Tíminn - 01.02.1930, Síða 3

TÍMINN
S
í stríðinu, kemur aftur upp á yf-
irborðið þegar ófriðnum er lokið.
Og’ þá fyrst byrjar sálarstríð upp
á líf og dauða.
Dagarnir, vikurnar og árin, sem
við höfum lifað hér, eiga eftir að
konia til baka. Þá rísa þeir upp
aftur, félagar okkar, sem fallnlr
eru, og ganga við hlið okkar. Þá
komum við til sjálfra okkar aft-
ur. Þá eignumst við verkefni. Og
lífsgangan heldur áfram, með þá
dánu að föruneyti og ófriðarárin
að baki. En hvert stefnir þá —
hvert stefnir ....“.
Hér er ein af sálarlýsingum
höf., valin af handahófi:
„Þegar við gjörum áhlaup,
verðum við að dýrum, af því að
það er það eina, sem getur
bjargað okkur. Af sömu ástæðu
verðurn við að kjaftaskiúmum og
svefnpurkum þann tímann, sem
við fáum að hvíla okkur. Við get-
um ekki annað. Við erum knúðir
til að vera svona. Okkur langar
til að lifa, hvað sem það kostar.
Og þá megum við ekki við því
að burðast með tilfinningar, sem
geta verið áferðarfallegar á frið-
artímum, en hlytu að vera upp-
gerð hér í skotgröfunum .... Við
finnum lítið til ótta. Dauða-
hræðsluna þekkjum við, en hún
er annars eðlis, líkamleg tilfinn-
ing fremur en andleg".
Á einum stað lýsir höf. rúss-
neskum föngum, sem herteknir
hafa verið og hafðir eru í haldi
í Þýzkalandi:
„Þeir koma mér fyrir sjónir
eins og skuggar. Skeggið á þeim
flaksast í stonninum. Ég veit
ekkert um þá annað en að þeir
eru fangar, og það er einmitt
það, sem gjörir mig hrærðan. Til-
vera þessara manna er án saka
og á sér ekkert nafn. Ef ég vissi
meira um þá, ef ég vissi hvað
þeir heita, hvernig þeir hafa lif-
að, hvers þeir vænta, eða hvað
þeim er þungbærast — þá gæti
geðshræring mín fengið á sig
ákveðnaii blæ og orðið að með-
aurnkun. Nú finn ég ekki annað
í lífi þeirra en þjáningu ómálga
dýrs, hræðilegan ömurleika lífs-
ins og miskunnarleysi mannanna.
Eitt einasta valdboð hefir gjört
þessa kyrlátu, ókunnu menn að
óvinum okkar. Eitt valdboð gæti
líka gjört þá að vinum okkar og
samherjum. Á einhverju skrif-
borði er skjal undirritað at’
nokkrum mönnum. Enginn okkar
þekkir þessa menn, en árum sam-
an eigum við ekkert hærra tak-
mark en það, sem veröldin venju-
lega telur rétt að fyrirlíta og
meta til þyngstu refsingar. Iivað
eigum við að hugsa, þegar við
horfum á þessa hæglátu menn
með barnslegu andlitin og post-
ulaskeggið. iSérhver undirforingi
er nýhðanum, sérhver kennari
lærisveini sínum verri óvinur en
þessir menn eru okkur. Og þó
myndum við bera vopn á þá og
þeir á okkur, ef þeir væru frjáls-
ir menn“.
Loksins kemur vopnahléið:
„Allir tala um frið og vopna-
hlé. Alstaðar er eftirvænting.
Bregðist vonin ennþá einu sinni-,
þá er öllu lokið. Vonirnar eru oí
sterkar í þetta sinn, til þess að
hægt sé að láta þær bregðast án
þess að allt komizt í uppnám. Eí
við fáum ekki frið, brýzt bylting-
in út.
Ég á að fá hálfsmánaðar hvíld,
af því að dálítið hefir lent ofan
í mig af eiturgasi. Eg sit úti í
litlum garði í sólskininu allan lið-
langan daginn. Bráðum fáum við
vopnahléið. Ég er líka farinn að
trúa því. Og þá förurn við. heim.
Þá þrýtur hugsanaferil minn
allt í einu. Ég get ekki með
nokkru móti hugsað lengra. Það
eru tilfinningarnar, sem hafa
fengið vald yfir mér og hertaka
hug minn. Það er lífslöngunin,
það er heimþráin, það er æsku-
þrótturinn. Það er einhver ofsa-
legur fögnuður yfir því að vera
frelsaður. En ég eygi ekkert tak-
mark framundan.
Hefðum við komið heir. aftur
árið 1916, þá myndu hina>' sáru
og ógleymanlegu minningar um
liðna atburði ! afa farið eins og
stormur gegnum þjóðlífið. En nú
hverfum va' hoim á iejð þreyttir
og niðurbrotnir. Ahuginn er kuln-
aður. Við erum eins og rótlaus
jurt á akri lífsíns. Við eigum
engar vonir. Okkur getur aldrei
framar liðið vel.
Enginn skilur okkur íraman. A
undan okkur geng'ur kynsloð, sem
hefir lifað sama lífi og við undan-
íarin ár, en hafði áður eignast
lífsstarf og heimili. Og þangað
hverfur hún nú aftur til að
gleyma. Og á eftir okkur kemur
kynslóð, sem ei' eins og við vor-
um áður. Sú kynslóð mun verða
okkur framandi og fara sínu
fram. Sjálfir eigum við ekkert
takmark? Árin munu færast yfir
okkur, sumir okkar munu laga sig
eftir umhverfinu, aðrir sætta sig
við lífið og- sjálfa sig eins og þeir
eru, og margir munu verða ráð-
þrota. Árin munu líða og að síð-
ustu koma æfilok okkar allra
saman'.
— Ég stend upp. Yfir mér er
óbifanleg ió. Mánuðir og ár mega
koma og líða fyrir mér. Tíminn
rænii' mig engu framar; hann
getur ekkert frá mér tekið. Af
því að eg er einmana og af því
að eg hefi einskis að vænta,
horfist eg í augu við framtíðina.
án ótta. Það sama líf, sem hefir
borið mig áfram um undanfarin
ár, hrærir ennþá limi mína. Það
getur vei'ið, að eg hafi sigrast á
þessu lífi. Eg veit það ekki. En |
svo lengi sem það er þar, fer |
það sínar eigin leiðir, lrvort sem |
það í méi', sem þykist vera eg j
sjálfur, vill eða ekki. . ..“.
Það eru ekki fáar bækur, sem
búið er að skriía um heimsstyrj- I
öldina. Hinar ægilegu mannraunir •
ófriðarins og þao óbotnandi djúp
harm's og þjáninga,sem af honum
leiddi, eru að vonum ótæmandi
frásagnar- og yrkisefni. Æskulýð
Evi'ópu, sem svo að segja vakn-
aði til þessa lífs við fallbyssudun-
ur vígvallanna, }>yrstir eftir frá-
sögnurn um þá atburði, sem feð-
ur og bræður voru þátttakendur
í og létu eftir sig djúp spor á
hverju heimili.
Bækurnar, sem skrifaðar hafa
verið um stríðið, eru næsta mis-
jafnar. Flestar þeira hafa bók-
menntagildi á borð við venjulega
tldhúsrómana. Þær eru ekkert
annað en lítilfjörleg tilraun til
þess að græða peninga á þeirri
viðkvæmni sem hinn mikli sorg-
arleikur vekur í hugum mann-
anna, hvert sinn, sem á hann er
minnst.
Én um bók Remarqes eru flest-
ir á einu máli, að hún beri af
öðru, sem um stríðið hefir ver-
ið skrifað. Og þetta er viður-
Itennt í öllum löndurn, án tillits
til þjóðernis. Franskir, enskir og
amerískir hermenn lesa hana með
1 afn mikilli aðdáun og eftirtekt
og landar höfundarins. Og sú al-
menna viðurkenning kemur af
því, að bókin er sönn, að hún er
óblutdræg, að hún talar máli
allra þeirra mörgu manna, hverr-
ar þjóðar sem þeir töldust til,
sem fórnuðu hfshamingju sinni
að rneii'a eða minna leyti á altari
heimsógæfunnar.
Þeir, sem sjálfir tóku þátt í
stríðinu, ej'u oftast fáorðir um
það, sem þar gjörðist. Lesið þið
bókina eftir Remarque, segja
]>ýzku hermennirnir, þegar þeir
eru spurðir um stríðið. Við höf- j
um ekki annað að segja en það,
sem þar stendur.
En þó að bókin hafi fengið svo I
mikla og almenna viðurkeimingu, i
heýrast einstaka raddir í öðrum
tón. Til eru menn, sem þjást af j
ólæknandi frægðarblindu og
heirnta af þeim orsökunj stríð á
stríð ofan. Til eru líka menn,
sem beinlínis hafa atvinnu af ó-
friði, menn seni lifa á því að
selja ófriðarþjóðum vopn.
Slíkum mönnum getzt ekki að
því, að skýrum myndum sé
brugðið upp af hörmungum ó-
friðarins. Þeir vilja ala saklaus
börn upp í hetjudýrkun og
draumum um æfintýri og sigur-
vinninga, draumum sem rætast á
þann hátt sem lýst er í „Im
Westen nichts neues“.
Félag þýzkra liðsforingja sam-
þykkti í haust opinber mótmæli
gegn því, að Remarque yrðu veitt
Nobelsverðlaunin.
í ríki Mussolinis er bókin bönn-
Llð.
Þannig hefir liöfundinum hlotn-
ast sú ánægjulegasta viðurkenn-
ing, sem nokkur maður getur
eignast: Andstáðan frá talsmönn-
um ranglætisins.
mundi það ekki verða svo til-
finiLanlegur liður fyrir hálfan
vetur, því eitthvað þurfa þó
börnin líka að borða heima
Sennilega bæri bezt að hafa í
skólanum sameiginlegt mötuneyti,
og að heimilin legðu til allar
landafurðir, — aðeins kaupstað-
armatur yrði keyptur að. Mundi
sá liður þá ekki verða svo til-
finnanlegur og ætti það að leiða
af sjálfu sér, að hann sparaðist
á matarkaupum til heimilisins.
Heyrst hefir einnig sú mótbára
gegn heimavistarskólum, að þeir
mundu verða gróðurstía spillingu
og lasta. Sú mótbára er í raun-
inni ekki svara verð, því hún
er aðeins sprottin af vantrausti
til þeirra, sem skólunum ættu að
stjórna. Það ætti því að vera
hægt að fyrirbyggja það, með
því að velja góða menn að skól-
unum. En eg þykist vita af
hverju hún muni vera sprottir..
llún er sprott,in af því, að í
kauptúnunum séu fastir skólar,
og hvergi séu börn ósiðsamari
en þar. Af því er svo dregin sú
ályktun, að eins mundi fara, ef
fastir skólar kæmu í sveitum.
En sú ályktun er röng. Hún er
röng að því leyti, að í kauptún-
um eru aðeins heimangönguskól-
aj’ — í sveitum heimavistarskól-
ár. I kauptúnum hafa lcennararn-
ir ekki umráð yfir börnunum
nema 4—6 stundir daglega — í
sveitunum allan sólarhringinn. I
kauptúnum eiga því bömin að
vera undir eftirliti foreldra sinna
allan annan hluta sólarhringsins.
Og þo er skólanum kennt um
hegðan þeirra utan skólans. Allir
sjá hversu mikil sanngirni það
er. Einkurn þegar einnig er tekið
tillit til þess, að sum þessi börr.
eru alin upp með þeim sérgæð-
ingshætti og sjálfsþótta, að ó-
hæfilegt sé að keimararnir hafi
nokkur ráð yfii' þeim. Þeirra eig-
in viiji sé æðstur. — Þetta er
því miður orðið of algengt, og
það er einmitt úr þessu sem
heimavistarskólai' í sveitum eiga
að bæta — og geta bætt. Barhið
á að læra að hlíta boðum og
banni, og læra að þjóna einhverj-
um æðri hugsjónum, í stað þess
að dýrka sjálft sig.
Ein leið er enn til þess að
standa straum af skólunum
fjárhagslega. — Það er með því
að mynda fræðslusjóði í sveitum.
Björn Guðnason bóndi í iStóra-
Sandfelli í Skriðdal hefir ritað
um það mál merka grein í
,.Menntamál“ 5. blað 1928. Er
þetta nýmæli, sem á það skilið,
að því sé veitt athygli. Þessum
fræðslusjóðum á svo að verja til
styrktar menntuu fátækra barna
og unglinga í hreppunum. Eink-
uni ætlast B. G. til, að til þeirra
sé tekið þegar fjárhagslegar
kreppur steðja að, svo það hafi
ekki nein áhrif á menntun æsk-
unnar og undirbúning undir lífið.
Hefir B. G. gerst frumkvöðull að
sjóðsstofnun í þessu skyni í
sinni sveit. — Væri vel ef fleiri
gerðu slíkt hið sama.
Af því að B. G. er mér sam-
mála um nauðsyn heimavistar-
skóla í sveitum, ætla eg að leyfa
mér að tilfæra hér úr greininni
nokkui' orð:
„Heppilegasta leiðin, sem enn
hefir verið bent á, til þess að
koma á góðri barnafræðslu í
sveitum, mun vera heimavistar-
skólar. Væru þeir reistir á góð-
um jörðum, sem kennaramir
gætu fengið ábúðarrétt á, þá eru
miklar líkur til þess, að margir
barnakennarar í sveitum gei'ðu
barnakennsluna þar að æfistarfi.
Börnunum ■ yrði þá að líkindum
skift niður í flokka eftii’ aldri
og þroska. Iívor flokkur fengi
þriggja mánaða kennslu. Kennsl-
an yrði bæði greiðari og skemmti-
legri bæði fyrir kennara og nem-
endur“.
— — „Góðir heimavistaskólar
væri einhver bezta eign hvers
sveitarfélags. Frá þeim mundi
margt barnið, sem kemur með
smáa framtíðardrauma og litla
trú á mátt sinn, fara með fagrar
hugsjónir og þrek til þess að láta
þær rætast að rneira eða minna
leyti“.------
Á undanförnum árum höfum við
íslendingar átt því láni að fagna,
að noltkrir alþýðuskólar hafa
verið stofnaðir í sveitum þessa
lands fyrir dugnað og ósérplægni
einstöku ágætismanna. — Vii’ðist
því æ meir og meir vera að vakna
skilningur á þessu þjóðþrifamáli.
Er það því einkennilegt fyrir-
brigði, þegar sum blöð landöins
geta varla nefnt þessa skóla,
nema með andúð og ýmiskonar
skætingi. Frá þjóðmenningarlegu
tilliti leikur það þó ekki á tveim
tungum, að með því að hlynna að
sveitunum, svo þær séu ekki leng-
ur olnbogabörn þjóðfélagsins, ei'
þarft verk unnið. Að minnsta
kosti eiga sveitabúar þó heimt-
ingu á venjulegum mannréttind-
um í menningarmálum á meðan,
að allur betri helmingur þjóðar-
mnai’ er úr sveitunum. Þetta er
ekki sagt kauptúnunum til lasts,
þau eru líka óðum að eignast
sína menningu, ];ó hún sé ennþá
lítt rótföst í íslenzkri jörð. Það
væri því eðlilegt, að bæði sveitir
og kauptún gleddust yfir fram-
gangi hvers annars, þar sem að
]>að er um leið heill heildarinnar.
En við verðum að eignast fleiri
alþýðuskóla. Það verður að stefna
að því í framtíðinni, að til séu
nægilega margir unglinga- og al-
þýðuskólar, svo að hver emasti
unglingur geti átt kost á fram-
haldsnámi. Gæti komið til mála
að hafa þar sinhverj ar arðber-
andi handiðnir, svo að fátækir
unglingar gætu unnið af sér
skólakostnaðinn. Betur má, ef
duga skal, þó vel sé af stað farið.
Jafnframt og sveitirnar beita sér
fyrir stofnun heimavistarskóla,
þurfa því sýslumar í hverjum
landsfjórðungi með frjálsum sam-
tökum að beita sér fyrir stofnun
alþýðuskóla. Bezt væri, að þeir
væru í eigu héraðanna, sem að
þeim standa og undir þeirra um-
sjá, þó þeir nytu einhvers styrks
frá ríkinu.
Það hefir komizt til tals að
stofna heimavistarskóla í sumum
sveitum hér á Austurlandi.
Áhugasamur menntamaður hefir
t. d. hafið máls á því á Fljóts-
dalshéraði. En ekkert hefir enn
orðið úr framkvæmdum. Æskilegt
væri að sveitirnar tæki nú mál
þessi upp að nýju og stofnuðu
1—2 heimavistarskóla á Austur-
landi í framtíðinni en helzt sem
fyrst. Nú þegar ætti að mynda
fræðslusjóð í hverri sveit, svo
þeir geti vaxið, því fyr koma þeir
að tilætluðum notum. Við megum
ekki bíða eftir því að þing og
stjórn leggi okltur allt upp í
hendurnar. Enda liafa allar um-
bætur meiri áhrif, sem koma frá
fólkinu sjálfu. Þeir skólar —
hvort sem það eru heimavistar-
skólar eða alþýðuskólar — sem
við stofnum sjálf heima í sveit-
unum, byggjum sjálf og eigum
sjálf verða okkur alltaf miklu
kærari heldur en þó að ríkið —
eða einhver einstaklingur — færi
okkur þá að gjöf, án þess að við
hefðum neitt unnið til þeirra.
Þegar heimavistarskólar verða
komnir í hverja sveit, með öfl-
ug'um tryggingarsjóðum, sem
safnað er í á góðu árunum til
vonda áranna, og tveir alþýðu-
skólar í livern landsfjórðung, þá
getum við fyrst hrósað okkur af
alþýðumenningu okkar.
----«----