Tíminn - 16.02.1929, Blaðsíða 2

82
TlMINN
á síðasta þingi, nefnir hann 4 þeirra sér 1
flokki og telur á þeim þau einkenni, að
þau hafi „farið fram á eyðslu úr ríkissjóði“
og verið „alveg óundirbúin“. Þau eru: Frv.
um sundhöll í Rvík, frv. um að reisa betr-
unarhús og vinnuhæli, frv. um heimild fyrir
landsstjómina að byggja hús fyrir opinber-
ar skrifstofur (það frv. varð eigi útrætt)
og frv. um smíði og rekstur strandferða-
skips. Þrjú þeirra urðu að lögum. Ekki er
að heyra á M. J„ að nokkurt þeirra hafi
átt neinn rétt á sér.
Sundhallarmálið var fyrst flutt á Al-
þingi árið 1923. Annað verður því naum-
ast sagt en að mönnum hafi gefist tími til
að hugsa um það. Bæjarstjóm Reykjavík-
ur hafði ákveðið að styðja málið. Meðal
íþróttamanna var mikill áhugi fyrir því.
Fyrir þinginu lá uppdráttur af sundhöll-
inni gerður af húsameistara ríkisins.
Hvemig getur höf. leyft sér að halda því
fram, að frv. hafi verið „óundirbúið"?
Heitu laugamar við Rvík eru sá fjár-
sjóður, sem naumast mun eiga sinn líka í
nokkurri höfuðborg um víða veröld. I
Rvík er nú kolamiðstöð í hverju nýju
íbúðarhúsi og kostar ærið fé. Því þá ekki
að nota þá miðstöð, sem náttúran sjálf
kyndir ókeypis dag og nótt um ár og aldir?
í austurhluta bæjarins (sem næstur er
jarðhitanum) er nú verið að reisa stórhýsi,
og verða reist fleiri, sem á að hita upp
með vatni frá laugunum. Þó að vatnið
gangi gegnum hitaleiðslur þessara húsa,
verður það nægilega hlýtt til að gera volg-
ar laugar til baða og sunds. Óhugsandi er
annað en þjóðin noti sér þennan feikna
náttúraauð — fyr eða síðar — spumingin
aðeins, hversu lengi eigi að láta hann fara
til ónýtis. Þegar sundhöllin er fullbúin verð-
ur hér einhver besti baðstaður í heimi og
hlýtur að auka mjög orðstír landsins ann-
arsstaðar. Og menn geta gert sér í
hugarlund, hverja þýðingu það muni hafa,
ef meginþorri höfuðstaðarbúa og þess
fjölda fólks, sem hingað sækir nám, á kost
á að læra sund. Mætti það m. a. verða til
þess, að eitthvað fækkaði lúnum tíðu sjó-
slysum hér við land.
Betrunarhúsið.
Eg held, að óhætt sé að fullyrða, að
flestum viðstöddum hafi ógnað, þegar
dómsmálaráðherrann gaf þær upplýsingar
á síðasta Alþingi, að þá (1928) væri verið
að byrja á því að „setja inn“ þá menn, sem
dæmdir voru til fangelsisvistar árið 1926.
Svo mikil voru þrengslin í fangahúsinu í
Rvík, að dómfeldir menn urðu að bíða þess
í 2 ár að komast í fangelsið. — Áheyr-
anda einum varð það að orði, bæði í gamni
og alvöru, að fangamir hefðu fulla ástæðu
til að höfða skaðabótamál gegn ríkinu! Það
er létt að gera sér grein fyrir, að ekki muni
heppilegt, að menn, sem af knýjandi ástæð-
um þarf að einangra frá öðram vegna mis-
bresta á siðferði, haldi óskertu athafna-
frelsi, þangað til húsnæði losnar í „stein-
inum“. Auk þess er það flestra skynbærra
manna mál, að fangavistin hér í Rvík sé
óviðunandi. Erlendis, þar sem mest alúð er
lögð við að láta refsingar ná tilgangi sín-
um, hefir verið tekin upp sú aðferð að láta
fanga vinna líkamlega vinnu úti undir ber-
um himni. Inniseta og þungt loft lama þrek
manna, andlegt og líkamlegt. En útivinna er
hugsanleg því aðeins, að fangahúsið sé í
sveit, eða smáþorpi.
Það kemur oft fyrir, að menn sem dæmd-
ir hafa verið í fangelsi, era heilsuveilir og
þola eigi venjulega fangavist. Slíka menn
hefir ríkið orðið að kaupa niður á sjúkra-
húsum fyrir of fjár. Erlendis tíðkast sér-
stakar sjúkradeildir í sambandi við fanga-
húsin sjálf.
M. J. fer með rangt mál, er hann segir,
að frv. þetta hafi verið óundirbúið. Stjóm-
in gat þess í upphafi umræðna, að hún ætti
völ á húsi austur á Eyrarbakka, sem mætti
gera að fangelsi með tiltölulega litlum
kostnaði. Hús þetta átti upphaflega að
verða sjúkrahús, en af ýmsum ástæðum
var horfið frá því ráði. Ríkið hafði lagt
nokkurt fé til þessa húss og átti nú kost
á því við vægu verði. Málið mátti því heita
mjög vel undirbúið, einkum ef tillit er til
þess tekið, hve skamman tíma stjómin
hafði haft til undirbúnings. Hinsvegar
verður tómlæti fyrverandi stjómar í svo
áríðandi máli eigi með nokkra móti afsakað.
Skrifstofumar.
Frumvarpið um að byggja hús fyrir
opinberar skrifstofur var eigi samþykt, og
þarf höf. varla að kvíða því, að það fái
ekki nægilegan undirbúning, áður en ráðist
verður í þetta fyrirtæki. En í sambandi við
þetta mál er rétt að athuga hvað ríkið
þurfti að greiða í húsaleigu fyrir skrifstof-
ur árið 1926. Er farið eftir skýrslum ríkis-
gjaldanefndar:
Ríkisféhirsla..........kr. 2040.00
Hagstofa................ — 3000.00
Bæjarfógetaksrifstofa .. — 3240.00
Lögreglustjóraskriístofa — 4500.00
Skattstofa, skattamat .. — 2760.00
Vegamálaskrifstofa ... — 1500.00
Vitamálaskrifstofa .... — 1200.00
Veðurstoía...............— 3000.00
Áfengisverslun...........— 3450.00
Brunabótafélag...........— 1800.00
Fiskifélag...............- 2490.00
Skipa-samábyrgð .. .. — 840.00
Slysatrygging............— 720.00
Ræktunarsjóður.........— 1608.00
Söfnunarsjóður...........— 180.00
Landsverslun.............— 4800.00
Samtals kr. 37128.00*)
Það er auðsætt, að ríkið gæti með því
að hætta að leiga húsnæði hjá öðrum, stað-
ið straum af alldýrri byggingu. Með sknf-
stofuleigunni 1926 mætti greiða rentur og
afborgun af 300 þús. kr. láni, ef gert er
ráð fyrir venjulegum lánsskilmálum. Frá
fjárhagslegu sjónarmiði er því erfitt að
sjá, hversvegna ríkið ætti fremur að leigja
mismunandi hentugt húsnæði hér og þar úti
um bæ en byggja sjálft yfir skrifstofur
sínar — með því fyrirkomulagi, sem best
hentar.
Strandferðaskipið.
Næst kemur M. J. að strandferðaskipinu
og er sýnilega í nöp við það. Litlu máli
skiftir, þó að höf. segi, að enginn þingmað-
ur hafi viljað „sinna“ frumvarpi stjómar-
innar (bls. 42). Samt er þetta ekki satt
eins og hver getur séð, sem ber saman
stjórnarfrv. á þsk. 15 og lögin um smíði og
rekstur strandferðaskips á þsk. 786 í A-
deild Alþt, Stjómin lagði til að kaupa 400
—500 smál. skip. Lögin segja, að það skuli
vera „af svipaðri stærð og Esja“. En Esja
er um 600 smál. og því ekki mikið á mun-
um. Eftir stj.frv. átti skipið að „vera útbú-
ið 70—80 teningsm. kælirúmi og hafa a. m.
k. 40 sjómílna vökuhraða“. Þetta er alveg
eins orðað í lögunum. Stj.frv. gerði aðallega
ráð fyrir 2 farrýmum fyrir farþega. Lögin
ákveða, að farrýmin skuli vera 2. Bæði í
frmnvarpi og lögunum er stjórninni heim-
ilað að taka lán til að byggja skipið. — Um-
mæli höf. um það, að þingið hafi ekki viljað
„sinna“ frv. stjórnarinnar eru því tóm stað-
leysa, en jafnframt eitt af mörgum dæmum
þess, hve ósýnt M. J. er um það að fara
með rétt ifiál.
Það mun sannast á sínum tíma, að M. J.
.veður reyk, þegar hann heldur að strand-
ferðaskipið kosti „700—800 þús. krónur".
Ekki færir hann heldur minstu líkur að því,
að árlegur reksturshalli verði 200 þús. kr.,
en staðhæfir það þó jafn óhikað og væri
það fullsannað.
Eins og tekið er fram í lögunum, er ekki
ætlast til, að verð skipsins sé greitt á
einu ári af tekjum ríkissjóðs, heldur að lán
verði tekið til þess og greitt upp á löngum
tíma. M. J. telur „aðrar samgöngubætur
miklu þarfari“ en strandferðaskip. Hann er
sjálfur kosinn á þing af hinum efnaðri
borgurum höfuðstaðarins og talar hér
vafalaust fyrir munn þeirra. Fjöldamargir
af kjósendum hans geta veitt sér þá ánægju
að bregða sér í bifreiðum út í sveitir og
eyða þar sumarleyfinu, ef vegleysið væri
ekki til fyrirstöðu. M. J. er ekki ámælis-
verður, þó að haxm vilji hjálpa kjósendum
sínum til að njóta sólskins og sveitalofts
um hásumarið. En hann má heldur ekki á-
mæla Austfirðingmn, Norðlendingum eða
Vestfirðingum þó að þeim sé axmara um
markað fyrir framleiðslu sína en sumar-
ferðir Reykvíkinga. Það er líka rangt, sem
ýmsir þingmenn íhaldsflokksins hafa hald-
ið fram, að samgöngur á landi bexi skarð-
an hlut frá borði að tiltölu við strandferð-
imar. Á fjárlögum 1929 eru veittar til
vegamála alls kr. 929650,00 en til sam-
gangna á sjó einungis kr. 346750,00. Til
viðhalds á vegum era veittar 225 þús. kr.
eða meira en sá hæsti reksturshalli, sem
M. J. þorir að áætla af strandferðaskipinu.
Fyrir það fé, sem varið er til vega árlega
mætti að líkindum kaupa lx/% strandferða-
skip á borð við það, sem nú á að smíða.
*) Fyrir ljós, hita og ræstingu á þessum
skrifstofum greiddi ríliið sama ár kr. 17790.91.
Ekki er ósennilegt, að sá kostnaður lækkaði, ef
skrifstofumar væru allar í einu húsL
Vegafé 10 ára mundi þannig nægja til 15
strandferðaskipa.
I eylandi með dreifðar og einangraðar
bygðir og breiða snjóþunga fjallgarða,
hlýtur um fyrirsjáanlega framtíð megin-
þáttur samgangnanna milli héraða og
landsfjórðunga að verða á sjó. Suðurlág-
lendið eitt er þar undantekning. Vatnaleið-
ir era líka ávalt ódýrastar. Skipgengar ár
era löngum nefndar lífæðar þjóðaxma. Auð-
vitað eiga Islendingar að bæta vegi sína og
efla samgöngur á landi eftir mætti, en það
er fávíslegt að láta ónotaða „hringbraut"
sjálfrar náttúrunnar, sem aldrei þarf að
endurbæta. — Loks skal þess getið, að
strandferðaskipsmálið hafði verið rætt og
athugað á fyrai þingum og því hreint ekki
„óundirbúið" eins og M. J. segir.
Fjárlögin.
Þá kem eg að frásögn höf. um meðferð
fjáriaganna í þinginu. Ásakanir hans í
garð stjómarinnar og þingmeirahlutans
era aðallega þessar:
1. Að stjórnin hafi hækkað styrkinn til
Búnaðarfélagsins um 30 þús. kr.
2. Að margar tillögur hafi komið fram’1
um „persónulega styrki“.
3. Að meirihluti fjárveitinganefndar í
neðri deild hafi ekki viljað veita nóg fé til
veiidegra framkvæmda.
4. Að tekjur, sem innheimtar verða á
árinu 1929, samkv. nýjum lögum, séu tekn-
ar upp í fjárlögin.
5. Að útgjöld samkvæmt nýjum lögum
og heimildarlögum standi eigi á fjárlögum.
Auk þess eru í þessum kafla nokkrar
persónulegar hnútur til andstæðinga, eink-
um Magnúsar heitins Kristjánssonar fjár-
málaráðherra. Er M. Kr. brugðið um strák-
skap við „hina varfæmari menn“ og að
hann hafi verið „eini maðurinn, sem aldrei
áttaði sig á því, sem gerst hafði“. Lætur
þetta einkennilega í eyram þeirra, Sem
vita, að Magnús heitinn var jafnan talinn
manna gætnastur og varfæmastur. Þykist
eg eigi gera M. J. rangt til, þótt eg efist
um, að hann mundi nú vilja standa við
þessi ummæli sín um fyrverandi fjánnála-
ráðherra.
Um fyrstu ásökun höf. á hendur stjóra-
inni (um styrkinn til Búnaðarfélagsins) er
það eitt að segja, að við henni mátti búast
frá kaupstaðarfulltrúa, og þýðir eigi um
hana að deila.
Um persónulegu styrkina verður höf.
tíðrætt. Á bls. 81 segir hann, að neðri deild
hafi samþykt „allskonar smástyrki, marga
hverja að vísu þarfa og góða, en nálega
alla ónauðsynlega“. Og á bls. 84 segir
hann: „En það lakasta við þessa afgreiðslu
var þó það, að mestur hluti þessa fjár fór
í allskonar bitlinga ... 1 fjárlagafrv. voru
nú heilar blaðsíður ekkert annað en skrár
yfir persónulega styrki, og hafa aldrei sést
á íslandi jafnlöng fjárlög og nú“.
Magnús Jónsson á sæti í neðri deild. Þar
flutti hann sjálfur eftirfarandi breytingar-
tillögur við fjárlagafrumvarpið. Þær fara
allar fram á að auka útgjöld ríkissjóðs:
Til söngkenslu í háskólanum .. .. kr. 1200,00
Til að rita og gefa út íslandssögu .. — 3000,00
Til prentsmiðjunnar Gutenberg. .. — 5000,00
Til Jóns Ófeigssonar kennara (fyrsta
greiðsla)....................— 2500,00
Til Barða Guðmundssonar (til sögu-
náms)........................— 1200,00
Til porleifs Jónssonar póstmeistara — 2400,00
Til Magnúsar Jónssonar*).........— 1000,00
Til íþróttasambands íslands......— 2500,00
Til Björns Bjömssonar gullsmiðs .. — 2000,00
Til Sjúkrasamlags Reykjavíkur. .. — 2000,00
Alls kr. 22800,00
Lesendum fel eg að dæma um það, hvort
þessar upphæðir séu persónulegir styrkir
eða ekki. Jafnframt skora eg á hr. M. J.
að nefna alla þá „persónulegu styrki“, sem
hann greiddi atkvæði á móti í þinginu eða
gerði tilraun til að fá niður felda.
Um 3. atriðið, fjárveitingar til verk-
legra framkvæmda, er í stuttu máli þetta
að segja:
Um það leyti sem fjárlagafrv. stjómar-
innar var samið, var útlitið um afkomu
ríkissjóðs mjög tvísýnt. Góðærið 1925 hafði
komið þinginu til að fella niður nokkra af
tekjustofnum ríkissjóðs, aðallega toll af
kolum og salti. Reikningslegur tekjuhalli
ríkissjóðs árið 1926 varð yfir 200 þús. kr.
og leit út fyrir, að hann mundi verða 7—
*) Skylt er að geta þess, að sá Magnús Jóns-
son, er hér ræðir um, ,er ekki höfundur „þing-
sögunnar".
800 þús. kr. árið 1927. Stjómin þurfti á fé
að halda til nokkurra óhjákvæmilegra
nýrra útgjalda. Stærst þeirra upphæða var
framlagið til Byggingar- og landnáms-
sjóðs, 200 þús. kr. Hvorki stjóm né meiri-
hluti fjárveitinganefndar taldi koma til
mála að þingið gengi frá fjárlögunum með
tekjuhalla. Fyrir þinginu lágu nokkuv
frumvörp um tekjuauka og var jöfnuður
fjárlaganna vitanlega undir því kominn,
hvort þau næðu samþykki eða ekki. Fjár-
veitinganefnd neðri deildar taldi þó eigi
rétt að draga það að skila áliti, þangað til
útséð væri um afdrif þeirra, enda mundi
það hafa lengt þingtímann um of. 1 nefnd-
arálitinu 23. febr. (þskj. 293 í A-deild
Alþt.) gerði meirihluti nefndariimar svo
gi’ein fyrir afstöðu sinni:
„Þó nefndin líti svo á, að tillögur fram-
varpsins um framlög til brúagerða, nýrra
símalagninga, vitabygginga o. fl. séu svo
lágar, að óviðunandi sé í raun og vera,
miðað við hina brýnu og aðkallandi þörf,
þá sér meirihlutinn sér þó eigi fært að
bera fram breytingartillögur til lækkunar
þessum liðum við þessa umræðu*) fjár-
laganna. Vill fyrst sjá, hvernig horfir um
framgang þeirra tekjuaukaframvarpa ým-
issa, er liggja fyrir þinginu. Fái þau meira
eða minna góðan byr, svo að séð verði, að
tekjumar verði eitthvað veralega auknar,
telur nefndin sjálfsagt að hækka áður-
nefnd framlög til mikilla muna. Getur hins-
vegar ekki talið þá leið færa að stofna til
aukinna verklegra framkvæmda í landinu
— þó stómauðsynlegar séu — með miklum
tekjuhalla á fjárlögum".
Undir þessa skýringu skrifuðu Fram-
sóknarmennimir Þorleifur Jónsson, Ing-
ólfur Bjamarson, Bjami Ásgeirsson og
Magnús Torfason — og Jafnaðarmaðurinn
Haraldur Guðmundsson.
Minnihlutinn, íhaldsmeimimir Jón Sig-
urðsson og Pétur Ottesen, gerðu sérstaka
athugasemd við álitið og komast þar m. a.
svo að orði:
„viljum við, í tilefni af því, sem tekið er
fram í nefndarálitinu, láta þess getið, að
við munum við 3. umræðu bera fram til-
lögur um hækkun fjárframlaga til verk-
legra framkvæmda (samgöngubóta), jafn-
vel þó af því kunni að leiða nokkum áætl-
aðan tekjuhalla á fjárlagafrumvarpinu**)
u
Verður vart annað sagt en að í þessum
ummælum þeirra Ihaldsmannaima komi
fram meiri ofsi en forsjá, og væri þeim
vafalaust best, að sem minst væri um þau
talað.
Fór nú fram 2. umræða og leið að hinni
þriðju. Var þá fyrirsjáanlegt, að þingið
mundi fallast á að hækka tekjumar til
verulegra muna. Efndi fjárveitinganefnd
þá orð sín og bar fram tillögur um fram-
lög:
Til brúagerða............kr. 100000,00
— fjallavega............— 5000,00
— ákfærra sýsluvega.. — 5000,00
— vitabygginga........— 60000,00
— símalagninga........— 150000,00
Ágreiningurinn milli meira- og minna-
hluta nefndarinnar var ekki um það, hvort
nauðsynlegt væri að byggja nýjar brýr,
vita og síma. Um þá nauðsyn vora allir
sammála. Munurinn var aðeins sá, að I-
haldsmennimir vildu byggja, hvort sem
peningar fengjust til þess eða ekki, en
Framsóknarmennimir (og H. G.) voru ó-
fáanlegir til að greiða atkvæði með tekju-
halla. Um það má ýmsum getum leiða, hvað
valdið hafi framferði þeirra Jóns og Pét-
urs. Líklegasta skýringin er sú, að íhalds-
flokkinn hafi langað til að sýna af sér ein-
hverja „óþægð“, er hann fann vanmátt
sinn til að ráða úrslitum hinna stærri mála.
En að þingmenn skuli leyfa sér þesskonar
„glettur“ er vítavert ábyrgðarleysi og al-
veg ófyrirgefanlegt.
Nýjar tekjur, sem þingið samþykti og
koma til innheimtu á árinu 1929, eru áætl-
aðar 700 þús. kr. M. J. finnur að því, að
þessi tekjuupphæð var sett á fjárlögin.
Vitanlega eiga fjárlögin að gefa svo rétta
mynd af fjárhagsafkomu landsins á sín-
um tíma 0g unt er, þegar þau eru samin.
Hvaða ástæða er þá til þess að samþykkja
tekjur og gera svo hvergi ráð fyrir þeim
á fjárhagsáætluninni? M. J. ætti að skýra
dálítið betur þessa fjármálaspeki sína.
Að lokum reynir höf. að láta líta svo út
sem þingið hafi falið einstaka útgjaldaliði
*) þ. e. 2. umræðu í neðri deild. Fjárlögin
eru borin íram í neðri deild, og rædd þar við
3 umræöur og síöan aðrar 3 í efri deild — og
oftast fleiri.
**) Auðkent hér.