Tíminn - 26.01.1929, Blaðsíða 3

TÍMINN
i
19
8., 8. og 15. tbl. vant-
ar í síðasta árg. Tímans
(1928). Útsölumenn eru
vinsamlega beðnir að
senda afgreiðslunni þessi
blöð.
Jarpan fðla,
tveggja vetra, mark: boðbíldur
aftan hægra, vantar af fjalli
6. Kr, Gruömuudsson
- ; Hótel Hekla, Reykjavík
fjalla og- sérkennilegra staða sam-
rýmst, ástæðum hinna fátækari
nemenda. Mun kenslumálaráð-
herrann hafa í hyggju að bæta
nokkuð úr þessum annmörkum án
teljandi kostnaðar fyrir ríkið. —'
Nýlega fóru nokkrir nemendur
Mentaskólans för til Esju. Fengu
þeir bifreiðar landsins til afnota
í förinni. Urðu á þann hátt jöfn-
uð kjör fátækra og ríkra þann
daginn.
Þingm. Sunnmýlinga
hafa nýlega haldið fundí í kjör-
dæmi sínu, á Norðfirði, Skorra-
stað og Brekku. Var Framsóknar-
flokkurinn alstaðar í greinilegum
meirihluta. — Þá efndu til fund-
ar í Kirkjubæ 1 Hróarstungu þeir
Jón á Hvanná og Gísli i Skógar-
gerði. Hafa þeir ekki hingað til
verið kallaðir vinir Framsóknar.
En á fundi þeirra var samþykt
traustsyfirlýsing á fjármálameð-
ferð núverandi stjórnai'. Renna
nú flestar stoðir undir Framsókn
„Fjólupabbi" iðrast.
Stúdentafélag Rvíkur boðaði til
fundar. síðastliðið miðvikudags-
kvöld til að ræða deilur þær, er
orðið hafa um leikfélagið hér í
bænum. Tilefnið var einkum
árásargreinir þær á starfsemi fé-
lagsins, er Morgunblaðið hefir
birt í vetur. Gerðust ræðumenn
berorðir og óhlífnir í garð Mbl.
Reyndi Valtýr að bera hönd fyrir
höfuð sér, en tókst ófimlega, enda
lagði enginn honum liðsyrði. Varð
hann sannur að sök um að hafa
gjört tilraunir til að tefja bygg-
ingu þjóðleikhússins og birt í
blaði sínu ósæmilega dóma um
sýningar leikfélagsins. Fór ölafur
Thors einkum hörðum orðum um
framkomu Mbl. og gaf ótvírætt í
skyn, að Valtýr hefði ekkert vit
á leiklist. 1 sama streng tóku dr.
Alexander Jóhannesson, sem var
frummælandi, og Jakob Möller
núv. formaður leikfélagsins. Var
Valtýr um síðír svo aðþrengdur,
að hann hét því að sldpa leikdóm-
urum sínum eftlrleiðis að skrifa
undir nafni, Rann flestum eymd
hans tíl rifja,. þeim. er viðstaddír
voru. X.
Rðdd um atvinnudehumar,
Séra Magnús Bl. Jónsson fyrr-
um prestúr í Vallamesi hefir
skrífað ítarlega grein í Vísi um
vinnudeilurnar á togurunum.
Kemst hann í höfuðefnum að svip-
aðri niðurstöðu og Tíminn um
framtiðarúriausnir. Telur einsætt
að rannsaka beri hag togarafélag-
anna og reksturshætti svo séð
verði hvert er og hvert gæti ver-
ið raunverulegt gjaldþol þeirra.
Síðan ieggur hann til hlutar-
ráðningu 6 togurunum fram-
kvæmda með þeim hætti, að allur
útgerðarkostnaðurinn sé, i vertíð-
arlok, eða í lok hverrai' veiðifarai',
sundurliðaður og árangrinum
skift eftir þeim reglum, er aðilar
koma sér saman um og reynslan
staðfestir. — Sérstök ástæða er
til að gefa þessaxi tillögu gaum.
Rödd séra Magnúsar er frumleg í
hópi útgerðarmanna, en sjálfur
raun hann hafa fengist mikið við
togaraútgerð.
ÞjóSsðngvar „Varðari'.
Stjórnmálafélagið „Vörður"
auglýair 1 dag, að það syngi ís-
ienska þjóðsöngva við vígslu fi
eæluhúsi Ihaldsmanna við Kalk-
ofnsveg. Ætti sú nýbreytni að
vekja forvitnl hjá liðinu! Sælu-
húsið stendui' undir sérstakri
vemd Ihaldsmanna í bæjarstjórn
Rvíkur og er leyft að standa 1
trássi við hafnarreglumar. Eiga
þai' að vera einskonar aðalvíg-
stöðvar Ihaldsmanna við að
stjóma ritstjóraþvögunni og
hlaupasnötunum í sveitum. Hvað
er ekki tilvinnandi fyrir svo göf-
ugan tilgang? Eða því skyldi ekki
gilda hið sama um sæluhúsið eins
og um húsbyggingar J. Þorl., sem
virðist hafa einkarétt til þess að
byggja út í götur bæjarins, þegar
honum leikur hugur 6 auknum
fjárgróða.
Opinberu skrifstofumar.
Samkvæmt athugunum Ríkis-
gjaldanefndarinnar mun ríkissjóð-
ur hafa á undanfömum árum
greitt alt að 80 þús. kr. árlega í
húsaleigu fyrir hinar dreifðu
skrifstofur landsins í Reykjavík.
Margir af embættismönnum starfa
í, sínum eigin húsakynnum og
leigja landinu. skrifstofumar,
Gangur þessara mála hefír í sum-
um tilfellum verið þessi, Embætt-
ismennimír hafa fengið lán í Veð-
deildinní til þess að byggja hús
sín og íeigja síðan landinu húsa-
kynnin, Ihaldsmenn, og eigí
síst Jón Þorláksson, hafa vítt
stórlega þá ráðagerð núverandi
stjómar að láta landið eignast
eígin hús til þessara nota. Nú er
algerlega víst, að með þeirri ráð-
stöfun er hægt að spara helming
þessara útgjalda árlega og öðlast
jafnframt þægindi, sem nú eru
ófáanleg í hinum dreifðu húsa-
kynnum. — Gætir eigi lítils ósam-
ræmis í afstöðu J. Þorl. í þessu
máli. Sjálfur hefir hann bygt
stórbyggingar á dýrustu homlóð-
um bæjarinsf til þess eins að
leigja þær út og græða é þeím.
En ríkið má, að hans dómi, hvorki
eignast farartæki né húskofa,
heldur vera é bónbjörgum hjá
oddborgurum og sætta sig við að
vera framvegia féþúfa þeiiTa.
----o----
Fréttir.
Dánardægsr, Nýlega . andaölst 4
Heeringsstöðum i Flóa frá IngibjKrg
pórarinsdóttii Kristjánssonar síðast
prófasts i Vatnsflrðí, 80 ára gömul.
Hán var eitkja eftlr Bjama bónda
Jónssoíi á Eyrl í Mjóafirði, ágœtis-
mann. Böm þeirra hjóna núlifandl
em synir tveir: þórarinn verkstjóri
1 Reykjavik og þorgeir bóndi á Hær-
lngBstöðum. Ingibjörg var merkis- og
sæmdarkona. — þá er og nýlátínn aí
heilablóðfalli Jón BJarni Uatthíasson
átvegsbóndi á Auðkúlu i Amarfírði.
Jón heitinn var drengur hinn bestl
og vinsæll af öllum, sem til hans
þektu. — Nýlátinn er á ísafirði Stefán
Danielsson frá Gmndarfirði 94 ára
gamall, Stefán var faðir Jóns doktors
í Lundúnum, Óla Steinbach tann-
læknis é ísaflrði og þeirra systkina.
Stefán var hinn mesti fjörmaður og
íágætlega líkamshraustur. þann 22.
þ. m. andaðiet hér í bænum Pálina
Láiosdóttix systir séra Jakobs skóla-
stjóra á Laugarvatni og þeirra syst-
kina. — Enn er nýlátin hér í bæn-
um Halldóra Matthiasdóttir skálds
Jochumssonar. Var hún lengi kenslu-
kona við bamaskólann í Rvílc.
Snarræði. þegar „Dronning Alex-
andrine" var síðast á ferð í Vest-
mannaeyjum vildi það slys til, að bát,
»em var á leið út í »kípið, hvolfdi.
Sjór var ókyr. Eigi að síður náðu
mennimir allir fjórir taki á bátn-
um. Og fvrir snarrceði akipstjórans é
þór, Fríðriks Ólafssonar, og skipverja
tókst að bjarga mönnunum.
Steinþór Onðmnndsson skólastjóri á
Akureyrí hefír verið kærður fyrir
skólanefnd fyrir harkalega meðferð
á nokkrum skólabömum. Standa yfir
rannsókriir nyrðra út af þessum ákær-
um. Skólanefnd hefir gert þá kynlegu
réðstöfun að taka 6. bekk skólans,
þar sem ófriður þessi hófst, undan
skólastjóranum. Hefir Ingimar Eydal
kennara verið falin umsjá með þeim
bekk.
Bæjarstjórnarkosnlngar hafa ný-
lega farið fram á ísafirði, Akurevri
og Seyðisfirði. Er afstaðan óbreytt á
ísafirði. Á Seyðisfirði unnu jafnaðar-
menn með miklum meirihluta og
komu að tveimur mönnum, en íhalds-
menn einum. Á Akureyri kom svo-
nefndur „Borgaralisti" að tveimur
mönnum, Jafnaðarmenn tveimur og
Framsókn einum. Var hann nýr
vinningur fyrir Framsókn og á flokk-
urinn nú tvo menn í bæjarstjórninrii,
þá Ingimar og Brynleif. íhaldsmenn
virðast í þann veginn að gefast upp á
Akureyri. Efsti maður Borgaralistans,
Ólafur Jónsson framkv.stj. Rf. Nl. er
talinn standa mjög nærri Framsókn
í skoðunum, enda gegn maður í hví-
vetna. — Jafnaðarmenn fengu mun
færri atkvæði en síðast Mun hafa
valdið ofsi þeírra fyrir kosningarnar
og herferö gcgn Kf. EyL Lætur Einar
Olgeirsson einkum að sér kveða með
æsingar og byltingaskraí, þó hann
verði að hlita forsjá Framsóknar-
flokksins um allar raunverulegar xmi
bætur á sviði atvinnumálanna
Verslunarjöfnuðor landsins á árun-
um 1920—1928 hefir orðið sem hér
segir:
Innflutt Útflutt
1926 um 51 millj. kr. 48 millj.
192? — 50 — — 571/2 —
1928 - 54 - — 74 —
Hér er að vlsu um bráðabirgðar-
talningu að ræða og má vænta að upp-
hæöimar 1928 reynist hærri við fulln-
aðartalningu. En þessar tölur sýna að
útfluttar vörur nema 20 miljónum kr.
meira en innfluttar vörur. Mun árið
hafa verið eitthvert hið hagstæðasta
verslunarár, sem komið liefir. En
hvernig farnast okkur á vcrkiallsár-
inu 1929?
Vidskifti
Garðars Gíslasonar
við Áfengisverslun ríkisins.
Morgunblaðið 18. janúar s. 1.
kveðst hafa orð hr. P. L. Mogen-
sens fyrir því, að tilhæfulaust sé
það sem eg hafði sagt um óhag-
stæð kaup Áfengisverslunarinnar
frá firma sem hr. Garðar Gísla-
son selur fyrir.
Skulu í því sambandi birt eftir-
farandi vottorð:
Samkvæmt ósk Guðbrands Magn-
ússonar forstjóra Áfengisverslunar-
ínnar hefi eg sannfært mig um:
a ð hinn 11. júlí 1927 hefir Áfengis-
verslun rikisins keypt sömu fyrirferð
af víni frá firmanu C. N. Kopke &
Co. fyrir 38 sterling3pund og selt á
kr. 7.50 flöskuna, sem það hinn 15.
dag sama mánaðar kaupir frá firm-
anu Continental Bodega fyrir 25Vs
sterlingspund og selur einnig á kr,
7.50 flöskuna.
Ofan á bættist það, að aukalega
þurfti að greiða hálft ann'ð rtcr’-
ingspund fyrir umbúðirnar (tunnuvi
á Kopke-vtnunum, en ekki vprð'v
séð að þær hafi verið rciknafa sér-
staklega af Bodega.
þá hafa verið keyptar aðrar tvær
tegundir af vínum, frá Bodega hinn
15. júlí 1927 og frá Kopke 10. febrúar
1928 og seldar hér á 8 krónur flask-
an, en þó var Kopke-vínið 55% dýr-
ara í ínnkaupí en Bodega-vinið.
Ekki verður þessi samanburður f
óhag Kopke, þótt sex mánuðir séu á
milii kaupanna, mcð því að verð-
lækknn hefir átt sér stað á vinum
frá því firma á þessu tímabili.
Reykjavík, 24. janúar 1929.
Björn St ffe-sa’i
endurskoðari.
Að gefnu tilefni er mér ljúft að
votta að Portvín frá Bodega No.
109d er öllu meira eftirsótt en Pcrt-
vin frá Kopke No. 99 en hvom-
tveggju þessar tegundir em seldar
sama verði.
Sama máli gegnir um Bodega Nö.
109 og Kopke No. 100, sem einnig eru
seld sama verði, að Bodegavínið fell-
ur almenningi betur.
Reykjavík, 24. Jan. 1929.
H. Thorar nsaa.
Hér þarf engu við að bæta
nema því, að bæði vottcrðin fiaha
um sömu vínin, svo því að hr.
stórkaupmaður Garðar Gíslason
er umboðsmaður fyrir Kopke-
vínin á Islandi.
Guðbr. Magnússon.
----o----
bjargar og samvinnu, ekki & á-
byrgð ríkisvaldsins, heldur undir
umsjón þess.
SnaiTæði síðasta þings bjargaðí
málinu svo sem frekast var unt.
Nú í sumar seldist öll íslensk
síld fyrir sómasamlegt verð. Ut-
vegsmenn höfðu ágóða af at-
vinnu sinni. Verkamenn fengu
kaup sitt goldið. Skattar greidd-
ust í landssjóð af síldinni, en oft
varð áður misbrestasamt um það.
Bankamir fengu aftur fé sem
þeir lánuðu útveginum, í stað
þess að tapa áður stórfé. Lepp-
arnir eem áður voru fjölmennir
huríu svo að segja á fyrsta
snmri. Áhrif útlendinga stórmink-
nðu þegar í stað, og erlendis byrj-
aði síldarsölufélagið að ávinna
sér heiður og traust í stað þess
að áður hafði oft fylgt síldar-
versluninni óbeit og fyrirlitning
erlendra manna,er fengu að reyna
á traustleika þessara spákaup-
manna bæði í orði og verki.
Skipulag síldarsölunnar er í að-
alatriðum sem hér segir: I stjórn
eru fimm menn. Tveir af þeim
eru fulltrúar íhaldsins og útvegs-
ins. Aðrir tveir eru fulltrúar
verkalýðsins sem að framleiðsl-
unni vinnur. Hinn fimti, eða
oddamaðurinn, er tilnefndur af
bændavaldi þingsins. Sá maður
verður ósjálfrátt stýrimaður
skútunnar. Hann skapar meiri-
hluta til hægri eða vinstri, eftir
því feem málefni eru til. Með því
að verkamenn og útvegsmenn
tortryggja hver annan um tfL-
1
gang og framkvæxndír, skapar
samstaríiS báðum heilsusamlegt
aðhald. Ef annar aðilinn er á
villigötum, þá er hinn við hend-
ina, reiðubúixm til að gagnrýna,
og máske kíppa í liðínn. Einmitt
þar kemui’ að góðu haldi leiðsaga
milliflokksins. Án hans myndi alt
samstarfið lenda í handaskolum.
Fimm manna stjórnin kýs þrjá
framkvæmdarstjóra. Framsókn-
armenn lögðu áherslu á frá byrj-
un, að þeir yrðu hver úr sínum
flokki. Eixm er útvegsbóndi og
samvinnumaður. Annar er kaup-
maður og samkepnismaður. Þriðji
er socialisti. Þessir þrír meim:
Ingvar Pálmason, Pétur A. ólafs-
son og Einar Olgeirsson hafa yf-
irleitt leist verkið vel af hendi,
bjargað síldarmélinu síðastliðið
sumar. Samstarí þeirra virðist
hafa gengið mætavel, þótt þeir
væru hver af sínum flokki.
Sumir jafnaðarmenn hefðu
vafalaust viljað hafa flokksein-
veldi á þessu fyrirtæki, a. m. k.
útiloka samkepnismenn úr fram-
kvæmdarstjórninni. En Fram-
sóknarmenn vildu það með engu
móti. Þeir vildu að verkalýðux’iim
hefði þar fulltrúa, og útvegsmenn
líka. Með því eina móti mátti
vonast eftir að báðar stéttimar
legðu fram krafta sína.
Framsóknarílokkurinn var
heppinn með oddamenn sína bæði
i stjóm og framkvæmdastjóm.
Böðvar Bjarkan og Ingvar Pálma-
son höfðu til að bera þær gáfur,
góðsemd og gætni, sem með
þurftl til að tryggja sámstarf
hínna deilugjömu höfuðaðila í
sjávarútveginum.
Engum gat komið til hugar að
samstarí síldarsölufélagsins yrði
með öllu skuggalaust, Til þess
voru andstæðumar of þektar og
kunnar. Fulltrúar íhaldsins í
stjóraamefndinni hafa báðir brot-
ið af sér svo að um munar. Ás-
geir Pétursson byrjaði að ráðast á
fyrirtækið þegar í vor, en þagn-
aði fljótlega, enda var enginn
spákaupmaður betra dæmi um
gæfuleysi /,spákaupmensku“ í
síld en einmitt hann sjálfur.
Björn Líndal reyndist talsvert
betur. Hann virðist oft hafa unn-
ið til gagns með félögum sínum
og ekki ósjaldan opinberlega við-
urkent gagn þessarar skipulags-
bundnu starfsemi. En í skamm-
deginu hefir stillingin bilað að
vanda, og hefir honum orðið á að
koma fremur fram sem fjand-
maður en stuðningsmaður þess
fyrirtækis, sem honum var trúað
fyrir. Alt öðm máli er að gegna
um þriðja kaupmanninn í nefnd-
inni. Þrátt fyrir stjómmálaskoð-
anir virðist hann hafa gert alt
til áð vinna fyrirtækinu gagn.
Úr hinum herbúðunum, frá
vei'kamönnum, hefir líka orðið
vart misbresta. Fulltrúi verka-
manna í framkvæmdarstjómirni
var Eínar Olgeirsson. Hann hafði
sumarið 1927 byrjað einskonar fé-
lagsskap með síldarspekulöntum
Rússlands, og þótt vaxa af þeirri
við Eyjafjörð til að selja sfld til
framgöngu. I skoðunum er hann
talinn meðal róttækustu jafnaðar-
manna, og er að því er virðist
einn af þeim 5—10 mönnum á ;
landinu, sem virðist tala um bylt- j
ingar á Islandi, sem hugsanlegan
möguleika. Einar Olgeirsson hef-
ir ekki viljað standa að baki þeim
Ásgeiri Péturssyni og Líndal og
hefir 1 timariti, sem gefið er út
á Akureyri helt úr skálum reiði
sinnar yfir Framsóknarmena
fyrir að vilja ekki reka síldaiiðj-
una að mestu eða öllu á ábyrgð
landsins, og lætur kveða við í
sama tón um fleiri mál.
Einai’i Olgeirssyni skjöplast hér
hraparlega. Framsóknarflokkurinn
tók við síldarmálunum í sams-
konar ástandi eins og t. d.
áfengismálunum og réttarfarinu í
landinu. Hér þurfti umbót, og
hana sterka, en heldur ekki meira.
Allir sæmilega viti bomir menn
sjá að í öllum þessum efnum hef-
ir verið bætt úr margháttuðum
meinsemdum, og það svo að um
munar.
I kröfum sínum til Alþingis
talar Einar Olgeirsson eins 0g hin
rólega þróun framsóknarstefn-
unnar væri beinlínis stórhættuleg 1
landinu. Hann virðist misskilja
bæði sjálfan sig og samtíð sína. j
Ef hann vildi einhverskonar geig-
vænlegar stórbyltingar, þá átti
hann að una vel því ástandi sem
var í síldarmálunum, skipulags-
leysi, leppmensku, fjársvikum * 1
og allsherjar vesalmensku. Ef
nokkurt umhverfi skapar jarð-
veg fyrir byltingarbollalegging-
ar, þá er það einmitt óstjórn eins
og sú sem íhalaið hafði skapað
á síldarmáiunum.
En í stað þess að E. 0. hefði
átt að fagna þessum vaxtarskil-
yrðum fyrir kenningar þær, er
hann öðruhvoru boöar í tímariti
sínu eða b.aði, þá byrjar hann
sumarið 1927 um'cótrféiagsskap
með Líndal og hans fy.giLskum
í síldarmálum við Eyjaf„örð, og
árið eftir tekur hann sæti 1 fram-
kvæmdarstjórn hinnar lögskipuðu
samvimiu, við hliðina á sam-
I vinnubónda og sa.r.kepmskaup-
1 manni. Og samhliða þessu heldur
Einar Olgeirsson að hann geti rétt
stórbyltingarstaf sinn út yfir Al-
þingi, og látið vilja sinn gerast
þar.
j Einar Olgeirsson hefir um tvö
i úrræði að velja, sem ekki eru sam-
; rýmanleg. Annað er vegur glam-
j urs og hjómkendra stóryrða um
j blessun byltingar á íslandi. En
j um leið verður hann' að fá í sem
j flestum greinum þjóðlífsins sams-
konar ófarnað, eymd og vesal-
mensku, eins og var í síldarmál-
unum fram að sumrinu 1928.
Hin leiðin er að vinna eins og
maður með öllum þeim sem unt
er að fá til að starfa með nokk-
urri alvöru og orku að einhverj-
um þætti hinnar þjóðlegu efling-
ar.
I orði og riti er Einar byltinga-
maðurinn. Með vinnu sinni við
síldarsöluna 1927—28, er hann
umbótamaður, í rauninni hvoild