Tíminn - 07.09.1929, Side 1

I
©faíbferi
afgrei6slumaí>ur Cimans er
Xannoeig þ or s 1 e i n si>ó ttir,
5ambanösijúsiiiu, XeYfjopíí.
J2^fgxeibsCa
timans er i Samban5stjúsinu.
©pin 6ag,Iega 9—\2 f. 4.
£ími ^96.
XJLLL fir.
Reykjavík, 7. september 1929,
56. blað.
Jarðabætur og
j ar ðabótasty r kur.
1.
Hún er ekki löng saga jarða-
bótanna hér á landi, og mætti því
1 stuttu máli rekja aðaldrætti
hennar, þótt ekki verði það gert
hér að ráði. Með tilskipun 1776
lagði konungur fyrir bændur
landsins að vinna nokkuð árlega
að þúfnasléttun og girðingum,
sagði fyrir um vinnubrögðin og
hét nokkrum styrk, eða viður-
kenningu fyrir það, sem unnið
var. Þetta bar þó lítinn árangur,
sem vonlegt var á þeim tíma. Ár-
ið 1836 var tilskipun þessi úr
gildi feld og síðan hafa ekki verið
iögboðnar jarðabætur hér á landi.
Ári síðar, 1837, var stofnað Suð-
uramtsins Húss- og Bússtjómar-
félag — fyrsta búnaðarfélag
iandsins — í þeim tilgangi að
efla og styrkja sérhvað, sem fyr-
h' Suðuramtsins land- og sjávar-
búnað er gott og nytsamlegt, á
hvem þann hátt, sem í félagsins
valdi mætti standa — með verð-
launum, upphvatningum, ráðlegg-
ingum, ritgjörðum og eigindæmi.
Fyrsta hreppsbúnaðarfélag er
svo stofnað 1842 í Svínavatns-
hreppi í Húnavatnssýlu, annað í
lljótsdalshreppi 1847 og hið
þriðja í Vopnafirði um sömu
rnundir. Eftir 1850 rísa upp ein-
stök hreppsbúnaðarfélög, en
leggjast flest niðui’ fljótlega aft-
ur, og það er ekki fyr en um og
eftir 1890 að nokkur festa kemst í
búnaðarfélagsskap hreppanna, eða
þegar farið er að veita styrk
fyrir unnar jarðabætur, og má
því segja, að styrkurinn hafi
verið líftaug búnaðarfélagsskap-
/" arins.
Það mun hafa verið 1888, sem
fyrst var veittur styrkur úr
landssjóði fyrir unnar jarðabætur,
og síðan 1893 hefir ætíð verið
veittur nokkur styrkur á fjárlög-
unum til hreppabúnaðarfélaganna,
þannig að veitt hefir verið ákveð-
in upphæð árlega og henni síðan
deilt niður á jarðabótadagsverkin,
sem skýrslur sýndu hvert ár. Varð
þá vitanlega styrkurinn því minni
á hvert dagsverk, sem meira var
unnið og hefði þó hitt verið nær
að launa því betur sem meira var
á sig lagt við jarðabætumar. Á
tímabilinu frá 1893—1920 nam
styrkurinn alls rösklega Vz mil-
jón króna og var að meðaltali
ríflega 21 eyri á hvert jarðabóta-
dagsverk, sem unnið var á því
tímabili, og dagsverkin voru sam-
tals um 2,5 rnilj. iSé dagsverlíið
metið 3—4 eða 5 kr., þá hafa
bændur lagf í þessa vinnu 7,5—
10 eða 12,5 mihj. króna. Lang-
mest af þessum jarðabótum lá í
þúfnasléttun, girðingum, fram-
ræslu og áveitum, en nýrækt var
mjög lítil á þessu tímabili.
Hin árlega fjárveiting var um
langt skeið frá 16—20000 krónur
og komst upp í 30 þús. síðustu
árin áður en jarðræktarlögin
komust í framkvæmd. Þá lækkaði
styrkurinn til hreppabúnaðarfé-
laganna 20 og 15 þús. krónur á
ári, og nú er hann tekinn af þeim
styrk, sem veittur er samkvæmt
II. kafla jarðræktarlaganna (5%).
Á fyrstu stríðsárunum urðu bún-
aðarfélögin flest og voru þá á
milli 150 og 160, en jarðabóta-
menn voru fiestir 1910, fast að
3000. 1920 er tala félaganna kom-
in ofan í 97.
n.
Með j arðræktarlögunum frá
1923 hefst nýtt tímabil í sögu
jarðabótanna. Það tímabil, sem
eg hefi drepið á hér að framan
mætti kenna við þýfið, ristuspað-
ann og áburðarskortinn, en um
þessi tímamót koma til sögunn- j
ar plógar og herfi, þúfnabanar og í
dráttarvélar og önnur nýtísku j
tæki, samhliða sáðrækt og notkun
tilbúins áburðar í þjónustu vax-
andi nýræktar.
Áður var opinberi styrkurinn
ákveðin uphæð árlega, sem deild-
ist því smærra sem meira var
unnið, en jarðræktarlögin heita í
styiik alt að ákveðnum hluta af
jarðabótakostnaðinum og fjár-
veitingavaldið má því verða við
því búið að heildarstyrkurinn fari
árlega vaxandi „ef fólkið þorir“,
og reynslan hefir sýnt það þessi
árin að þorið vex ár frá ári.
Bændurnir tóku strax þétt í út-
rétta hönd löggjafar- og fj ár-
veitingavalds og herða jafnt og
þétt á takinu, og ætti það að
vera besta sönnun þess að hér sé
stigið rétt spor í rétta átt.
Jarðræktarlögin gengu í gildi
1. júlí 1923, en fyrsta mæling
jarðabóta samkvæmt reglugerð
þeirra var framkvæmd af trúnað-
armönnum Búnaðarfélags Islands
sumarið 1925 og mátti þá taka á
skýrslur allar jarðabætur, sem
unnar höfðu verið frá 1. júní
1923 til ársloka 1924. Fyrsta út-
borgun styrks samkvæmt lögun-
um fór fram snemma á árinu
1926 og síðan um sömu mundir
árlega fyrir jarðabætur unnar ár-
in 1925, ’26 og ’27, en mældar
ári síðar. Af þessari reglu hefir
leitt, að bændur hafa eigi fengið
jarðabótastyrkinn útborgaðan fyr
en á öðru aimanaksári eftir að
jarðabæturnar voru gerðar, og
hefir það valdið nokkurri óá-
nægju.
Eins og áður er ávikið ætlast
lögin til þess að styrkurinn nemi
alt að ákveðnum hluta jarða-
bótakostnaðarins, þannig:
Fyrir áburðarhús og safnþrær
alt að x/3.
Fyrir túnrækt alt að x/4.
Fyrir garðrækt alt að x/5.
Þegai’ til framkvæmdanna kom
þótti svo ' miklum- vandkvæðum
bundið að meta kostnaðinn sann-
gjarnlega, að horfið var frá
þeirri reglu og styrkurinn ákveð-
inn fyrir dagsverk:
I áburðarhúsum og safnþróm
kr. 1.50.
I túnrækt kr. 1.00.
í garðrækt kr. 0.80.
Þetta fyrirkomulag hafa menn
sætt sig við orðalaust, og er hér
þó dregið allverulega úr því, sem
mest mátti vænta, eftir ákvæðum
laganna, þegar litið er á það
kaupgjald, sem bændur verða nú
að greiða.
Styrkur sá, er útborgaður hefir
verið árin 1926—9 fyrir jarða-
bætur unnar frá 1. júní 1923 til
ársloka 1927 (mældar árin 1925—
1928) hefir verið sem hér segif:
Þessar tölur eru teknar eftir j
aðalskýrslum hvers árs, en eftir
að þær voru gerðar upp, hefir j
jafnan komið einhver viðbót, svo j
að tölumar eru heldur lágar. Á j
þessum árum hefir búnaðarfélög- ;
unum, sem styrks hafa notið j
skv. II. kafla laganna fjölgað um ;
28, tala styrkþega hefir hækkað
svo að síðasta árið eru þeir ná-
lega 7 móti hverjum 3 fyrsta ár- !
ið 0g dagsverkatala og styrkur j
hefir langdrægt þrefaldast. Slíkt * 1
viðbragð sem þetta, hafa bænd-
ur aldrei tekið áður í jarðabót-
um hér á landi, og’ þvílík rækt-
unarstörf og önnur 'umbótastörf
hafa aldrei áður sést í sveitum
landsins sem nú. Og þó eru þeta
áreiðanlega ekki nema fyrstu
morgunverk hins nýja dags
bændaframsóknar í landinu.
Auk þeirra jarðabóta, sem
styrks hafa notið samkvæmt II.
kafla jarðræktarlaganna hafa
sömu árin verið unnin um 23700
jarðabótadagsverk á þjóð- og
kirkjujörðum til landskuldar-
greiðslu, og nema þær til þeirra
gjalda um kr. 130500. Skýrsiur
liggja ekki fyrir um það hversu
mikið af þessari upphæð er nú
þegar gengið til lúkningar jarð-
arafgjalda, en ekki er tekið meira
af jarðabótum í þær greiðslur
árlega á hverri jörð, en það sem
afgjaldinu nemur.
Samanburður þeirra tveggja
tímabila, sem hér hefir verið
stiklað á, verður þá þessi: Fyrra
tímabilið (1893—1920) eru unn-
in 2.5 milj. dagsv. og styrkurinn
nemur rösklega V2 milj. króna eða
um 21 eyri á dagsverkið. Síðara
tímabilið (1923—1927) eru unn-
in um iy2 milj. dagsverka, þar af
um 900 þús. styrkhæf skv. II.
kafla j arðræktarlaganna og styrk-
urinn nemur nærri 914 þús. krón-
um eða rösklega 1 kr. á dags-
verkið. Eru þó ekki taldar þær
fjárhæðir, sem gengið hafa til
lúkningar jarðarafgjalda, og ekki
heldur langdrægt 100 þús. kr.,
er greiddar hafa verið, síðara
tímabilið, beint til hreppabúnað-
arfélaganna.
' HI.
Síðan farið var að veita reglu-
bundinn styrk fyrir unnar jarða-
bætur, hafa sérstök ákvæði gilt
um mælingu þeirra, og ákveðnar
reglur um það, hvernig leggja
skyldi í dagsverk hinar ýmsu teg-
undir jarðabóta. Þessum reglum
hefir verið breytt öðru hverju,
og þá jafnan leitast við að leggja
það í dagsverkið, sem meðalmað-
ur afkastar á dag, eða það sem
svarað hefir til venjulegra dag-
launa á hverjum tíma, þegar
jarðabótakostnaðurinn er að ein-
hverju leyti fólginn í efniskaup-
um. Af þessari sjálfsögðu reglu
leiðir það, að búast má við og
réttlátt er, að jarðabótadagsverk-
ið stækki, þegar vinnubrögð
batna, verkfæri fullkomnast,
leikni vex, vinnukraftur og efni
lækkar í verði og samgöngur
batna.
Síðasta breyting á ítölu jarða-
bóta í dagsverk var gerð á s. 1.
vori, og kemur til framkvæmda
við mælingar jarðabóta á þessu
sumri. Breytingar þessar taka
aðeins til fárra jarðabóta, en þær
eru allar til hækkunar á dags-
verkinu (lækkunar á styrknum),
og þetta hefir valdið óánægju.
Kom sú óánægja fyrst opinber-
lega fram á síðasta aðalfundi
Búnaðarsambands Suðurlands, og
þaðan hefir verið reynt að dreifa
henni út um land alt, með því að
senda ályktun aðalfundarins um
þetta mál, til allra búnaðarsam-
bandanna. Og af sömu rótum
mun það runnið, óbeinlínis, að
umræður voru vaktar um þetta
á síðasta aðalfundi Búnaðarfélags
íslands. Til þess að menn geti
áttað sig á því um hvað þessi
óánægja er, skal hér sýnt hvemig
viðkomandi jarðabætur voru lagð-
ar í dagsverk síðasta tímabilið
fyrir 1923 (1), eftir að jarð-
ræktarlögin komu til fram-
kvæmda (2) og nú eftir síðustu
breytingu (3) :
1 — 2 — 3
Mælt Félög Styrkþegar Dagsverk Útb. styrkur Dagsverk
styrkhæf kr.
1925 176 1584 123125 132744 238000
1926 180 2280 187878 176583 354000
1927 198 2600 252354 248624 426000
1928 204 3641 346178 255659 499000
Alls 909535 913610 1517000
Nýir matjurtagarð-
ar m2............ 50 50 60
Þúfnasléttun...... 50 50 60
Nýrækt, bylt .. .. 50 40 50
Nýrækt, óbylt . . . . 100 100 300
Alsteypt áburðarhús
eða safnþrær m3 * 5 0,20 0,25
Sama, undir jám-
þaki m3 ......... 0,5 0,25 0,30
Hér er því ekki um stórvægi-
legai’ breytingar að ræða — nema
á óbreyttu nýræktinni —, og þeg-
ar litið er á þá aðstöðu, sem
menn höfðu til nýtísku vinnu-
bragða fyrir 6 árum og nú og í
öðru lagi til verðlags á sementi
og tilbúnum áburði þá og nú, þá
má fullyrða að dagsverkið sé síst
stærra nú hlutfallslega, en það
var samkvæmt fyrstu reglugjörð
jarðræktarlagana. Þetta gildir þó
ekki um óbyltu nýræktina, en um
hana er það að segja, að það er
auðvelt að færa sönnur á það, að
sumir hafa kostað minna til henn-
ar en styrknum nam, eftir fyrri
reglunum, en til þess hefir aldrei
verið ætlast — og enginn má ætl-
ast til þess að rikissjóður veiti
nema nokkurn hluta jarðabóta-
kostnaðarins í styrk, því síður að
hann „yfirborgi“ þær, eins og hér
hefir átt sér stað.
I jarðræktarlögunum sjálfum
er svo ákveðið, að þau skuli end-
urskoða, áður en 5 ár eru liðin
frá því er þau gengu í gildi (1.
júlí ’23). Sú endurskoðun var
gerð á Alþingi 1928, og skal hér
getið helstu breytinganna er þá
urðu á lögunum:
Með jarðræktarlögunum var
felt niður það skilyrði, sem áður
hafði verið fyrir því að getaj
fengið hlutdeild í styrk þeim, er
þá var veittur úr ríkissjóði fyrir
unnar jarðabætur, þ. e. að hlut-
aðeigandi væri meðlimur hreppa-
búnaðarfélags og var þá tekin
burtu sú hvötin, sem drýgst hafði
reynst til þess að halda búnaðar-
félögunum saman. Nú er það aft-
ur gert að skilyrði fyrir styrk af
opinberu fé, samkvæmt lögunum,
að hlutaðeigandi sé meðlimur í
búnaðarfélagi hrepps eða bæjar.
Jafnframt er stjórn hreppsbúnað-
arfélags boðið að færa árlega inn
á skrá, samkvæmt því formi, er
Búnaðarfélag Islands ákveður, all-
ar jarðabætur á félagssvæðinu.
Þá er og ákveðið að leggja skuli
5% af styrk hvers jarðabóta-
manns í sjóð þess búnaðarfélags
Auglfsið í Tímanum
o-£(yxyxyxyxyxyx^
sem hann er meðlimur í, en jafn-
framt fellur niður styrkur sá, er
hreppabúnaðarfélögin hafa áður
notið. Þessari hlutdeild í styrkn-
um skal varið til sameiginlegrar
starfsemi í félaginu.
I stað þess að miða styrkinn
við jarðabótakostnaðinn, eins og
áður er skýrt frá, er styrkurinn
nú ákveðinn í krónutali á dags-
verk, eins og verið hefir í fram-
kvæmdinni, og er það þannig:
Fyrir dagsverk skal greiða:
í túnrækt og garðrækt kr. 1.00
I áburðarhúsum .. .. — 1.50
I safnþróm.............— 1.50
I votheystóftum .. . . — 0.50
Hámark styrks til einstaklings
er sett kr. 8.00 fyrir túnrækt
og kr. 1200 fyrir áburðarhús og
safnþrær. Þessi takmörkun á ár-
lega styrknum nær enn sem kom-
ið er til sárfárra manna 0g hefir
því engin almenn áhrif. Votheys-
tóftir voru eigi áður taldar meðal
styrkhæfra jarðabóta. Með því
að ákveða styrkinn eins og nú er
gert samkvæmt framansögðu,
verður honum ekki breytt nema
með lagabreytingu, en eins og
áður var frá þessu gengið með
fororðinu „alt að“, var opið svig-
rúm til árlegra breytinga, þótt
ekki væri það notað. I 10. gr.
laganna var svo ákveðið, að eng-
an styrk skyldi greiða fyrir 10
fyrstu dagsverkin, sem unnin
væru árlega fyrir hvem verkfær-
an mann á heimilinu. Ákvæði
þetta varð strax mjög óvinsælt,
enda gat það ámargan hátt kom-
ið mjög ranglátlega niður, ekki
síst þar sem ákveðið var jafn-
framt, að vinnuskuldir legðust á
bóndann, ef minna var unnið, eitt
ár eða fleiri en áskilið var, og
varð fyrst að vinna sig úr þeim,
áður styrkur yrði veittur. Svo
sýndi og reynslan, að erfitt var að
fá réttar skýrslur um tölu verk-
færra manna á hverju heimili og
reyndust þeir ótrúlega fáir víða.
Má því telja stórbót að því að
þessi ákvæði eru nú feld úr lög-
unum, og með því er styrkurinn
beinlínis hækkaður. Nú er aðeins
ákveðið að minni jarðabætur en
5 dagsverk hjá sama manni, komi
ekki til greina við úthlutun jarða-
bótastyrks.
Um jarðabætur landseta á þjóð-
og kirkjujörðum gilti áður, að þær
skyldi meta til landskuldar-
greiðslu 2/3 af verðlagsskrárverði
áagsverks um heyannir í hverju
lögsagnarumdæmi. Með"þessu móti
varð afgjaldsmáttur sumra jarða-
bóta svo mikill, að hann fór fram
úr jarðabótakostnaðinum, ef hag-
anlega var að verkinu unnið, og
með því að leggja þenna jarða-
bótastyrk við höfuðstól jarðanna
ár frá ári, þá hefðu jarðirnar á
stuttum tíma farið langt fram úr
skynsamlegu og rentanlegu verði,
þar sem nokkuð var unnið að ráði.
Og svo var engin viðhaldsskylda
lögð á landsetana í lögunum. Nú
hefir þessu verið breytt þannig,
að jarðabótadagsverk landsetanna
á þessum jörðum er metið 3
krónur til landskuldargreiðslu, og
eru það enn góð kjör, í flestum
tilfellum. (Framh.).