Tíminn - 24.11.1928, Blaðsíða 1

©faíbfert
o$ aferei&sluma&ur Cimans er
Hannoeig þorsleinsöótlir,
Sáttibanósijúsinu, HeYfjaníf.
J2^fgrci5s(a
Cimans er í Sambanbsljúsinu.
©pin Öaglega 9—12 f. t).
Simi H96.
XH. Ar. |
Skattheimtan
1
Reykjavik
Á síðastliðnu vori skipaði fjár-
málaráðherrann, Magnús Krist-
jánsson, Héðinn Valdemarsson
alþm. í yfirskattanefnd Reykja-
víkur í stað Þórðar bankaritara
Sveinssonar, sem þá lét af starf-
inu. — Við mannaskiftin urðu og
umskifti á vinnubi’ögðum nefnd-
arinnar, sérstaklega að því leyti,
sem hún hóf „kritiska“ rannsókn
á framkvæmd laga um tekju- og
eignarskatt og á störfum niður-
jöfnunamefndar.
Eins og fyrr var greint, hefir
Héðinn Valdemarsson nýlega birt
í Alþ.bl. árangurinn af athugun-
um nefndarinnar. Birtist greinin
í blaðinu 23.—27. okt. síðastl.
Verður leitast við, að gefa hér
nokkurt yfirlit um helstu niður-
stöðuatriðin í ádeilu hans á skatt-
stjórann og niðurjöfnunai’nefnd
bæjarins. Er ádeilan aðallega í
þrennu lagi:
1. Að skattstjórinn hafi ámjög
vítaverðan hátt vanrækt eftirlit
með framtali gróðafélaga, hús-
eigenda og efnameiri borgara í
bænum og látið þá þannig mjög
sjálfráða um, að skapa sér, á ó-
beinan hátt, skattinn sjálfir.
2. Að niðurjöfnunamefndin
hafi beitt gerræðislegu handa-
hófi við niðurjöfnun útsvara
þannig, að leggja fyrst tiltölu-
lega of bá útsvör á almúga
manna og efnaminni borgara en
afganginn, og óhæfilega lítinn
hluta á auðborgara bæjarins.
3. Að niðurjöfnunamefnd hafi
á síðustu árum, án vitundar
gjaldþegna bæjarins, farið dýpra
í vasa þeiri’a, en hún hafði leyfi
til lögum samkvæmt. Hafi þann-
ig samtals 717 þús. krónur verið
teknar af bæjarbúum á síðast-
liðnum 6 árum og fénu varið til
ýmissa gjalda utan fjárhags-
áætlunar.
Um framtölin segir H. V. með-
al annars:
„þar hefir skattstjóri og skattstof-
an nokkuð strangt eftirlit með þeim
tekjum, sem menn afla sér í þjón-
ustu annara, — —. En aftur á móti
er eftirlitið með þeirri stétt manna,
sem mestar tekjurnar hafa, ýmis-
konar atvinurekendum og eigna-
mönnum sama sem ekkert, — — —.
Sérstaklega komast þó húseigendur
að góðri aðstöðu um skatta. þess
eru dæmi, að menn, sem eiga tví-
lyft hús og leigja aðra hæðina út
fyrir 3—500 kr. á mán., telji tekjur
af eigin íbúð í hinni hæðinni 75—
150 kr. á mánuði eða 3—5 þús. kr.
of lágt á ári og fá þannig raun-
vorulega um 3—5 þús. kr. frádrátt
af tekjum sínum til skatts. Eins
eru þess dæmi, að menn, sem búa
einir í stórhýsum, sem kosta 100—
150 þús. kr., reikni sér tekjur af
þessum höfuðstól einar 100—150 kr.
á mánuði eða 1%! Fá þeir með þessu
raunverulega 10—15 þús. kr. frádrátt
af skatttekjúm sínum“.
Ennfremur segir H. V. að hús-
eigendur telji sér til tekjufrá-
dráttar ríflegar upphæðir fyrir
aðgerðir, fyx-ningu og önnur
gjöld af þessum húsum, svo að
þegar alt komi til alls, virðist slík-
ar stóreignir vera hin þyngsta
byrði á eigendunum! „ISkatt-
stjórinn vii’ðist láta húseigendur
eina um það, hve miklar aðgerð-
ir þeir reikna sér árlega á hús-
eignum, án þess að heimta nán-
ari skilagrein". Telur H. V. að
Reykjavík, 24. nóvember 1928.
56. blað.
vegna slælegs eftirlits um fram-
tölin og vegna skilnings skatt-
stjóra á framkvæmd laganna,
verði hún mjög í vil auðboi’gur-
um bæjarins.
Samkv. lögum um útsvör ber
bæjai’stjórninni að semja áætlun
á hverju hausti um tekjur og
gjöld bæjayins og hefir hún
heimild til þess að jafna niður á
gjaldendur bæjai’ins aukaútsvari,
er svarar þeirri upphæð, er til
vantar, að tekjumar hrökkvi
fyrir útgjöldum, að viðbættum
5—10% fyi’ir vanheimtum út-
svaraima. Nú hefir því verið
haldið fram af andstæðingum I-
haldsmanna í bæjarstjórninni, að
niðurjöfnunarnefndin fylgdi ekki
fyi’ii’mælum laganna í þessu efni,'
heldur tæki fé af gjaldendunum
umfram það sem heimilt væi’i.
Og væri síðan féð notað til ým-
issa gjalda í þarfir bæjarins
utan fjáíhagsáætlunar. Um þetta
segir H. V.:
„þegar yfirskattanefnd, að þessu
gefná tilefni, spurðist nýlega íyi’ir
um það hjá skattstofunni og niður-
jöfnunarnefnd, livernig þessu væri
varið, kom það í ljós, að hvergi stóð
neinn stafur um það í bókum niður-
jöfnunarnefndar hversu miklu hefði
verið jafnað niður samtals. síðustu
árin og hvorki skattstofan né nefnd-
in þóttist geta gefið ábyggilegar upp-
lýsingar um það“.
Yfirskattanefndin varð því
sjálf að láta leggja saman út-
svör síðustu þriggja áxa. En nið-
urstaðan af þessari rannsókn var
sú, sem fyrr var getið, að niðui’-
jöfnunarnefndin .hefir á síðast-
liðnum 6 árnm tekið í heimildar-
leysi af gjaldendum bæjarins alt
að 120 þús. kr. til jafnaðar ár-
lega eða rúml. 717 þús. kr. sam-
tals.
Um starfsaðferðir niðurjöfn-
unaraefndai’ að öðru leyti segir
H. V.:
„Nefndin hýr sér til ákveðinn
mælikvarða, sem hún notar við nið-
urjöfnun útsvara á gjaldendur aðra
en hina svonefndu „stórlaxa“.
þegar svo lögð hafa verið útsvör
eftir þvílíkum mælikvarða á flest-
alla gjaldendurna, aðgætir nefndin
hve mikið hún yfirleitt vilji láta
sér nægja í útsvör það árið — þó
i auðsjáanlega ekki eftir því sem fjár-
hagsáætlun ákveður — og leggur
síðan eftirstöðvamar á „stórlaxana“.“
Síðan bendir H. V. á að afleið-
ingar þessara vinnubragða verði
þær, að meginþungi útsvaranna
hvíli á lágtekjum og miðlungs-
tekjum, en auðborgarar fá létt
útsvör, enda séu þess mörg dæmi,
að sterkefnaðir menn eins og
sumir togaraeigendur, hafi feng-
ið lægri útsvör en menn með
miðlungstekjur.
Um vinnubrögð niðurjöfnunar-
nefndar við álagningu útsvar-
anna, sem lögum samkvæmt eiga
að fara fram „eftir efnum og
ástæðum“, segir H. V.:
„En niðurjöfnunarnefndin gerir
sér lítið fyrir og tekur, með sárfá-
um og ómerkilegum undantekning-
um, ekkert tillit til efnahags manna
við niðurjöfnun útsvara. —- — Menn
sem liafa sömu tekjur, fá yfirleitt
sama útsvar, meðan mælikvarðinn
gildir*) (þ. e. a. s. ekki meðai „stór-
laxanná’), þótt sumir séu eigna-
lausir, aðrir skuldunum vafðir upp
vfir höfuð og enn aðrir, sem eru
stóreignamenn".
Meginniðurstöðurnai’ af þess-
um röksemdum H. V. einx þær,
*)þ. e. hlutfallið milli tekna og
útsvarsupphæðar, sem nefndin á-
kveður. R i t s t j.
að framkvæmd laga um tekju- og
eignarskatt og niðurjöfnun út-
svara hafa undir stjóm og meiri-
hluta valdi Ihaldsflokksins í
landsstjórn og bæjarstjórn mið-
að til þess að hlífa stóreigna-
mönnunum — máttarstoðum I-
haldsflokksins — við skattgjöld-
um bæði til ríkissjóðs og bæjar-
sjóðs. Hafi þetta haft þessar
t.venskonar afleiðingar:
Að svifta ríkissjóð skatttekjum
af stóreignum og stórtekjum
efnamanna.
Að hlífa efnamönnunum við
útsvörum í bæjarsjóð, en íþyngja
almúganum og efnaminni borg-
urum að sama skapi.
Ádeila þessi kemur sérstaklega
niður á skattstjóranum, Einari
Arnórssyni prófessoi’, sem er
jafnframt formaður niðui’jöfnun-
arnefndar. Hann hefir því tekið
til andsvara í blaðinu Vísi 4., 5.
og 6. nóv. síðastl. Grein hans
gengur nær eingöngu, til þess að
sýna fram á örðugleika við fram-
kvæmd tekjuskattslaganna 0g er
þar, að því er vii’ðist, ýmislegt
rétt athugað. En meginádeilun-
um, sem hér eru bii’tar, lætur
hann því nær ósvarað.
Skattstjói’inn verður að vísu
seldur undir þyngsta sök í þessu
máli. En þess ber að gæta, að á
hann má líta einungis sem eins-
konar framkvæmdastjóra þessa
sérstaka hluta í hinni margþættu
sérgæðinga-pólitík, sem í’ekin hef-
ir vex’ið á undanfömum árum
undir handleiðslu og forráðum I-
haldsflokksins.
-----o----
Bi’úarlandsfundúrinn.
Of lengi hefir úr hömlu dreg-
ist að minnast á fi’ásögn Mbl. af
Brúai’landsfundinum. Gekk frá-
sögnin öll til þess að lýsa vask-
legi’i framgöngu ólafs Thors og
hrakförum allra andstæðinga
hans. Var þess sérstaklega igetið,
að er Ó. Th. hefði verið búinn að
i'áða niðurlögum allra nema J. J.
ráðherra, þá hefði J. J. neytt fær-
is að ráðast á hann í því trausti
að Ólafur væri orðinn hæfilega
dasaður! — Satt er það, að Ólaf-
ur hætti sér einn í-æðumanna I-
haldsins á fundinn. En gaspur
hans og gáski vakti lítinn fögnuð
kjósenda hans, — „átti ekki við“,
eins og einn mjög skilríkur áheyr-
andi hans komst að orði. Sannleik-
urinn er sá, að ólafur naut sín
ekki á fundinum. Stóð þar einn
uppi og fekk ekki liðsinni Magnús-
ar á Blikastöðum eða neins ann-
ars. — J. J. gaf sér nokkum tíma
til þess að lýsa ónytjungshætti
Ólafs sem stjórnmálamanns og lé-
legum hæfileikum hans til þess
að leika „grínrullur“. — Má það
til marks hafa um auðnuleysi
Ólafs Thors á fundinum, að er
hann þóttist hafa gert hríð mikla
að dómsmálaráðherranum, fékk
hann ekkert lófaklapp fyrir ræð-
una. Aftur á móti fékk ráðherr-
ann dynjandi lófaklapp fyrir sína
svarræðu. Og þetta var í kjör-
dæmi Ólafs. — Margar getur eiux
leiddar að því hversvegna Ólafur
Thors stóð einn á hólminum í
kjördæmi sínu. Þykir hann mjög
hafa gengið fi’am fyrir skjöldu
og mai’gt benda til, að hann muni
ekki telja sér ofvaxið að gerast
foringi íhaldsflokksins en skjóta
Jóni Þorlákssyixi í aftari röð.
Utan úr heimi.
Fi*á Jugoslavíu.
Jugoslavía er eitt þeirraríkja,
sem stofnuð voru í ófriðarlokin.
Nokkur hluti hennar, Sei’bía, var
áður sjálfstætt xíki. En auk
Serbíu nær jugoslavneska ríkið
yfir héruðin við austurströnd
Adríahafsins. Hin gamla höfuð-
borg ISerbíu, Belgrad, er einnig
höfuðborg hins nýja ríkis. Þrír
kynþættir byggja landið: Serbar,
Kroatar og Slovenar. Allir eru
þeir Slavar að ætt, tala sama mál
og eru líkir að háttum oig menn-
ingu.
Eigi hefir þó hinu nýja ríki
farnast gæfusamlega það sem af
er. Veldur suudi’ung og héraða-
rígur. Serbar hneigjast til yfir-
ráða meir en góðu hófi gegnir.
Ui’ðu þeir hart úti í ófriðnum og
þykjast hafa goldið frelsi fi’ænda
sinna dýru verði. En íbúarnir í
öðrum héi’öðum landsins þoldu
eigi ráðríki Serba. Einkum varð
hinn svonefndi ki’oatiski bænda-
flokkur stjórninni í Belgrad þeg-
ar í stað öi’ðugur viðfangs.
En 20. júní síðastl. vor gerð-
ust í jugoslavneska þinginu at-
burðir er fimum sættu. Stjómin
hafði þá gex-t við Itali svonefnd-
an Nettuno-samning, er veitti
þeim mikil i’éttindi á ströndum
Adríahafsins. Vakti samningur
sá bitx-a andúð meðal Kroata.
Umræður voru venju fremur
harðar. Króatar fóru hamförum
gegn stjóminni. Meðal fylgis-
manna stjórnarinnar var þing-
maður frá Montenegro Punica
Racic að nafni. Undi hann eigi
hai’ðyrðum Kroatanna, þreif
skammbyssu og hleypti af nokkr-
um skotum í flokk þeixra. 2 menn
biðu þegar bana og foringi flokks-
ins Stefán Raditch lést nokkram
vikum síðar af sámm.
Eftir því sem fregnir herma
hefir Raditch verið einkennilegur
maður og merkur að ýmsu leyti.
Fæddur var hann 1870, og kominn
af fátækum bændaættum í Ki’oa-
tíu. Snemma hneigðist hugur
hans að stjómmálum. 17 ái’a gam-
all fór hann til Rússlands og varð
fyrir miklum áhrifum frá and-
stæðingum keisarastjómarixmar
þar. Eftir heimkomuna gekk hann
í skóla og vai’ð stúdent. Tók hann
þá að berjast hai’ðlega gegn yfir-
ráðum Ungverja í Króatíu og
varð fyrir þá sök að hverfa frá
háskólanámi í ættlandi sínu. Sat
hartn þá í fangelsi um stund, en
fór að því búnu til Prag í Bæ-
heimi, stundaði þar háskólanám,
og síðar í París, lagði hann stund
á þjóðfélagsfræði. Kvæntist hann
konu af Tékkaættum. Enn á ný
hvarf hairn heim og hélt áfram
stjómmálabaráttu sinni. Er mælt,
að hann hafi verið hneptur í fang-
elsi eigi sjaldnar en þrjátíu sixrn-
um fyrir þær sakir.
Um framkomu Raditch í stjóm-
málum ei’u misjafnir dómar.
Einkum hefur hann verið áfeldur
fyrir óbilgimi í viðskiftum við
Serba. Eigi var hann glæsilegur
maður á velli. Sjóndapur var hann
frá bemsku. Var hann því að
nokkru leyti ósjálfbjarga og naut
hjálpar annarra við lestur og rit-
störf. En mælsku hans og valdi
yfir öðrum mönnum er viðbrugð-
ið. Nú telja Kroatar hann nærri
helgan mann og píslarvott þjóð-
ar sirrnar.
Eftir atburðina 20. júní í vor
logar landið alt í deilum og ófriði.
Neita Króatar að sækja þingið í
Belgi’ad. En því spá ýmsir, að
öldurnar muni lægja og eigi
sundui’þykkja þessi fremur rætur
sínar í heitum tilfinningum lítt
þi’oskaði’a kynþátta en þjóðemis-
annmörkum. X.
o
til Jóns Kjai’tanssonar.
Af Morgunblaðinu 11. þ. m.
má sjá, að Jón Kjai’tansson fyll-
ist mikilli heift og vandlætingu
út af „Pólitískri ferðasögu“ Jón-
asar Þorbergssonar, sem birst
hefir í Tímanum að undanföx-nu.
Byrjar hann þar með nokkram
formála til Jónasar Þorbergsson-
ar, þar sem hann gefur í skyn,
að Jónas rangfæri mjög það er
fram fór á pólitísku fundunum í
Skaftafells- og Rangárvallasýsl-
um í fyrra mánuði. Þó segir
hann það ekki tilgang línanna að
leiðrétta rangfærslui’nar, en vitn-
ar til mannanna er á fundunum
voru, og er það vel, því kunn-
ugx’a er það en fi’á þurfi að segja
að almenningur hefir lokið lofs-
orði á umi’ædda „Pólitíska ferða-
sögu“, enda hefi eg engan heyrt
leyfa sér að halda því fi’am, að
Jónas skýri þar rangt frá, nema
J. Kj. Mætti J. Kj. vel við una
ef hann fengi slíka dóma hjá al-
menninigi um skrif sín, sem Jón-
as Þorbergsson hefir fengið fyrir
ferðasöguna og annað sem eftir
hann liggur.
Sjáanlega fellur J. Kj. þó
þyngst, að Jónas Þorbergsson
minnist þann veg á mig í þessu
sambandi, að eg hafi staðið fi’am-
ai’lega í ýmsum fi’amfarafyrir-
tækjum Skaftfellinga og telur að
mér hafi vei’ið skylt að leiðrétta
þær missagnir, en það hafi eg
ekki gert, og telur hann sig því
til neyddan að „leiðrétta“ og eyð-
ir til þess heilli síðu í hinu dýr-
mæta rúmi Moi’gunblaðsins. Ætla
mætti því að J. Kj hefði nú gert
sér far um að segja það eitt er
hann vissi sarmast og réttast og
líklegast til góðs árangurs fyrir
hann, en því fer svo fjarri, að
ritsmíð hans er mestmegnis rang-
færslur, ósannindi og mótsagnir,
svo að jafnvel hver ókunnur mað-
ur — hvað þá kunnugur — hlýt-
ur að sjá hver tilgangur J. Kj.
er, eða sér ekki jafnvel sjálfur
Jón Kjartanssoxi hvexl; vandræða-
verk hann tekur sér fyrir hend-
ur, er hann reynir til að fá alþjóð
manna til að trúa því, að kjós-
endur í Skaftafellssýslu séu svo
. hugsunai’snauðir ræflar, að þeir
. láti mig einan i’áða öllu því, er
hann telur mig hafa ráðið illa
fyrir þá, og teyma sig þannig út
í allar þær ófærur sem hann tel-
ur þá nú komna í, og eftir alt
það ógagn er eg hafi unnið þeim
og alla syndina sem eg hafi leitt
yfir þá, kjósi þeir mig síðan á
Iþing — fremur en sjálfan hann.
Þetta sýnist mér móðgun við
kjósendur í Skaftafellssýslu, og
eins og önnur þau vopn er hann
beitir, líklegra til að snúast igegn
honum sjálfum, en bíta á mig.
Jónas Þoi’bergsson hælir mér
Ihvergi fyrir framkvæmdir í vega-
og brúa-málum, svo þar er ekk-
ert að leiðrétta fyrir J. Kj. og
því síður er hægt að sjá, við hvað
J. Kj. styðst, þegar hann segir í
því sambandi „hefir L. H. reynt
og' reynir enn að gera alt þaö
ógagn, öllum almenningi, er hann
megnar“, og ennfremur segir J.
Kj.: „Ef L. H. hefði ekki haft
þau völd sem hann nú hefir, þar