Tíminn - 23.02.1929, Síða 1

©faíbfeti
93 afgtei&slumaður Címans er
SannDetg þ o r s t e i n söó tti t,
Stímbanösljúsinu, SjryfjaDtf.
^fgttibsía
Cimans er í Sambanöstjúsinu.
(Ðpin öaglega 9—(2 f. í}.
Sími ^90.
|j
XIII. ár.
Reykjavík, 23. febrúar 1929.
12. blað.
R æ d a
Tryggva Þórhallssonar
fj ármálar á ðherra
við
fyrstu umræðu fjárlaganna.
Þegar Magnús Kristjánsson fjár-
málaráðherra féll frá, var mér
falið það á hendur af Hans
Hátign konunginum að gegna
í bili störfum fjármálaráð-
herra. Síðan eni liðnir rúmlega
tveir mánuðir. Eg hefi haft ærið
mörgum öðrum störfum að gegna.
og í mánuðinum sem leið urðu sér-
stakir atburðir til þess að tefja
enn tíma minn. Því má af líkum
ráða, að jeg hefi ekki getað lagt
fram þá vinnu, sem æskilegt hefðt
verið ög nauðsynlegt til þess að
vanda undirbúning fjárlagafrum-
varpsins, til fullrar hlítar. Er
mjer skylt að láta þessa getið I
upphafi máls míns.
Frumvarpið er í öllum aðal-
atriðum sniðið eftir þeim fjárlög-
um, sem síðasta þing afgreiddi.
Úrslitatölur frá árinu sem leið
voru ekki komnar stjóminni :
hendur þegar þurfti að ganga frá
tekjuáætlun frv. Nokkru meiri
vitneskja err nú um þá reynslu
fengin og afléiðingar hinnar
breyttu löggjafar um tekjuöflun
frá síðasta þingi. í ljósi þeirrar
reynslu er óhætt að fullyrða að
tekjuáætlunin á frv. er mjög var-
leg. Enda næði ekki neinni átt að
sníða áætlun komandi árs um of
eftir slíku góðæri sem árið var.
Breytingin frá tekjuáætlun þeirri
sem nú gildir nemur aðeins tæp-
lega 300 þúsund krónum.
Tekjuafgangur er áætlaður rúm-
lega 50 þús. kr. Hefir verið leit-
ast við að leiðrétta áætlunina í
samræmi við undangengna reynslu.
Stærsta áætlunai’skekkjan, að
óbreyttri löggjöf og framkvæmd.
er þó enn óleiðrétt.sem er áætlun-
in um styrk til berklasjúklinga,
enda telur og stjómin að ekki verði
hjá því komist að gera einhverjar
ráðstafanir út af hinni gífurlegu
útgjaldaaukningu á þeim lið.
Ástæða er til að vekja sérstaka
athygli á því, að á frumvarpinu
er ekkert áætlað fyrir útgjöldum
vegna hátíðahaldanna í tilefni af
1000 ára afmæli Alþingis. Annars-
vegar er um það þess að geta að
erfitt mun vera að gera nú áætl-
un um kostnað af hátíðahöldunum.
Hinsvegar er undirbúningur haf-
inn um tekjuöflun sem væntanlega
yrði sérstaklega varið til þess að
greiða kostnað af hátíðahöldunum.
Munu fjárveitinganefndir fá nán-
ari greinargerð um þetta atriði.
Eg vil þvínæst,venju samkvæmt,
gefa bráðabirgðaryfirlit yfir tekj-
ur og gjöld ríkisins á árinu sem
leið.Er það gjört með hinum venju-
lega fyrirvara að ekki eru öll kurl
komin til g'ráfar, því að ekki er
nú, fremur en venjulega, lokið
öllum innborgunum og útborgun-
um, sem reikningslega verða látn-
ar fylgja árinu. Nokkrar breyting-
ar geta því orðið á þessu yfirliti,
en væntanlega ekki stói’vægilegar,
(Sjá töflu I).
Tekjumar hafa þessu samkv.
íarið fram úr áætlun sem nemur
3 milj. og 400 þús. kr. Stafar það
sumpart af breyttri skattalöggjöf
frá síðasta Alþingi, sem að nokkru
náði til ársins sem leið, en sumpart
Tafla I Brádabirgðaruppgerd á tekjum og gjöldum ríkissjóðs árið 1928.
Fjárl. T e k j u r. Fjárveit. Reikn. Fjárveit. Reikn.
gr. kr. kr. kr. kr.
2. 1 Fasteignaskattur; 240.000 261.121
. 2 Tekju- og eignaskattur .... 950.000 1049.481
3 Lestagjaid af skipum .... 40.000 44.833 1230.000 1355.443

4 Aukatekjur 350.000 567.859
5 Erfðafjárskattur 40.000 37.344
6 Vitagjald 300.000 450.674
7 Leyfisbrjefagjöld 10.000 J 5.364
8 Stimpilgjald 300.000 413,830
9 Skólagjöld (Áætlað) 15.000 15.000
10 Bifreiðaakstur 30.000 58.468 1045.000 1558.539

11 Utflutningsgjald 850.000 1318.689
12 Afengistollur 650.000 425.032
13 Tóbakstollur 850.000 1088.013
14 Kaffi- og sykurtollur 1000.000 1171.831
15 Annað aðflutningggjald .... 150.000 252 285
16 Vörutollur 1000.000 1635.946
17 Verðtollur 850.000 1669.007 4450.000 6242.1 14

18 Gjöld af sætinda- og brjóstsykursg. 20.00. 102.739
19 Pósttekjur 475.000 490.900
20 Simatekjur 1500.000 1605.000 1975.000 2095.900

21 Víneinkasala . 450.000 500.000
3. 1 10020.000 13173.424
Eftirgjald'eftir jarðeignir .... 30.000 30.000
2 Tekjur af kirkjum 100 100
B Tekjur af silfurbergi 1000 5000
4 Legkáup til kirkjugarðs dómk. 3500 3000 34.60» 38.100

4. 1 Tekjur af bðnkum 50.000 7.500
2 Vextir af bankavaxtabrófum . . 28.000 25.627
3 Utdregin baukavaxtabréf .... 24.000 82.900
4 Vextir af innstæðum í bönkum 8.000 11.295
5 Vextir af viðlagasjóði 65.000 80.000
6 Aðrir vextir 140.000 25.485 315.000 182.807

5. 1 Ovissar tekjur 50.000 40.000
2 Endurgreiddar fyrirframgr. ca. . 10.000 20.000
3 - „ - lán og andv. seldra eigna . 22.000 412.920 82 000 472 920

Kr. 10.451.600 13867.251
Fjárl. G j ö 1 d. Fjárveit. Reikn. Fjárveit Reikn.
gr. Kr. kr. kr. kr.
7. Greiðslur af lánum:
I. Vextir 599.208 743.360
II. Afborganir 686.468 738.640
III. Framlag til Landsbankans . . . 100.000 100.000
1385.676 1582.000
8. Borðfé Hans Hátignar konungsins 60.000 60.000
9. Alþingiskostnaður 219.350 209.421
10. I. Ráðuneytið, rikisféhirðir 0. fl. . . 185.760 239.412
II. Hagstofan 47.500 57.120
III. Utanrikismál 0. fl 80.500 82.488
313.760 379.020
11. A. Dómgæsla og lögreglustjórn . . 696.026 721.474
B. Sameiginl. kostn. v. embættisrekst. 144.000 215.155
840 026 936 629
12. Læknaskipun og heilbrigðismál: 876.905 886.580
13. A. Póstmál 471.960 476.905
B. Vegamál 834.450 1167.635
C. Samgöngur á sjó 340.000 320 136
D. Hraðsk.- og talsimasamband. . . 1350.900 1084.415
E. Vitamál 228.620 250.737 3225.930 3299.828
14. A. Andlega stéttin 324.181 348.449
B. Kenslumál 1079.895 1186.848
1404 076 1535 297
15. Til visinda, bókmenta og lista . . 198.030 199.899
16. Til verklegra fyrirtækja .... 965.055 992.977
17. Til alm. styrktarstarfsemi . . . 665.800 927.297
18. Eftirlaun og styrktarfé ... 189.269 181.693
19. Oviss útgjöld 100.001' 144.933
20. Lö:boönar fyrirframgreiðslur . . 10.000 42.533
23. Til Eimskipafjelags Islands . . . 78.500
25. Fjárgr. samkv. lögum. fjáraukal.
og þingsályktunum 865.157
Bráðabírgðartekjuafgangur . . - 1545.487
Kr. 10453.877 13867.251
af því að árið var eitt hið mesta
góðæri bæði til lands og sjós. Um
síðasta tekjuliðinn má geta þess
að meginhlutinn, 300 þús. kr., er
endurgreidd lán frá víneinkasöl-
unni.
I 21. gr. fjárlaga fyrir árið vora
gjöldin samkvæmt 7.—20. grein
áætluð 10453877. En þau urðu á
þessum greinum 11378107, eða
tæpri einni miljón króna hærri.
Eru það fjórir liðir sem aðallega
valda umframgreiðslunum., — I
afborganir og vexti af lánum er
greitt nálega 200 þús. kr. meira
en áætlað var. Til vegamála er
greitt rúmlega 300 þús. kr. meira
en áætlað var. Útgjöld samkvæmt
jarðræktarlögunum urðu ca. 110
þús. kr. meiri en áætlað var. Og
styrkur til berklasjúklinga varð
ca. 270 þús, kr. meiri en áætlað
var. Upphæðimar á þessum fjór-
um liðum nema þannig sam-
tals ca. 900 þús. kr. Má heita að
fyrir utan þær hafi áætlunin um
útgjöld á 7.—20. gjaldagrein fjár-
laganna staðist.
Auk þess nema útgjöldin sam-
kvæmt 23. gr. tæplega 80 þús. kr.
og samkvæmt væntanlegum fjár-
aukalögum, öðrum lögum og þings-
ályktunum 865157 kr. Hæstu
gjaldaliðirnir í þeirri upphæð eru:
Væntanleg fjáraukalög, sem bráð-
um verða lögð fyrir þingið ca. 260
þús. kr., lán og tillag til Flóaáveit-
unnar ca. 200 þús. kr. og greiðslur
vegna Vestmannaeyjahafnar ca.
220 þús. kr. Hefjr það alls ekki
legið fyllilega ljóst fyrir hversu
háttað hefir verið hinum síðast-
nefndu viðskiftum við ríkissjóð
áður og nú. En að því er nú unnið
að koma þeim á hreint og gera
þau upp.
Þegar tillit er tekið til þess
hversu mikið var um verklegar
framkvæmdir af hálfu hins opin-
bera á árinu, svo að vart hefir
nokkru sinni verið eins mikið
framkvæmt fyr á einu ári af
hálfu ríkisins, má það teljast
mjög góð útkoma að áætlað er,
að svo stöddu, að tekjuafgangur
verði c. IV2 milj. kr.
Er skylt að vekja athygli á því,
í þessu sambandi, þó að það í
rauninni liggi í augum uppi, að
af þessari góðu fjárhagsafkomu
ríkissjóðs á árinu sem leið, má
ekki draga almennar ályktanir um
framtíðina, eða næstu ár. Við
megum ekki ganga út frá því að
eins framúrskarandi hagstætt ár
fyrir framleiðendur til lands og
sjávar komi aftur yfir okkur.
Enda erum við á það mintir, í
byrjun þessa árs að áföllin geta
komið yfir okkur enda þótt for-
sjónin gefi góðar og hagstæðar
tíðir. Eg vil því ekki láta tæki-
færið ónotað til að brýna fyrir
þingmönnum að hvika ekki frá
hinni gætilegu fjármálastefnu
sem í aðalatriðum hefir verið ein-
kenni undanfarinna þinga.
Eg tel ekki ástæðu til að fara
að gera grein fyrir því, með því
að telja fram einstök atriði í bú-
skap atvinnurekenda og ríkis-
sjóðs, hversu hið liðna ár reynd-
ist atvinnuvegunum og ríkissjóðn-
um hagstætt. Um það koma fram
tölur og yfirlit á sínum tíma, þeg-
ar unnið verður úr þeim skýrsl-
um, sem um það er safnað. Eg vil
einungis minna á það, sem eg tel
eina höfuðorsökina til að árið
1928 verður jafnan talið eitt hið
besta ár 1 atvinnulífi okkar Is-
lendinga: Verðgildi peninganna
var fast alt árið. Einstaklingarnir
gátu gengið út frá því sem vissu
í atvinnurekstri sínum, að grund-
völlurinn stæði óbilandi, sá er
heilbrigður atvinnurekstur jafnan
verður að hvíla á, sem er: verð-
fastir peningar.
Ef sú stefna hefði verið ráðandí
hjá stjómarvöldunum að hækka
verðgildi peninganna aftur í það
gullverð sem áður var, þá hefði
verið öldungis sjálfsagt að nota
góðærið á árinu sem leið til þess.
Þá hefði krónan verið hækkuð í
verði eitthvað sem um munaði í
áttina til gullverðsins á árinu sem
leið; annað hefði verið óverjandi.
Eg tel það hina mestu gæfu
fyrir þjóðina að gengishækkunar-
stefnan sigraði ekki og að þess-
vegna var ekki á árinu sem leið,
eins og á árinum 1924 og 1925,
með gengishækkun, höggvið vera-
legt skarð í þá viðreisn atvinnu-
veganna sem góðærið bauð að
gefa þjóðinni. — Góðæri ársins
sem leið mun, vegna þess að pen-
ingamir voru verðfastir, orka
miklu um að ljetta atvinnuvegun-
um að standa undir þeim byrðum,
sem þjóðfélagið leggur á þá. Það
mun einnig orka miklu um að
tryggja rekstur atvinnuveganna í
nánustu framtíð.
Vegna yfirlýsingar þeirrar, sem
neðri deild Alþingis samþykti í
fyrra í gengismálinu, og vegna
þessa sem nú var nefnt að góð-
ærið 1928 var ekki notað til þess
að hækka krónuna, tel eg að raun-
verulega sé búið að taka endan-
lega ákvörðun í gengismálinu: að
verðfesta peningana sem næst í
því verði, sem þ©ir hafa nú, þó
að það sé enn ógert sem þarf til
að gera þetta formlega, að setja
þá löggjöf, sem af þessu lelðir.
En til undirbúnings því hefir
gengisnefnd unnið og mun árang-
ur þess starfs koma fram á Al-
þingi innan stundar.
Sú staðreynd sem nú var nefnd,
að það á að mega telja örugt að
þjóðin fái áfram að búa við verð-
fasta peninga leiðir það af sér að
fjármálastjórnin verður að leysa
af hendi ýms verkefni. Skal hér
bent á tvö sérstaklega.
1. Jafnhliða því sem lögform-
lega verðúr kveðið á um verðgildi
peninganna verður að fara fram
endurskoðun löggj afarinnar um
launagreiðslur til starfsmanna
ríkisins, æðri sem lægri. Vegna
þess að það gat komið fyrir áður
hvenær sem var, að verðgildi pen-
inganna breyttist hefir því verið
frestað ár frá ári undanfarið að
endurskoða þá löggjöf. Enginn
mun halda því fram að núverandi
ástaad geti haldist áfram eftir að
peningarnir eru orðnir verðfastir.
Telur stjómin að þegar á þessu
þingi sé kominn tími til að hefja
undirbúningsvinnu til þess.
2. Þá verður að krefjast þess
að jafnhliða verðfesting pening-
anna komist 0g meiri festa á og
jafnvægi um stjóm fjármálanna
en hefir átt sér stað á undanföm-
um árum og hefir getað átt sér
stað á hinum hverfulu tímum
hinna snöggu verðbreytinga. —
Eg hefi látið taka saman um það
yfirlitsskýrslu sem sýnir annars-
yegar hvemig fjárveitingavaldið,
Alþingi, hefir á fjárlögum áætlað
tekjur og gjöld ríkissjóðs á árun-
um frá byrjun stytjaldarinnar, og
hinsvegar hvemig tekjumar hafa
orðið í reýndinni og hvemig fram-
kvæmdavaldið, landsstj órnin, hef-
ið farið með heimildir þær sem
hún hefir fengið fyrirfram eða
eftir á til að nota fé ríkissjóðs.
Loks er það sýnt í hundraðstölum
hversu miklu skakkar frá hinni
upprunalegu heimild fjárlaganna.
(Sjá töflu II).
Svo gífurlega miklar sveiflur
hafa orðið í fjármálastjórn okkar
á undanfömum árum. Er það ekki
ofmælt að sum árin hafi Alþingi
að miklu leyti verið svift því
valdi að heimila fjárveitingarnar
fyrirfram og orðið að láta sér
lynda að leggja samþykki eftir á
á gerðir framkvæmdavaldsins.
Orkar það ekki tvímælis að slíkt
öfugstreymi í fjármálastjórninni
er í fullu ósamræmi við stjórnar-
skrá landsins. Hin síðari ár er
þetta og að færast mjög til rétt-
ari vegar og skýrast árið 1927,
enda fara þá að koma í Ijós
ávextirnir af því að peningarnir
höfðu þá verið verðfastir um
hríð. Eg vil böina því til háttv..
fjái’veitinganefndar að hún athugi
þær leiðréttingar á undanfarandi
fjárlagaáætlunum, sem gerðar eru
á því frumvarpi, sem hér liggur
fyrir, og að hún stígi fleiri spor
í áttina til þess að fjárlögin gefi
sem allra réttasta mynd af því
hvemig fé ríkissjóðs á að verja og
er raunverulega varið. Því að fjár-
veitingavaldið á ekki einungis í
orði heldur og raunverulega að
vera hjá Alþingi og því réttari
sem fjárlögin eru, og það svo ár-