Tíminn - 27.01.1930, Blaðsíða 2

10
TÍMINN
Tafla I.
Tekju- og' eignarskattur
Aukatekjur..............
Vitagjald...............
Stimpilgjald............
Bifreiðaskattur.........
Útflutningsgjald ......
Áfengistollur.........
Tóbakstollur............
Kaífi- og sykurtollur . .
Annað aðflutningsgjaid
Vörutollur.............
Verðtollur.............
Sætinda- og konfektgerð
Pósttekjur.............
Víneinkasala............
kr. 610.000,—
— 199.000,—
— 148.000,—
— 95.000,—
— 49.000,—
— 255.000,—
— 334,000,—
— 400.000,—
— 230.000,—
— 150.000,—
— 773.000,—
— 848.000,—
— 95.000,—
— 174.000,—
— 625.000,—
Gjaldamegin hafa umframgreiðslur orðið mestar á:
11. gr. (aðallega landhelgisgsesla)
, „ vegamálum..............
13. gr.
simanum................
17. gr. berklavörnum...........
19. gr. óvissum gjöldum . . . .
kr. 324.000,—
— 632.000,—
— 178.000,—
— 249.000,—
— 176.000,—
Tafla II.
Flóaáveitan....................
Vestmannaeyjahöfn..............
Tillag til Ræktunarsjóðs.......
Borgarnesshöfn..................
Betnmarhús og vinnuhæli . . .
Alþingishátíðin (undirbúningur)
Tunnutollui- (endurgreiðsla)
Sjómælingar . . ................
Flugferðir.....................
Pósthús á Isafii'ði............
Pósthús á Norðfirði............
kr. 93.000,—
— 152.000,—
— 50.000,—
— 133.000,— *
— 82.000,—
— 350.000,—
— 61.000,—
— 50.000,—
— 32.000,— v
— 25.000,—
-- 17.000.—
Tafla III.
Fjárveiting samkv. 11. gr. A. 8:
Úr ríkissjóði.............. kr. 200.000,—
— landhelgissjóði.......... — 200.000,—
Eftir því sem framast verð-
ur séð munu gjöldin verða
sem hér greinir:
Reksturskostn. Óðins ca.
— Ægis 6 mán.) —
— Þórs.............—
— Geirs Goða . . —
Styrkur til landhelgisgæslu
Útgerðarstjórn og skrifst.k.
400.000,-
kr. 280.000,—
— 140.000,—
— 150.000,—
— 19.070,—
— 14.200,—
— 9.700,—
612.970,
Er því útlit fyrir, að gjöldin fari fram úr á-
ætlun um............................. kr. 212.970,—
Innflutningurinn 1929 hefir !
orðið meiri en nokkvu sinni áður,
þegar tekið er tillit til núverandi
verðgildis krónunnar.
Eins og gefur að skilja, er
ekki enn hægt að gera fulla
grein fyrir í hverju sérstaklega
þessi aukni innflutningur liggur.
En nefna má þó ýmislegl svo
sem byggingarefni, tilbúinn á-
burð, jarðyrkjuverkfæri, girð-
ingarefni, allskonar vélar og bíla.
Þá munu og munaðarvörukaup
hafa aukist stórum. Að sjálf-
sögðu hefir þetta að einhverju
leyti skapað verðmæti í landinu.
Byggingar allskonar hafa verið
með mesta móti í sveitum og
bæjum, og einnig aukin jarðrækt,
en eigi að síður er það áhyggj.u-
efni ef þessu fer fram um verzl-
unarjöfnuðinn, og það má ekki
verða.
Því er oft haldið fram að verk-
efnin séu svo mikil framundan og
þarfirnar svo aðkallandi, að
nauðsynlegt sé að hefjast handa.
Þetta játa eg að vísu, en \áð lif-
um ekki lengi á falskri kaupgetu.
Ef við höldum út á þá braut, ef
við eyðum meiini en við öflum,
þá erum við á glötunarvegi.
Út á við er þjóðin nú ver stödd
fjárhagslega en í árslokin 1928.
Ef árið 1930 verður ekki betra
en meðalár í framleiðslu og verzl-
un, getur hún ekki að mínu áliti
greitt úttekt sína, nema hún sýni
meiri sparnað og sjálfsafneitun
en síðastliðið ár. Eg vildi því
rnega bera þjóðinni þá nýársósk
að hún beri gæfu til þess að
gæta vel fjárhags sín3 á þessu
nýbyrjaða ári.
Um skuldir ríkissjóðs er það að
segja, að þær hafa litlum breyt-
ingum tekið á árinu, og sú breyt-
! ing sem orðið hefir, er til lækk-
unar frá því sem þæi' voru i
árslok 1928.
I sambandi við þetta skal þess
getið, að stjóniin hefir enn ekki
tekið neitt fast lán til þeirra
framkvæmda sem lögákveðin
eru, og heimild er fyrir. Hinsveg-
ar hefir verið fengið bráðabirgða-
viðskiftalán hjá Barclays Bank í
London að upphæð 250.000 £, sem
stjómin má nota eftir þörfum.
Af þessu láni hefir enn ekki ver-
ið notað nema tæpur helmingur,
og fór sú upphæð til Landsbank-
ans til þess að lækka skuld rík-
issjóðs þar. Peningamarkaðurinn
ytra var svo óhagstæður og ó-
stöðugur, að ekki var hugsanlegt
að fá fast lán með viðunandi
kjörum.
En vegna ýmsi'a framkvæmda
þótti vissara að tryggja ríkis-
sjóði aðgang að láni til bráða-
birgða.
I þessu sambandi er einnig á-
stæða til að drepa á ábyrgðir
ríkisins. Alþingi hefir alloft sam-
þykt ábvrgðir á hendur ríkis-
sjóði og þær misjafnlega álitleg-
ar, enda hefir það að borið að
sumar hafa fallið á ríkissjóð fyr-
ir nokkru síðan, og hefir hann
verið að flækjast með víxla í út-
löndum út af því. Þetta hlýtur
óhjákvæmilega að baka landinu
álitshnekkis fjárhagslega og
valda erfiðleikum við lántöku. Eg
vil því alvarlega vara Alþingi við
því að stofna til slíkra ábyrgða.
Það verður heldur ekki séð hvar
staðar verður numið þegar út á
ábyrgðarbrautina er komið^ Því
er líkt varið með ríkið og ein-
staklinginn. Hver sá maður sem
gengur í takmarkalausar eða tak-
markalitlar ábyrgðir, missir láns-
traust sitt fyr eða síðar.
Þá vildi eg gefa yfirlit yfir
fjárveitingu til landhelgisgæsl-
únnar og kostnað við hana á ár-
inu 1929: (Sjá töflu III).
Er þetta að vísu há upphæð,
en geta verður þess hér, að á
fjárlögum fyrir yfirstandandi ár
er auðsjáanlega alls ekki gert
ráð fyrir útgerð 3 varðskipa,
þar sem fjárveitingin er lækkuð
um 35 þús. frá því, sem hún var
á fjárlögum fyrir 1928, og vora
]iá ekki gerð út nema 2 varðskip
stór, þ. e. Óðinn og Þór.
Það skal og greinilega fram
tekið, að þar sem fjárlögin virð-
ast mæla ótvírætt fyrir um, að
ríkissjóður skuli bera reksturs-
kostnað við landhelgisgæslu, en
aðeins fá fast tillag frá land-
helgissjóði, hefir allur reksturs-
kostnaður við gæsluna verið
greiddur úr ríkissjóði, en allur
stofnkostnaður nýja varðskipsins
hefir verið greiddur úr landhelg-
issjóði. Ennfremur hefir þeirn
í-eglu verið haldið, að greiða úr
landhelgissjóði kostnað við stærri
viðgerðir á skipum, og er það
gert með tilliti til þess, að skip-
in eru eign landhelgissjóðsins og
virðist því réttmætt, að hann
beri allan kostnað við að halda
þeim nothæfum til gæzlunnar.
Verður því aðstaða landhelgis-
og ríkissjóðs um þetta efni sem
leigusala og leigutaka, og verður
þá leigusalinn að kosta viðhald á
eig-n þeirri, er hann selur á leigu.
Árið 1929 hefir verið athafna-
ár, og að mörgu leyti hagstætt
atvinnuvegunum. Fiskiaflinn er
jáfnmikill eins og 1928 og mun
það mesta aflaár sem yfir þetta
land hefir komið. Grasspretta og
heyfengur mun hafa verið í betra
lagi og sumstaðar ágæt, þó hey-
skaparlokin yrðu víst nokkuð
endaslepp. Sala afurðanna hefir
og gengið sæmilega. Atvinna var
inikil og stöðug. Allir þeir sem
höfðu getu og vilja til að vinna
höfðu meira að starfa en þeir
komust yfir.
Nýtt tímabil hefir verið að
hefjast í ræktunarmálunum á
undanfömum árum, og mun síð-
astliðið ár hafa verið stórvirk-
ast í þeim framkvæmdum. Er
þar verið að leggja grundvöll
undir tryggain og arðvænlegri af-
komu síðari kynslóða.
I sambandi við ræktunarmálin
er rétt að gefa yfirlit yfir
áburðarverzlun ríkisins á árinu
1929. Af tilbúnum áburði voru
fluttir inn 21300 sekkir. Aukn-
ingin frá árinu 1928 er mjög
mikil, því þá voru fluttar inn um
9.245 sk. Sérstaklega er athyglis-
vert hve innflutiningur hins al-
gilda Nitrophoska-áburður hefir
aukist. 1928 voru ekki fluttir inn
af honum á annað hundrað sekk-
ir til reynslu. 1929 komst inn-
flutningurinn strax upp 1 5.150
sk.
Ef Nitrophoska er breytt í
„venjulegar" áburðartegundir
samkvæmt efnainnihaldi hans,
fæst gleggri samanburður á
áburðarnotkuninni 1928 og 1929.
Samkvæmt því er áburðarnotkun-
in:
1928 ca. 9470 gk., en
1929 — 29000 —
Áburðareinkasalan hefir á ár-
inu selt áburð fyrir kr. 443,800,—.
Kostnaður við framkvæmd lag-
anna skiftist þannig, talið í jöfn-
uðum tölum:
Frá kostnaðinum dregst 2%
álagning af hinum selda áburði
ca. kr. 8000,00.
Yfirleitt virðast menn vera
mjög ánægðir með áburðareinka-
söluna eins og hún hefir verið
framkvæmd. Því miður veldur
breyting sú, sem síðasta þing
gerði á lögunum um tilbúinn
áburð, nokkurri verðhækkun á
áburðinum, þrátt fyrir það, þótt
flestar tegundir áburðar hafi
lækkað nokkuð í verði. Er hætt
við að breytingin muni fremur
draga úr aukinni áburðarnotkun,
þrátt fyrir það, þótt þeir, sem
hafa erfiða aðdrætti, fái nokkurn
hluta af andvirði áburðarins
endurgreiddan eftir á, sem flutn-
ingsstyrk.
Þessi áburðarverzlun var af
ríkisstjórninni falin Sambandi ísl.
samvinnufélaga, og hafði það
verzlunina að öllu leyti með hönd-
um fyrir ríkissjóð. Ég finn ástæðu
til að vekja athygli á einum lið
í ]æssari skýrslu. Það er greiðsl-
an til Sambandsins sjálfs fyrir
alla vinnu þess, umsjón og inn-
heimtu. Fyrir það allt tekur Sam-
bandið einar 7300 krónui'.
Hér er vissulega ekki verið að
hafa ríldssjóð fyrir féþúfu.
Auk ræktunarmálanna voru
óvenju miklar framkvæmdir í
sveitunum um byggingar. Bygg-
ingar- og landnámssjóðurinn tók
til starfa á árinu, og lánaði til
byggingar síðari helming ársins
356 þús. kr. Auk þess mun Rækt-
unarsjóður eitthvað hafa lánað til
bygginga.
Framkvæmdir ríkissjóðs voru
miklar á árinu. Auk hinna stór-
feldu vega- og brúagerða og síma-
lagninga, var á þessu ári byrjað
á byggingu síldarbræðslustöðvar-
innar á Sig'lufirði. Er hún nú kom-
in vel á veg, og hefir fjárframlag
til hennar numið 450 þús. kr.
fram að síðustu áramótum.
Prentsmiðja hefir verið keypt
og tók ríkissjóður við henni 1.
jan. s. 1. Er ákveðið að hún starfi
sem sjálfstætt fyrirtæki.
Skrifstofuhús landsins er nú í
byggingu, og mun verða farið að
flytja í þáð á næsta vori. Fjár-
framlag til þess hefir numið full-
um 100 þús. kr.
Snemma í haust 25. sept. var
útboð í nýja bæjarsímamiðstoð
fyrir Reykjavík sent stærstu
og þekktustu verksmiðjum í þeirn
grein í Evrópu, og var leitað til-
boðs bæði fyrir Rvík og Hafnar-
fjörð með sjálfvirkri afgreiðslu
milli bæjanna, ennfremur vai' hjá
sömu firmum leitað tilboða í £
55.000,— (= 1.220.000 ísl. kr.)
lán til að reisa miðstöðvarhúsið
fyrir ásamt hinu nýja símahúsi
í Reykjavík.
I síðasta mánuði komu tilboð
frá 5 firmum, og var verðið frá
630.000 ísl. kr. og upp í 970.000
krónur fyrir Reykjavík eina, en
frá 680.000 og upp í 1.070.000
krónur fyrir Reykjavík og Hafn-
arfjörð.
Aðgengilegast þótti að velja
kerfi L. M. Ericssons í Stokk-
hólmi, og hafa samningar verið
undirskrifaðir um kaup á sjálf-
virkum miðstöðvum fyrir Reykja-
vík og Hafnarfjörð fyrir samtals
683.000 ísl. kr., og ennfremur var
ákveðið að taka lánstilboði L. M.
Ericssons að upphæð £ 55.000 til
15 ára með 6% vöxtum og er
það affallalaust. Árlegar afborg-
anir og vextir af þessu láni nema
um 126.000 ísl. krónum, þannig
að alltaf vsrður greidd hérumbil
Flutningskostnaður á áburðinum til landsins og með
ströndum fram.................................. . . .
Flutningskostnaður á áburði austur yfir Hellisheiði,
í stað þess að senda henn til Eyrarbakka . . .
Til S. I. S. fyrir vinnu við afhendingu og' útsend-
ingu áburðarins. — Skrifstofukostnaður, innan-
lands og utan, þar með talin þátttaka í húsa-
leigu, ritföng, símakostnaður, innheimta o. fl.
Annar kostnaður, þar í talin húsaleiga,. keyrsla,
vinna við birgðii;, vátrygging o. fl. o. fl........
kr. 61600,00
— 3860,00
— 7800,00
— 20480,00
Kostnaður alls kr. 98000,00
sama upphæð árlega í þessi 15
ár. Eftir- stærð miðstöðvanna og
afkasti er verð þeirra alveg
óvenjulega lágt og lánskjörin
verður líka að Jtelja mjög góð
eftir því, sem nú gerist. Láninu
á að verja til greiðslu á andvirði
þessara tveggja miðstöðva, og til
byggingar nýja símahússins í
Reykjavík og umbóta á Hnukerf-
inu.
Stöðvartilboðið felur í sér
sjálfvirka miðstöð í Reykjavík
fyrir 4000 notendur og aðra í
Hafnarfirði fyrir 300 notendur.
Þetta má auka upp í 9000 not-
endur í Reykjavík, og 900 í
Hafnarfirði án þess að reisa þar
nýtt hús, en annars ótakmarkað
án nokkurs baga fyrir afgreiðsl-
una. Auk þess ei'u í tilboðinu fal-
in 4800 talfæri og sérstakt borð
í Reykjavík til að afgreiða sam-
.töl við aðrar stöðvar á landinu
og er afgreiðslan fyrir þær að
nokkru leyti líka sjálfvirk, og
ennfremur er innifalin mest öll
uppsetning. Hvert innanbæjar-
samtal í Reykjavík og Hafnar-
firði er talið sjálfkrafa hjá þeim
notanda er hringir upp, og sömu-
leiðis samtölin milli þessara bæja,
en þó er sá munur, að hvert sam-
tal milli bæjanna er talið sem
sex innanbæjarsamtöl, og er það
sjálfkrafa rofið er það hefir
staðið í 5 mínútur. Er nú í ráði
að láta hvern notanda greiða ár-
legt gjald sitt, eftir því hve oft
hann hefir hringt upp og fengið
samtöl. Þeir, sem lítið tala í síma,
munu þá greiða miklu minna
gjald en nú, og þeir, sem tala
lítið innanbæjar, en allmikið rriílli
Reykjavíkur og Hafnarfjarðar
þurfa þá ekki að greiða meir en
aðrir, sem tala meira innanbæjar
og lítið milli Reykjavíkur og
Hafnarfjarðar. Með þessu ætti að
fást réttlátari gjaldaskifting, og
sem flestum verða kleift að fá
sér síma.
Það þótti ekkert áhorfsmál að
velja sjálfvirka stöð í Reykjavík
fram yfir handvirka, því bæði
verður rekstrarkostnaður að með-
töldum vöxtum og fyrningu mun
minni, og afgreiðslan miklu hrað-
aii og örggari. Sjálfvirka stöðin
á þegar í byrjun að geta afgreitt
48.000 innanbæjarsambönd á dag,
og þarf til gæzlu hennar um 4
menn á verkstæði, en til að af-
greiða jafnmörg samtöl á dag
með handvirkri stöð, þyrfti um
50 konur við miðstöðina, 2 menn
á verkstæði, og þó væri aðgreiðsl-
an lakari.
Þörfin fyrir nýja bæjarsíma-
stöð í Reykjavík var orðin ákaf-
lega brýn, öll númer (2400) upp-
tekin, og bíða nú mörg hundruð
manns eftir að fá númer.
Sjálfvirka stöðin í Hafnarfirði
á í byrjun að geta afgreitt 1800
samtöl á dag innanbæjar, og um
700 samtöl milli Hafnarfjarðar og
Reykjavíkur. Við afgreisðlu þesaa
þyrfti 8—9 símakonur í Hafnar-
firði og 5 í Reykjavík (á lands-
símanum). Þegar sjálfvirk stöð
kemur í Hafnarfirði, sparast
þetta alveg, og- er munurinn meir
en nógur til að greiða vexti og
fyrningu af stofnkostnaðarauka
o. þvíl. við sjálfvirka stöð þar.
Hér læt eg staðar numið. Góð-
ærin síðustu liafa leyst úr læð-
ingi bundnar þrár um meira
starf. Við búum í landi, sem ekki
er enn hálfnumið eftir- 1000 ára
ábúð. Verkefnin eru ótæmandi til
sjávar og sveita. I þessum ófæddu
störfum liggur þróttur þjóðarinn-
ar, framtíð hennar og vonir.
Þá vil eg leggja til, samkvæmt
gamalli venju, að þessari 1 um-
ræðu verði frestað og frumvarp-
inu vísað til fjárveitinganefndar.
4