Tíminn - 27.07.1929, Blaðsíða 2

108
TlMINN
aði lengi stjómxnálagreinar í
helstu blöð frjálslynda flokksins.
Af bókum hans hafa tvær hlotið
heimsfrægð, er önnur um William
Pitt, en hin um Napóleon á St.
Helenu. Eru þær þýddar á mál
flestra mentaþjóða.
---o---
frá tllbnsdMi
[Rœða sú er hér birtist er eín af
síðari svarræðum Jónasar Jónssonar
dómsmálaráðherra á eldhúsdegi í
vetur. Er hún hér birt vegna þess,
að þar er að finna fróðleik sem kem-
ur ærið þvert á ýmislegt það sem
íhaldsblöð og íhaldsmenn hafa reynt
að telja almenningi trú um].
Aðeins fá orð út af ræðu hv.
1. þm. Rang. (E. J.). Það er mis-
skilningur hjá hv. þm. að mikil
óánægja sé út af skólamálinu.
Sannleikurinn er sá, að nefndin
sem hv. þm. minntist á, hefir haft
marga mánuði til þess að koma
fram með kröfur sínar, en hún
hefir enn eigi hafist handa. —
Og engar óskir hafa konoist til
stjómarinnar frá þessum meirihl.
Árnesinga og allri Rangárvalla-
sýslu, sem hv. þm. gat um að
stæði á bak við þessar óskir. Við-
víkjandi jámbrautarmálinu vil
eg geta þess, að þann fund hélt
eg sem landk. þm. — Og það
mátti heyra á hv. þm. að Rang-
æingar mundu eikkert vilja á sig
leggja til að hrynda því máli
áfram, ekki einu sinni svo miklu
sem svarar eins árs útsvörum
þessara héraða. Með þessu er í
raun og veru unnið á mótimálinu
frá þeirra hálfu, svo sem framast
er unt. Það er ólíikt því sem gerð-
ist í Eyjafirðinum og Akureyri,
þegar þar var á einu ári safnað
200 þús. kr. til hælisins í Krist-
nesi. Hv. 1. þm. Rang. óskaði eft-
ir því að stjórnin væri Rangæing-
um innanhandar í þessu máli.
En hv. þm. ætti að muna það, að
þeim er jafnan fyrst hjálpað, sem
eitthvað vilja hjálpa sér sjálfir.
Meðan hv. þm. Borgf. (P. O.)
kemur ekki í deildina, ætla eg að
víkja að nokkrum atriðum al-
menns eðlis. Hann vildi halda því
fram, að ekki hefði orðið neinn
spamaður við breytinguna á skip-
Koma kardinálans
* 0
Vilhelm van Rossum til íslands.
Sunnudaginn 19. þ. m. síðdegis
kom Hans Eminence Vilhelm van
Rossum kardináli hingað til lands-
ins, ásamt föruneyti sínu, með
„Drotningunni“.
Voru þar á meðal Jósef Brems
Hróarskeldubiskup, sýslumaður
páfa í Danmörku og Dr. Jóhannes
Muller Loreabiskup, sýslumaður
páfa í Svíþjóð; klerkar kardinál-
ans og annað fylgdarlið. — En
um hádegi sama dag höfðu komið
frá Skotlandi Richard kórsbróðir
og Dr. Hiipperts, æðstu menn
Maríureglunnar. En daginn eftir
kom frá Noregi Dr. Kjelstrup 1
stað hins háaldraða yfirmanns
kaþólsku kirkjunnar þar.
Þegar skipið var lagst að
bryggju gekk séra Marteinn bisk-
upsefni á skipsfjöl og heilsaði
kardinála og biskupum. Síðan
gengu þeir kardináli og fylgdar-
lið hans í land, settust í bifreið-
ar sem biðu þeirra og óku til
Kristskirkjunnar í Landakoti. —
Margmenni var við skipshlið og
lúðrar þeyttir meðan á landgöng-
unni stóð.
í Landakoti var viðbúnaður
mikill. Fánastengur voru settar á
tum kirkjunnar og blakti fáni
páfaríkisins á annari hvorri stöng
en íslenski fáninn á hinni. En í
kringum kirkjutúnið vóru reistar
un bæjarfógeta- og lögreglustjóra-
embættanna í fyrra, heldur þvert
á móti 40 þús. kr. kostnaðarauki,
er komi nú fram sem hækkun á
útgjaldalið fjárlaganna. Fjárlög-
in hafa nú verið athuguð í hv. (
fjvn. og hún álítur, að þessi út- j
gjaldahækkun sé ekki 40 þús. kr.,
eins og hv. þm. Borgf. vill vera
láta, heldur einar 17 þús., og eru
þar ekki taldar með þær tekjur,
sem á móti koma. Óbeinar tekjur
þessara tveggja embættismanna
voru orðnar svo miklar með gamla
skipulaginu, að það var komið út
yfir öll takmörk. Kunnugir menn
álitu, að annar þeirra hefði um 80
þús., en hinn um 40 þús. í tekjur
á ári, en með breytingunni frá í
fyrra renna mestallar aukatekj-
j urnar sumpart út til almennings
: og sumpart í ríkissjóð, svo að
sparnaðurinn er auðsær fyrir þá,
sem á annað borð vilja hafa opin
augun fyrir honum. Eg vonast til
þess, að hv. þm. Borgf. sjái það,
að hin háu laun þessara embætt-
; ismanna hlutu að hafa mjög ill
j áhrif á hina illa launuðu embætt-
i ismannastétt í landinu. Það var
: ekki von að sýslumenn út um land
i gætu verið ánægðir með lág laun
! og mjög takmarkað skrifstofufé,
j þegar gæðingar fyrverandi stjóm-
j ar, sem sátu í þessum feitu em-
j bættum, fengu alveg ótakmarkað
j skrifstofufé og svo há laun, að
; annar þeirra var látinn borga
9500 kr. í útsvar, sem er sama
upphæð og þessir embættismenn
eiga að geta fengið mest í tekjur
á ári. Mig furðar satt að segja
stórlega á því, -að annar eins
sparnarmaður og hv. þm. Borgf.
þykist vera, skuli ekki sjá hvað
þetta ástand er spillandi fyrir
alla embættismannastétt landsins.
Mér þótti undarlegt að hv. þm.
Borgf. skyldi fara svo óráðvand-
lega með þá reikninga, sem jeg
var svo liðlegur að leyfa að sýna
honum, eins og raun varð á. Hann
hefir komist þar í ýmsa reikn-
inga ókláraða, og býr svo til mis-
sagnir og útúrsn-úninga. T. d.
fjölgar hann bílunum um helming
og setur kostnaðinn við Borgar-
j fjarðarferð varðskipanna á land-
i helgissjóð, sem hefir ekki borgað
! þar einn eyri. Það getur verið að
• þetta komi hv. þm. einhverntíma
í koll að fara svona að ráði sínu.
Þegar honum er af góðvild hleypt
fánastengur svo skifti tugum og
dregnar á þær veifur páfaríkisins
og íslands. Fyrir dyrum kirkj-
unnar var reistur sigurbogi, með
skjaldarmerkjum Páfa og Vil-
hjálms kardinála og var skraut
þettað alt hið smekklegasta og
hin mesta augnagleði, litirnir
nutu sín hið besta, því veður var
svo gott sem hæfði slíkum hátíð-
ardegi kaþólskra manna.
Er Vilhjálmur kardináli kom
að kirkjudyrum var þar saman
kominn múgur og margmenni og
frá stétt kinkjunnar lýsti hann
blessun sinni yfir mannfjölda öll-
um. En er kardináli steig inn í
kirkjuna var honum fagnað með
iiinum tilkomumikla virðingarsöng
biskupa: „Ecce sacordos magn-
us“, og er efni hans úr Jesú Sír-
aks bók. Því næst þá ávarpaði
biskupsefni kardinálannn á frakk-
neskri tungu og mæltist sköru-
lega að dómi þeirra er það mál
skilja. Páll ísólfsson lék á orgel
en Sigurður Skagfield söng ein-
söngva, en fagnaðarljóð til kirkju
og kardinála hafði orkt Stefán
frá Hvítadal.
Lauk síðan athöfn þessari með
bæn kardinála og blessun hans
yfir alla kirkjugesti.
Kirkjan.
Kirkjan í Landakoti gnæfir hátt
yfir umhverfi alt í höfuðborg
landsins. Hún sést því langt að
og er það fyrsta sem sést af
Reykjavík á sjó og hið síðasta
sem hverfur.
í hálfgerða reikninga, þá notar
hann aðstöðu sína til þess að mis-
skilja, afbaka og snúa út úr og
beinlínis falsa frásagnir. Það er
varla hægt að hugsa sér meiri
mun á framkomu tveggja manna
heldur en hjá okkur í þessu máli.
Eg sýndi honum þann drengskap
að hleypa honum í reikningana
hálfgerða, en hann misnotar þá
svo á hinn lúalegasta hátt til þess
að ófrægja mig og svívirða. Af
þessum ástæðum væri víst hyggi-
legast fyrir mig að taka upp
sömu aðferð og íhaldsstjómin
hafði, að lofa engum að sjá neitt
nema ákveðnum flokksbræðrum,
því að þessi misnotkun er mjög
áfellisverð á allan hátt.
Hv. þm. Borgf. byrjaði á því
að tala um hina óhemjulegu
eyðslu núverandi stjómar á ýms-
um sviðum. T. d. fann hann að
því, að maðurinn, sem á að standa
fyrir vinnuhælinu og hafa marga
! fanga undir höndum, fær 1000 kr.
| ferðastyrk til þess að geta kynt
J sér fyrirmyndarstofnanir í þess-
| ari grein erlendis. Þetta ætti þó
! enginn að telja eftir, því að bæði
| er styrkurinn lítill, og svo verður
að vera trygging fyrir því, að
þessi stofnun sé í góðum hönd-
um. Hingað til hefir ekki verið
til neinn staður fyrir þá rhenn,
sem eiga ógoldið sketarfé í ríkis-
j sjóð, en í sumar verða þeir látn-
ir vinna af sér sektirnar við vega-
gerð í Flóanum, og þá undir
stjóm þessa manns, sem hv. þm.
Borgf. vildi ekki láta gera hæfari
til starfsins.
1 þessu sambandi vil eg minna
hv. þm. Borgf. á það, að í tíð fyr-
verandi stjómar var einu íhalds-
kjördæmi greiddar 25 þús. kr. í
skaðabætur fyrir skemdir á net-
um, vegna þess að varðskipið var
fj arverandi þaðan í 3 daga. Mér
er sem eg sjái framan í hv. þm.
Borgf. ef stjórnin hefði látið bols-
ana á ísafirði fá þessa upphæð,
en af því að íhaldskjördæmi á í
hlut, þá er -alt gott og blessað í
hans augum. Þetta var mikil
eyðsla, 25 þús. kr., en íhalds-
stjómin borgaði þetta án þess að
bera það undir þingið, og væri
fróðlegt fyrir hv. þm. Borgf. að
gera samanburð á þessari upphæð
og þeim aurum, sem hann er nú
svo flinkur að leggja saman.
íhaldsstjómin veitti upp undir
Kirkjan í Landakoti er bygð í
gotneskum stíl og því er oddbog-
inn gotneski þar ráðandi í öllu, í
hvelfingum og kirkjugluggum.
Súiumar inni í ikirkjunni sem
hjálpa til að bera hvelfingamar
uppi eru örmjóar, fíngerðar og
sýnist undur að þær skuli nógu
máttugar vera til þess að bera
hinn mikla þunga sem á þeim
hvílir. Ef nota mætti svo fjar-
stæða líkingu um steinbyggingu,
þá er eitthvað víravirkiskent yfir
gotneskum kirkjum, þar sem
gotikinni er fylgt út í ystu æsai'.
Súlur allar og ytri veggir milli
glugga eru svo mjóir og háir, að
jafnvel lítur út fyrir að oddboga-
hvelfingai’nar teygi sig til himna.
Því er ætíð lofgerðar- og helgi-
blær yfir gotneskum kirkjum.
Þó að kirkjan í Landakoti sé
sannkölluð kotkirkja, — borin
saman við hinar voldugu gotnesku
kirkjur í mið- og suður-Evrópu,
þá ber hún langt af öllum kirkj-
um sem hér á landi eru.
Gluggar gotneskra kirkna eru
jafnan háir og breiðir og hafa
jafnan verið skreyttir með gler-
málverkum, eða mislitum glerj-
um. Mislitar eru og rúðurnar í
Landakotskirkju, en það gefur
blæfagra birtu, en gotneskar
kirkjur eru ávalt bjartar og
loftgóðar.
Súlur allar, veggir og hvelfing
eru málaðar gráum lit, með stein-
lími. Fer sá litur einkar vel og er
auganu þægilegur. En á grunni
hins gráa litar, nýtur skraut kórs
i/2 .milj. kr. fram yfir heimild til
hafnargerðar í Vestmannaeyjum,
og nú er þar alt í mestu óreglu.
Hv. þm. Borgf. telur þetta víst
alveg leyfilegt, vegna þess að
Vestmannaeyingar senda íhalds-
mann á þing. Ofan á þetta bætist,
að mikið af hafnargarðinum bilaði
og varð að gera við hann fyrir
70 þús. kr. í fyrra, og nú þarf
víst einhverjar nýjar viðgerðir í
sumar. Hv. þm. Borgf. væri því
nær að líta nær sínum eigin dyr-
um og athuga öll þau hundruð
þúsunda, sem þar hefir verið
bruðlað, heldur en að vera með
þennan sparðatíning í reikningum
núverandi stjómar. Eg man ekki
eftir að hann segði neitt á ár-
unum 1920 og 1921 út af fjár-
aukalögunum miklu, en vill hann
íletta upp í þeim og sjá póstana,
þar sem hans eigin stjórn fleygir
hverjum bitanum öðrum feitari í
gæðinga sína? í samanburði við
alt þetta er það hreint og beint
hlægilegt að véra að telja eftir
einar þús. kr. til manns, sem fer
utan til þess að rannsaka þarflegt
fyrirtæki, til að bjarga heilli grein
þjóðarviðskiftanna, sem íhaldið
skildi við í því ástandi, sem
skrælingjum einum var samboðið.
Iíann talaði um að einhver fram-
sóknarlögfræðingur hefði fengið
27 hundr. kr. fyrir að semja laga-
frumvarp fyrir núverandi stjóm,
en hann gat ekki um það, að ann-
ar lögfræðingur, sem er íhalds-
maður, fékk 25 hundr. kr. fyrir
alveg sama verk hjá hans eigin
stjórn.
Hv. þm. Borgf. er enn ekki far-
inn að sætta sig við bílana. Eg
held þó að hann sé farinn að
sætta sig við bílana, sem notaðir
eru við vegagerðina, og jafnvel
oiiinn, sem vegamáiastjóri notar
sjálfur, sérstaklega eftir að hann
frétti, að vegamálastióri borgaði
einu sinni 500 kr. á viku fyrir
bíla meðan hann hafði engan
sjálfur. Það mun þó vera mála
sannast, þar sem stjómin sjálf og
starfsmenn hennar eru altaf öðru
hvoru í ferðalögum, að það væri
heldur lítil búmensika af iandinu
að hafa ekki sína eigin bíla.
Eg vil rétt drepa á, að þegar
svona algengt fiskfirma eins og
Kveldúlfur leyfir sér að hafa 3—4
bíla fyrir direktörana og tiltölu-
lega fáa starfsmenn, ætti ekki
og altaris og klæða hinna ka-
þólsku presta sín ágætlega. Enda
hafa kaþólsku kirkjunni ætíð ver-
ið ljós áhrif hinnar ytri umgjörð-
ar og því er hún dýrðleg höfð.
Kirkjan í Landakoti á nú þeg-
ar marga gripi góða en einkum
vegna kirkjunnar sjálfrar er eg
viss um að flestir þeir er tii höf-
uðstaðarins koma, munu leggja
leið sína að Landakoti, til þess
að líta á þetta veglega guðshús.
Vígð Kristskirkja.
Vígsla kaþólskrar dómkirkju, er
bæði löng athöfn og fögur og mun
vera rómversk að uppruna. En
fyrirkomulag athafnarinnai’, eins
og hún nú er framkvæmd, mun
vera frá 10. öld. Öll fer hún fram
á latínu og með allri þeirri ytri
dýrð, sem ikirkjunni kaþólsku er
svo lagið að bjóða. Vígslan er á-
kaflega margbrotin og tekur full-
ar 6 klukkustundir og er mér ekki
fært að skýra frá nema fæstu af
því sem þar gerðist. Vegna hins
háa aldurs síns, treysti Vilhjálm-
ur kardináli sér ekki til að fram-
kvæma vígsluathöfnina alla í einu
og var því ákveðið að byrja
hana síðdegis á mánudegi.
I byrjun 5. stundar fór kardin-
áli til hinnar gömlu kirkju og
skrýddist þar hvítri kórkápu,
mítri gullnu og bagli og gekk síð-
an í skrúðgöngu ásamt biskupum
og klerkum áleiðis til hinnar nýju
kirkju. Norðurlandabiskupar og
Marteinn biskupsefni vóru allir
skrýddir viðhafnarklæðum pre-
síður að borga sig fyrir landið
að hafa 2 bíla. Úr því að Kveld-
úlfur getur það, þó að ríkur sé
talinn, ætti landið að geta það.
Eg vildi, að hv. þm. (PO) gerði
í næstu bílaræðu sinni samanburð
á Kveldúlfi og landinu í þessu
efni, bæði þörfum og getu í þessu
efni.
Hv. þm. var óánægður með það,
sem hann kallaði eyðslur úr land-
helgissjóði. En eg ætla að benda
á eina eyðslu, sem bráðum mun
sjást í reikningum landhelgis-
sjóðs, frá vorinu 1926. 1 apríl-
mánuði hefir einn merkur Ihalds-
maður kvittað fyrir 4000 kr. úr
landhelgissjóði. Síðan líða nokkrir
mánuðir. Um þetta bil kom kon-
ungur til íslands og Jón Magnús-
son dó í fylgd hans. Þegar svo
þessi merki íhaldsmaður á að fara
að standa sikil á peningunum,
segir hann, að þetta hafi verið
fyrir Jón Magnússon, til þess að
standast kostnað við konungskom-
una. Eg veit ekki, hvað satt er
í þessu, en peningarnir hafa aldrei
komið aftur, og enginn reikning-
ur fyrir því, hvernig þeim var
varið.
í sambandi við útgjöld land-
helgissjóðs, vil eg minna á það,
að þegar eg tók við stjóm, voru
borgaðar 10 þús. krónur fyrir
bókhald sjóðsins, sem þó var svo
seinlega og klaufalega gert, að
ekki var hægt að fá glögga hug-
mynd um hag hans. Maðurinn var
að vísu heiðarlegur, en alls ekki
fær um að inna þetta verk af
hendi. Á sama tíma virðist fyrir-
rennari minn (M. G.) hafa gert
samning við einn mann í stjórnar-
ráðinu um að hann skyldi fá 4000
kr. árlega fyrir að líta eftir skip-
um, senda skeyti o. s. frv. Þetta
var borgað út fyrir árið 1925,
þegar ekkert skip var tii, 1926 og
eg má segja 1927, svo að þessi
eini starfsmaður hefir, með bein-
um samningi við ráðherrann, lagt
landhelgissjóði þunga byrði á
herðar. Slíkar ráðstafanir gerði
þessi mjög sparsami vinur hv.
þm. Borgf. (P.O.). En í stað
10 þúsund króna bókhaldsins, er
nú kominn maður með 3 þúsund
króna laun, sem þó gerir verkið
betur en fyrirrennari hans. Og
auk þess hefir hann haft annað
á hendi kauplaust, til dæmis inn-
kaup til spítala iandsins.
láta, íjóiubláum. Við kirkjudyr
hóíst fyrsti liluti vígslunnai'.
Vigöi kardináii vatn og salt og
bianuaöi saman og er Litania alli'a
heiiagra hafði sungin verið — á-
kaiiaðir aliir dýrlingai’ ikirkjumii
tii heíiia — vígði hann kirkjuna
utan. Gekk kardináli og alt fylgd-
ariiö hans tvívegis rangsæiis
kringum kirkjuna og einu sinm
réttsælis og dýfði ísópsgrein í
vatnið vígða og stökti á veggi
aila. En við umferð hverja knúði
hann á kirkjunnar dyr og bað
þær upp að ljúkast „svo að kon-
ungur dýrðarinnar mætti inn kom-
ast“. I þriðja sinn er kardináli
iknúði á, með aðstoð biskupa og
kiei'ka, þá lukust upp kirkjudyr
en kardináli markaði kross á
þröskuldinn með bagli sínum.
Gekk hann síðan inn, með fylgd
sinni, staðnæmdist í forkirkjunni
og var nú á ný kyrjuð Litania
allra heilagra. Eru kaþólskir
dýrðlingai' þar nefndir, en fylgd-
arlið alt svarar „Ora pro nobis“
(„Bið fyrir oss“) eftir nafni
hverju. Var síðan gengið til alt-
aris og vígði kardináli vatn á ný
og blandaði salti og ösku, hóf
síðan vígslu kirkjunnar að innan
og helgaði hana Jesú kónginum
Kristi. Gekk hann m. a. 7 sinn-
um kringum altarið, stökti á það
vígðu vatni, en klerkar allir sungu
sálma Davíðs á meðan. Því næst
vígði kardináli veggi og gólf og
var honum heilsað með knéfalli
af kaþólskum mönnum, er hann
gekk um kirkjuna. Staðnæmdist