Tíminn - 16.11.1929, Blaðsíða 1

©faíbfcri
9$ afgtíi&sluma&ur Cimans cr
Xannucig J?orsleins&óttir,
Samban&sþúsmu. Seyfjauíf.
^fgtBi&sCa
Cimans cr i Samban&síjúsina.
0pin baglega 9—12 f. S).
Sími $96.
xra. ár. ;
•' -■ ■■■-*.: •■■=*»< ..v-izmtœ ■■ i r- T- 111 ---- - .
Viðreisn Seyðisljarðar
Það mun láta nærri, eftir >ví
sem talið er, að tap íslandsbanka
á viðskiftunum við IStefán Th.
Jónsson standist á við verðmæti
allra jarða, allra lóða og- allra
húsa í Seyðisfjarðarkaupstað,
eins og þetta samanlagt er sam-
kvæmt gildandi fasteignamati.
Þessi eini maður hefir látið
svona mikið verðmæti ganga sér
um greipar, svo að ekkert sér
eftir.
Og þá er hitt kunnugt, að ekki
eru þetta einu töpin sem steðjað
hafa að Seyðfirðingum.
Er nú hugsanlegt að bygðarlag,
þar sem slík fjárhagsslys verða,
geti átt viðreisnar von?.
Þótt undarlegt megi virðast,
má hiklaust svara því játandi.
Og sönnunin er furðu nærtæk.
Á sömu árunum, sem Seyðis-
firði hefir hrakað, hefir annáð
bygðarlag í nágrenninu, Norð-
fjörður, blómgast að sama skapi.
Bæði þessi bygðarlög byggjast
aðallega á sjávarútvegi. Bæði
sækja þau á sömu miðin. Aðeins
er vegalengdin eilítið lengri frá
Seyðisfirði, talið að nemi hálfrar
stundar siglingu á vélbát. Seyð-
fírskir sjómenn gera ekkert úr
þeim aðstöðumun.
Hvað er það þá sem veldur?
Mundi ekki mestu um
trúin ú verslunargróðannl
„Framtaki einstaklingsins“ á
Seyðisfirði hefir verið einbeitt
um of á það, að ætla sér að
græða á verslun.
Og bankinn sem réði yfir
veltufjármagninu í bygðarlaginu,
virðist hafa haft oftrú á þessu
úrræði. Þrem krónum af hverj-
um fjórum virðist hann hafa
ráðstafað í þennan „bjargræðis-
veg“.
En fólkið er fátt í verslunar-
umdæminu og einhvemvegin hafa
erlend skip ekki talið sér hag
í því að auka verslunina við seyð-
firsku kaupmennina.
Framleiðslan hefir hinsvegar
orðið útundan um afl þeirra hluta
sem gera skal, og alt hefir þetta
skipulag skapað kyrstöðu, hnign-
un og fjárhagshrun.
Fyrir fimtán árum sagði einn
gáfaðasti útgerðarbóndixm í Vest-
mannaeyjum: „Nú trúum við
því, Eyjaskeggjar, að við höfum
orðið oklcur úti um svo fullkomin
veiðitæki, að við hljótum altaf
einhversstaðar að ná í fisk“! En
hver hefir rejmslan orðið. Á þess-
um árum hafa Eyjamenn orðið
að tvöfalda stærð bátanna,
lengja lóðirnar og stórfjölga net-
unum.
Hafaþeirgert þetta að óþörfu?
Á þessum sömu fimtán árum
hefir að mestu verið búið við
sömu gömlu veiðitækin á Seyðis-
firði. Sama litla bátastærðin er
þar enn yfirgnæfandi sem fyrst
var farið af stað með. Þeir hafa
ekki stækkað í hlutfalli við rúð-
urnar í búðargluggunum.
Aðkomumanni, kunnugum í
Vestmannaeyjum, sem staddur
var á Seyðisfirði á síðastliðnu
hausti, hnykti við, þegar hann
frétti að vélbátur sem lagði í
fiskiróður í stafalogni að nætur-
lagi var kominn um morguninn.
Hafði orðið að snúa við sakir
þess að stormur var úti fyrir. En
um þetta leyti árs er hvað helst
aflavon á Seyðisfirði, og svo á
vorin.
Bátverjar lögðu af stað í róð-
urinn með glænýja síld, en um
þá beitu var þá helst til lítið þar
í firðinum, og áður en gaf á sjó
aftur var beitan orðin ónýt.
Ef til vill er það sjaldgæft að
svona takist til, en ekki er það
ólíklegt, að stormar bagi einatt
hina litlu fiskibáta. Og alveg má
telja víst að stærri bátur mundi
ekki hafa snúið við, meðan ekki
var- verra veður en það, að engu
gætti inni á firðinum.
Það er ekki altaf mikið sem
ríður baggamuninn. Og ekki
þætti manni ólíklegt, að „storm-
ur útifyrir“ ætti nokkura sök á
örðugri afkomu hinna litlu vél-
báta á undanförnum árum. Til-
kostnaðurinn er að mestu' hinn
sami við útgerðina, meðan beit-
an grotnar í landi.
Þótt skilyi-ði séu nokkur til
grasbýlabúskapar á Seyðisfirði,
hlýtur afkoma almennings þar
fyrst og fremst að byggjast á
sjávarafla.
Og þurfa þá að vera fyrir
hendi skilyrði til þess að hægt
sé að hagnýta sér þann feng, sem
sjórinn hefir að bjóða. En svo
undanfai’in ár, og þar hófust síld-
veiðar upphaflega hér við land.
Var þá veitt í landnætur, og hef-
ir sú veiðiaðferð verið stunduð
á Austfjörðum alt til þessa. En
síldin gengur minna inn á firðina
en áður fyr. Hinsvegar telja
kunnugir í flestum árum óhemju
af síld úti fyrir Austfjörðum,
einkanlega að norðanverðu. En sú
síld hefir ekki orðið Austfirðing-
um að neinu teljandi liði. Er það
vegna þess fyrst og fremst, að
engin síldarverksmiðja er til á
Austurlandi.
Söltunarleyfi Austfirðinga á
síld eru mjög takmörkuð, svo að
ógjömingur er að byggja at-
vinnuveg á því einu. En um
venjulegan síldveiðitíma er þorsk-
veiðin minst, og mundu útgerðar-
menn því telja sér hag í því að
geta notað vélbáta sína til síld-
veiða, aðeins ef vissa væri fyrir
markaði fyi’ir veiðina. En það
yrði með því eina móti, að reist
yrði síldarverksmiðja, og þar eð
síldin heldur sig aðallega fyrir
norðanverðu Austurlandi mundi
sú' verksmiðja best komin á
Seyðisfirði, enda eru þar hafnar-
skilyrðin best.
Þá má í þessu sambandi minna
á það, að svo er skorturinn mik-
ill á síldarverksmiðjum, að ausa
varð í sjóinn heilum skipsförm-
um af síld á.síðastliðnu sumri, og
svo eru þrengslin mikil á Siglu-
firði, þar sem verksmiðjumar eru
flestar, að skipin verða einatt að
bíða mörg dægur áður en þau
geta komist að því að afferma
síldina; og mundu þau ósjaldan
hafa átt þess kost að fylla sig
að nýju á því tímabili sem fór í
biðina. Loks bætist það við, að
framleiðsla síldarverksmiðjanna
mun alt að því tvöföld að verði,
þegai’ unníð er úr síldinni nýrri.
Virðist það því eigi ófyrir-
synju þott tekið sé til alvarlegr-
ar yfirvegunar, hvort ekki beri
ráða
hefir ekki verið. Fyrir Austur-
landi hefir verið mikið af síld
Reykjavík, 16. nóvember 1929.
69. blað.
að bæta við nýrri síldarverk-
smiðju og þá einmitt á Austur-
landi. Ætti landið þá verksmiðju,
gæti orðið hagkvæm samvinna
milli hennar og verksmiðju þeirr-
ar, sem verið er að reisa á Siglu-
firði, skipunum sagt fyrir um
það loftleiðina, á hvorn staðixm
þau skyldu fremur fara til af-
fermingar eftir því hvemig á
stæði.
Vissulega skilja Seyðfirðingar
það, að þeim væri hentugri
stærri og veigameiri vélbátar
en þeii’, sem nú eru smíðaðir.
Er það fyrir skort á veltu-
fé, að ekki hefir verið ráðist
í þann tilkostnað. Telja fróðir
menn eystra að 25—30 smál.
bátar mundu hentugastir. Þeim
mætti liggja úti að sumarlagi og
salta í þá. Einnig mætti sigla
þeim á vetrarvertíð í fjarlægar
verstöðvar, þegar engin er afla-
vonin heima fyrir.
Fiskur er til fyrir Austurlandi.
Tólf smálesta bátur á Seyðisfii’ði
aflaði 400 skp. á fjómm mánuð-
um síðastliðið sumar og 18 smál.
bátur á Norðfirði veiddi á fyrra
ári 800 skp. Mun þetta þykja
álitlegur afli.
Bankar landsins sem em og
eiga að vera forsjón atvinnuveg-
anna, verða að skerast hér í leik-
inn. Þeir verða að hjálpa* Aust-
firðingum til þess að eignast
hentug veiði- og atvirmutæki.
Austfirðingar eiga mikið undir
því, bankamir eiga sjálfir mikið
í húfi og þjóðin í heild sinni.
Þá telja kunnugir menn botn-
vöi*pungaútgerð að gera mætti
út togara frá Seyðisfirði. Haf-
skipabryggjur eru þar eigi færri
en 14. Enskir botnvörpungai’ all-
margir halda sig mest alt árið
fyrir Austurlandi eingöngu, munu
þeim þó kunn önnur og frægari
fiskimið hér við land. Þá er
kunnugt að um voi*tímann sækir
mestallur íslenski togaraflotinn
afla sinn austur fyrir land.
Hafnargjöld öll eru hverfandi á
Seyðisfirði við það sem er hér í
Reykjavík, en sá kostnaður mun
hér eigi minni en 10—12 þús. á
hvem botnvörpung, þegar alt
kemur til alls, eystra yrðu þetta
eigi öllu fleiri hundruð en þús-
undin hér.
Samkvæmt opinberum skýrsl-
um á sér stað mjög mikill út-
flutningur á óverkuðum fiski. Til
þeirrar ráðstöfunar mun sú meg-
inástæða, að útgerðarmennina
skortir veltufé, þess vegna er
þeim nauðugur eixm kostur að
selja áður en tími vinst til að
fullverka fiskinn; sjaldnar mun
hitt, að verðlagshorfur valdi
slíkri sölu, þótt slíkt geti komið
fyrir. Alla jafna er að þessu
beinn skaði, að því er kunnug-
ustu menn telja. Og fyrir þjóð-
ina er það geysilegt tjón, að
þetta aðalhráefni skuli þurfa að
flytja út óunnið frá atvinnulausu
fóllrinu í landinu. Verkalaunin
eru sem kunnugt er 18—20 kr.
á fullverkuðu fiskskippundi. Á
þessu ári einu mundu vinnulaun-
in við fullverkun á blautfiski
þeim, sem út hefir verið fluttur
til októberloka, hafa numið eigi
minna en einni mljón og tvö
hundruð þúsund krónum.
Iiið nærtækasta úrræði til þess
að auka atvinnu fólks á Seyðis-
firði, væri það, að bankamir,
rekstursfé, semdu svo um, að
einhverjir þeirra legðu þar upp
nokkum hluta af afla sínum til
verkunar, og þá sérstaklega
þann sem veiddist að vorlagi fyr-
ii' Austurlandi. Mundi slíkri ráð-
stöfun tekið fegins hendi af
Seyðfirðingum. Aðstaða er þar
góð til fiskverkunar. En í heild
sinni er blautfisksútflutningur-
inn slíkt alvöru- og vandræða-
mái, að fylsta ástæða er að leita
ráða til þess að forða frá honum.
Á Seyðisfirði eru eigi alllítil
skilyrði til ræktunar, enda styðj-
ast ýmsir þar við grasbýlabú-
skap. En alt bendir til að þar
hafi orðið til baga, að þriðjung-
ur bæjarlandsins hefir verið og
er enn í einstaklingseign. Ætti
bæjarfélagið að keppa að því að
verða sem fyrst eigandi að öllu
bæjarlandinu og koma sem hent-
ugustu skipulagi á ræktunarmál-
in, svo almenningi yrði sem
mestur styrkur að.
Eitt aðalfiskimið Austfirðinga
er svonefnt Glettinganesflak,
þangað hafa undanfarið sótt 23
vélbátar af Seyðisfirði, 2 af
Mjóafirði og 26 af Norðfirði.
Fiskimið þetta er utan landhelgi.
Erlendir togarar valda þarna
einatt tjóni á veiðarfærum, væri
það því einkar hentugt, að
strandvarnarskip það, sem gætir
veiðarfæra við Vestmannaevjar á
vetrarvertíð, væri þar til eftir-
lits, einkum haustmánuðina. Þá
má telja alveg víst að smábáta-
útvegi fyrir Austfjörðum væri
bót að því ef settur yrði vélbát-
ur til þess að gæta grunnmiða
fyrir Austfjörðum, en hin ýmsu
kolamið sem þar eru, munu
freista botnvörpunganna inn fyr-
ir iandhelgislínuna eigi ósjaldan,
en af því hlýst aflatjón fyrir
smábátana, en þeir voru samtals
31 opnu bátamir, sem stunduðu
fiskveiðar frá þessum þrem
fjörðúm síðastliðið sumar.
Alt bendir til að hin miklu töp
sem hlotist hafa af verslunar-
rekstri ýmsra fyrirtækja á und-
anförnum árum leiði til þess, að
hlutfallslega meira af veltufé
þjóðarinnar verði lagt í fram-
leiðslufyrirtæki en áðui’ var. Alt
um það verður jöfnum höndum
að hafa fyrirhyggju um hag-
kvæmt skipulag á versluninni í
hverju bygðarlagi. Og mundi þá
kaup- og sölusamlag framleið-
enda eðlilegasta úrlausnin. Ætti
slíkt samlag ef stofnað yrði á
Seyðisfirði, ef til vill að taka við
aflanum upp úr sjónum, annast
um fiskverkun alla, en hin dreifðu
heimili vð fjörðinn gætu tekið
fiskinn heim til sín til verkunar
í ákvæðisvinnu, þau sem eigi
gætu sótt daglaunavinnu á aðal-
stöðvarnar. Hlutaskifti yrði aðal-
grundvöllurinn fyrir kaupgjaldi
sjómanna á bátunum. Af þessu
mundi leiða aukið öryggi um af-
komu útgerðarinnar, meira kapp
í fiskimennina en hinsvegar
margvíslegan sparnað miðað við
alt það maxmahald og tilkostnað
þar sem sérhver bátur þyrfti að
hafa fullkomna útgerðarstöð og
stjórn fyrir sig.
Skulu nú dregin í stutt yfir-
lit atriði þau sem drepið hefir
verið á í þessari grein. Seyðis-
fjarðarkaupstaður þarf að eign-
ast alt bæjarlandið, koma hent-
sem úthluta botnvörpungunum
ugu skipulagi á ræktun og gras-
nytjar. Veiðitækin þarf að sníða
við hæfi, svo að þeim verði
treyst í færan sjó. Beituforða
þarf að tryggja með fullkomnu
frystihúsi sem sé sameign út-
gerðai-manna sjálfra, svo að út-
lendingar eigi þess ekki kost að
kaupa upp mest alla beituna þeg-
ar verst gegnir eins og dæmi
munu til. Strandvarnir þarf að
auka og öryggi veiðarfæra. At-
huga þarf hvort eigi mundi gjör-
legt að efna til togaraútgerðar
frá Seyðisfirði, og færi vel á því
að bæjarfélagið ætti þar hlut í
með öðrum ef til kæmi. Og um-
fram alt. þarf að koma upp síld-
arverksmiðju á Austurlandi til
þess að útgerðarmenn þar geti
átt áþekka aðstöðu um að not-
færa sér þau auðæfi sem sjórinn
hefir að bjóða, eins og samland-
ar þeirra í öðrum landsfjórðung-
um. Loks yrði að sjá svo um að
framleiðslan sjálf og það sem til
hennar þarf yi’ði eigi skattlagt
óeðlilegum milhhðsgróða, til þess
að freista þaxrnig að vinna upp
þau töp sem glapráð fjármála-
stjóm og handvammarfyrirtæki
einstaklinga hafa í sameiningu
orsakað. Hefir almenningur á
Seyðisfirði nógsamlega orðið að
gjalda hvorutveggja, þótt hann
eigi það ekki eftir, að þurfa að
tína upp og stahda skil á hverj-
um skildinsr sem óhannameTm
undanfariima ára hafa gloprað
niður. Að sjálfsögðu verður þessu
því aðeins orkað, að almenning-
ur í bygðarlaginu, alþingi og
landsstjóm og forráðamenn fjár-
málastofnana gangi hér undir,
en að þeir gjöri það er jafnsjálf-
sagt eins og að bjarga úr valn-
um.
Gúðbrandur Magnússon.
Kitfregnir
Grænlandsför 1929.
Ársæll Árnason bóksah, sem
var fararstjóri í hinni frækilegu
för Gotta til Grænlands síðastl.
sumar, hefir gefið út sögu farar-
innar prýdda fjölda ágætra
mynda. Eru þar auk ferðasög-
unnar ýmsir fróðleiksmolar um
hafísinn, Grænland, dýralíf á
landi og sjó og fleira er fyrir
augu bar og eyru. Mun margan
fýsa að lesa rit þetta.
Alpaskyttan
og Saga frá Sandliólabygðinni.
Axel Thorsteinsson hefir ný-
lega sent á bókamarkaðirm ofan-
nefndar bækur, sem eru báðar
eftir H. C. Andersen æfintýra-
skáldið fræga en þýddar af Stein-
grími skáldi Thorsteinsson. Hefir
Axel þegar gefið út margar
bækur, þýddar og frumsamdar.
Af tímariti hans „Rökkri“ eru nú
komnir 6 árg. Eru þar sögur og
ljóð. I fyrra gaf hann út nokkr-
ar smásögur sem hétu í „1 leiks-
lok“. Voru þær endurminningar
frá stríðinu, einskonar myndir,
ekki stórbrotinn skáldskapur en
hugþekkur og minnisstæður.
Auk sinna eigin rita hefir Axel
gefið út mjög mikið af áður
prentuðum og óprentuðum ritum
og þýðingum föður síns. En
Steingrímur skáld var hinn á-
gætasti þýðari, eins og kunn-
ugt er.