Tíminn - 23.02.1929, Síða 2

44
TlMINN
Tafla III. Framlag ríkissjóðs til nokkurra gjaldagreina.
reiknað með heilum tölum og hundraðsgjaldi.
Ár Tekjur Gjöld Alþingis- kostnaður* Bikis- stjórnin Dómgæsiaog lögreglustj. Heilbrigðis- mál Póstmál Simamál Vegir og brýr Vitar Samgöngur á sjó Andiega stéttin Kenslumál Visindi, bókm.,listir Land- búnaður Sjávar- útvegur Eftirl. og styrktarfe
Hlnti Hlnti Hlnti niuti niuti ilínti Hlnti Hlnti Ulnti Hluti Hinti Hl. (m. HI.
alls alls alls gjalda 0/o alls gjaida 0/0 alls gjalda 0/0 alls gjalda o/o alls gjalda o/o alls gjalda 0/0 alls gjaida 0/0 alls gjaida O/o alls gjalda 0/0 alls gjaida 0/0 alls gjaida 0/0 alls gjalda o/o alls gj. o/o alls gj. 0/0 alls gj- 0/u
1880 403.218 372.932 17.770 48 38.607 10.4 79 868 21.1 36.840 9.9 18.336 4.9 r> » 20.000 5.4 2.197 0.6 18.000 4.8 21.503 5.8 66.337 17.8 7.283 1.9 11.508 3.0 n n 23.502 6.3
1890 589.866 500.713 18.392 3.7 41.013 8.2 89.921 18.0 48.378 9.7 36.827 7.3 n V 60.365 12.0 3.558 0.7 21.000 4.2 27.617 5.5 87.400 17.4 9.940 2.0 8.200 1.6 n n 45.976 9.2
3900 815.48," 809.448 19.790 2.4 47.935 5,9 92.654 11.4 108.365 13.4 68.040 8.4 n 134.019 16.6 8.194 1.0 60.200 7.4 28.353 3.5 113.329 14.0 30.774 3.8 35.200 4.3 n n 46.571 5.7
1910 1.663.239 1790.660 43.439 2.4 62.062 3.5 108 968 6.1 160.467 9.0 113.092 6.3 164.404 9.2 159.783 8.9 45.917 2.6 98.800 5.5 72.296 4.0 348.381 19.5 81.785 4.6 126.986 7.0 31.215 1.4 78.759 4,4
1920 13.700.64 14.626.124 245.203 1.7 397.935 2.7 688.148 4.7 1.488.220 10.2 554.190 3.8 1.503.709 10.3 1.178.191 8.1 383.978 2.6 334.305 2.3 234.903 1.6 1.288.464 9.9 417.562 2.9 382.078 2.6 318.081 2.2 200.102 1.4
1927 11936.516 12.862.166 241.614 1.9 434.165 3.4 1.127.500 8.8 1.870.479 14.5 462.148 8.6 1.396.441 10.9 1.109.229 8.6 335.000 2.6 460.758 3.6 432.711 3.4 1 279.230 9.9 330.611 2.6 726.464 5,6 471.445 3.7 212.634 1.7
Tafla II.
Niðurstöðutölur landsreikninga árin 1914—1927
(í heilum krónum).
Ár * T e k j u r .o o fl 2 AA 44 8 w G j ö 1 d O o § £8 M
Samkv. fjárl. Samkv. reikn. Samkv. fjárl. Samkv. reikn.
1914 1.863.235 2.334.309 25 2.071.317 3,039.933 47
1915 1.855.236 2.834.120 53 1.966.877 2.704.350 37
1916 2.073.825 3.267.533 58 2.234.756 3.267.533 46
1917 2.134.375 14.642.871 586 2.261.612 13.858.026 513
1918 2.341.425 10.488.189 348 2.649.242 10.193.388 285
1919 2.422.325 16.425.900 578 2.808.382 16.693.325 494
1920 5.429.300 16.639.999 207 5.164.437 16.111.786 212
1921 5 182.300 12.851.791 148 4.682.406 12.161.785 160
1922 7.379.450 10.879.600 47 9.369.822 12.136.209 30
1923 7.813.450 9.062.646 16 7.922.329 11.135.819 40
1924 8.162.400 11.14S.442 37 8.340.674 9.889.783 18
1925 8.289.100 16.797.360 103 8.274.395 11.657.998 41
1926 9.844.766 13.151.025 33 10.317.732 12.805.379 24
1927 10,834.134 11.842.459 9.3 11.109.646 12.862.166 16
Atliugasemdir
Hér af: sérstök lög 809.915.
Fjáraukal. 75.927. Þingsál. 2210.
Hér af: sérstölc lög 497.732.
Fjáraukal. 84.571. Þingsál 3978.
Hér af: sérstök lög 591,716.
Fjáraukal. 24.505. Pingsál. 42119.
Hér af: sérstölc lög 9.792.280.
Fjáraukal. 146.575. Þál. 509.353.
Hér af: sérstök lög 4.533.839.
Fjáraukal. 378.743. Þál. 122.807.
Hér af: sérstök lög 1.207.720.
Fjáraukal. 543.544. Þál. 109.930.
Hér af: sérstök lög 2.006.694.
Fjáraukal. 618.086. Þál. 233.214.
Hér af: sérstök lög 1.159.367.
Fjáraukal. 1.007.066. Þál. 28.025.
Hér af: sérstök lög 1.801.458.
Fjáraukal. 252.832. Þál. 64.509.
Hér af sórstök lög 3,591.790.
Fjáraukal. 453.011. Þál. 37.076.
Hér af: sérstök lög 608.037.
Fjáraukal. 45.633, Þál. 14.722.
Hér af: sérstök lög 1.203.467.
Fjáraukalög 199.691
Hér af: sérstök lög 1.020.768.
Fjáraukalög 267.568.
Hér af: sérstök lög 416.983.
Fjáraukal. 198.336. Þál. 10.350.
vitna til nema að litlu leyti. Hlut- ' framtíðinni það sem nútímakyn-
fallslega hækkunin síðustu 40 ár- | slóðin leggur á sig af byrðum til
þess að bæta landið.
* Deilt á fjár-
1880 -5.60 5.18 hagstlmabilið.
1890 8.34 7.08
1900 10.46 10.38
1910 19.46 21.12
1920 144.69 154.46
1927 115.53 124.49
um skiftir, því meira aðhald veita
þau, og því meiri kröfur er hægt
að gera til stjómanna um að þær
fylgi fyrirmælum fjárlaganna.
Samkvæmt frumvarpinu er ætl-
ast til að þegnamir gjaldi til rík-
isþarfa c. 11 milj. og 180 þús. kr.
og eilítið minni upphæð verði var-
ið til útgjalda ársins. Ef gert er
ráð fyrir að íbúatala landsins sé
100 þúsund, nema tekjur ríkis-
sjóðsins, samkvæmt áætlun frum-
varpsins, tæpum 112 krónum á
mann yfir árið. Ef að venju lætur
má búast við að í reyndinni verði
þetta nokkru hærra.
Til samanburðar vil eg geta
þess að nokkur undanfarin ár,
sem hér verða nefnd, hafa tekjur
ríkissjóðs og gjöld á mann á ár-
inu verið sem hér segir:
Á mann á ári.
Tekjur Gjöld
1880 5,60 kr. 5,18 kr.
1890 8,34 — 7,08 —
1900 10,46 — 10,38 —
1910 19,62 — 21,12 —
1920 144,69 — 154,46 —
1927 115,53 — 124,49 —
1 krónutölu nema þannig tekjuv
og gjöld ríkissjóðsins meir en
tuttugu sinnum hærri upphæð ár-
ið 1927, sem er síðasta ár, sem við
höfum endanlegar tölur um, en
árið 1880, meir en þrettán sinn-
um hærri upphæð en 1890 og meir
en tíu sinnum hærri upphæð efi
um síðustu aldamót.
Hverjar breytingar hafa því
samfara orðið á því hvemig fjár-
veitingavald og framkvæmdavald
verja þessu fje, sem í svo vaxandi
mæli er sótt í vasa skattþegn-
anna, til opinberra þarfa? Má af
því nokkum lærdóm nema um nú-
verandi fjárstjórn og fjármála-
stefnu, í samanburði við fjármála-
stjóm og fjármálastefnu fyrri
tíma?
Eg hefi látið taka saman yfirlit
til þess að svara að nokkru þess-
um spurningum. Þar eru tekin til
dæmis sömu ár sem hér eru'nefnd
að framan og sýnt fyrst hversu
háar urðu tekjur og gjöld ríkis-
ins; og þvínæst hve miklu varið
var til ýmissa sérstakra mála-
flokka, sem þar eru taldir og
hversu miklu varið er til þessara
mála á hverjum tíma hlutfallslega
af öllum útgjöldum ríkisins það
ár.
Það yfirlit er sem segir á töflu
III.
I slíku yfirliti hefði vitanlega
mátt koma miklu fleiru að og
sundurliða hina einstöku liði nán-
ar. En það sem það nær á að hafa
verið dregið saman það sem sam-
an heyrir.
Eg bendi á ýmislegt sem af
þessu má læra til samanburðar á
því hvernig fé ríkissjóðs var var-.
ið áður og nú.
1. Það hefir verið á orði haft í
sumum áttum að fé það sem fer
til andlegu málanna, og til þess að
menta og uppala ungu kynslóðina
sérstaklega, væri altof mikið og
væri að vaxa þjóðinni yfir höfuð.
Yfirlitið sýnir að framlag rík-
isins til kenslumála er 17,8% af
útgjöldum ríkisins 1880, 17,4%
1890, en einungis 9,9% bæði 1920
og 1927. — I samanburði við það
sem þjóðin að öðru leyti leggur
á sig, til opinberra þarfa, leggur
húh hlutfallslega miklu minna á
sig nú en fyrir einum mannsaldri
síðan til þess að kenna unga fólk-
inu. — Ef teknir eru þeir þrír
liðir í yfirlitinu sem sérstaklega
verða taldir til andlegu málanna,
sem sé framlagið til: andlegu
stéttarinnar, kenslumála og vís-
inda, bókmenta og lista, — þá
verður útkoman sú að til þessa er
varið
1880 25,5%
1890 24,9% og
1927 15,9%
borið saman við öll útgjöld ríkis-
ins á þessum árum.
2. Af hinum einstöku liðum,
sem tilfærðir eru á yfirlitinu er
einn langsamlega hæstur. Fram-
lagið til heilbrigðismála á árinu
1927 er nálega orðið tvær miljónir
króna og er 14,5% af útgjöldum
ríkisins það ár. Með nokkuð mis-
munandi háum tölum hefir þetta
framlag vaxið á undanförnum ára-
tugum, bæði í krónutölu og hlut-
fallslega. Og eftir því sem reynsla
undanfarinna síðustu ára, hefir
orðið um styrk til berklasjúk-
linga, og í framhaldi af hinum
mörgu og dýru nýju stofnunum
þessara mála vegna sem eru ný-
reistar og verið er að reisa og í
ljósi undanfarinnar reynslu um
það hversu dýr hefir reynst rekst-
urskostnaður þessara stofnana —
má telja fýlstu ástæðu til að gera
ráð fyrir að að óbreyttri löggjöf
og framkvæmd á sviði heilbrigðis-
málanna, muni framlög ríkisins til
þessara mála enn vaxa mjög veru-
lega á næstu árum, líklega bæði
í krónum og hlutfallslega við önn-
ur útgjöld.
Er þetta vissulega mikið og al-
varlegt athugunarmál fyrir lög-
gjafar- og fjái'veitingavaldið. Má
og enn tvennu við bæta, sem kom-
ið hefir fram nýlega hjá hinum
merkustu mönnum læknastéttar-
innar:
a. Annarsvegar það að þá er
fullgerð verði og tekin til afnota
þau sjúkrahús og hæli, sem við
höfum haft í smíðum undanfarið
og enn — þá munum við íslend-
ingar búnir að eignast jafnmörg
eða fleiri sjúkrahúsarúm á mann
en sú þjóð önnur, sem nú á flest
sjúkrahús á mann hlutfallslega, á
allri jörðinni. Við sjeum m. ö. o.
að verða á undan öllum eða flest-
um í þessu efni. — En um það
að reisa hús yfir fólkið, að rækta
landið, að vega landið, brúa árn-
ar, bæta samgöngur að öðru og
yfirleitt um það að öllu leyti að
greiða fyrir atvinnuvegunum og
gera þá hæfa til að standa undir
þeim byrðum sem á þá eru lagðar,
um það erum við líklega meir en
hundrað ár á eftir öðrum þjóðum.
Mundi þetta vera skynsamlegur
búskapur?
b. Hinsvegar er það sem fram
hefir komið að um ráðstafanirnar
út af berklaveikinni, sem kosta
hundruðum þúsunda meira fyrir
ríkið, með hverju ári sem líður,
þá er um það sagt af einum merk-
asta lækni landsins að það megi
teljast vafasamt að þær komi að
nokkru eða verulegu gagni.
Eg lít svo á að það megi ekki
dragast ári lengur að þessi mál,
bæði um löggjöf og framkvæmd,
verði tekin til gagngerðrar endur-
skoðunar.
3. Draga má saman þá hina ein-
stöku liði yfirlitsins sem segja til
um útgjöld til þess mannahalds.
sem þjóðfélagið verður á að halda
til sinna frumlægustu þarfa. Það
eru liðimir, sem segja til um
kostnað við stjórn þjóðfélagsins,
alþingi og ríkisstjóm, við dóm-
gæslu, eftirlit með lögum og
kristni og svo eftirlaun og styrkt-
arfé til starfsmannanna. '
Þessir liðir á yfirlitsskýrslunni
nema hvorki meira né minna en
48,4% af útgjöldum ríkisins árið
1880, eða eru nálega helmingur
þeirra, 44,6% af útgjöldum árið
1890, en ekki nema 19,2% af út-
gjöldunum árið 1927.
Það er mjög gleðilegt að þessi
reksturskostnaður á þjóðarbúinu,
sem langsamlega aðallega er fólg-
inn í mannahaldi er orðinn hlut-
fallslegafrsvo miklu lægri en áður.
Svo ólíkt er það er þjóðin stjórn-
ar sjálf fjármálum sínum, harla
ólíkt þeim tímum er þjóðin varð
að leggja á sig sérstakan nýjan
skatt til þess að fá að stofna bún-
aðarskóla — og varð að bíða eftir
því í áratugi að fá að gera það.
4. Enn skýrari mynd um hina
ólíku fjármálastjóm og fjármála-
stefnu fyr og nú má fá með því
að athuga þá liði yfirlitsins, sem
sérstaklega segja til um útgjöldin
til verklegra framkvæmda. Ef
teknir eru útgjaldaliðirnir til
síma, vega og brúa, vita og fram-
lög ríkisins til aðalatvinnuveg-
anna, þá verða hlutfallsleg út-
gjöld ríkisins til þessa:
1880 9%
1890 14,3%
1927 41,4%
Með nánari sundurliðum mætti
fá ennþá miklu skýrarí mynd af
kyrstöðunni fyr í mótsetningu við
hve mikið er gert til framfara m'
og umbóta.
Yfirleitt mun það því ekki leika
á tveim tungum að þó að útgjöld
ríkisins, á mann, hafi vaxið svo
mjög, sem að framan segir, þá
hafi sú útgjaldaaukning og haft í
för með sjer að hlutfallslega
miklu meiru en áður af ríkisfénu
er varið til þeirra hluta, sem fyrir
framtíðina hafa sitt gildi utn að
bæta landið og afkomumöguleika
þegnanna, en hlutfallslega minna
gengur til þess að fullnægja hin-
um daglegu bráðast aðkallandi
þörfum.
Getum við risið undir því áfram
næstu árin að borga til ríkisins
og þarfa þess tuttugu sinnum
hærri upphæð en 1880 á mann á
ári, eða um það bil 120 krónur á
mann ?
Við höfum svo stutta reynslu
enn þau ár sem teljast mega
nokkui’nveginn eðlileg að því leyti
að grundvöllurinn undir fjármála-
lífinu hafi verið óhaggaður, að
það er erfitt að segja um þetta.
En það er vitað að raddir heyrast
hjá þjóðinni um það að búið sé
að spenna bogann of hátt um það
að leggja álögur á þjóðina.
Hér verður sérstaklega bent á
eitt atriði til samanburðar í þessu
efni, sem er það hversu skatta-
álögum ríkisins á mann á ári er
háttað hjá frændþjóðum okkar á
Norðurlöndum. Hefi eg aflað mér
um það rækilegra upplýsinga, um
hendur hagstofustjóra, sem eg þó
ekki mun þreyta háttv. deild á að
in á gjöldum á mann á ári er
ekki nærri eins mikil í þeim lönd-
um og hjá okkur. Aftur á móti
var hækkunarbylgjan á stríðsár-
unum og eftir stríð enn meiri
þar en hjá okkur. Síðasta árið
sem tölur eni til um hér frá þeim
löndum er árið 1926. Eru þá út-
gjöld ríkissjóðs á mann á ári í
þessum löndum sem hér segir:
í Danmörku kr. 137,41
I Noregi — 141,62
I Svíþjóð — 133,34
En eins og áður er getið voru
g-jöldin hjá okkur á íslandi síðasta
ár sem skýrsla er um, sem sje
1927 kr. 124,49. En í sambandi
við það ber þess að minnast að
hver króna hjá frændþjóðunum er
c. 20% verðhærri en okkar króna.
Vitanlega á slíkur samanburður
ekki við nema að nokkfu. Kemur
meðal annars til greina hvernig
landsreikningarnir eru færðir. Er
þess meðal annars að geta að í
öllum þessum Norðurlandaríkjum
eru tekjur af atvinnurekstri rík-
isins (pósti, síma o. fl.) tilfærðar
á ríkisreikningnum aðeins nettó,
þannig að gjöldin eru fyrst dregin
frá tekjunum og mismunurinn til-
færður tekjumegin, annaðhvort
til viðbótar eða frádráttar (ef
gjöldin hafa farið fram úr tekj-
unum). Mundi slík bókfærsluað-
ferð lækka upphæðina hjá okkur
svo að nokkru munaði.
Eg lít því svo á, að þó að á
marga lund megi leggja útaf slík-
um lauslegum samanburði og
margt draga fi'am, sem koma
mætti til greina, þá vei'ði hann
heldur til þess að styrkja þá skoð-
un að a. m. k. meðan sæmilega
vel eða allvel lætur í ári þá höf-
um við eigi enn ofþyngt skatt-
þegnum á Islandi. Og einkum ber
þá þess að minnast, að eigi óveru-
legur hluti þess fjár sem ríkið
tekur nú af skattþegnunum er lát-
inn ganga til stórfeldra fram-
kvæmda,sem vissulega munu leiða
af sér miklu hægari aðstöðu fyrir
mikinn hluta framleiðendanna til
þess að geta stundað atvinnu sína
með góðum árangri.
Eg er svo fastlega trúaður á
það hve gæði landsins séu mikil
og framtíðarmöguleikar að það
muni gefa hinar bestu -rentur í
Að svo mæltu vil eg leggja til
að að venju verði umræðu frestað
en fi'v. vísað til fjárveitinga-
nefndar.
-;-O—-
A víðavangi.
Kensluáhald IhaJdsins.
Blöð Ihaldsmanna hafa við og
við í haust og vetur verið að
skemta sér við að uppnefna einn
af Framsóknaimönnum í sam-
bandi við lán úr Thorkillisjóði. En
þeir hafa ekki gætt þess, að þar
áttu þeir hægust heimatökin, og
að þeim var ofætlun að seilast út
fyrir eigin heimkynni, með því að
Þórarinn Jónsson á Hjaltabakka
hefir þegið alli'a manna langstærst
lán úr Thorkillisjóði og er fyrir
þá sök langstærsta „kensluáhald“
þeirrar tegundar, hversu sem
íhaldsmönnum kann að gefast
fræðslan.
Málþóf.
Eitt af merkustu lagafrumvöxrp-
um, sem lögð hafa verið fram á
Alþingi á síðustu árum er frumv.
núverandi stjórnar um löggjafar-
nefnd. Hefir oft verið kvartað um
það, að glundx-oði værí í löggjöf-
inni, löggjöfin illa undirbúin og
torveld almenningi. Úr öllum þess-
um göllum er frumv. ætlað að
bæta. En er frumv. þetta var lagt
fram, sýndu íhaldsmenn sig í mál-
þófi í fyi'sta sinn á þessu þingi.
Risu þeir upp hver af öðrum og
héldu langar ræður aftur og fram,
án þess að Framsóknarmenn
tækju þátt í umi'. á þessu stigi
málsins. Blandaðist engum hugur
um það, að íhaldsmenn voru
þarna að hefja tilraunir að tefja
störf þingsins með málþófi og
ónytjumælgi. Tók Sig. Eggerz þátt
í leiknum. Hið eina, sem vanmátta
og öfundsjúkur þingflokkur getur
veitt sér, er að leitast við að
hnekkja áliti núverandi þing-
meirihluta með því að koma alls-
herjaróorði á þingið. Vitanlega
eru Ihaldsmenn sjálfráðir um það,
hvaða vinnubrögð þeir telja sér