Þar fylgja kýr tíu og 6 tigir áa
og bátur nýr. Tanna forráð skal
á stað þeim meðan hann lifir,
en þá biskups þess er í Skálaholti
er. En sá maður er þar býr skal
ala menn alla þá er hann hyggur
til góðs að alnir sé“.
Jón Sigurðsson telur það vafa-
laust að hér sé átt við Gissur
biskup Isleifsson, svo að skjal
þetta sé frá ca. 1100, eða meir en
800 ára gamalt og fjalli um jörð-
ina Ferjubakka í Mýrasýslu —
suttu neðar við Hvítá en brúin
er nú. — Sælubúið er sett þar
sem umferðin var svo mikil, gist-
ingar og matgjafastaður fyrir
alla þá sem til „góðs er að alnir
sé“ og báturinn er að sjálfsögðu
ferjubátur á Hvítá. — Svo löng
er sagan, sem skjallega márekja,
um baráttuna fyrir samgöngu-
bótunum hér um slóðir.
Nú höfum við í dag unnið full-
an sigur í þeirri baráttu. — Og
um leið og við minnumst sæmdar-
iijónanna, Tanna og Hallfríðar,
sem hófu samgöngubæturnar hér
við Hvítá, að því er við getum
rök að leitt, skulum við óska, að
með hinni fullkomnu samgöngu-
bót blómgist hér um bygðina
ekki aðeins eitt heldur fjölmörg
sælubú, þar sem góðir menn
verða alnir svo lengi sem þetta
land er ofan sjávar.
Eg vil svo, að lokum, í nafni
þjóðarinnar, færa þeim öllum
þakkir, sem á einn og annan hátt
hafa unnið að þessu mikla, fagra
0g þarfa mannvirki. Nefni eg þar
fyrst til yfinnann verksins, Geir
Zoéga vegamálastjóra, verkstjóra
og verkamenn. Að svo miklu sem
við fáum séð og um dæmt, er
framkvæmd verksins til hin3
fylsta sóma.
Tökum einhuga undir þá bæn
til Guðs vors lands, að til bless-
unar og farsældar verði brúin
nýja fyrii' alda og óborna. Mætti
sú verða reynslan að jafnvel í
enn ríkari mæli en við getum gert
ráð fyrir verði ávextir brúar-
gerðarinnar bygðinni til heilla.
Haltu Drottinn vemdarhendi yfir
þessu mannvirki og blessaðu sér-
hvert gott verk sem unnið er á
fósturlandi okkar.
Að svo mæltu lýsi eg því yfir,
að hin nýja Hvítárbrú er frjáls
til umferðar og ahnennra nota.
----0-----
„Alheimsbölið“
nefnist kvikmynd, sem Nýja bio
sýnir um þessar mundir. Er hún
fræðslumynd um kynsjúkdóma,
útbreiðsluhætti þeirra og afleið-
ingar. Er þar tekið á þessu mikla
vandamáli mannanna með vísinda-
legri nákvæmni og djarfmannlegri
hreinskilni. I raun réttri þyrfti
hver maður, sem kominn er til
vits og ára, að sjá þessa mynd,
því hún mun auka fólki vit og var-
kárni, þar sem hvorstveggja er
mikil þörf.
Utan úr heimi.
Bresk-franski flotasamningurinn.
Fyrir nokkru síðan tóku Frakk-
ar fastan í Parísarborg fréttarit-
ara Hearstblaðanna í Bandaríkj-
unum, Horan að nafni og vísaði
stjómin honum úr landi. Varð af
þessu allmikill úlfaþytur í blöð-
um Bandaríkjamanna. Við nánari
athugun frestaði franska stjóm-
in framkvæmd brottvísunarinnar.
En þá var Horan stokkixm úr andi
og til Belgíu.
Orsök þessa atburðar var sú, að
Horan hafði sent Hearst-blöðun-
um í Ameríku upplýsingar um
nýjan flotasamning, sem Bretar
og Fi-akkar höfðu fyrir nokkru
gert með sér og haldið leyndum.
Hafði blaðamanninum tekist, að
fá aðgang að þessum samningum
og birt árangurinn af eftirgrensl-
an sinni.
Út af þessu hefir risið mikið
umtal í blöðum beggja megin
hafsins og hafa stjómir Breta og
Frakka sætt miklum ákúrum fyrir
leynimakk þetta, sem þykir
koma í bág við hinar opinberu
tilraunir þjóðanna að draga úr
vígbúnaði á sjó og landi og
finna leiðir, til þess að útkljá
á friðsamlegan hátt ágrein-
ingsmálin, þjóða á milli. Hafa
stjórnimar séð þann kost vænst-
an, að birta samninginn og láta
nú í veðri vaka, að eigi hafi ver-
ið til þess ætlast, að yfir honum
hvíldi nein leynd.
í sarrmingi þessum koma Bret-
ar og Frakkar sér saman um viss
ákvæði í flotamálunum. Skulu
Bretar hafa leyfi til að byggja
eins mörg lítil og hraðskreið her-
skip eins og þeim sýnist, en
Frakkar aftur á móti neðansjávar-
báta jafnmarga og þeim þóknast.
Árið 1921 héldu stórveldin fund
með sér í Washington í Banda-
ríkjunum og gerðu samning með
sér um hversu marga vígdreka og
bryndreka hvert þeirra mætti láta
byggja. Var þar ákveðið að Bret-
ar og Bandarík j amenn mættu
hafa jafnmörg stór herskip víg-
búin. En um minni skipin fekst
ekkert samkomulag. Og síðastlið-
ið ár kvaddi Cooligde forseti stói>
veldin á fund í Genf, til þess að
ræða um minni skipin. En ekki
bar sú ráðstefna neinn árangur.
Nú þykir til þess horfa í þess-
um málum að Bandaríkjamenn séu
þvi mjög mótfallnir, að Bretar
geti óheftir ráðið um það, hversu
mörg smáherskip þeir byggja.
Bretar munu aftur á móti telja
sig mestu skifta, ef til ófriðar
drægi milli stórveldanna um yfir-
ráðin á höfunum, að eiga margt
hraðskreiðra léttiskipa í hemaði,
til þess að vama því að landið
verði einangrað og þjóðin svelt
inni. Slík skip myndu eigi fá unn-
ið Bandaríkjamönnum neinn geig,
því að þeir geta aldrei orðið
sveltir í hernaði, jafnvel þó sigl-
ingar yrðu bannaðar. En þau
myndu verða öflug tæki til vam-
ar því, að Bandaríkjamenn gætu
í heraaði ráðið niðurlögum Breta.
Hafa þessir samningar Breta og
Frakka orðið til þess að ýta undir
flotaaukningu Bandaríkjamanna.
Undirskrift Kelloggs-sáttmálans
annarsvegar og þessar megnu við-
sjár bregða dapurlegum blæ yfir
málefni heimsfriðarins. Sýnir
hvorttveggja, að þó opinn ótti við
skelfingar etyrjaldanna knýi þjóð-