Tíminn - 08.06.1929, Qupperneq 2

134
TÍMINN
Kenslukonu
vantar í hússtjómardeild kvennaskólans á Blönduósi. Deildin byrj-
ar að starfa 15. september.
Umsóknir með launakröfum sendist undirrituðum, sem einnig
gefur allar nauðsynlegar upplýsingar, fyrir 15. ágúst n. k.
Hjaltabakka, 15. maí 1929.
Þórarinn Jónsson
(p. t. form. skólastjómar).
undanteknu einu ári, 2—2y% mil-
jón króna. Tíminn tók þennan
þjóðvoða til ítarlegrar meðferðar
og þjóðin vaknaði til glöggrar
meðvitundar um að sukkið hlaut
að hætta, eða að sjálfstæði þjóð-
arinnar var með öllu glatað. Þá
bregður „kosningabandalagið" við
og kallar sig „sparnaðarbandalag“
og mennirnir, sem höfðu stýrt
þjóðinni út í hið botnlausa skulda-
fen töldu nú höfuðverkefni sitt, að
bjarga við fjárhag landsins. Jafn-
vel ætti við að drykkjurútar
gengu fullir um að prédikuðu hóf-
semi, eða uppvísir og dæmdir
sauðaþjófar settu upp langar ræð
ur, um löngun sína til að verja
öryggi eignarréttarins.
Von bráðar var kominn ekki
einn blettur heldur margir á
skjöld „spamaðarbandalagsins" og
ný nafnskifti voru óhjákvæmileg,
og undir kosningarnar 1923 tók
Mbl. að nefna dáta sína nýju
nafni: „BorgarafIokkinn“, og átti
með því að tákna samtök spekú-
lanta í landinu, móti iðjufólki
landsins.
Eftir kosningarnar 1923 köst-
uðu Mbl.-menn þó borgaraheitinu.
Jón Þorláksson var kosinn for-
maður flokksins, og hann réði því,
að hinn marghrakti her fékk að
lokum sannnefni og nefndi sig
íhaldsflokk. Þessi nafngjöf er eitt
af því fáa í opinberri framkomu
Jóns Þorláksonar, sem bendir á
nokkum stjómmálaþroska. Þá
var til í landinu flokkur verka-
manna og flokkur frjálslyndra
bænda. Eftir reynslu nútímaþjóða
var við hlið slíkra flokka ekkert
autt rúm nema fyrir afturhalds-
flokk. Fyrir þann flokk var þó
dálítið viðkunnanlegra að orða
firmanafnið þannig, ‘að íhald, en
ekki afturhald væri haft á oddin-
um.
Ekki hafði her Jóh. Jóh. og
þeirra félaga fyr fengið þetta
heiti, en liðsmennimir tóku að
knurra og sögðu að svona mikil
hreinskilni ætti alls ekki við, og
yrði vanþökkuð af þjóðinni. Gísli
Sveinsson í Vík varð einna fyrst-
ur til að kveða upp úr með þetta
og komst svo að orði, að flokkur-
inn myndi verða að gjalti, ef hann
ekki fengi sér annað heiti.. Hug
Gísla má marka af því, að hann
taldi ekki þörf á að umbæta
stefnu eða vinnubrögð flokksins,
heldur hitt að finna lævíslegra
heiti. '
Eftir að Mbl.-menn höfðu um
nókkurra ára skeið unnið opin-
berlega undir skímarnafni því,
sem Jón Þorláksson hafði valið,
og undir forustu hans var
óánægja orðin almenn og rót-
gróin með hvorttveggja. Alment
vita menn ekki utan sjálfs fhalds-
flokksins, að menn voru jafnfúsir
að losna við hinn stirða, þung-
færa og álappalega foringja, eins
og nafn það, sem Gísli Sveinsson
taldi að gera myndi flokkssam-
tökin að gjaldi einu. En málunum
var í vetur svo komið, að óbreytt-
ir dátar í flokknum vildu að með
Jón væri farið líkt og stundmn
er gert í stríði með foringja sem
verið hafa óþarflega slysnir með
forustuna. Þeir eru þá leiddir
fram fyrir herinn. Tignarein-
kenni eru rifin af þeim. Sverðið
brotið í augsýn hermannanna, og
hinn smáði foringi rekinn inn í
fylkinguna milli óbreyttra liðs-
manna.
Nokkuð líkt hefir verið gert
við Jón Þorláksson., Nafnið á
flokki hans, nafnið er hann hafði
valið og haldið til streitu um
mörg ár, var tekið og kastað í
ruslakistuna. Sjálfur var hann
settur úr foringj astöðunni, og í
stað einkaforstöðu í flokknum
sett „ráð“ eða „soviet“ eins og í
Rússlandi. Og í þetta „ráð“ er
settur sá maður, sem Jón hafði
mesta fyririitningu á, og hafði
margsinnis lýst yfir, að hann
vildi allra manna helst, að þurk-
aður yrði út úr landsmálastarf-
semi á Islandi. Svo sem til að
fullkomna lítilsvirðinguna á hin-
um fallna forkólfi, var flokknum
valið heiti, sem Jóni og flestum
samherjum hans var allra ógeð-
feldast, nafn, sem Jón hafði fyr
á árum gert sitt til að skaða og
óvirða, meðan það var borið í
alvöru, og sem tákn lifandi hug-
sjónar, en ekki sem fölsk vöru-
gylling pólitískra braskara.
Einn af málrófsmönnum íhalds-
flokksins hafði í sumar sem leið
viðurkent að saga flokksins væri
æði ljót orðin, og margir flekkir
á skildinum. Nú hefir verið kast-
að nafninu og foringjanum, í von
um að fortíðin gleymdist. En ef
þeir sömu kraftar starfa enn, sem
voru þess valdandi, að verk voru
unnin, sem blettuðu heiður
flokksins, þá er lítil von um að
nafnskiftin orki meiru en að aug-
lýsa vesalmensku hamskifting-
anna.
Nú víkur sögunni að hinum
hamskiftingnum, Sig. Eggerz. Frá
því S. E. fór fyrst að gefa sig
við stjómmálum virðist hann
hafa haft alveg sérstaka óbeit á
Jóni Þoriákssyni. Þegar Jón tók
upp svörð fyrir Reykjavíkurbæ,
kallaði S. E. hinn fallna íhalds-
forkólf „mó-jón“ í blaði sínu. Um
sama leyti gerði S. E. gys að
dvergvexti Jóns, og ritaði um
hann skopsögu, þar sem nomirn-
ar lögðu á Jón, að hann skyldi
jafnan skorta einn þumlung til
að ná takmarki sínu. — Við síð-
ustu kösningar sagði S. E. m. a.
að hann skyldi ekkert í guði al-
máttugum, að gefa öðrum eins
flóðalöbbum og íhaldsforkólfunr
um annað eins veltiár og 1924!
En meðal alls þess sem S. E.
gat vænt Jón Þorl., Jóh. Jóh. og
M. Guðm. um, var ekkert fremui-
að óttast, heldur en óþjóðrækni
þeirra og eymd gagnvart útlendu
valdi. Ef S. E. hafði í einu vit
og áhuga fyrir sjálfstæði þjóðar-
innar, voru engir ólíklegri til
gagnlegs starfs, en þeir menn sem
vildu ekki lifa á Islandi nema
undir dönskum fána, og sem
höfðu gert sig að auðmjúkum
þjónúm þeirra Dana, sem þeir
áttu að umgangast sem jafningja.
Sig. Eggerz hafði um stund átt
þátt í að halda uppi ílokksfélagi,
sem kallaði sig „félag frjálslyndra
manna“. Eftir að Sigurður hafði
gefist upp og raunverulega gengið
inn í Mbl.-flokkinn, gegn því lof-
orði, að honum yrðu afhentir
Mbl.-kjósendur í Dalasýslu, vildi
Sig. svo sem vonlegt var freista
að fá samþykki „flokks“ síns til
þessai’a verslunarathafna. Kallar
hann þá fund saman og virðast
félagsmenn hafa komið um 40.
Sig. ber þá fram bónorð Mbl.-
manna um að „frjálslyndið“ gangi
í eina sæng með íhaldinu. Byrjar
þá megn mótstaða. Hinir eigin-
legu „sjálfstæðismenn“ í félaginu
risu upp öndverðir gegn því að
láta „innlima“ sig hjá innlimun-
armönnunum. Einn hinn reynd-
asti sjálfstæðismaður í félaginu
sagðist ekki vilja verða niðursetn-
ingur á elliheimili íhaldsins. Ann-
ar minti S. E. á hvernig Mbl. og
forkólfar þess hefðu spottað þá
og ofsótt, vegna sjálfstæðismál-
anna. Sigurður Eggerz segir þá:
Eigum við ekki að taka á móti
útréttri bróðurhönd íhaldsins?
Þá svaraði einn af ungu mönn-
unurn í félaginu: „Það er engin
bróðurhönd. Það er bara s v a r t a
h ö n d i n“. Þá kom félagsmaður
með dagskrá um að vísa innlim-
unartillögu S. E. frá, sem móðg-
skipun kenslugreina í. samræmi
við þarfir og ástæður íslenskra
sveitaheimila. Meðal annars legg-
ur hún mikla stund á næringar-
efna fræði og segir sem satt er,
að þar sem stóimikill hluti af
öllu því, er þjóðin eyðir sér til
lífsframfærslu, fæði þjóðarinnar,
gengur í gegnum hendur kvenna,
skiftir ekki litlu að séð verði
fyrir góðri kunnáttu þeirra um
alla meðferð, geymslu og rétta
biöndun næringarefnanna.
Að vígsluathöfninni lokinni
skoðuðu gestirnir staðinn, hús,
kensluáhöld og mikið safn vand-
aðra muna, bæði útsaum, vefnað,
prjónvörur, niðursoðnar matvör-
ur o. fl. Var síðan öllum gestum
skólans boðið til borðs og veitti
Sigurborg af þeirri rausn og
prýði, sem fátíð mun vera í sveit-
um á íslandi. — Kvöddu gestirnár
síðan staðinn eftir mjög ánægju-
legan dag.
I skólanum voru um 20 hús-
mæðraefni síðastl. vetur og munu
núverandi húsakynni skólans eigi
leyfa meiri aðsókn. En skamt
mun þess að bíða, að skólinn
taki vexti fyrir atbeina þeirra
héraða, sem hann er helgaður og
tilstyrk ríkisins, enda hefir um
það sérstöðu meðal íslenskra
skóla, að undir hann hafa runnið
stoðir með gjöfum þeim, er fyrr
var getið.
andi fyrir frjálslynda félagið.
Dagskráin var að vísu feld með
liðugum 20 atkvæðum móti tæp-
um 20. En innlimunartillagan
sjálf var aldrei borin upp. S. E.
sá, að öllu líklegast var að hún
yrði feld þegar í stað. Tilkynti
Eggerz þá, að síðustu, að hann
gerði ekkert með hvað félagið
segði. Hann færi sínu fram —
yfir í bræðraherbúðirnar, hvað
sem flokksbræður hans segðu um
vistaskiftin. Lauk svo málinu að
félag frjálslyndra manna er klof-
ið, að líkindum í tvo nokkuð jafn-
stóra hluta. Með S. E. fór hinn
„spekulerandi" hluti flokksins, en
hugsjónamennimir, og þar með
nálega allir ungu mennirnir, neita
að ganga á vald svörtu hendinni.
Sjálfstæðishreiðrin höfðu hin
síðari ár aðallega verið tvö, ann-
að í Rvík, hitt í Dölum. Ungu
Reykvíkingarnir voru búnir að
svara fyrir sig. Dalamenn voru
eftir. En á miðvikudaginn var
gafst þeim nokkurt tækifæri til
að láta sjást merki þess, hvern
hug þeir hefðu á makki S. E.
við íhaldið. Framsóknarmenn
höfðu boðað stjómmálafund í
Búðardal. Þangað sóttu 350—400
manna víðast að úr sýslunni.
Fulltrúar þriggja stjórnmála-
flokkanna, Framsóknarmanna,
Jafnaðarmanna og Mbl.-manna
höfðu jafna aðstöðu á fundinum,
til að skýra stefnu flokkanna.
Með S. E. var til víggengis M.
J. þm. Reykvíkinga og ritstjóri
að blaði S. E. — Framan af
fundinum var torvelt að sjá hvert
hugur fundarmanna stefndi. —
Sveitamenn eru oft seinlátir að
gefa til kynna hvað þeim býr í
brjósti. En þegar tók að líða á
fundinn, og málin að skýrast frá
öllum hliðum, byrjuðu fundar-
menn að láta í ljósi sterka vel-
þóknun á allri gagnrýni á hinum
endurskapaða íhaldsflokki. Er
þar skemst af að segja, að allan
síðari hluta fundarins fögmuðu
áheyrendur með lófataki hverri
ræðu, sem haldin var á móti Mbl.
og S. E. En allan fundinn út
fékk Sigurður, og samherjar hans
tveir engan slíkan vott um sam-
hug áheyrenda.
Enginn maður á öllu Islandi
kann jafnvel að hlusta þjóðar-
hjartað í þessum skilningi, eins
og Sigurður Eggerz, enda var það
mál manna, er til þektu, að hann
hefði orðið fyrir miklum von-
brigðum, að því er snerti trú
hinna raunverulegu sjálfstæðis-
manna í Dölum, á verkum þeim,
er hann hafði framkvæmt þeim
viðvíkjandi, með því að ætla að
fara með kjósendur sína beint inn
í íhaldið gamla, og það án þess
að ráðfæra sig við nokkúrn
mann í kjördæminu um þessa ný-
stárlegu framkvæmd.
Hvernig sem litið er á flokks-
myndun þá, sem væntanlega verð-
ur oft kend við svörtu höndina,
kemur hið sama í Ijós. Nafn-
skiftin á flokki Mbl., úr leifum
Heimastj ómar, í kosningabanda-
lag, í sparnaðarbandalag, í borg-
araflokk, í íhaldsflokk og að síð-
ustu yfir í sjálfstæði með gæsa-
löppum, er alt tóm óheilindi og
loddaraskapur frá upphafi til
enda, alveg eins og þegar einn
alþektur smáborgari í Rvík, ætt-
aður austan úr sýslum, hefir
fjórum sinnum skift um nafn —
til að reyna að eridurbæta útgáf-
una af sjálfum sér, eins og gam-
ansamur maður sagði um hann.
Og viðtökurnar, sem S. E. hefir
fengið hjá sjálfstæðismönnunum
í frjálslynda félaginu og í Dölum,
munu væntanlega geta sannfært
hann um að stjórnmálin á Islandi
eru að verða eitthvað annað en
verslun með þingsæti og fríðindi
til handa „verslunarstjórunum“.
J. J.
Dóms- og kenslumálaráðherr-
ann, Jónas Jónsson, brá sér á
varðskipinu Óðni vestur að Stað-
arfelli í Dölum, til þess að vígja
þar hinn nýstofnaða húsmæðra-
skóla. Bauð liann með sér nokkr-
um gestum, þar á meðal blaða-
mönnum. Fór Óðinn héðan úr
Reykjavík á mánudagskvöldið.
Auk frúar ráðherrans og dætra
voru með í förinni: alþingismenn-
irnir Jón BaldvinSson og Sig. Egg-
erz ásamt frú sinni. Af hálfu
blaða fóru Guðm. Benediktsson
ritstjóri, Ingim. Jónsson skóla-
stjóri, Jónas Þorbergsson rit-
stjóri, Páll Steingrímsson rit-
stjóri og Þorst. Gíslason ritstj.
Og enn var með í förinni Magnús
Kjaran kaupm. í erindum Al-
þingishátíðarnefndarinnar. Við
Elliðaey slóst í förina Sig. Sig
urðsson búnaðannálastjóri, en í
Stykkishólmi Magnús Jónsson
prófessor og alþm. Ýmsir fleiri
fengu far frá Stykkishólmi, til
þess að vera viðstaddir skóla-
vígsluna.
Athöfn þessi hófst með því, að
Stefán skáld frá Hvítadal las upp
ágætiskvæði, er hann hafði ort
og gefið skólanum. Var það síðan |
sungið. Þá flutti ráðherrann ræðu * 1
síria. Rakti hann tildrög og sögu
skólamálsins. Er skólinn stofnað-
ur af tveimur stórgjöfum, sem
áður eru kunnar : Herdísarsjóðn-
um og gjöf Staðarfellshjóna,
Magnúsar Friðrikssonar og konu
hans. Lýsti hann yfir því, að
skólinn væri stofnaður frá þeim
degi og að hann, samkvæmt
gjaíabréfi frú Herdísar Bene-
diktsen, skyldi nefnast „Minnáng
Herdísar og Ingileifar Benedikt-
sen“. — Auk ráðherrans töluðu
Þorsteinn, sýslumaður Dala-
manna, sem tók við skólanum
fyrir hönd síns héraðs, Sigurborg
Kristjánsdóttir forstöðukona skól-
ans, Sig. Eggerz alþm., Sigurður
Sigurðsson búnaðarmálastjóri,
Páll V. Bjarnason sýslumaður
Snæfellinga og Magnús Friðriks-
son fyrrum bóndi á Staðarfelli.
Þá las séra Ásgeir í Hvammi
upp gott kvæði eftir Jóhannes
skáld úr Kötlum og var það að
lokum sungið. —
Síðastliðin tvö ár hefir verið
haldið uppi kenslu á Staðarfelli
| undir forstöðu Sigurborgar Krist-
I jánsdóttur frá Múla. Skýrði hún
! í ræðu sinni frá starfsemi skól-
! ans og var skýrsla hennar um
j margt merkileg. Er það augljóst
. að ungfrú Sigurborg hefir haft
I með höndum frumlega nýsköpun
| á svíði húsmæðrafræðslunnar, á
þann hátt að haga starfi skólans
og um námsgreinaval og niður-
HU! i BÉÉI
Að lokinni vígslu Staðarfells-
skóla var haldið að Búðardal, en
þar hafði dómsmálaráðherrann
boðað til stjórnmálafundar á mið-
vikudaginn. Áður fundur hófst
gafst nokki-um af þeim, sem voru
í förinni, kostur á að skreppa á
hestbak og heimsækja nokkra,
merka sögustaði í nágrenninu. —
Var fundur settur kl. 1. Setti
í
dómsmálaráðherra fundinsn og
nefndi til fundarstjóra Bjarna
bónda Jensson í Ásgarði. Fórst
honum fundarstjórn vel úr hendi.
— Talaði fyrstur Jónas Jónsson
ráðherra. Rakti hami nokkuð upp-
haf og sögu þeirra tveggja megin-
flokka, sem nú takast á í land-
inu: Annars vegar Framsóknar-
flokkurinn, sem hefir ókvikull
lialdið uppi merki sínu og unnið
áð heilsteyptri stefnuskrá, síðan
hann hófst til vaxtar. Hinsvegar
Ihaldsmenn, sem hafa, síðan 1916,
stöðugt. vafsast í nafnbreytingum
og feluleik frammi fyrir þjóðinni.
Þar sem annarsvegar hefði verið
unnið að stefnuhvörfum í at-
vinnuháttum og framförum lands
manna, með þeim afleiðingum, að
um þessar mundir væri að hefj-
ast bylting í búnaðarefnum, sein
yrði á sinn hótt jafnstórfeld eins
og atvinnubyltingin við sjóinn;
væri hinsvegar leikin þrotlaus
skollablinda bak við sískifti-
leg flokksheiti, til þess að dylja
hugsjónaleysi, sérdrægni og
óþjóðrækni fjáraflamanna Rvík-
ur, sem væru uppistaðan í lands-
málasamtökum Ihaldsmanna, með
Mbl. að höfuðmálgagni. Kvað
hann að af hálfu Framsóknar-
ílokksins væri stefnt að viðreisn
sveitanna með aukinni ræktun,
vélavinslu, sem ein gæti gert ein-
yrkjabúskapinn í sveitunum hugs-
anlegan, hagkvæmum lánskjörum
til nýræktar, húsagerðar, nýbýla-
stofnunar með stofnun og eflingu
alþýðuskólanna o. fl. — Sýndi
ráðherrann fram á, að öll hin
margbreytilegu flokksfyrirbrigði
fésýslu- og útgerðarmanna Rvík-
ur hefðu haft eitt sameiginlegt
mark. Morgunblaðið hefði verið
höfuðmálgagn þeirra frá önd-
verðu og mætti því vel, er litið
væri yfir glundroðann, kenna
samtökin við málgagnið og kalla
flokkinn einu nafni Mbl.-flokik. —
Næstur tók til máls Sig. Egg-
erz. Mun bros hans sjaldan hafa
verið breiðara, en er hann hóf
mál sitt um „mál málanna" og
útskýrði fyrir „háttvirtum kjós-
endum“, hvernig hann hefði inn-
limað allan íhaldsflokkinn á
grundvelli sjálfstæðismálsins! En
allar innrásir hans í hjarta sinma
kæru kjósenda virtust mishepn-