Tíminn - 23.02.1929, Síða 4

46
TlMINN
Besta skemtunina á heimilinu veitir
Vikublaðið FÁLKINN
Þetta er staðreynd, sem allir þekkja, sem gerst hafa kaupendur blaðsins. Sá sem kynst hefir
blaðinu um tíma, vill ekki fyrir nokkum mun missa það aftur. Því er haldið saman og geymt til
síðari tíma. •
Fálkinn er blaðið, sem Islendinga hefir vantað, fjölbreytt fróðleiks- og skemtiblað, þar sem
allir finna lesmál við sitt hæfi, hvort heldur þeir eru ungir eða gamlir, karlar eða konur og hver
svo sem stjórnmálaskoðun þeirra er. Fálkinn flytur fleiri og fjölbreyttari myndir en nokkurt blað
á íslandi.
Þér getið gerst áskrifandi að yfirstandandi ársfjórðungi blaðsins með því að senda okkur
áskriftarbeiðni og 5 kr. í póstávísun eða peningabréfi. En hver sá sem sendir áskrift og 13 krónur
í peningum, fær blaðið sent frá nýjári til 1. júlí og síðasta ársfjórðung 1. árgangs, meðan upplag
endist. Er þar byrjunin á sögu þeirri, sem nú er í blaðinu. Notið tækifærið og skrifið sem fyrst.
Vikublaðíð FÁLKINN
Sími 2210. Austurstræti 6, Reykjavík. Pósthólf 3.
Líftryggið yður
„Statsaustalten“
(Lífsábyrgarstofnun danska
ríkisins)
Ódýr iðgjöld. Hár Bonus.
Umboðsmaður:
O. P. Blöndal
Öldugötu 13 Sími 718
Mér uridirrituðuin voru dregu a
á siðast liðnu hausti, tvær kindur
sem ég ekki á, með mínu rétta
marki: fjöður framan biti aftan
hægra. Hvit gimbur kollótt, vetur-
gömul, og mórautt hrútlamb. Rétt-
ur eigandi getur vitjað verðs, kinda
þessara til mín, og samið við mig
um markið.
Hrútatungu i Staðarhrepp 7/121928
Húnavatnssýslu
Jón Tómasson
I heildsölu hjá:
Tóbaksverslun Islands h. f.
lireiður hafi eigi sést, og að eitthvað
sé gelt af honum, og þegar í þriðja
lagi að skýrslur vantaði úr 4 hrepp-
um; þá má óhætt telja sjálfsagt að
eigi hafi verið til færri fálkar hér í
þingeyjai-sýslum árið 1924 en 200, ög
þogar alls er gætt þykir mér mikld
sennilegra að þeir hafi verið talsvert
fleiri.
Síðan hefi eg ekki fengið skýrslur
um fálkahreiður annarsstaðar eri hér
úr Keldunesshreppi á síðastl. sumri,
en þá fóru út með unga hér í hreppi
27 fálkahjón, og er það aðeins 1
hreiðri færra en í allri þingeyjar-
sýslu 1924. En þá voru -hér 7 hreiður
með 42 fuglum en nú 27 með 162. Ef
fálkanum liefir nú fjölgað eins í
þingeyjarsýslu, þá ættu að hafa ver-
ið til í haust — miðað við 200 fálka
árið 1924 — ca. 770 fálkar.
þó þessar tölur séu ekki nákvæm-
ar, þá munu þær sístof háar.
þær sýna ljóslega að fálkanum fjölg-
ar ákaflega og að friðunin 1919 alt
fram til 1930 hefir ekki verið nauð-
synleg. í því sambandi má líka
henda á, að engin hætta er á að
fálkanum verði útrýmt með skotum,
til þess er hann of var um sig; og
tækifærin fá til að koma skoti 4
hann, bæði vegna þess, og þó frekar
hins, að hann heldur sig mest fjarri
mannabygðum, og verður því örsjald-
an á vegi manns.
það verður ekki ritað svo um þetta
mál að slept sé að minnast á áhrif
fálkans á fugialíf landsins, því verð-
ur það og gert hér.
Eg vil í upphafi geta þess, að eg
hefi nú í rúm 40 ár haft margvísleg
kynni af fálkanum. Eg hefi allan
þennan tíina átt heima hér í Lóni, og
eins og framanskráðar tölur bera
með sér, er mikið af fálkanum hér.
Eg hefi orðið að horfa á hann á
veiðum mörgum sinnum og viðureign
hans við margar fuglategundir, þvi
fuglalíf er hér margbreytt, bæði af
land- og sjófugli. Svo hefir hann
heimsótt varpið héma nokkrum sinn-
um og fálkaunga hefi eg alið, og þá
kynst iive þurftarfrekur haim er.
þykist eg því hafa dálitla reynslu til
að dæma út frá.
Fálkjnn er afarharðvitugur fugl, og
hin mesta veiðikló, enda var mjög
sótt eftir honum fyr á öldum meðan
konungar og annað stórmenni veiádú
íugla með fálkum sér tii skemtunar.
þegar ekki vantar veiði, mun hann
oftast drepa 2 fugla á dag sér til
matar, einkum meðan dagur er lang-
ur, en i skammdeginu verður hann
oft að láta sér nægja einn fugl á dag,
en þá fyllir hann líka sarpinn með
kjöti, og á þar forðabúr til næsta
dags. Og þegar lítið er um fugl, geta
fallið úr dagar hjá lionum, en dauða
fugla etur hann ekki nema í sárustu
neyð. Fálki, sem lagðist hér i varpið
fyrir 12—14 árum, drap hálffleygan
sumum öðrum sem við söngstjóm
hafa fengist.
Framför sú og breyting, sem
crðið hefir á söng flokksins, frá
því t. d. í fyrra, er svo mikil, að
ef maður ekki sæi sömu andlitin
gæti maður freistast til að halda
að hér væri alt annar flokkur á
ferðinni. Hnígur hún í þá átt að
mestöll áherslan er lögð á blæ-
fegurð og fallanda, en ekki eins og
oft hefir áður verið á kraft og
tilþrif eingöngu. Efnisskráin- var
líka þannig valin, að hin mikla
raddfegurð, sem flokkurinn á yfir
að ráða, naut sín til fullnustu;
blíða og viðkvæmni var hinn rauði
þráður í söngnum. Þróttur í söng
er að vísu góður, og oft nauðsyn-
legur, en þar eru þau takmörk
sett, að ef hið veika og blíða er
ekki í samræmi verður hinn mesti
þróttur að engu og áhrifalaus
Hið veika og blíða er undirstaðan,
sem þrótturinn byggist á. Inn á
þessa braut virðist mér flokkur-
inn vera kominn nú og framfar-
imar eru þegar komnar í ljós og
mun þó enn betur síðar.
Annars var það ekki tilgangur-
inn með línum þessum að gagn-
rína söng flokksins, enda brestur
þar hina „listrænu“ þekkingu. En
fyrir „ólært“ eyxa var ýmislegt
svo, að vafasamt má telja að
nokkumtíma hafi hér verið betur
gert af söngflokki. T. d. styrk-
leikamunur sem í ýmsum lögum
var afburða vel gerður (Söngur
ferjudráttarmannanna o. fl.). Þá
virtist og mikil og nákvæm
áhersla lögð á fallanda (rhytme)
laganna og ýms smá blæbrigði
(nuance) sem einmitt gefa söngn-
um það líf og þann lit, sem gerir
hann að andlegri nautn fyrir
áheyrandann. Má í því sambandi
t. d. benda á lögin: „Á ísum“ og
„Áin niðar“, sem bæði voru sér-
lega vel sungin og þó hvort öðru
ólík að efni og meðferð. Yfirleitt
mætti margt um þennan flokk og
\söng "hans segja, en rúm og þekk-
ing sníður þar þröngan stakk svo
að hér mun staðar numið. En það
má öllum vera sannarlegt gleði-
efni þegar samstarf og samhugur
manna verður til svo glæsilegs
árangurs sem þama er orðinn, og
félögunum ætti það að vera sú
andleg hvatning, sem fleytti þeim
yfir torfærumar í framtíðinni.
Heyrst hefir að flokkurinn hafi
í hyggju að fara út á land á
aumri komanda og láta til sín
heyra þar sem því verður við
komið. Gæti eg trúað að ýmsum
áheyrendum þar þætti nýrra við
bregða og verða fleiri góðum end-
urminningum ríkari eftir en áður.
19. febrúar 1929.
6. J. S.
Um fálkann
Laust fyrir 1890 íóru menn að
eitra fyrir refi með Strychnin eitr-
inu, og eitruðu mest rjúpur. Eitur
þetta gafst svo vel, að t. d. hér í
þingeyjarsýslu fækkaði refum mjög
úr þessu, og eftir 1910 fór að smá-
draga úr eitruninni uns hún hvart
með öllu fyrir 10—12 árum.
En jafnframt þvi sem refnum fækk-
i aði, þé hvarf örninn nær alveg, og
fálkanum fækkaði allmikið, því báð-
ar þessar fuglategundir átu eitraðar
rjúpur, og örninn auk þess eitur-
dauða. refi, og eitraða kindarskrokka.
þetta leiddi til þess. að farið var að
hugsa til þess að friða þessa fugla,
svo þeir yrðu ekki aldauða hér 4
landi, og að síðustu var með lögum
nr. 59, 28. nóv. 1919, örninn alfriðað-
ur til 1940, en fálkinn til 1930.
það er autvitað, að ef einhver
fuglategund er i hættu með að deyja
út — eins og örninn 1919 —, þá er
nauðsynlegt að alfriða hann. En sé
um ránfugl að ræða sem er afar-
hættulegur fyrir fuglalíf í landinu, er
friðun um lengri tíma varhugaverð,
og má ekki komast á nema áður
fari fram rannsókn um hlutaðeig-
andi fugl, hvað hann sé margur og
hvar helst á landinu hann haldi sig;
því þótt hann sé nær horfinn á ein
um stað, getur verið mikið af honum
annarsstaðar. Mér er óhætt að full-
yrða, að þetta var ekki gjört 1919,
hvað fálkann snerti, og eg tel að þá
hafi tæplega verið þörf á þessari
fálkafriðun, og því síður að hún
verði framlengd, heldur þvert á móti,
og mun eg i eftirfarandi línum skýra
fré á hverju eg byggi þetta álit mitt.
þegar árið 1920 fanst mér þessi
friðun fálkans athugaverð. Mér var
vel kunnugt um að þá var enginn
hörgull á honum hér i Kelduhverfi
og Axarfirði, og eins hitt, að honum
hafði alls ekki fækkað næstu ár á
undan. En eg vissi ekki hvað þessu
leið í næstu sveitum, og því ritaði
cg árið 1924 í alla hreppa þingeyjar-
sýslnanna beggja, og bað menn leita
upplýsinga um hve margir fálkar
ættu hreiðui- í hverjum hreppi. Menn
brugðust yfirleitt vel við þessu og á
veturnóttum s. á. hafði eg fengið svar
úr öllum hrepþunum nema 4, sem
aldrei létu neitt til sín heyra.
Tilgangur minn með þessu var sá
að reyria að komast nærri uin það
hve margir fálkar væru til í sýslun-
um haustið 1924. Verður það að
sumu l.eyti áætlun, sem auðvitað má
altaf deila um, en sé varlega farið
ætti hún a 1 d r e i að verða o f h á.
En áætlun mín er svona:
Samkvæmt skýrslunum sem eg
fékk voru hreiðriri samtals 28; var
full vissa um að þau voru öll til og
hvergi tvítalið hreiðwr. Nú á fálkinn
jafnaðarlegast 4 egg, fleiri eða færri
eru örfáar undantekningar, svo jafn-
aðartala fugla sem fylgir hverju
hreiðri er 6, 4 ungar og 2 fullorðnir.
Verður þá tala fálkanna 28X6=168.
þá má gera ráð fyrir að nokkur
hefir hlotið einróma

lof allra neytenda
Fæst í öllum verslun-
um og veitingahúsum
Aðstoðarhjúkrunarkonu
vantar frá fyrsta júlí næstk. við sjúkrahúsið Gudmanns Minde á
Akureyri. Umsóknum veitir móttöku
Sjúkrahússstjórnin
kríuungann sér til matar bæði kvölds
og morgna nokkra daga í röð, sjald-
an færri en 2 í hvert sinn, uns hann
var drepinn, en þé tók líka alveg
fyrir ungadrápið, og á því sást að
hér var aðeins einn fálki að verki.
þess skal getið að eg hefi aldrei
fundið kjöt í sarpi fálka yfir sumar-
mánuðina, en á veturna nokkrum
sinnum.
þegar eg hefi alið fálka hafa þeir
þurft sem svarar 1 rjúpu hver á dag
til þess að vera sæmilega fóðraðir,
og mat þurfa þeir minst tvisvar á
dag. En fálki, sem drepur sér til mat-
ar, vinnur sjaldnast vel að veiðinni,
enda finnast þráfaldlega eftir þá hálf-
étnir fuglar, og stundum er aðeins
étið ögn framan af fuglinum, en
brjóstið alt, afturhlutinn og innýflin
ósnert að mestu. Sá fálki, sem þar
hefir verið að verki hefir ekki etið
sig saddan af þeim fugli, heldur
heíir hann hlótið að vera búinn að
drepa áður, eða drepur rétt á eftir.
En hann sveltir sig aldrei ef hann
nær í fugl, og drepur eins oft á dag
og hann getur og vill.
Fáikinn veiðir fugla jöfnum hönd-
um 'sitjandi eða á flugi. Sitjandi fugl
grípur hann ávalt með klónum, en
íljúgandi fugl slær hann stundum
með vænghorninu — vanalega til
dauðs í einu höggi —, og grípur þá
svo með klónum. Hafi hann náð lif-
andi fugli í klærnar, þarf hann að
drepa hann, og gerir það á hann
hátt að hann heggur nefinu í höfuð
fuglsins og möívar höfuðkúpuna. Se
fuglinn ekki stór, eða er hálfdauður
eftir högg með vængnum, gerir fállc-
inn það fljúgandi, annars þarf hann
að setjast til þess, og með stærri
andir kemst hann ekki langt séu þær
með nokkru lífi. Sem dæmi þess hve
þung högg fálkinn greiðir með
vængnum, má geta þess að hann tek-
ur stundum sundur hálsinn á rjúp-
unni, og á grænhöfða andarstegg sem
hann sló aðeins eitt högg var allur
hálsinn að ofan fleginn inn aö beini,
cg höfuðkúpan brotin.
Aðalfæða fálkans er rjúpan, en auk
hennar ræðst hann á marga aðra
fugla. Eg hefi sjálfur komist að raun
um að hann drepur þessa fugla:
rjúpu, lóu, spóa, hrossagauk, keldu
svín, sendling, stelk, æðarfugl og ali-
ar andir nema stóru toppönd, lunda
teistur og allskonar svartfugl. Og
mér iiefir verið sagt að hann hafi
drepið hæns og grágæs. það er ekk-
ert undarlegt þótt hann tæki hæns,
en ýmsum kann að þykja ótrúlegt að
hann hafi borið af gæs. Eg fyrir mitt
leyti trúi því vel, því eg hefi séð
hann ráðast á álpt og lemja hana til
jarðar, blóðuga á hálsi og baki eftir
bardagann. Enginn getur sagt hver
þar hefðu orðið leikslokin, ef mig
hefði eigi borið þar að, því auðvitað
fældi eg fálkann burtu, en álptin
komst þá hér á lónið og var óhult úr
því.
Nokkrar æður af eggjum hefir fálk-
inn drepið hér í varpinu, og andir
líka. Og þess eru allmörg dæmi að
fundist hafi hér í sveitinni rjúpur
drepnar frá ósjálfbjarga ungum, og
ungamir dauðir af kulda og hungri
örskamt frá leifunum af móðurinni,
og einu sinni fylgdi fálki eftir önd
sem var að skríða til vatns með
unga sína, og komst þangað að lok-
um með eina 2 af 9—11, hina hafði
fálkinn drepið eða vilt frá henni. Og
líkt þessu kemur miklu oftar fyrir
en menn vita. '
Eg hefi leitast við að skýra sem
réttast frá því sem hér er sagt, og
hefi ekki viljandi hallað á fálkann.
Og að öllu þessu athuguðu þykir
mér langsennilegast að óhætt sé að
telja að hver fálki hafi minst 300
fuglalíf á samviskunni á ári hverju.
Eg get með engu móti haft þessa á-
ætlun lægri; og þeir sem eg hefi leit-
að álits hjá um þetta, telja þessa
tölu of lága. — En þeim sem kynnu
að þykja hún of há, ræð eg til að
lesa það sem Brehm segir um hauk-
inn í „Dyrenes Liv“. Hann þekti ekki
fálkann af eigin raun. Mér finst sú
lýsing að mörgu leyti eiga svo vel við
fálkann.
þá er eftir að athuga hvern usla
íálkinh gerir á fuglum hér í þing-
eyjarsýslum og verða framangreind-
ar tölur lagðar þar til grundvallar.
Séu hér í sýslum ca. 770 fálkar og
hver þeirra drepi til jafnaðar 300
fugla, þá er tala allra fugla drepinna
á árinu 231.000.
Árið 1924 voru hér i sýslum 200
fálkar, og hafi fjölgunin verið þannig
að árið 1925 hafi þeir verið 320, 1926
450, 1927 580, þá er þetta samanlagt
1550, sem margfaldað með 300 gerir
465.000, sem er tala fugla þeirra er
fálkinn hefir banað hér 1 þingeyjar-
sýslum, og bæti -maður einu ári við
frá því 1. sept. síðastl. til jafnlengd-
ar næsta ár (770X300=231.000) verður
fuglatalan 1 þessi 5 ár 696.000.
þetta er nægileg tala. En þó er hér
slept úr öllum þeim fuglum sem
allir fálkaungar i öll þessi ár hafa
þurft sér til viðurværis frá því þeir
skriðu úr egginu óg fram til 1. sept.
ár hvert, og skiftir það auðvitað þús-
undum.
Enginn vafi er á því, að meiri
hlutinn af því sem fálkinn drepur
eru rjúpur, enda fer henni alt af
fækkandi með hverju ári sem líður,
eða svo er það hér. Og þótt stjórnin
grípi nú til þeirrar heimildar sem
felst í lögum um friðun rjúpna og al-
friði þær um lengri eða skemmri
tíma, þá nægir það ekki. það þari
að nema, friðun fálkans úr gildi nú
þegar á næsta þingi, því það er eng-
in von til að rjúpunni fjölgi ef fálk
anum fjölgar eins ört hér eftir eins
og á undanförnum árum.
Hér skal svo staðar numið. Um
friðun fálkans áfram eftir 1930 er l
mínum augum óþarft að minnast á,
því eg álít hún geti alls ekki komið
til mála.
Lóni 1 Kelduhverfi í janúar 1929.
BJöru Guðmundsson.
Ritst.ióri: Jónas Þorbergsson
Iiaugaveg 44. Sími 2219.
/
Prentsmiðjan. Acta.