Tíminn - 17.11.1928, Síða 2

200
TlMINN
Framsóknarfélag Reykjavíkur
iieldur fund mánudaginn 19. þ. m. klukkan 8VS eftir hádegi í Sam-
bandshúsinu.
Jónas Jónsson ráðherra flytur erindi.
Stjórnin
Verkfærakaupasjóður.
Samkvæmt 12.—16. gr. laga nr. 40, 7. maí 1928 um breyting
á jarðræktarlögunum verður bændum, einstökum eða fleirum í
félagi, eða búnaðarfélögum, veittur styrkur til verkfærakaupa úr
Verkfærakaupasjóði, eftir því sem fé sjóðsins hrekkur til.
Einstakir bændur, eða fleiri í félagi, geta fengið styrk úr
sjóðnum til þess að kaupa hestaverkfæri til jarðræktar, enda
leggi þeir fram jafnmikið fé og nemur framlagi sjóðsins, en eng-
inn einn bóndi getur fengið meira framlag úr sjóðnum en 300
krónur.
Umsókn um styrk úr sjóðnurn sé stíluð til Búnaðarfélags
Islands, en sendist stjóm þess búnaðarfélags sem hlutaðeigandi er
félagi í. Stjórn Búnaðarfélagsins sendir því næst umsóknimai- til
Búnaðarfélags íslands og sér um greiðslu andvirðis.
Verði fé fyrir hendi í Verkfærakaupasjóði, eftir að fullnægt
hefir verið þeim umsóknum um styrk, sem nú hafa verið nefnd-
ar, geta búnaðarfélög notið sömu kjara og einstakir bændur um
helmings styrk úr sjóðnum, til þess að kaupa hestaverkfæri til
j arðræktar.
Verði fé fyrir hendi í Verkfærakaupasjóði eftir að fullnægt
hefir verið áður umgetnum umsóknum geta búnaðarfélög fengið
styrk til kaupa á jarðræktarvélum, er nemi alt að fjórðungi and-
virðis vélanna.
Umsóknir skulu komnar til Búnaðarfélags íslands fyrir lok
febrúarmánaðar 1929. Búnaðarfélag Islands sér um útvegun verk-
færanna og véla og ákveður af hvaða gerð skuli vera.
Atvinnu- og samgöngumálaráðuneytið, 15. nóv. 1928.
Þórhallsson
sigur, sem þegar væri unninn í
þessu máli, væri mikið fagnaðar-
efni fyrir sveitina, héruðin sunn-
an lands og landið alt. Kvaðst
hann hafa bent á nokkur vaxtar-
skilyrði, en aðeins á fá. Hér væri
um að ræða einskonar nýtt land-
nám, þar sem landið lægi fram-
undan frjótt og fagurt. En þeir,
sem upp yxu eftir okkar dag,
myndu nema það að fullu, orka
nýjum vexti og finna ný skilyrði
fyrir gróðurinn í þjóðlífinu.
Guðjón Samúelsson húsameist-
ari tók næstur til máls og gerði
grein fyrir herbergj askipun í
skólanum samkvæmt teikningun-
um. Eru þær flestar birtar hér,
lesendum til glöggvunar. Eins og
menn sjá verða kenslustofumar |
fjórar og samstæðar eða aðeins :
greindar sundur með hreyfiþilj-
um. Rúmar hver stofa 35 nemend-
ur. En er þiljum verður slegið frá
rúmar allur salurinn 600 manns
í sætum og verður því einn af
stærstu fyrirlestrasölum landsins.
— í kjallara verður borðstofa,
eldhús, íbúðir starfsfólks o. fl.
Heimavistir verða handa 84 nem-
endum og íbúðir handa skólastjóra
og tveimur kennurum. Sundlaug
verður í kjallaranum undir
kenslusalnum fjarst til vinstri
handar við innganginn. Eru mið-
burstir skólans tvær og fyraefnd-
ur sundlaugarkjallari þegar full-
gert.
Húsameistari benti á, hversu
sérkennilegt það væri fyrir hús
þetta, að í því væri enginn reyk-
háfur, enda ekkert eldstæði í hús-
inu. Síðan lýsti hann hversu hver-
irnir eru notaðir til upphitunar,
suðu og hverskonar. nota. Mið-
stöðvar hituninni er komið þann-
ig fyrir að í stað miðstöðvarket-
ils í kjallara er miðstöðvarketill
í hver niðri á vatnsbakkanum.
Verður hin sama hringrás vatns-
ins í miðstöðinni eins og 1 öðrum
miðstöðvum og í henni er ekki
vatn úr hverunum heldur venju-
legt lindarvatn. Gufuleiðslan er
með þeim hætti gerð, að járnkassa
PólÉk lerlasiii
um V.-Skaftafells-
og Rangárvallasýslur.
Veðrabrigði.
Fáar staðhæfingar hafa for-
sprökkum íhaldsmanna verið
munntamari er ásakanir í garð
Framsóknar um fjandskap gegn
bæjunum, sérstaklega Reykjavík.
En er á fundi kom í sveitum aust-
ur, urðu kynleg veðrabrigði úr
þeirri átt. Þar deildu Ihaldsmenn
á ríkisstjórnina fyrir of mikið
dekur við Reykjavík en litla um-
hyggju fyrir samgöngubótum í
sveitum. Gerðu þeir, einkum Jón
Þorláksson, endurteknar tilraunir,
að setja vissan flokk mála í sam-
band við afgreiðslu síðustu fjár-
laga þessu til sönnunar. Áður var
sýnt, að vegna tollalækkunar fyrri
þinga var ekki unt, vegna lög-
boðnu gjaldanna, að áætla hærri
upphæð til verklegra framkvæmda,
fyrr en séð varð, hverjar yrðu
undirtektir þingsins í tekjuauka-
málum. Ihaldsmennimir í fjár-
veitinganefnd Nd., Jón Sigurðsson
og Pétur Ottesen kröfðust skil-
yrðislausrar hækkunar fjárveit-
inga til verklegra framkvæmda,
þó af hlytist nokkur halli á f jár-
lögunum! — Kvartaði Jón Þorl.
sárlega yfir ákúrum þeim, sem
þeir J. Sig. og P. Ottesen hefðu
hlotið fyrir slíka fjármálatillögu!
En mál þau er íhaldsmenn höfðu
þannig á oddinum, settu í sam-
band við afgreiðslu fjárlaganna og
er hvolft á einn hverinn og guf-
an síðan leidd úr kassanum heim
í skólann. Verður orkan hæfileg
með þeim hætti. Er þessi umbún-
aður nýr hér á landi og afaródýr.
Hefir Benedikt Gröndal verkfræð-
ingur séð um oð ráðið gerð allri á
vatns og hitaleiðslum í skólanum.
Loks gerði húsameistari grein
fyrir þeim viðbótarbyggingum er
hann kvað reistar myndu verða í
sambandi við skólann. Væru þæi
leikfimishús, vermihús, vinnuskáli
o. fl. Kvað hann eina af náms-
greinum skólans eiga að verða
steinsteypu og hleðsla úr stein-
um. Myndu nemendurnir verða
sjálfir látnir vinna að nefndum
viðbótarbyggingum skólans.
Guðm. Björnson landlæknir tal-
aði næstur. Kvað hann, að í sam-
bandi við val læknisbústaðar í
Árnessýslu, hefði fyrir nokkrum
árum komið til sinna álita, hvar
hentast myndi að setja niður
skóla á Suðurlandi og hefði hann
álitið að tveir staðir væru bestir:
Laugarvatn og Reykir í Ölfusi.
Talaði landlæknir síðan um stofn-
un skólans og hin frábæru skil-
yrði hans frá sjónarmiði heil-
brigðisfræðinnar og þjóðarþrosk-
ans. Sýndi hann fram á að líkams-
mentunin væri mjög vanrækt í
sambandi við hina almennu menta-
viðleitni þjóðarinnar. Þó væri hún
eigi síður mikilsverð en andleg
mentun. Kvaðst sjá gleðilegan
vott þess að unga fólkið í landinu
væri að vakna til skilnings á
þessu stórmerka atriði uppeldis-
málanna.
Landlæknirinn kvað forfeðuv
okkar hafa átt stórum betri heim-
heimili en nú væri alment álitið.
Húsakynni þeirra hefðu verið
hlýrri en síðar hefði orðið og nú
tíðkaðist víða í sveitum. Þeir
hefðu haft baðstofur, sem síðan
hefðu lagst niður hér eins og ann-
arsstaðar á Norðurlöndum nema í
Finnlandi. Þar tíðkuðust þær enn
í dag og væru nú að ryðja sér til
rúms á nýjan leik. Kvað hann
húsameistara hafa loiað sér því,
virtu Framsókn til Reykjavíkur-
dekurs voru
Sundhöllin,
Fangaliús og vinnuhæli og
Skrifstofubygging í Rvík.
Höfuðrök í sundhallarmálinu
eru þessi: Skilningur á gildi lík-
amsþrifnaðar og viðleitni í þá átt
fer vaxandi um heim allan. —
Engin þjóð stendur íslendingum
framar að vígi um að hagnýta
sér náttúrugæðin til þrifnaðar. —
í Reykjavík býr nú fast að ein-
um fjórða hluta allra landsmanna,
mesti fjöldi af ungu fólki víðsveg-
ar 'áð hefir þar vetrardvöl og þar
gengur mestur þorri nemenda í
skóla landsins. Sundhallarbygging
er því heilbrigðis- og uppeldisráð-
stöfun ekki einungis fyrir Reykja-
vík heldur og fyrir landið alt. I
Reykjavík búa flestir opinberir
starfsmenn þjóðarinnar við mikl-
ar kyrsetur og óhollustu borgalífs-
ins og slitna og hrörna fyrir aldur
fram. Sundhallarbygging er því
einum þræði þjóðhagsleg ráð-
stöfun á sama hátt og hverskon-
ar heilbrigðisráðstafanir og vam-
ir gegn sóttum og hrörnun. .
Alkunnugt er, og ekkert þrætu-
mál, að hegningarhúsið í Rvík er
fyrir löngu orðið ófullnægjandi og
eigi unt að halda þar uppi refs-
ingum að hætti siðaðra þjóða.
Eru þess mörg dæmi að brotlegir
menn hafa orðið að bíða langtím-
um saman, til þess að fá komist
að í fangahúsi landsins! — I ann-
an stað er það kunnugt, að með
stóriðjuháttum og vexti bæjanna
hér á landi hefir fjölgað slæpingj-
um og óreiðumönnum, sem á eng-
að í Laugarvatnsskóla skyldi
koma baðstofa. Væru og hvera-
gufuböð allra baða hollust. —
„Þegar skógana þraut“, sagði
| landlæknir, „og eldurinn sloknaði,
rann upp öld kuldans í heimkynn-
um landsmanna, öld óþrifnaðarins
og öld drepsóttanna". Nú væru ný
aldalivörf í vændum, er inn í heil-
brigðis- og uppeldisreglur þjóðar-
innar yrðu sett öll boðorð þrifn-
aðarins, líkamsþrifnaðar, heimilis-
þrifnaðar, þrifnaðar úti og inni.
Heimavistarskólar í sveitum búnir
þeim skilyrðum fyrir íþróttir og
líkamsmentir sem Laugarvatns-
skóli væru bestu uppeldisstofnan-
ir, sem á yrði kosið. „Og við get-
um ekki gert neitt betra fyrir
næstu kynslóðir, en að reisa næga
skóla og gera þá alla að fyrir-
myndarheimilum“. Eigi kvað land-
læknir að neitt skólasetur mundi
j betra vera á íslandi en Laugar-
i vatn. Kvaðst gleðjast af að vera
; hér viðstaddur og sjá upphaf
| þeirrar stofnunar, sem ætti að
verða einn arinn menningarfram-
fara í sveitum og héruðum lands-
ins.
Ásgeir Ásgeirsson fræðslumála-
stjóri talaði um skólann frá upp-
eldislegu sjónaimiði. Kvað hann
stofnun hans merkisatburð í sögu
skólanna og sögu landsins. 'Eins og
aðrir slíkir skólar ætti hann að
verða vígi gegn auðn og falli
sveitanna. Kvað hann meginþýð-
ingu skólanna vera fólgna í upp-
eídisáhrifum af 2—3 ára samvist-
um og félagslífi unglinganna og
iðkun náms og íþrótta. Slíkir skól-
ar yrðu aldrei vísindastofnanir
heldur fremur vakningarskólar,
sem kendu nemendunum sjálfs-
nám, undirhyggju þroska æsku-
manna og skiluðu þeim með opn-
um og viðkvæmum huga, sem síð-
an héldi áfram að starfa og auðg-
ast. — Sama máli kvað hann
gegna um íþróttir,að þó þær væru
iðkaðar einkum til líkamsbóta
væru þær og andlega og siðferðis-
lega þroskandi, því þær skerptu
athyglina, hvettu til andlegra við-
bragða og efldu drengskap, prúð-
mensku og félagsþroska. I því
sambandi mintist fræðslumála-
stjóri á Oxford í Englandi, er
hann kvað frægasta háskólabæ í
heimi. Frægð bæjarins væri ekki
einungis og jafnvel ekki sérstak-
lega reist á hinum andlegu
an hátt rækja borgaralegar skyld-
ur sínar. Er altítt að beita vinnu-
þvingun gegn þjóðskemdaáhrifum
slíkra óskilamanna. — Vinnuhæl-
ið á Eyrarbakka er risið af al-
niennri þjóðfélagsnauðsyn að bæta
úr skorti viðunandi fangahúss og
öðrum þræði af nauðsyn á að
skapa viðeigandi heimili fyrir
óreiðumenn.
-Mjög margar af skrifstofum
landsins eru á víð og dreif í hús-
um einstakra manna í Reykjavík.
Þetta er óviðunandi á tvennan
hátt. 1 fyrsta lagi er það altítt að
embættismennirnir leggi landinu
til húsnæði sjálfir, skamti sér leig-
una sjálfir og skeri ekki við negl-
ur sér. Hefir ríkið orðið að
greiða í húsaleigu fyrir þessar
dreifðu skrifstofur upphæð er
nema myndi fullri leigu af húsi
er kostaði alt að milljón króna. —
I öðru lagi verða vinnubrögð öll
og samstarf milli ýmsra deilda í
rekstri ríkisins stórum svifaseinm
og kostnaðarmeiri í dreifðum og
óhentugum húsakynnum.-- Bygg-
ing yfir opinberar skrifstofur
landsins í Reykjavík er því mikil
nauðsyn, er miðar til verksparn-
aðar og sérstaklega til fjárspam-
aðar.
Af framangreindum rökum
verður ljóst, að öll þessi mál
varða þjóðina alla og að órétt-
mætt er að setja tvö hin síðast-
töldu í samband við afgreiðslu
síðustu fjárlaga með því, að bygg-
ingar, sem reistar verða til langr-
ar frambúðar, verða jafnan reist-
ar fyrir lánsfé, en ekki settar á
fjárlög eins árs. Af sérstökum
mentum, námshöllunum og
mentabúrum borgarinnar, heldur
á fornum og frægum íþrótta-
drengskap, þar sem árlega kæmu
saman 3000 ungir menn, sem
vildu heldur bíða ósigur í leik en
að vinna sigur með rangindum.
— Þá kvað fræðslumálastjórinn, '
að slíkir heimavistarskólar í sveit
hefðu skilyrði til þess að komast
allnærri hinu forna, gríska menn-
ingaruppeldi við félagslíf og
íþróttir. Og eitt af verkefnum
þessara skóla væri að skapa holla
siði og erfðavenjur. Væri því*
hlutverk þeirra er hefðu með
höndum byrjunarstarf skólans
allmikilsvert, er ætla mætti að
með því yrði lagður grundvöllur-
inn að framtíðarstarfi og þroska
skólans. Óskaði hann síðan skól-
anum mikils gengis og blessunar
og að orðstýr hans og gagnsemi
yrði sem mest, svo að stofnun
hans yrði jafnan talinn merkis-
atburður í sögu þjóðarinnar.
Nú verður, því miður, vegna
rúmleysis að fara fijótt yfir sögu.
Guðm. Finnbogason prófessor
ástæðum og vegna ráðstafana rík-
isstjórnarinnar mun vinnuhælið á
Eyrarbakka verða ódýrari stofn-
un í upphafi, en áður eru dæmi
til um ríkisstofnanir.
Skifting
Gullbringu- og Kjósarsýslu.
ihaldsmenn lögðu sig mjög í
framkróka um að sýna bændum
fram á, að með skiftingu Gull-
bringu- og Kjósarsýslu í tvö kjör-
dæmi liefði Framsóknarflokkurinn
gengið á rétt sveitanna og feng-
ið Hafnarfirði annan af þing-
mönnum bændakjördæmis. Rök
Framsóiknarmanna eru þessi:
Hafnarfjörður eru einn af stærstu
kaupstöðum landsins og er því
sanngjamt, að hann fái sérstakan
þingmann eins og kaupstaðirnir
hafa nú því nær allir. — Gull-
bringu- og Kjósarsýsla sendir
ekki bændafulltrúa á þing um
þessar mundir, heldur fulltrúa
auðborgara og útgerðarmanna í
Reykjavík. Er því ekkert frá
bændum tekið, þó orðið sé við
réttmætum kröfum Hafnfirðinga.
— Með því að skilja kaupstaðinn
Hafnarfjörð frá hinum öðrum
hlutum kjördæmisins, er meiri
von en áður um, að bændur í
Gullbringu- og Kjósarsýslu fái
ráðið kosningu á fulltrúa sínum.
Gengismálið.
íhaldsmenn gerðu hróp mikið
að núverandi stjóm út af gengis-
máiinu. Töldu þeir það til brigða
og óheilinda, er núverandi for-
sætisráðherra hefði á fyrri þing-
um sótt fast verðfesting íslenskr-
flutti mjög snjalla ræðu og
skemtilega. Kvað hann margt
hafa vei'ið sagt vel og réttilega
um kosti Laugarvatns sem skóla-
seturs. En um eitt hefði ekki
verið talað og það væri silungur-
inn í vatninu. Þó væri hér í vötn-
unum sú tegund silungs, er ekki
ætti sinn líka annarsstaðar, eins
og ljóst væri af sögu Sighvats
skálds Þórðarsonar. En Sighvat-
ur skáld var unglingur á fóstri
að Apavatni. Þótti hann heldur
þroskalítill í æsku. Bar svo til
eitt sinn, að hann var að silungs-
veiði á Apavatni ásamt Aust-
manni nokkrum, er þar var á
vist. Sáu þeir þá og fengu veidd-
an mikinn fisk og fagi’an. En
er heim kom og fiskurinn var
soðinn, hvatti Austmaðurinn, sem
vai' „vitur maður og dæmafróð-
ur“ Sighvat til þess að eta haus
fiskjarins „og kvað þar vit
hvers kvikindis“. Fylgdi Sighvat-
ur ráði hans og kvað þá þegar
vísu. Dr. Guðm. kvað það vera
áiit sitt, eins og Austmannsins,
að silungsát myndi vera vænlegt
ar krónu, en léti nú ekki, og eigi
lieldur aðrir í flokknum, á sér
bæra í því máli. — Ásg. Ásgeirs-
son hnekti þessum ásökunum
rækilega, enda eru rök Framsókn-
ar ljós og ótvíræð: Meðan Fram-
sókn var í minni hluta, gerði hún
tilraun að varna með lagasetningu
l'rekari óhöppum en orðin voru í
fjármálastjórn Jóns Þorlákssonar.
En er þjóðin hafði mannaskifti
í æðstu stjóra landsins, hlaut nú-
verandi stjórn vald yfir gengis-
máiinu. Er því ekki þörf laga-
setningar til varaar gengissveifl-
um. — Mun stjórnin og flokkur
hennar síðar ná fyrirhuguðu
marki með einföldum myntlögum,
þegar alment verðlag í landinu
hefir náð jafnvægi í samræmi við
núverandi verðgildi krónunnar.
Atvinnurekstrarlánin.
Jón Þorláksson talaði í auð-
heyrilegum píslarvættistón um
atvinnurekstrarlánin svonefndu.
Mun hann telja að á sér og Birni
Kristjánssyni sannist að „laun
heimsins séu vanþakklæti". Til-
lögur þeirra voru í stuttu máli
þessar: Landsbanki íslands taki 5
milljóna kr. lán er fyrir milli-
göngu útibúa og sparisjóða sé
varið, til þess að lána sérstökum
samábyrgðarfélögum bænda (láns-
félögum) búrekstrarlán. Skulu
bændur endurgreiða lánin að fullu
fyrir 15. des. ár hvert. Verði van-
skil af hálfu félags, skal það svift
rétti til lánanna næstu ár eða
lengur. Bændur í hverju félagi,
sem aldrei nái út yfir einn hrepp,
ábyrgist einn fyrir alla og allir