Tíminn - 16.03.1929, Blaðsíða 1

9g afgwtöeíama&ur Cimans er
S,annoeig fJorstíinsöóttir,
SdfhbonííeijTÍstnu, THtBfó/ccM.
2&fQC2fb&tCí
Cimans er í SambanbsijúSuui.
0pin öngiega 9—(2 f. 4.
«ítmi <©0.
XHL ár.
Reykjavík, 16. mars 1929.
Hinar alvarlegu deilur milli
vinnuveitenda, eða forráðamanna
atvinnutækjanna og- hinna vinn-
andi manna, verða nú æ alvarlegri
hér á landi.
Orsök atvinnustríðsins er sú, að
verkamennirnir éiga ekki sjálfir
atvinnutækin og bera ekki sjálfir
hinn raunverulega hag eða halla
sem af atvinnurekstrinum verða
kann. Þeir verða því aldrei eins
ánægðir eins og ef þeir ættu sjálfir
að bei’a alla ábyrgð af útkomu at-
vinnunnar. Næsta undarlegt ei’, að
verkamenn skuli ekki gera tilraun-
ir í þá átt, að stýra sjálfir sínum
eigin atvinnutækjum, þai' sem því
verður við komið. Leiðirnar til
þess liggja gegnum félagsskapinn.
Á hinu leitinu ættu vinnuveitend-
ur að ráða fólkið með ágóðahluta
alstaðar þar sem það gæti átt við.
Gott samkomulag á þessum
vettvangi er báðum aðilum máls-
ins fyrir bestu. Stífni og kröfu-
frekja er aðeins til að hella olíu í
eld stéttahatursins.
Sannreynd virðist það vera, að
stjórn fjölmargra atvinnufyrir-
tækja er fram úr hófi dýr og óhag-
kvæm. Stjómendurnir eru ekki
vægastir í kaupkröfum sínum. Þeir
lifa svo oft við óhóf og áberandi
eyðslu, líta niður á þjóna sína eins
og einhverjar lægri verur, sem
hafi enga metnaðartilfinningu.
Þetta er sameiginlegt með mörgum
þeim, sem komast til auðs og valda
taka hálaun,eða hljótamikinnarð
af rekstri sinna fyrirtækja. Böm
þeirra alast svo tíðum upp við iðju-
leysi og eyðslu, sem kostar þau
enga fyrirhöfn. Verða þau svo
beinlínis og óbeinlínis til byrði fyr-
ir þjóðfélagið. Það er kostað kapps
um að troða þeim inn í hina bók-
legu skóla og láta þau læra alt ann-
að, en að vinna sér brauð í sveita
síns andlitis. Þannig fjölgar altaf
því fólki, sem komast vill að em-
bættum hjá ríkinu, stofnunum
þess og öðrum fyrirtækjum, t. d.
verslun og skrifstofustörfum, sem
veitt geta einhverja stöðu, sem
fellur í geð þessa fólks.
Embættis- og starfsmenn rík-
isins þykjast heldur aldrei vera
nógu hátt launaðir, því eins og
gefur að skilja, verður þeim afar-
dýrt aö sjá hinum, oft á tíðum,
iðjulitlu fjölskyldum sínum far-
borða svo sem tískan heimtar, en
hún gefur síst eftir á sínum kröf-
um.
Hinsvegar stynur fátækari
hluti þjóðarinnar undir háum
sköttum og tollum, sem það fær
lítið fyrir í aðra hönd, annað en
starfsmannaskarann og andstygð
afkomenda þeirra á vinnunni.
Börnin úrkynjast og verða sem
visin lauf á fúnandi stofni.
Vinnugleðin þverrar en iðjuleysið
eykst, augað hættir að sjá, eyrað
að heyra og höndin tapar leikm
sinni.
Fólkið flykkist saman í sjóþorp-
in og kaupstaðina og berst þar á
banaspjót verkfallanna, milli
þess sem það eyðir kaupi sínu í
fánýtan búðarvaming, tóbak, á-
fengi, dansskemtanir eða aðrar
líkar tilraunir til að drepa tím-
ann. •
Á hinu leitinu býr sá hluti
þjóðarinnar, sem ekki hefir enn
þá tekið föggur sínar og flutt út
að sjónum, að langmestu leyti í
verulegum skrælingjabústöðum.
En sá hluti þjóðarinnar á, ef til
vill, eitthvað eftir af hugsunar-
hætti konunnai’, sem neitaði
bónda sínum um að selja jörðina
og flytja sig, með bömin sín, á
mölina við sjóinn. Hún treysti
sér ekki til að ala börnin sín þar
upp, eins og henni líkaði.
Þjóðfélagið mundi á engan hátt
verja fé sínu betur, en þann, að
lyfta undir með byggingar og
ræktun í sveitunum. Þar með
skapar það tryggingu fýrir því að,
þar vaxi upp hraust, lífsglöð og
starfsöm kynslóð, sem hamli móti
úrkynjun þeirri, er því miður
mun eiga sér stað í kaupstöðun-
um.
Enginn má hugsa sem svo, að
hann sé vaxinn frá vinnunni eða
telji sér minkun að taka verk í
hönd. Efnamennimir, jafnt sem
aðrir, ættu að sjá sóma sinn í að
láta böm sín læra að neyta
starfsorkunnar við líkamlega
vinnu. Bamaskólarnir og jafnvel
aðrir skólar, ættu að kenna ýmis-
legt verklegt, til nytsemdar fyrir
nemendur. Námsskeið í ræktun
matjurta, blóma og trjáa, væri
æskilegt að þessir skólar gætu
haft um hönd að vorinu. „Það
ungur nemur gamall temur“.
Amkell.
Sökum þess að Ferðafélagi íslands
berst jafnan fjöldi fyrirspurna, frá
innlendum og erlendum mönnum, um
verð á öllu, sem að ferðalögum lýtur,
hefir félagið ákveðið að safna sem
nákvæmustum upplýsingum í þessu
efni.
Félagið vill því beina þeirri mála-
leitan til allra hér landi, sem hafa
greiðasölu í einhverri mynd, leigja
hesta eða bifreiðar, að senda félaginu
þær upplýsingar, sem hér segir:
1. Gististaðir:
a) Verð á næturgisting,
b) — - einstökum máltíðum,
c) — - fyrir gisting og mat einn
sólarhring eða lengur.
2. MatsttlustaSlr:
a) Verð á einstökum máltíðum,
b) — - kaffi með brauði,
c) — - mjólk með brauði.
3. Hestleiga:
a) Verð á dag i 1 dag,
b) — - — -2 daga — eða lengur,
c) kaup fylgdarmanns á dag með
hesti.
d) leiga á reiðverum.
4. Blfreiðar:
a) Verð fyrir 4-m. eða 6-m. bifreiðar,
ákveðnar vegalengdir frá þeim
stað sem bifreiðarnar starfrœkj-
ast,
b) verð fyrir hvert sæti, ákveðnar
vegalengdir, og upplýsingar um
fastar áætlunarferðir.
Svar við spurpingum þessum ósk-
ast sent félaginu nú þegar, þó eigi
síðar en 15. mars n. k.
í árbók félagsins 1929, sem út kem-
ur í vor, mun verða prentuð skrá yfir
gisti- og matsölustaði um alt land,
ásamt nöfnum þeirra, sem farartæki
hafa að bjóða, og hvað alt þetta kost-
ar á hverjum stað. — Til þess að
komast á skrá þessa, verða menn að
senda félaginu upplýsingar þær er
að ofan greinir.
Utanáskrift félagsins er: —
Pósthólf 597, Reykjavík.
FERÐAFÉLAG ÍSLANDS.
---—O------
Geitnalælcningar
pað er ekki langt siðan farið var
að gera gangskör að því að lækna
geitnasjúklinga hér á landi. Komst
fyrst verulegur rekspölur á það þegar
röntgengeisla-lrekningarnar komu. til
sögunnar. Árið 1922 var, að tilhlutun
Læknafjelags fslands, gerð talning .t
öllum þeim geitnasjúkum, sem lækn-
ar vissu um. Samkvæmt framtalinu
var ályktað, að um 100 — eitt hundr-
að — menn hefðu geitur, þ. e. cinn
af liverju þúsundi Sú hugmynd var
borin fram að koma öllu þessu fólki í
lækning, og uppræta sjúkdóminn á
íslandi. það er ekki einasta svo, aö
geiturnar eru blettur á hverri menn-
ingarþjóð. En geitnasjúklingarnir eru
undantekningarlítið ógæfusamt fólk,
sem verða fyrst menn með mönnum
og geta farið að njóta lífsins, þegar
þeir eru heilbrigðir orðnir.
Hugmyndir almennings um eðli
sjúkdómsins eru æði skakkar. Flestir
hugsa, að geitur orsakist af óþrifnaði.
þetta er eklci rétt. Sjúklingar þessir
eru ekki óþrifnari, en annað fólk.
Annað mál er það, að séu geitur A
annað borð komnar í kollinn, ma
heita ógerningur að verja liann lús.
Geitur orsakast ekki af óþrifnaði út
af fyrir sig, heldur sérstökum sveppi,
er tekur sér bólfestu i hárrótinni.
Kláði orsakast, sem kunnugt er af
maurum, en ekki af óhreinindum
einum. Að sínu leyti er eins um geit
aldri, af foreldrum sínum, eða öðr-
um geitnasjúkling á heimilinu. Til
Röntgenstofunnar hafa stundum kom-
ið heilar fjölskyldur, til lækninga.
Flest hafa verið í einu sjö systkini út-
steypt i geitum. það var glatt á
hjalla, þegar lækningunni var lokið,
og hópurinn fór heim. Börnin voru
myndarleg og efnileg, en lítilsvirt og
kvalin af nágrönnunum, vegna sjúk-
dómsins.
Geitnalækningar á síðari árum hafa
að mestu leyti farið fram á Röntgen-
stofunni. Siðan lækningastofan tók til
starfa, árið 1914, hefir verið læknað á
annað hundrað geitnasjúkra. Með
geislunum er losuð burtu hárrótin, og
þar með sveppirnir. Oft er bágt
ástand í kollinum, þegar alt fer að
losna — geitnaskófir, lúsahrúður og
vilsuskorpur. Allur- kollurinn er þá
stundum í blæðandi flatsæri, og er
furða að hár skuli spretta þar á ný.
En undantekningarlítið sprettur hár
allsstaðar aftur, nema þar sem sköll-
óttir blettir eru fyrir. Lækningin er
sársaukalaus.
Geitur hafa verið mjög víða á land-
inu. Sjúklingar þeir, sem leitað hafa
til Röntgenstoíunnar eru úr 22 læknis-
héruðum. Árið 1923 var farið að veita
styrk úr rikissjóði til lækninganna,
og hefir það orðið til mikillar hjálp-
ar. Áriö 1924 voru t. d. læknaðir 20
sjúklingar, en alls hefir verið lækn-
aður 121 sjúklingur á geislastbfunni.
Mér er ekki nú kunnugt um geitna-
fjölskyldu neinstaðar á landinu.
Smámsaman hefir tekist að ná þeim
í lækningu, sem til spurðist. En vafa-
laust eru geitnakollar á stangli hér
og þar. það kemur stöku sinnum
fyrir, að sjúklingamir eða aðstand-
endur þeirra eru ófúsir á, að leita
lækningarinnar. Eg veit t. d. um
telpu austur í sveit, sem eklci fæst í
lækning. Móðir hennar hefir meiri
trú & grasakonunni, en geislastoi-
unni. Vafalítið kemur sjúklingurimi
eftir 1—2 ár, en leitt er ef hún sýkir
frá sér á meðan. í þessu efni verður
að fara að fólki með lægni og rósemi.
Markmiðið er að útrýma geitum
alveg úr landinu. Eg hefi mikla trú
á að það muni takast, þannig að
ekki sjáist hér geitnasjúklingur nema
örsjaldan, eins og annarsstaðar á
Norðurlöndum. Læknisskoðun skóla-
Ávarp
urnar. pær eiga sina sérstoku sjult
dómsorsök — geitnasveppinn.
Geitur eru fjölskyldusjúkdómur
Venjulega sýkjast systkini, á barns
16. blaff.
........
barna er mjög mikilsverð í þessu
skyni. Við skoðunina finnur læknir-
inn veikina, og fær barniö ekki skóla-
vist, nema læknað sé. Skólaskoðunin
er menningarverk. sem héraðslækn-
arnir og skólalæknirinn í Reykjavík
vinna á ári hverju, og hefir hún vafa-
laust mikið gildi, til þess að koma
í veg fyrir sjúkdóma og bæta þrifnað
meðal almennings.
í Læknablaðinu er á ári hverju
birt skýrsla um geitnalækningar
undanfarins árs. Læknum er því vel
lcunnugt um gang lækninganna, og
eru vonandi vel á verði. En það er
ekki nóg. Sjúklingar, sem læknar
ekki vita ef, verða að gefa sig fram
sjálfir, eða aðstandendur að koma
þeim á framfæri. Hreppsnefndir hafa
oft reynst smásálarlegar um fjárfram-
lög lianda geitnasjúklingum, þótt
sjaldan hafi verið um miklar fjárupp-
hæðir að ræða. þó eru til heiðarlegar
undantekningar frá þessu, enda mætti
það gjarnan vera metnaðarmál hvers
sveitarfélags, að enginn fyndist þar
geitnakollurinn.
Kostnaðarhlið málsins er sú, að úr
rikissjóði er veitt 3/b af ferða- og
dvalarkostnaði geitnasjúklinga. Ann-
ast landlæknir þessar greiðslur.
Geislalækningin og læknishjálp að
öðru leiti, er veitt endurgjaldslaust 4
Röntgenstofunni, og eru geitnasjúkl-
ingar þer aufúsugestir--af ýmsum
ástæðum. þeir eru allra sjúklinga
þakklátastir fyrir hjálpina, enda hafa
margir þeirra ekki átt notalegu aö
venjast. Lækningin má heita fljót og
örugg, og gerir sjúklingana að nýjum
mönnum. Útrýming geitna er menn-
ingarmál, sem öllum ætti að vera
ljúft að styðja eftir megni.
G. Cl.
-----0-----
Rílcissicrifttofu húsið
og Jón Þorláksson.
Ríkissjóður borgar húsaleign,
ljós, hita og ræstingu í a. m. k.
tuttugu skrifstofum í Rvík. Víð-
asthvar er leigan rándýr, og auka-
gjöldin eru þó enn meiri. Telst
mönnum svo til, að landið gi-eiði
minst helmingi meira fyrir afnot
þessi, heldur en vera þyrfti, ef það
tæki sjálft lán, og reisti skrif-
stofuhús á einhverri af hinum
ónotuðu lóðum ríkisins í höfuð-
staðnum.
Samhhða því, að húseigendur í
Reykjavík stórgræða á að leigja
landinu skrifstofuhús, hefir land-
ið, aðallega fyiir forgöngu íhalds-
manna tekið að láni um 7 miljónir
króna erlendis, sem veðdeild hefir
lánað út á gamla og nýja hús-
skrokka 1 Reykjavík.
Ríkissjóður er í ábyrgð fyrir
þessum miljónalánum, sem gengið
hafa til að byggja um Rvík. En
að dómi Ihaldsmanna er það goð-
gá, ef ríkið notaði eitthvað af
lánsfé því, sem það útvegar, til
að byggja yfir starfsfólk sitt, og
spara þannig helming kostnaðar
við húsnæði fyrir skrifstofumar.
Jón Þorl. hefii’ manna mest róg-
borið núverandi -stjóm fyrir að
vilja spai’a landinu fé með því að
byggja fyrir lánsfé skrifstofuhús
ríkinu til handa. En sjálfur bygg-
ir Jón stórhýsi fyrir lánsfé, í
miðri Reykjavík, aðeins til að
græða á því að leigja dýrara en
sem svarar byggingarkostnaði.
Borgari.
-—o-------
Skipstrand. Togarinn Norse frá
Hull strandaði á Hvalnesi á innan-
verðu Reykjanesi aðfararnótt 6. þ. m.
Sjór var kyr og björguðust menn allir
en skip ónýttist.
Á víðavangi.
Síldareinkasalan og Björn Líndal.
Hinn 24. f. m. boðaði Félag ísl.
botnvörpuskipaeigenda til fundar
um síldareinkasöluna, og var Bj.
Líndal málshefjandi. Tveir af fram
kvæmdastj. einkasölunnar, þeir
Einar Olgeirsson og Pétur ólafs-
son voru þá nýfamir héðan úr
lænum. Framsöguræða Líndals
var að ýmsu leyti fróðleg. Lýsti
hann í upphafi með sterkum orð-
um því öngþveiti sem ríkt hefði í
síldarversluninni síðustu árin áð-
ur en einkasalan komst á. Komst
hann svo að orði, að aðstaða ís-
lenskra síldarframleiðenda gagn-
vart útlendingum hefði verið orð-
in svo bágborin, að eigi hefði
verið unt að sökkva dýpra. því
næst talaði hann um síldareinka-
sölulögin frá 1926 og kvað út-
gerðarmenn hafa leitað í tvö ár í
sínum hópi að hæfum mönnum
til að veita síldarsölunni forstöðu,
en sú leit hefði orðið árangurs-
laus. Jafnframt lýsti hann yfir
því, að hann væri ánægður með
hinn fjárhagslega árangur einka-
sölunnar síðastliðið ár. Er mikils
virði slík yfirlýsing af munni
þessa manns, því að naumast
verður Líndal grunaður um það,
að vera vilhallur einkasölunni.
Síðari hluti ræðunnar var að
mestu leyti ádeila á framkv.-
stjóra einkasölunnar. Þótti Lín-
dal framkvæmastjórarnir hafa
gert óhagstæða samninga, en lítið
varð úr því árásarefni í höndum
hans, af því að hann var áður bú-
inn að viðurkenna erfiðleikana á
slíkri samningargerð. — Ingvar
Pálmason alþm. varði gerðir
framkvæmdastjóranna. 1 sama
streng tóku Steinþór Guðmunds-
son skólastjóri (sem sæti á í
sildarútflutningsnefnd), Har-
aldur Guðmundsson alþingism. og
ólafur Guðmundsson útgerðar-
maður. Jón Bergsveinsson talaði
um matið á síldinni og kvað reglu-
gerðina um flokkun síldar hafa
verið óframkvæmanlega, en hana
hafði Líndal samið að'mestu leyti.
óskai’ Halldórsson útgerðarmaður
gerði góðlátlegt gys að fálmi
íhaldsmanna í síldarmálunum.
Líndal veittu lið ólafur Thors og
ólafur Gíslason framkv.stj. Er
tæplega hægt að hugsa sér öllu
rosalegra glamur um alvörumál en
það, sem Ólafur Thors lét sér um
munn fara í þessum umræðum. En
um aðra ræðumenn mátti segja,
að þeii’ gerðu sér nokkurt fai* um
að ræða málið með sanngimi, þótt
misjafnlega tækist. — Tillaga kom
fram í fundarlok um að lýsa van-
trausti á stjóm einkasölunnar, en
frá henni var horfið, er á átti að
herða. Vai’ð því rýr árangurinn að
órásum Líndals á hendur fram-
kvæmdastjórunum, enda sennilegt,
að þær hafi fremur átt rót sína
að rekja til skapsmuna en fyrir-
hyggju. X.
Vísa.
Eftirfarandi vísa hefir Tíman-
um borist um viðureign þektra
st j órnmálamanna:
„Jónsson vissi altaf alt
öllum rökin sagði.
Þorláksson með þelið kalt
þögn á metin lagði“.