Tíminn - 12.01.1929, Qupperneq 1

©jaíbferi
öfetei6felumaður Cimans er
XiinnDeig f>orsleinsðóttit,
*
Sdfnbanð&ijtóinu, Reyfjartf.
2tygreií>sía
Cimans er i SambanðstjúStnu.
©ptn ðoglega 9—(2 f. 4>
£tmi 'tge.
XIII. &r.
Sannvirði vinnunnar
Getur þjóð og þing
látið atvinnudeilurnar afskiftalausar?
Lögþvinguð samvinna.
1.
„Þegar tveir heimskingjar tog-
ast á, þá geta þeir slitið sundur
járnfestar", segir gamall máls-
háttur. Má til sanns vegar færa,
að þótt málshátturinn verði ekki
heimfærður bókstaflega til nednna
sérstakra aðila í vinnudeilum, er
hann fyllilega táknandi um þá
hugkvæmdarlausu þvenið, sem
stjórnar slíkum deilum.
Atvinnudeilurnai’ milli útgerð-
armanna og sjómanna á togurun-
um er engin undantekning frá
reglunni. 1 stað þess að leita
sanneikans í máli því, sem um er
deilt og finna, með skipulagsúr-
ræðum, réttlátan og fastan grund-
völl undir samstai’fið framvegis,
kappkosta oddvitar hvorratveggja
aðila að skorða sig sem fastast í
sömu sporum og jafnan áður;
neyta fomrar viðspymu við átog-
ið. Síðan er ausið upp kynstmm
af moldviðri, kröfunri og ádeilum
meðan biðið er átekta um að
aðrirhvorir þreytist svo mikið við
að horfa upp á tjón sitt, að til
verði slakað.
Tíminn hefir áður í lauslegum
ummælum bent á þetta:
1. Að deilan er ekki bygð á rök-
um eða rannsókn á sönnu gjald-
þoli útgerðarinnar, heldur aðeins
á handahófskröfum beggja aðila.
2. Að niðurstaða deilunnar,
hver sem hún kynni að verða,
mundi ekki leysa sjálfan vanda
málsins, heldur yrði hún aðeins
bráðabyrgðarúrlausn.
3. Að þjóðin getur ekki látið
afskiftalausar stórdeilur í at-
vinnumálum, sem hafa í för með
sér stöðvun einnar af meginat-
vinnugreinum landsmanna og alt
það tjón er slík stöðvun hlýtur
að valda landi og lýð.
n.
Aðilar togaradeilunnar stefna
til fylstu öfga, hvor til sinnar
handar. Stórútgerðarmenn krefj-
ast þess að alt verði látið óbreytt
um skipulag atvinnuvegarins; að
hann verði, hér eftir eins 0g hing-
að til, rekinn eins og einkafyrir-
tæki einstaki’a manna og í þessu
falli örfáiTa, að handahóf ráði um
kaupgjald en geðþótti þeirra
sjálfra um reksturinn og með-
ferð þess gífurlega mikla láns-
fjár, er þeir hafa þegið af þjóð-
inni.
Verkamenn stefna aftur á móti
til þjóðnýtingar flotans, þeir er
lengst ganga. Krafa þeirra er sú,
að ríkið reki og beri ábyrgð á
rekstri flotans, en að um vinnu-
tíma og kaupgjald fari eftir þyf,
sem taldai’ eru þarfir verkamann-
anna. Allir sjá, að með slíku
skipulagi yrði eldd stýrt hjá
vinnudeilunum, heldur eru líkur
til, að þær myndu verða jafnvel
ennþá magnaðri.
Samvinnumönnum þykir hófi
næst, að fara bil beggja og leita
þess, hvað verkamanninum ber
raunverulegn af árangri sam-
starfs þeirra aðila, er að fram-
leiðslunni standa.
Hlutarráðning á smábáta var og
er í raun réttri leit að sannvirði
vinnunnai’. Sannvirðið finst, þeg-
ar síðasti fiskurinn á vertíðinni
er dreginn að borði. Þá kemur í
Ijós, stæi'ð hlutarins. Sama máli
var að gegna um aðstöðu þeirra
hjúa, er fyrrum tóku kaupgjald
sitt í kinda fóðrum. 1 lok versl-
unarársins kom í ljós niðurstaðan
af búrekstrinum og um leið
ái-angurinn ag hlutdeild hjúsins í
sameiginlegu striti fólksins.
Með samskonar skipulagi þarf
að leysa þrætumál útgerðarinnar.
Ekkert getur slegið niður vinnu-
deilum og trygt fullkomið rétt-
læti á báða bóga nema það, að
gera alla þá, sem vinna að slíkum
stórfyrirtækjum, hluttakandi í
ábata og halla, hagnaðai’von og
áhættu á hverjum tíma.
Lausnin er sú að finna hið
raunverulega sannvirði vinnunnar
frá ári til árs, þegar niðurstaðan
af rekstri atvinnuvegarins er
komin í ijós.
Samvinnufélög bænda eru eins-
konar sjálfseigandi stofnanir,
sem starfa, ekki í gróðaskyni,
heldur til þess að spara félags-
mönnumnn óþörf útgjöld í versl-
unarefnum og tryggja sannvirði
vörunnar, þegar frá er dregið
verði framleiðsluvara og lagt á
verð aðfluttrai' vöru nauðsynleg-
ur verslunarkostnaður og hæfilegt
gjald í tryggingarsjóði. Á sama
hátt eiga stórfyrirtæki í atvinnu
að vera lífrænar stofnanir í þjóð-
lífinu, reknar með heill almenn-
ings fyrir augum og sem halda
áfram að lifa og starfa, þó kyn-
slóðir komi að fari.
HI.
„Sannvirði vinnunnar“ verður,
ef til vill, nýstárlegt hugtak fyr-
ir sjónum ýmsra manna. Sam-
vinnubændur mvmu skilja það
best. Þeir hafa fyrir löngu tekið
að beita vísindalegri aðferð í
skipulagi og samstarfi. Þeir vita
að markmið samvinnunnar er að
tryggja hverjum manni það, sem
honum ber raunverulega, en
spoma við yfirtroðslum og féflett-
ingum samkepnismanna. Einkunn
samvinnunnar er sú, að hún leit-
ast við að tryggja sannvirði vör-
unnar í verslunarefnum, en sann-
virði vinnunnar í atvinnumálum;
með öðrum orðum: réttláta hlut-
deild hvers aðila fyrir sig í
árangri samstarfsins.
Sannvirði framleiðsluvörunnar I
samvinnufélögum getur eigi orð-
ið fundið fyr en í lok verslunar-
ársins að fengin eru öll reiknings-
skil. Á sama hátt er ekki unt að
finna sannvirði vinnunnar fyrir
fram, heldur verður að leita þess
eftir á, þegar niðurstaðan af
rekstursári atvinnufyrirtækis er
komin í ljós. — 1 byrjun starfs-
árs getur eigi orðið fundin raun-
veruleg niðurstaða, heldur aðeins
Reykjavík, 12. jairúar 1929.
S. blað.
bráðabyrgðaraamkomulag bygt á
handahófi, eins og átt hefir sér
stað við stórútgerðina á togur-
unum.
IV.
Sannvirði vinnunnar verður, í
hlutfalli við niðurstöðu atvinnu-
rekstursins, brejrtilegt frá ári til
árs, eftir því sem fellur í ári.
Ráðið gegn skaðlegum áföllum er
sterkur varasjóður, myndaður i
góðærum, er tryggi lífvænleg
kjör verkalýðsins, án þess að út-
gerðinni sé íþyngt um skör fram.
Tæplega nokkurt verslunarfyr-
irtæki, sem vert er umtals, er
svo fyrirhyggjulaust, að það leit-
ist ekki við að safna tryggingar-
sjóði — varasjóði — til þess að
vera fremur við því búið, að mæta
áföllum, sem að höndum kunna
að bera.
En að baki stærstu atvinnu-
vega þjóðarinnar, þar sem þús-
undir manna eiga lífsframfærslu
sína og atvinnuvonii, eru engar
slíkar tryggingar. Dæmi eru til
þess, frá mestu veltiárum togara-
útgerðarinnar, að togarafélag
greiddi hlutafjáreigendunum
100% arð af hlutabréfunum A
einu áril Nálega allan ávinning
gróðaáranna hafa útgerðarmenn
lagt jafnóðum á spilaborð áhætt-
unnar. Svo þegar áföllin hafa
dunið yfir, hefir það orðið úrræði
þeirra að fara til bankanna og
biðja um uppgjöf skulda! Og í
mörgu falh hafa bankamir gefið
eftir mestan hluta skuldar í þeirri
von að fá þá fremur einhvem
hluta hennar. Og síðan eru bank-
arnir látnir um það, að innheimta
fjártöp sín að nýju, í okurvöxt-
um, frá skilamönnum landsins
öldum og óbornum. x
Slík hefir verið ráðdeild og fyr-
irhyggja þeirra manna, sem þykj-
ast vera einskonar forsjón þjóð-
arinnar í atvinnumálum, sjálf-
kjömir, til þess að hafa veltufé
þjóðarinnar á milli handa 0g ráða
eftir vild og geðþótta yfir stór-
feldum atvinnuvegi, sem líf 0g
farsæld mjög margra þúsunda af
alþýðu manna er undir komin.
Atvinnufyrirtæki landsmanna
má ekki reka eins og áhættusöm
gróðafyrirtæki örfárra manna,
heldur eins og atvinnuvegi fólks-
ins, og með sterka tryggingar-
sjóði á bak við.
Og þeim mönnum, sem hugsa
aðeins um eigin stundarhag á ekki
að fá slíkt óskorað vald yfir fjár-
munum og lífi manna, heldur á að
setja atvinnuveginn undir opin-
bert eftirlit.
Verkamenn hafa að nokkru
hlotið þjóðmálafræðslu sína af
fráleitum og skaðlegum kenning-
um æstra kommunista, sem hafa
viljað telja þeim trú um, að rík-
ið eigi að þjóðnýta allan atvinnu-
rekstur, en þeir eigi sjálfir að
verða öreigar; — ósjálfbjarga og
viljalaus verkfæri í höndum rík-
isins. Og að ríkið eigi að sjá
hverjum einum fyrir öllum þörf-
um og bera ábyrgð á rekstri at-
vinnuveganna. Þessar fráleitu og
ótímabæru kenningar hafa vilt
verkamönnum sýn um hið raun-
verulega verkefni, sem er það, að
berjast til atvinnusjálfstæðis, ger-
ast herrar yfir eigin atvinnu-
rekstri í bróðurlegri samvinnu á
svipaðan hátt og neyðin hefir nú
kent ísfirskum verkamönnum. ’
Af þessum sökum verða atvinnu-
aeilumar nálega eina viðfangs-
efnið og órökstuddar kröfur á
hendur atvixmurekendum eina úr-
ræðið. Og hina hófsamari menn
í forustuliði þeirra, sem þó trúa
á málefna þróun og eru sjálfir
framtaksmenn, virðist skorta
djörfung, til þess að strjúka glýju
kommunismans af augum sér og
sinna manna og hefja rétta sókn
í atvinnumálum, — til sjálfstæðis
og sjálísbjargar, þar sem verka-
mennimir yrðu öðmm óháðir um
atvinnubrögð, en bæru jafnframt
ábyrgð á sínum eigin málum.
VI.
Tíminn hefir áður bent á, að
deiluatriðin í togaradeilunni hvíla
ekki á rökum eða rannsókn á
raunverulegu fjárhagsástandi og
gjaldþoli útgerðarixmar heldur að-
eins á kröfum beggja aðila. Raun-
veruleg niðurstaða fæst aðeins
með rannsókn. Virðist því einsætt
og sjálfsagt að láta hana fara
fram þegar í stað. — Þegar
breskir námueigendur og verka-
rnenn deildu um verkkaup og einn
af mikilverðustu atvinnuvegum
Breta stöðvaðist um langan tíma,
þóttu þær deilur svo miklu skifta,
að ríkisstjómin gekk í málið og
fyrirskipaði meðal annars rann-
sókn á hag og rekstri námanna.
I sambandi við rannsókn á fjár-
hagsástæðum og rekstursniður-
stöðu útgerðarinnar síðustu árin,
bæri jafnframt að athuga, hversu
hagkvæmlega og sparsamlega út-
vegurinn er rekinn. Leikur mikið
orð á því, að útvegurinn sé gróðr-
arstía ýmsra manna, sem vilja
eiga góða daga og hafa ráð á
miklu fé fyrir litla vinnu og að
reksturinn væri betur kominn í
höndum nokkurra hinna dugleg-
ustu framkvæmdastjóra, heldur
en við þau kjör, að ala við ómaga-
borð sitt allan þann sæg af fram-
kvæmdastj órum togarafélaga.
VII.
Með ráðstöfunum, sem vel mega
kallast „lögþvinguð samvinna",
hefir síldarútgerð landsmanna
verið hrifin úr þeim ófamaði, sem
ofurkapp sundrung og samkepni
útgerðarmanna og síldarkaup-
manna hafði steypt honum í.
Skipulagið hvílir á samvinnu-
grundvelli og nær til verkunar og
sölu aflans. Lögþvingun varð að
beita, vegna samkepnis- og sér-
hyggju flestra þeirra, sem hlut
áttu að máli og rótgróinnar and-
úðar þeirra gegn hverskonar fé-
lagslegum úrræðum. Eru því bet-
ur fullar horfur á, að tilraunin
æth að gefast vel og verða til
blessunar öllum þeim, er hlut eiga
að máli.
Itrekuð stöðvun togaraflotans
er svo alvarlegt mál, engu síður
en ófarnaður síldveiðiflotans, að
það krefst fullrar og skjótrar at-
hugunar og ráðstafana þingsins.
Virðast þær ráðstafanir þurfa að
vera í aðaldráttum þessar:
1. Bráðabirgðarrannsókn á hag
og rekstri flotans í sambandi við
yfirstandandi deilu.
2. Samsteypa flotans og skipu-
legur rekstur undir valinni stjóm.
3. Kritisk rannsókn kjörinnar
nefndar með fulltrúum allra aðila
á rekstri flotans og rekstursnið-
urstöðu frá ári til árs.
4. Skifting rekstursarðsins milli
allra aðiia, sem að framleiðslunni
standa, eftlr ékveðnum þar tU
settum reglum.
5. Söfnun öflugs varasjóðs að
baki útgerðarinnar, til trygging-
ar atvinnuveginum og kaupi
verkamanna í hörðum árum. Yrði
hlutverk þess sjóðs hið sama og
fleygihjóls í aflvél, sem ber arma
hennar yfir dauða punkta.
Utan úr heimi.
Einveldi í Jugoslavíu.
I ’ lok styrjaldarinnar miklu
gengu landamæri ríkjanna víða
úr skorðum. Hvergi varð þó jafn-
mikið rask sem á Balkan. Reis
þar nýtt ríki úr rústum umróts-
ins og nefnist Jugoslavía. Breyt-
ingar þær er gerðar voru á ríkja-
skipuninni áttu að miða til þess
að færa saman og skipa til sam-
búðai’ þeim þjóðabrotum er skyld-
ust væru og fá þeim sem fylsta
sjálfstjóm.
En ekki hefir sambúð þjóða-
brotanna gengið vandræðalaust í
Jugoslavíu. Hefir verið áður hér í
blaðinu skýrt frá þeim atburðum,
er þar gerðust síðastliðið sumar
er upphlaup varð í þinginu og
foringi Kroata var skotinn til
bana en nokkrir menn særðir.
Síðan hefir verið ókyrt í landinu
og friðurinn ótryggur.
I byrjun þessa mánaðar stóð
myndun nýrrar stjómar fyrir
dyrum í Jugoslavíu. Gerðu Kroat-
ar ákveðnar kröfur um breyting-
ar á stjómarfarinu, sem aðrir
flokkar vildu ekki fallast á.
Reyndist ókleift að mynda stjóm
innan stjómmálaflokkanna vegna
sundrungar. — Alexander konung-
ur gerði sér þá hægt um hönd
og gaf út tilkynningu til þjóðar-
innar um, að stjómarskrá ríkis-
ins væri numin úr gildi og þingið
rofið en konungurinn einvaldur
með ráðuneyti við hlið sér. Fól
hann síðan hershöfðingja einum,
Marinkovitch að nafni, að mynda
stjóm. Síðan gaf hann út lög um
vald konungsins og ganga þau í
gildi þegar í stað. Samkvæmt
þeim hefir konungurimi ótak-
markað vald til þess að gefa út
lög og kjósa sér ráðgjafa og em-
bættismenn. Bera ráðherramir á-
byrgð fyrir konunginum. Dóms-
valdið er framkvæmt í nafni kon-
ungsins. Lög um vemd ríkisins
hafa verið gefin út. Er þar skip-
að fyrir um, að leysa upp alla
flokka sem hvíla á þjóðemisleg-
um — og trúarbragðalegum
gmndvelli. Hömlur em lagðar á
prentfrelsi, sveitastjómir og bæja
leystar upp og þar fram eftir göt-
unum. — Hefir konungurinn út-
nefnt nýjar bæjarstjómir í Bel-
grad, Agram og Laibach.
Með Jugoslavíu bætist við eitt
einveldið enn í Evi’ópu. Þykja
mörgum slíkir atburðir benda til
þess, að lýðstjómarskipulagið sé
nú fullreynt og úrelt og muni
þjóðimar brátt hverfa frá þvi
með öllu og taka upp einveldi að
nýju. En tvenns er að gæta 1 því
sambandi. I fyrsta lagi er núver-
andi einvaldsstjóm í löndunum
algerlega bundin við einvalds-
herrana sjálfa, sem hafa brotist
til valda, en ekki sprottið af trú
þjóðanna á fyrirkomulagið sjálft.
Er því eim óséð, hversu til tekst,