Tíminn - 26.01.1929, Blaðsíða 1

©talbferi
oferei6eIttma6ur CC i m a n 9 er
Sannoetg p o r s t e > n 9 t>ó 11 i r,
DOrTitianðstjúsmu, ZkyfjaDÍI.
2^fgrci5sía
Címans er t Sambanbstjúsinu.
©pin öagle$a 9—\2 f. tj.
=>fmi $96.
Xm. ár.
Reykjavík, 26. janúar 1929.
5. blað.
Eimskipafólag Islands
og vinnudeilurnar
I.
Þrigg-ja ára samningar milli
Eimskipafélags Islands og stjórn-
ar Sjómannafélagsins um kaup-
gjald kyndara og háseta á skip- '
unum voru útrunnir nú um ára-
mótin. — Fjögurra daga samn- !
ingátilraunum lauk á mánudags- !
kvöldið var þannig, að eigi náðist j
samkomulag. llófst síðan verkfall
á skipunum á þriðjudagsmorgun-
inm
Nú ber nýja gerð sanminga
milli þessara aðila upp á þá
óheilladaga, sem hafa leitt til
fulírar vinnustöðvunar á togara-
flotanum islenska. Án alls efa
setja- hvorirtveggja aðila þennan
ágreining í samband við hinar al-
rnennu vinnudeilur. Frá sjónar-
miði verkamanna verður tog-
streitan einn liður í allsherjar
samtökurn þeirra um að krefjast
liærra kaupgjalds. Frá sjónar-
rniði þeirra maima, er öilu ráða
í stjórn Eimskipafélagsins í slík-
um átökum, verðui' afstaðan
einskonar vígsgengi til handa póli-
tískum samherjum í varnar-st'ríði
þeirra unr óskorað vald sitt og
.umráð yfir stóratvinnurekstri
þjóðarinnar. — En Eimskipafé-
lagið, sem hefir jafnan verið tal-
ið óskabam þjóðarinnar og jafn-
vel fjöregg hennar, verður ten-
ingur á leikborði þeirra óbilgjörnu
afla, sem hér takast á. -— Þannig
er ástandið raunverulega.
II.
Stjórnarnefnd Eimskipafélags-
ins hefir sent til blaða hér í bæn-
um skýrslu um afstöðu sína til
málsins og samningatilraunii'nai'.
Þar segir um kröfur þær og til-
boð, sem gerð hafa verið:
„Úrslitatilboð af liendi stjórnar
Sjómannaiélagsins var í aðalatriðum
þetta: .
Fastakaup kyndara .250 kr. á mán.
í stað 212 kr. nú; íastakaup háseta
215 kr. á mánuði, í stað 191 kr. nú.
Yfírvinnukaup 70 aura pr. hálftíma,
í stað 59 aur. nú. Samningur til eins
árs.
Taldist svo til, að hækkun þessi
næmi 15,3% á heildarupphæð kaups
og yfirvinnu.
En stjóm Eimskipafélagsins hauð:
Að ráðningarkjörin fyrir háseta og
kyndara á skipum íélagsins yrðu hin
sömu sem nú eru í samningum milli
útgerðarmanna og sjómanna á dönsk-
. um skipum, en sá samningur hefir
nýverið verið framlengdur þar
óbreyttur fyrir tímabilið 1. april
1929 til 1. apríl 1930. þó haldist fasta-
kaup kyndara, sem nú er hærra hér
en á dönsku skipunum, óbreytt, og
yfírvinnukaupið verði 70 aui-ar um
liálfa klukkustund frá kl. 5 að kveldi.
til kl. 7 að morgni, ef stjórn Sjó
mannafélagsins óskar þess lieldur en
uð taka upp dönsku ákvæðin um
þetta, sem eru 75 aurar Ísí. frá kl, 6
uð kveldi til kl. 0 að morgni".
Upphafleg krafa sjóinanna naih
'hækkun á káupinu sem svaraði
45000 krónum á öllum skipunúm
til samans yfir árið. En úi'slita-
krafan er talin nema 21 þús. eða
4200 kr. á hvert skip, ef hækkun
eftii'vinnukaupsins er ekki talin
með.
Sáttasemjai’i leitaðist við að
miðla málum á þeim grundvelli,
að félagið greiddi sjómönnunum
einhverja uppbót á árinu, að lík-
indum með tilliti til þess, að árið
síðasta reyndist félaginu óvenju-
lega hagstætt.
Alþýðublaðið 22. þ. m. skýrir
svo frá, að þegar hér hafi verið
komið, hafi mátt skilja á stjórn
Eimskípafélagsins ,,að hún myndi
ef til . vill ekki ófáanleg, til að
veita einhvernveginn lagaða upp-
bót, sem í allra hæsta. lagi gæti
numið upp undir 10 þús. kr. á ári
fyrir skipin öll“. En ekki telur
blaðið, að það hafi komið skýrt
fram, „hvort hér væri um ákveð-
ið tilboð að ræða frá henni“.
En sé hér rétt hermt og að
Eimskipafélagsstjórhin hafi viljað
stíga þetta skref til samkomulags,
virðist upphæðin sem á milli bar
hafa verið 11000 kr. — ellefu
þúsund krónur.
Hvorirtveggja aðilar færa fram
rök fyrir máli sínu. Eimskipa-
félagsstjórnin birtir margvíslega
sundurliðað yfirlit um farnað fé-
lagsins á liðnum árum og fram-
tíðarhorfur, fjárhagserfiðleika og
harða samkepni við önnur félög,
er alt gehgur til að sýna, að aukn-
ar kaupkröfur á hendur félaginu
muni valda því hnekki eða jafn-
vel riða því að fullú, er stundir
líða fram.
Fulltrúar sjómanna halda því
aftur á móti fram, að kaupgjaldið
sé með öllu ófullnægjandi til fjöl-
skylduframfærslu. Að eigi megi
miða við kaupgjald á dönsku skip-
unum, vegna þess að dýrtíðin sé
hér stórum meiri en í Danmörku.
Dýrtíðarvísitála vöruverðlags hér
sé 227, en aðeins 176 í Danmörku,
að húsaleiga sé hér . tvöföld til
þreföld að dýrleika til móts við
það, sem gerist í Kaupmannahöfn
0. s. frv. — Síðan er togast á.
III.
Réttur og skylda Eimskipafé-
lagsstjómai'innar til þess að
hamla upp á móti óvægilegum
kröfum um kaupgjaldsgreiðslur,
er vitanlega ótvíræð. Og í þessari
deilu virðast hvorirtveggja aðila
hafa mikið til síns máls. Vill
blaðið þar engan döm á leggja.
Stjórn Eimskipafélagsins, eigi síð-
ur en sjómenmrnir, virðist stað-
ráðin í því, að láta félagið færa
mikla fórn, heldm- en að verða við
kröfum sjómanna um 21 þús. kr.
hækkun á kaupgjaldsfúigunni.
Nú mun_ það virðast mikið
áhorfsmál öllum Islendingum og
unnendum Eimskipafélagsins,
hversu miklar fómir beri að færa
í þessu skyni. I fyrsta lagi þurfa
þær að vera í skynsamlegri sam-
svörun við ávinninginn. 1 öðru
lagi þurfa þær að miðast við getu
og aðstöðú félagsins í siglinga-
samkepninni. Og hvað myndi þá
fórnin kosta?
Enginn veit hveisu lengi verk-
fallið kann að standa, en gerum
ráð fyrir mánaðarverkfalli. —
Beinn kostnaður af því, að
láta skipin liggja aðgerðaláus í
höfn myndi verða um 52 þús. kr.
Þar við bætist síðan hlutfallsleg-
ur kostnaður af skrifstofuhaldi
félagsins og launum til starfs-
manna bæði hér heima og eriend-
is. Mun sá kostnaður nema um
16 þús. kr. mánaðarlega. Þessar
tvær upphæðir nema til samans
66 þús. kr. á mánuði. Enn er rétt
að telja hér til afborganir af
skuldum, sem yrðu óhjákvæmi-
legar, hversu sem fer um rekstur-
inn. Samkv. skýrslu félagsstjóm-
arinnar bls. 5 nema þær 205 þús.
kr. Verður Vi2 Þeirra upphæðar
17 þús. kr. — Verður þá beint
fjárhagslegt tap félagsins sam-
tals um 85 þús. — áttatíu og
fimm þúsundir króna yfi-r mán- :
uðinn. Móti þeim upphæðum koma !
engar tekjur meðan skipin liggja
arðlaus í höfn.
Þó mun þessi beini fjárhagslegi !
skaði félagsins mega téljast lít-
ilsverður hjá því óbeina tjóni,
sem það bíður og mundi bíða við
mánaðarverkfall. Kemur þá til
greina:
1. Töpuð farmgjöld og fargjöld.
2. Töpuð flutningasambönd og
viðskiftavinir.
Tvö undanfarin ár hefir félag-
ið verið að byggja upp nýtt sigl-
ingasamband milli Islands og
Þýskalands og með góðum á-
rangri. Hinir dönsku kpppinautar
félagsins hafa litið þessar að-
gerðir óhýru auga og haft nnikla
tilburði og' jafnvel fórnað hags-
munum, til að hnekkja þessari
viðleitni.
I öðru lagi hefír félagið verið
að byggja upp bein flutningasam-
bönd frá Ameríku, Belgíu, Hol-
landi og víðar að, yfir Hamborg.
Um þesskonar bein flutningasam-
bönd er jafnan mikil og hörð
samkepni. öll þessi nýju flutn-
ingasambönd félagsins munu því
vera í sérstakri hættu, ef niður
falla ferðir. Má og líkt segja um
öll sambönd félagsins önnur, að
með öllu er ókleift að leiða getum
að því óbeina tjóni, er það myndi
bíða, hversu langan tíma það
myndi taka, að byggja upp að
nýju þau viðskiftasambönd, er
þegar eru tekin að rófna
og myndu enn raskast
stórkostlega við áfram-
hald verkfalla En efalaust
myndi alt tjón félagsins af verk-
fallinu nema hundiuðum þúsunda
króna. — Skulu nú lesendur
blaðsins látnir um það, að meta,
hvort slík fóm muni vera í sam-
svörun við ávinninginn.
I áðumefndri skýrslu Eim-
skipafélagsstjómarinnar, er látið
ummælt á þessa leið:
„Félagsstjórninni er að sjálfsögðu
vel ljóst, hvílíkur hnekkir það gæti
orðið fyrir félagið, ef skipin verða
svöðvuð vegna verkfalls, ef til vill
um langan tíma, og flutningarnir
færðust til hinna útlendu félaga, sem
þá jafnframt liefði í för með sér, aö
stórfé i far- og farmgjöldum mundi
hverfa út úr landinu. En hinsvegar
telur félagsstjómin sainkvæmt fram-
anrituðu, að kauphækkunin og aðrar
útgjaldahækkanir mundu verða til
fjörtjóns fyrir félagið, og að ef ís-
lendinga á að henda sú óhamingja
að geta' ekki haldið uppi Eimskipa-
féiáginu, þá sé alt amiað betra en að
láta fólagið smáveslast upp.“*)
YHð hvað á félagsstjómin með
orðunum: „þá sé alt annað
betra“? Virðist liggja nærri að
ætla, að henni sé nær skapi, að
sigla félaginu þegar til skipbrots,
heldur en að vægja í neinu til í
kaupgjaldsdeilunni. Mun að lík-
indum mega ætla, að verkamenn
muni jafn einráðir í, að fórna fé-
laginu, heldur en að slaka til að
fullu á kröfum sínum. Þannig er
þá „óskabaraið“ orðið að fómar-
dýri á altari hinna svæsnu öfga,
er nú togast á í þjóðlífinu, svo
að við sjálft liggur að þær muni
slíta sundur á milli sín mikils-
verðustu stofnanir og atvinnu-
fyrirtæki þjóðarinnar.
IV.
Ríkissjóður Islands hefir, auk
hlutafjárins, lagt fram til Eim-
skipafélags Islands á árunum
1915—1928 fé, sem hér segir:
Strandferðastyrkur 502,326 kr.
Ríkissjóðsstyrkur . . 525,000 —
Tillag í Brúarfoss .. 350,000 —
*) Lsturbreytingín min. Ritstj.
Samtals 1,377,325 kr.
Strandferðastyrkurinn telst
þóknun til félagsins fyrir að sigla
á hinar smærri og óarðsamari
hafnir landsins. — Tillagið í
Brúarfoss var lagt fram með
sérstöku tilliti til útflutnings á
frystu kjöti landsmanna og öðr-
um vörum frystum eða kældum.
Aftur á móti er ríkissjóðsstyrkur-
inn, samtals 525 þús. kr. bein
fjárfóm Islendinga til félagsins,
til þess að styðja það í bamdómi
þess, á uppvaxtarárum þess og í
samkepni við sterka keppinauta.
Má óhætt segja, að þjóðin, þing
og stjórn landsins hafi á hverj-
um tíma lagt fram þessa fóm af
fúsum og glöðum hug. — Þar á
ofan hefir svo félagið notið skatt-
frelsis síðan árið 1924.
En hver verður svo afstaða fé-
lagsins gagnvart ríkissjóði og
stjórn landsins í yfirstandandi
deilu ?
Hún er í stuttu máli sú, að
þegar félagið berst út í harðvít-
uga deilu með algerðri stöðvun
siglinga þess í för með sér, tel-
ur formaðurinn Eggert
Claessen, ekkiómaksins
vert eða ástæðu til þess
að virða stjórn landsins
v i ð t a 1 s. Félagið hefir því tek-
ið ákvarðanir sínar, án þess að
bera þær að neinu leyti undir
stjóm landsins eða leita álits
hennar, umsagnar eða fulltingis.
Þetta er ekki einungis stórvíta-
verður brestur á kurteisi, heldur
og alveg furðulegur misskilning-
ur á afstöðu félagsins gagnvart
ríkinu og þjóðinni. Liggja þá fyr-
ir þessar spumingar:
1. Er það ríkisstjóminni óvið-
komandi hversu til muni takast
um útflutning á frosna kjötinu,
sem nú bíður á höfnum landsins,
þar sem telja má að félagið hafi
á óbeinan hátt skuldbundið sig
til að sjá um það, um leið og það
tók við 350 þús. kr. framlagi úr
ríkissjóði til kæliskipsbyggingar ?
2. Er það ríkisstjóminni óvið-
komandi, hvort niður falla sigl-
ingar á fjölmargai- af hinum
smærri höfnum landsins, með
samgönguvandræðum fólksins,
verðhækkun vara og ef til vill
vöruþurð í för með sér, þar sem
ríkissjóður leggur félaginu áriega
til ákveðna fjárfúlgu til endur-
gjalds þessum siglingum?
3. Og er það ríkisstjórninni ó-
viðkomandi, hvort Eimskipafélag-
inu, eign, bjargvætti og óskabami
íslendinga verðui' siglt í algert
strand og til gjaldþrots í ofur-
kappsfullum deilum milli öfga-
flokka þjóðfélagsins, þegar ríkis-
sjóður hefir um mörg ár lagt
fram stórfé til styrktar og við-
halds félaginu og þegar á það er
litið, að það mun koma beint og
óbeint niður á ríkissjóði og þjóð-
inni ef málefnum félagsins verð-
ur nú, fyrir sakir ofurkapps,
teflt í voða, svo að til stórtjóns
leiði?*)
Þjóðin mun hafa á reiðum
höndum svör við öllum þessum
spumingum. Ekkert af þessu er
henni óviðkomandi og ekkert af
því má hún láta afskiftalaust. Og
lausn þeirra mála er aðeins ein-:
Hún er sú, að hrífa félagið úr
því pólitíska teningskasti, sem nú
er leikið milli öfgaflokkanna, sem
virðast ekki horfa í neinar fórnir,
til þess að fá sigur í viðureign-
inni, jafnvel ekki í það, að leggja
Eimskipafélagið í rústir ef svo
vill verkast.
0
á embættisfærslu Jóh. Jóh.
fyrv. bæjarfógeta.
1 framhaldi af þeirri ráðstöf-
un núverandi ríkisstjómar, að
láta framkvæma embættisskoðun
hjá sýslumönnum og bæjarfóget-
um landsins, var þeim Gissuri
Bergsteinssyni lögfræðingi og
Bimi Steffensen endurskoðara
falið að framkvæma skoðun á em-
bættisfærslu Jóh. Jóhannessonar
bæjarfógeta í Reykjavík. Hófst
skoðunin í nóvember síðastliðnum
og er enn ekki að fullu lokið. Þó
em þegar fengnar nokkrar aðal-
niðurstöður meðal annars um
meðferð dánar- og þrotabúa við
embættið. Erp þær í helstu drátt-
um þessar:
1. Engin endurskoðun hefir
farið fram á rekstri embættisins
öll þau 10 ár, sem Jóh. Jóhann-
esson hefir gegnt því.
2. Haustið 1926 fól þáverandi
stjóm, þeir Jón Þorláksson og
Magnús Guðmundsson, tveimur
mönnum, þeim Gísla Bjamasyni
fulltrúa í stjómarráðinu og Bimi
Ámasyni endurskoðara að fram-
kvæma skoðun á embættinu.
Störfuðu þessir menn í nær þrjá
mánuði en fengu þá s.kipun um
að hætta störfum. Y^ar borið við
þingönnum bæjarfógetans. Eigi
var rannsóknin tekin upp að nýju
er þingi lauk, og liggur eivi fyrir
nein skýrsla um árangur eða nið-
urstöðu af skoðun þeirra.
3. Jóh. Jóhannesson tók við
embætti þessu af Jóni heitnum
Magnússyni árið 1918. Voru þá,
eins og að líkindum lætur, all-
mörg óuppgerð dánarbú og þrota-
bú við embættið. Jón Magnússon
hafði haldið fjárreiðum búanna í
góðu lagi. — Skilaði hann hand-
bæru fé búanna í sparisjóðsbók-
um, þar sem bankarnir færðu inn
vextina eins og af öðrum innstæð-
um. — Má af þessu ráða, að. Jón
Magnússon hafi litið svo á, að
eignarréttur ætti að gilda um
dánarbú og þrotabú og að eigend-
ur höfuðstóls: erfingjar og skuld-
areigendur, ættu jafnframt vexti
af fé sínu. Munu og verða um
það lítt skiftar skoðanir^á landi
hér.
4. Þegar Jóh. Jóhannesson tók
") Jón Árnason framkvæmdastjón
á sæti í stjóm Eimskipafélagsins,
sem fulltrúi fyrir hlutafjáreign ríkis-
ins, enda teiur hann umboö sitt ekki
ná lengra.