Tíminn - 01.06.1929, Blaðsíða 1

©jaíbfert
90 afetei&síuma&iH- Hmans er
H^nnueið þorsteinsöótrir,
Sdfhbanösíjíisinu. Seyfjorif.
xm. ðr.
frá MiSdal.
Mér er ætíð í minni þegar eg
heimsótti Guðmund Einarsson
jafnaldra minn, að Miðdal, í fyrsta
sinn. Það eru nú 22 ár síðan og
Guðmundur var þá á 12. árinu.
Var í ráði hjá okkur að fara upp
í tjarnir að veiða. Ekki man eg
nú hvort við fengum neina
bröndu, en hitt man ég; að mér
varð starsýnt á veggina í her-
berginu, sem Guðmundur svaf í.
Varla sást í þá fyrir teikningum
og „málverkum“, sem hann hafði
gert og var þar mikill pappír út-
ataður. Sannast hér eins og fyrri,
að snemma beygist krókurinn til
þess, sem verða vill.
Skömmu síðar skildu vegir
okkar, eg fór af landi burt, en Guð-
mundur austur í Þorlákshöfn og
stundaði þar sjó. En teiknibækur
hafði hann jafnan með sér þang-
að og teiknaði þar margt og mik-
ið — félágana í sjóbúðinni, báta,
bæi o. þ. h. En seinna fór hann
að móta í leir. Og þar kom að því
^ð hann hafði safnað sér nokkru
fé er gerði honum kleift að
bregða sér út yfir pollinn, út
að takmörkum sjóndeildarhrings
margra landa vorra — til Kaup-
mannahafnar — og fékk sér þar
tilsögn í að teikna og móta. En
Guðmundur undi sér aldrei í Höfn
og notaði fyrsta tækifæri sem
gafst til að komast þaðan. Á Eng-
landi hafði hann skamma dvöl,
en í Þýskalandi var hann í nokk-
ur ár og lengst í Munchen. Þar
stundaði hann nám hjá prófessor
Schwegerle myndhöggvara, en
lærði jafnframt að teikna, mála
og „radera“. Alla tíð vann hann
að mestu leyti fyrir sér og fekk
litla hjálp héðan að heiman.
Stundum hafði hann ofanaf fyrir
sér með veiði, í vötnum þar, því
hann hefir alla tíð verið hin mesta
aflakló.
Að loknu námi syðra, kom Guð-
mundur heim aftur, fyrir rúml.
31/2 ári og hefir dvalið hér síðan
og starfað að ýmsu; höggið í
stein, málað, raderað og teiknað.
En hér er ekki vænlegt fyrir
myndhöggvara að lifa af list
sinni 0g hefir hann því neyðst til
að leggja þá iðn til hhðar að
miklu leyti, en lagt meiri stund
á að mála og „radera“. Hann hef-
ir oft farið á sumrin inn til jökla
og óbygða og kann vel að segja
frá þeim í verkum sínum. Yfir
list hans er karlmenskublær; í
teikningu er hann djarfur og
þróttmikill og málar venjulega
með dökkum litum. Yfir radering-
um hans er léttari blær, enda við-
fangsefnin þar önnur, svo sem
klettar og kofar, sveitabæir og
húsaþyrpingar.
I febrúarbyrjun þessa árs fór
G. E. utan með verk sín — mál-
verk og raderingar — og efndi til
sýningar hjá „Galleri Paulus“ í
Munchen og er sá sýningarstaður
í miklu áliti. Vakti sýningin mikla
athygli og var listamanninum og
landi voru til sæmdar í alla staði.
Sýningin hlaut og ágæta dóma og
var mikið um hana skrifað í
Mtichenarblöðum.
Er þannig sagt frá í
Miinchener Zeitung 12. apríl;
(Lauslega þýtt) „Mjög sjaldan
verður maður var við íslenska list
hér í Múnchen og fjöldinn allur
veit alls ekki að nein slík sé til.
En það væri meira en ótrúlegt
ef hin frábæra náttúrufegurð
Eddulandsins ætti ekki draumóra-
menn með skapandi anda, sem
flyttu okkur boð listarinnar frá
undralandi sínu.
Slíkur brautryðjandi er Guðm.
Einarsson. Ilann hefir haft skifti
á höipu forfeðra sinna og mynd-
listinni og handleikur nú meitil,
pensil og „rader“-nál, í stað penn-
ans. Um þessar mundir sýnir
hann málverk, teikningar og rad-
eringar í Gallerie Paulus.
Hann er sonur íslensks bónda
og hefir kornið sér áfram með
dugnaði og unnið fyrir sér á ýms-
an hátt, þar til að hann gat gert
listina að lífsstarfi sínu. Fyrst
lagði hann stund á höggmyndalist
og var við nám í Kaupmannahöfn,
og einnig í Englandi og á Norður-
Þýskalandi. En hér í Munchen
fann hann fyrst það, sem hann
leitaði að og vildi finna. Hann var
lærisveinn próf. Schwegerle, en
listaskólum ríkisins á hann einnig
margt gott að þakka.
Hann hefir faríð víða, m. a. um
Grikkland og Austurlönd og þær
slóðir virðast hafa haft meiri
áhrif á hann er París. — Lista-
verk þau, sem hann sýnir hér
eru gjörð síðustu þrjú árin.
Myndirnar sýna íslenskt eldfjalla-
landslag, hið íslenska sumar og
hinn eilífa snjó í einföldum gagn-
hugsuðum en þó viðkvæmum stíl
og eru myndirnar lausar við alla
tilgerð. En viðfangsefni radering-
anna eru aðallega frá ströndum
íslands og frá hinum unaðslegu
krókastígum í Schwabing, Au og
Giesing. Svartlist (graphik) þessi
er skyld hinni ensku og hefir á
sér alþjóðasnið og það er ekki ein
einasta mynd þar á meðal, sem er
lítilfjörleg. Hve maxgir eru þeir
listamenn, sem segja má slíkt
um? Málverkin eru líka án und-
antekningar afbragðsverk. Það
má vera að sumum kunni að finn-
ast þessi sterka og þó skólaða list
ekki nógu fomleg fyrir Islending,
en það getur eltki rutt þeirri stað-
reynd úr vegi, að maður verður
að taka ofan hattinn fyrii* Guð-
mundi Einarssyni, í virðingar-
skyni. Kunnátta hans og gæði
myndanna neyða mann altaf og
allstaðar til að nota virðuleg orð
um hann“.
Bayeriche Staatszeitung, 16.
apríl: „1 Gallerei Paulus sýnir
hinn ungi listamaður, Guðm. Ein-
arsson, hvað hann hefir málað og
raderað síðustu þrjú árin. Mál-
verk hans sýna okkur ættland
hans, landslag þess og eldfj alla-
náttúru. Öfl úr basalti og hraun-
breiðum, alvarlegar andstæður
annara reginafla íssins og jökl-
anna, sem senda frá sér strauma
mjólkurlitaðra jökulvatna með
ljósgrænum og gulleitum tónum,
þar sem þau fylla gamla eldgíga.
Þessum náttúruöflum Heklu og
Vatnajökulseyjarinnar lýsir Guð-
mundur á sinn hátt og eingöngu
ástin til ættlandsins getur formað
slíkt. Engum skáldlegum, hugræn-
um æfintýrum, sem heyra forntíð-
inni til blandai* hann í liti sína,
heldur notar hann form og liti þá,
sem náttúran býður, til að vekja
alvarlegar og sterkar tilfinningar,
án þess að stílfæra eða umskapa.
Hinn sterki, skrautlegi tóxm mál-
verka hans er eiginleiki hinnar
íslensku náttúru. Daufgrænir og
Reykjavík, 1. júní 1929.
brúnir, og djúpbláir eru grúnn-
tónar hins einfalda litatónstiga
málarans. Og hann setur hina
sterku liti með breiðum dráttum
á léreftið. En hálendi íslands á
einnig ljósari ásjónu. Við Þing-
velli speglar vingjarnlegur blámi
sig í vatninu og þar eru lýsandi
ljósgrænir grasfletir. Og í fjarska
milli fjólublárra fjalla glitrar
bogadregið eldfjall líkt og ópal-
steinn.
1 svartlistinni hverfur listamað-
urinn frá hálendinu og niður að
ströndum. Og þar verður hann
innilegri þegar hann rissar í kopar-
plötuna uppsátur, steindranga og
húsaþyrpingar í rigningu eða
huldar snjó. Ein af bestu rad-
eringum hans er snævi þakimi
kofi. Á henni má sjá fínlegt
handbragð. Þykt og mýkt snjó-
breiðunnar er ágætlega lýst og
með fáum línum er formið ákveð-
ið. 1 vali sínu á viðfangsefnum
tekur hann ávalt það litræna
sjaldgæfa, en aldrei hinar sjálf-
sögðu snotru fyrirmyndir, sem
allur fjöldinn notar. List Guðm.
Einarssonar er alvarleg, raunveru-
leg norræn list, sem talar máli,
sem við skiljum“.
Var svo um samið við Galleri
Paulus að sýningin skyldi vera
opin í 3 vikur. En svo mikla eftir-
tekt vakti hún, að á hana komu
3 þúsund manns og stóð hún yfir
í mánuð. Á sýningunni seldust 3
málverk og auk þeira allmargai*
raderingar. Var og farið fram á
við Guðmund að hann sýndi mál-
verk sín víðar í Þýskalandi í
stórborgunum, og innan skamms
verður sýning hans opnuð í Köln.
Ennfremur hefir verið beðið um
sýningu þessa til Noregs í haust.
Guðmundur Einarsson fi’á Mið-
dal hefir með þessari sýningu
sinni fært sig skör ofar, meðal
hinna góðu listamanna okkar.
Hann er maður víðförull, bæði
innanlands og utan og hefir kunn-
að að nota sér það, sem hann
hefir séð. Ilann er maður fjölhæf-
ur og hefir marga góða eiginleika
Islendingsins. Þó hann handleiki
lengstum meitil og pensil, þá hef-
ir hann sýnt að honum er eixmig
lagið að halda á penna, um það
bera gi*einar hans ljóst vitni.
Listamexm okkar geta flestum
öðrum betur fært erlendum þjóð-
um heim sanninn um að hér noi’ð-
ur á hala veraldar búi menningar-
þjóð, sem fi-amleitt geti fleira
verðmætt, heldur en kjöt og fisk.
Við eigum að vera listamöxmum
okkar þakklátir þegar þeir gera
það.
Vegna þess bað eg „Tímann“
um rúm fyrir hessar línur.
Ragnar Ásgeirsson.
—
Ungfrú Anna Borg
leikkona er fyrir nokkru komin
hingað til Reykjavíkur og tekin
að stjóma æfingum í leikjum
þeim, sem Leikfélagið ætlar að
sýna hér nú upp úr mánaðamót-
unum undir leikforustu Poul
Reumert, nafntogaðs leikara frá
Kaupmannahöfn. Leika þau bæði,
Reumert og ungfrú Anna Borgog
má því búast við að vel takist
með leiksýningar þessar.
Hefir leikur ungfrú Borg verið
mjög rómaður 1 dönskum blöðum,
er hún nýlega lék þar á móti
Reumert, eins og fyrr var getið
hór í blaðinu.
Frá Alþingi
Afgreidd mál.
Lög um stjóm póstmála og síma-
mála. Sú lireyting var gerð á frv. í
Nd., að skýrt var tekið fram, aö
sameining á afgreiðslustörfum við
póst og síma skyldi komið á jafn-
óðum og stöðurnar losna, nema þvi
aðeins að verulegur sparnaður
verði að fyrir ríkissjóð. Tilgangur
þessara laga átti að vera sá að
fœkka til muna opinberum starfs-
mönnum til sparnaðar, en þar sem
afgreiðslustörfin voru sameinuð
skyldi það viðunanlega launað. —
þossi breyting virðist gerð til þess
að draga úr slíkum framkvœmdum.
En væntanlega notar stjórnin þá
ókvörðun laganna að sameina
stövfin, þar sem verulegur sparnað
ur vinst.
Lög um lærslu kjördags til Al-
þ'ingiskosninga. Samkv. þeim er kjör-
dagur nú ákveðinn 1. laugardagur i
julimán. Ýmsar aðrar uppástungur
komu fram í báðum deildum um
kjördaga, en þær voru feldar.
Lög um rekstur verksmiðju til
bræðsiu síidar. Sú breyting var
gerð á frv., að sett var inn heimild
fyrir stjórnina að selja verksmiðjuna
samvinnufél. þeirra manna er við
verksmiðjuna skifta, síldarútvegs-
manna og sjómanna við útveginn,
þegar að mínst a/s hlutar þeirru
hafa stofnað slíkt félag. þó verður að
bera þá róðstöfun undir Alþingi þeg-
ar til kemur.
Lög um breytingu á lögum um
einkasölu á síld (nr. 8 1928). Heim-
ila þau framkv.stj. einkasölunnar, að
krefjast þess, að þeir sem veiðileyfi
liafa, afhendi einkasölunni ferska
sild til söltunar, þar sem því verður
við komið og hún telur það nauð-
synlegt. Iínnfremur er elnkasölunni
ætlað að útvega tunnur, salt og ann-
að efni er þarf til síldarverkunar.
þá er' og lieimiluð ábyrgð ríkissj. til
ársloka 1930 á lóni til einkasölunnar.
þó má það ekki nema hærri upphæð
en svo að bún og varasjóður einka-
sölunnar á hverjum tíma nemi sam-
tals 500 þús. kr. Skulu lánin end-
urgi*eidd áður en nolckrum síldar
framleiðanda verður endurgreitt
meira en 18 kr. á tunnu saitsildar
að meðtöldum umbúðum.
Lög um varkamannabústaði í kaup-
stöðum og kauptúnum. Skal stofna
byggingarsjóði í kaupstöðum og
kauptúnum, þegar nefndir kjörnar af
bæjar- og sveitastj. færa rök að því
við atvinnumólaráðh. að þess sé
þörf. Ríkissjóður leggur árlega í
sjóðinn 1 kr. fyrir hvern íbúa kaup-
staða og kauptúna, og bæjar- og
sveitasjóðir jafna uppliæð á móti;
sjóðurinn getur tekið lán til útlóna-
• atarfsemi s’innar, sem ríkissjóður og
bæjarsjóðir ábyrgjast í jöfnum hlut-
föllum. Skulu lónin veitt til bygging-
arfélaga, sem reist eru á samvinnu
grundvelli,,til að koma upp íbúðum
fyrir félagsmenn sína. Skulu þau
veitt gegn 1. veðrétti i húsum, og
trygð með veðskuldabréfi fyrir hverja
íbúð, er nemi í fyrstu alt að 85% af
kostnaðarvcrði þeirra, og óvaxtist og
endurborgist með jöfnum greiðslum,
þannig að órlegt gjald sé 6% af allri
lánsupphæðinni i 42 ár. þeir íbúar
kaupstaða og kauptúna, sem ekki
lmfa yfir 4000 kr. árstekjur, miðað
við meðalt.al 3 síðustu óra, er þeir
gerast félagsmenn, né yfir 4000 ltr.
eignir, geta fengið slík byggingalón.
þá eru og önnur skilyrði sett, sem
of langt er að greina hér.
Fjárlögin voru afgreidd með 22175,05
króna tekjaafgangi. Neðri deild
gerði nokkrar bi’eytingar ó fjárl. eftir
að þau komu frá Efri deild, var með-
al annars felt niður framlag til
Fjarðarheiðarvegar; nokkrar smáveg-
is útgjaldatill. voru samþ. En yfir-
leitt tókst NcL giftusamlega með þessa
lokaafgr. fjórlagarma, og fylgdist
2^.fgteií>sía
<E í m a n s er í Sambaa&síjúshm.
(Dpin öagle^a 9—(2 f. 4.
Stmi ^90.
38. blað.
stjórnarflokkurinn þar fast að því að
fella útgjaldatill. frá íhaldsmönnum,
sem hið gamla „sparnaðarbandalag"
þeirra fylkti sér uml þegar Ed.
skilaði fjárl. til Nd. spáði Jón þor-
lóksson þvi, að ef Nd. opnaði þau,
þá mundu útgjöldin hækka um að
minsta kosti 100 þús. kr.; en þetta
fór á annan veg. Jón reyndist fals-
spómaður eins og stupdum áður.
Stjórnarfl. gætti sparnaðarins, en í
haldsmenn horfðu harmandi á eftir
útgjaldatill. sínum i gröfina. Ed.
samþ. fjárl. óbreytt eins og þau
konm aftur frá Nd. En Jóh. Jóh. og
Ingibj. H. Bjarnason hreyttu ónotum
til stjórnarflokksins fyrir það, að
tekjuáætlunin skyldi ekki vera hækk-
uð meira og útgjöldin aukin. Fluttu
þau um þetta nokkrar ræður ón
þess að nokkur brtt, lægi fyrir við
umræðuna. Yfirleitt má segja að
stjórnarflokknum hafi tekist mjög
vel aðgreiðsla fjárl. á þessu þingi.
þingsályktanir.
Uengismálið. Fjárhagsnefnd Nd.
flutti í sameinuðu Alþingi þessa
þingsól. um að halda óbreyttu gengi
gjaldeyrisins:
„Alþingi ályktar að skora ó ríkis-
stjórnina að sjá um, að núverandi
gjaldeyrisgengi verði haldið ó-
breyttu".
Þessi greinargerð fylgdi till.: það
virðist skýrt af þeim tveim frv., sem
fram hafa komið, að meiri hluti Al-
þingis sé þeirrar skoðunar, að halda
beri núverandi gengi óbreyttu, en
með því að sýnt er, að hvorugt
írumvarpanna verði afgreitt, þykir
rétt, að þingviljinn _ komi fram í ó-
lyktunarformi.
Fyrsti flm. Asg. Ásg. lýsti yfir þvi
við umrœðurnar, að hann skoðaði
svo sem samkomulag væri nú feng-
•ið innan þingsins um þá úrlausn að
verðfesta gjaldeyririnn, en smærri
formsatriði væru menn ekki enn á-
sóttir um. Hið sama kom og fram
hjá öðrum ræðumönnum, að mikill
hluti íhaldsflokksins væri nú fylgj-
andi verðfestingu. Tillagan var sam-
þykt með atkv. Framsóknarmanna
og sumru íhaldsm.; ó móti voru
Jafnaðarmenn, Sig. Egg. og nokkrir
íhaldsm. Fáeinir íhaldsmenn greiddu
ekki atkvæði.
Kartöílugeymsla. Bjarni Ásg. og P.
Ott. fluttu till. um að skora ó
stjórnina að rannsaka: 1. ó hvern
liótt best verði komið ó innlendri
vátryggingu á kartöflum, svo að þær
verði bæði trygg og. veðhæf eign. 2.
hvernig best verði greitt fyrir því,
að landsmenn geti sem fyrst full-
nægt eigin þörfum um notkun þess-
arar nytjajurtar. Er ætlast til þess
að stjómin leggi frv. um þetta fyrir
næsta þing, og ennfremur að fé-
lag kartöfluframleiðenda fói styrk og
lán til þess að koma upp öruggri
kartöflugeymslu í Rvik og víðar.
Tillagan var samþykt.
Borgarnesbátur. Bj. Ásg. flutti till.
i Nd. um að skora ó stjórnina að
láta gera teikningu af skipi, er hent-
ugt sé til ferða milli Reykjavíkur og
Borgarness, og leita tilboða um
byggingu þess, hvorutveggja fyrir
næsta þing. Sumir þmgmenn vóru
hræddir um að þessu hlyti að fylgja
mikill kostnaður, og var tillögunni
vísað til stjórnarinnar til þess að
hún greiddi fyrir málinu.
Um rýmkun landhelginnar. P.
Ott. flutti -till. um að Alþingi skoraði
ó stjórnina að hlutast til um að land-
helgin vei-ði rýmkuð, þannig, að
firðir og flóar og fengsæl fiskimið
hér við land yrðu innan við línuna.
þessi þingsál. var samþ. í bóðum
deildum.
Dýralæknir í Vestfirðingaíj órðungi.
H. Steinsson flutti í Ed. till. um að
skora á stjórnina, að láta dýralækn-
irinn sitja áfram i Stykkishólmi, þar
sem hann áður hafði aðsetur og var
hún samþ. með 7:6 atkv.
Landpóstierðir. Sig. Eggerz o. fl.