Tíminn - 26.03.1930, Blaðsíða 1

©faíbfeti
og afgrdftslumaður Cimans rr
HannDtig J? o r s t e i n s 6ó tlir,
Samianösijástnu. &eYfjapíf.
^.fgteiböía
Cimans er i Sanibanösljúsinu.
©ptn öaglega 9—[2 f. i).
Simi ^96.
4P '
XIV. ár.
Reykjavík, 26. marz 1930.
15. blaS.
Skýrsla rannsóknardómarans Þórdar Eyjólfssonar
lögfræðings, tii dómsmálaráðuneytisins.
Hérmeð leyfi ég mér, virðingar-
fyilst, að senda hinu háa ráðu-
neyti útskrift af prófum út af-
skiftum manna af veitingu lækn-
isembætta og öðru í sambandj við
það, er ég hefi haldið samkv. kgl.
umboðsskrá, útgefinni 10. febr.
þ. á.
Jafnframt vil ég leyfa mér að
taka eftirfarandi fram.
Framkvæmd rannsóknarinnar
varð í aðalatriðum á þennan hátt.
Hinn 13. febrúar tók ég réttar-
skýrslu af þeim Guðmundi pró-
fessor Ilannessyni og Níels Dung-
al, docent. Er Guðmundur pró-
fessor formaður Læknafélags ís-
lands. Hann átti og sæti í nefnd
þeirri, er kosin var á Læknaþing-
inu 1929 í „embættaveitingamál-
inu“ og sjálfkjörinn formaður í
„embættanefnd“ lækna, er síðar
verður getið. Níels Dungal átti og
sæti 1 greindri nefnd læknaþings-
ins og síðar í embættanefndinni.
Laugardaginn 15. febrúar fór
ég til Grindavíkur og tók skýrslu
af Sigvalda Kaldalóns, héraðs-
lækm, um afstöðu hans til veit-
ingar Keflavíkurlæknishéraðs nú
á síðastliðnu ári og afskipti lækna
af honum 1 því efni. Á heimleið-
inni fór ég til Keflavíkur og tók
skýrslu af Helga Guðmundssyni,
praktiserandi lækni þar. Hann
hefir dvalið í Keflavík á 9. ár og
var að nokkru aðstoðarlæknir
fyrv. héraðslæknis, Þorgríms
Þórðarsonar.
Ég skal þegar taka það fram,
að mér virtist Helgi, í þetta
skipti, mjög tregur til þess, að
skýra frá afskiptum lækna í
þessu máli, er hann snertu, og
minnislítill á samtöl sín við lækna
um máhð og lék mér grunur á
því, að hann leyndi einhverju. Er
ég kom til Reykjavíkur frétti ég,
að Kjartan augnlæknir Ólafsson
hefði gert sér ferð til Keflavíkur
snemma þennan sama dag (far-
ið héðan kl. 6 að morgni), og átt
tal við Helga, áður en ég kom
þangað. Varð þetta til þess, að
ég fór til Keflavíkur aftur á
mánudag, 17. febrúar. Eftir að ég
hafði ítarlega brýnt fyrir Helga
hverju það gæti varðað hann, að
segja rangt frá fyrir rétti eða
leyna því, sem hann vissi og væri
spurður um, gaf hann á ný
skýrslu, sem að í ýmsu var ná-
kvæmari en sú fyrri, auk þess
sem hann mundi nú eftir atvik-
um, er sérstaklega skiptu máli og
hann hafði verið spurður um i
fyrra réttarhaldinu, en ekki mun-
að þá. Erindi Kjartans kvað hann
hafa veríð það eitt, að láta sig
Vita að hann myndi þurfa að
mæta í rétti síðar um daginn, en
ekki hafi hann reynt til þess að
hafa áhrif á framburð sinn.
Mér lék grunur á því, að för
Kjartans hefði ekki verið farin í
þeim tilgangi einum, að skýra
Helga frá komu minni, bæði sök-
um tregðu Helga í fyrra réttar-
haldinu, að skýra frá málavöxt-
um, og þess, að ekki virtist þörf
fyrir Kjartan að takast langa
ferð á hendur, á óvenjulegum
tíma, til þess að tilkynna það, er
auðvelt var að segja frá í síma,
úr því honum þótti á annað
borð ástæða til þess, a ðskipta
sér af málinu. Kallaði ég Kjartan
því fyrir rétt er ég kom til
Reykjavíkur um kvöldið. Kvað
hann för sína hafa verið ráðna
kvöldið áður í viðtali við dr.
Helga Tómasson (án þess þó að
dr. Helgi hefði beint hvatt sig til
fararinnar). Erindi kvaðst hann
ekki hafa átt annað, en að láta
þá Keflavíkurlæknana, Helga og
Þorgrím, vita um komu mína og
ræða við þá um málið. Hinsvegar
neitaði hann því, að hann hafi
reynt að hafa áhrif á væntanleg-
an framburð þeirra fyrir rétti.
Hinn 18. febrúar tók ég skýrslu
í rétti af Bjarna Snæbjömssyni,
praktiserandi lækni í Hafnarfirði.
Er hann einn af þeim læknum, er
á læknaþinginu 1929 var kosinn
í nefnd í embættaveitingamálinu
og síðar á þinginu einn ákveðn-
asti fylgismaður tillagna þeirra,
er nefndin bar fram.
Þá tók ég hinn 10. marz s. 1.
réttarskýrslu af dr. Helga Tómas-
syni. Var hann og einn af nefnd-
armönnum embættaveitinganefnd-
ar læknaþingsins. Auk þess taldi
ég,- svo sem síðar verður getið,
ástæðu til þess að spyrja hann
um atburði, er gjörðust eftir að
læknarannsóknin hófst, en í sam-
bandi við þá atburði hafði ég tek-
ið vitnaskýrslu af dómsmálaráð-
herra og frú hans.
Sný ég mér þá að því að gera
grein fyrir, í aðalatriðum, hvað
rannsóknin hefir leitt 1 ljós.
Á aðalfundi Læknafélags Is-
lands, sem haldinn var í Reykja-
vík 28.-—29. júní 1929 var svo-
nefnt embættaveitingamál tekið á
dagskrá. Kveður próf. G. H. það
hafa verið vegna almennrar
óánægju lækna út af embætta-
veitingum. Lagði formaður (próf.
G. H.) það til, að kosin yrði fimm
manna nefnd í málið. Var það
samþykkt og hlutu kosningu í
nefndina Bjarni Snæbjömsson,
próf. G. H., Níels Dungal, dr.
Helgi Tómasson og Ingólfur hér-
aðslæknir Gíslason. Skilaði nefnd-
in- tillögum um það, að stofna
skyldi embættanefnd, kosna skrif-
lega til þiiggja ára. Um tilgang
og starf hennar eru auk þess
þessi ákvæði í tillögunum:
„Allir félagsmenn í Læknafélagi
íslands skulu skyldir til þess að
senda allar umsóknir um stöður
og embætti til nefndarinnar einn-
ar, og skal henni heimilt að senda
aðeins eina eða fleiri til veitinga-
valdsins.
Óheimilt er félagsmönnum að
taka við setningu í embætti eða
þiggja styrk til þess að starfa í
héruðum, sem standa óveitt,
nema með skriflegu samþykki
nefndarinnar, svo framariega sem
lagaskyldu ber ekki til þess.
Hver, sem ekki hlítir ofan-
greindum ákvæðum skal rækur úr
Læknafélagi íslands, og er félags-
mönnum óheimilt að gerast stað-
göngumenn slíkra manna, svo og
lækna, sem eru ekki félagar,
nema landslög mæli svo fyrir“.
Tillögnr þessar voru samþykkt-
ar á læknaþinginu með öllum
greiddum atkvæðum. Landlæknir
greiddi ekki atkvæði, enda hafði
hann lýst því yfir á þinginu, að
liann myndi ekki geta verið áfram
í Læknafélaginu, ef tillögumar
yrðu samþykktar.
Eftir að læknaþinginu sleit
fóru fram kosningar meðal lækna,
einnig utanfélagsmanna, í em-
bættanefndina og hlutu kosningu
— auk formanns Læknafélagsins,
próf. G. H., er var sjálfkjörinn
formaður nefndarinnar — þeir
læknarnir Matthías Einarsson,
Magnús Pétursson, Hannes Guð-
mundsson og Níels Dungal.
Áður en nefndin var kosin hafði
Keflavíkurhérað losnað og verið
auglýst til umsóknar af dóms-
málaráðuneytinu. Lét nefndin sig
þegar skipta umsóknir um hérað-
ið. Ilöfðu fjórir læknar sent ráðu-
neytinu umsóknir en nefndin fékk
þá til þess að afturkalla umsókn-
irnar og afhenda sér. Auk þess
sendu 14 aðrir læknar umsóknir
sínar til nefndai’innar, svo að þær
urðu 18 alls, er hún tók við. Af
umsækjendum tilnefndi nefndin
aðeins einn, Jónas héraðslækní
Kristjánsson, og sendi hún um-
sókn hans til dómsmálaráðuneyt-
isins, en hélt hinum eftir.
Samkvæmt framburði Helga
Guðmundssonar símaði nefndin
skömmu síðar til Þorgríms fyrv.
héraðslælmis í Keflavík og bað
hann að leita álits hreppsnefnd-
anna í læknishéraðinu á tilnefn-
ingu Jónasar læknis, en um á-
rangur af þeirri málaleitan vissi
Helgi ekki neitt ákveðið.
Um þetta leyti barst dóms-
ráðuneytinu umsókn frá Sigvalda
lækni Kaldalóns, eða mönnum fyr-
ir hans hönd, en hann var þá
staddur í Kaupmannahöfn. Er
nefndin frétti um umsókn hans
sendi Læknafélagið honum þegar
símskeyti (dags. 27. okt.), til-
kynnti honum, að embættanefnd
sé kosin, að 17 umsækjendur um
héraðið uni því, að Jónas Krist-
jánsson sitji fyrir og að félagið
treysti Kaldalóns til þess að aft-
urkalla umsóknina símleiðis.
Skeyti þessu svaraði Kaldalóns
ekki. Kveður hann sér hafa með
öllu verið ókunnugt um lækna-
samtökin unz hann fékk það, en
hafa þá verið búinn, af öðrum á-
stæðum, að senda af stað bréf
með afturköllun. Lagði hann því
aldrei samþykki sitt á embætta-
nefndarkosninguna né valósvið
hennar.
Afturköllun Kaldalóns barst
stjórnarráðinu fyrst eftir að um-
sóknarfrestur var liðimi og em-
bættið hafði verið veitt honum.
(Veitingabréf hans er uadirritað
af konungi 28. okt.). Er nefndin
frétti það, að dómsmálaráðherra
hefði sent til konungs tillögu um
það, að veita Kaldalóns embætt-
ið, sendi hún honum skeyti á ný
(dags. 31. okt.), þar sem hún
kveðst treysta honum „vegna
lækna og yðar(Kaldalóns)sjálfs“,
að stöðva veitingu eða sækja um
lausn 0g halda Flateyjarhéraði.
Einn nefndarmanna, Matthías
Einarsson, hafði og hinn 29. okt.
sent Kaldalóns skeyti, þar sem
hann biður hann að hugsa sig um
aftur, áður en hann gangi með
umsókninni fram hjá lækna-
nefndinni. Hinn 1. nóv. sendi
Kaldalóns skeyti til stjómarráðs-
( ins um að hann hafni Keflavík-
urhéraði og óski að halda Flat-
eyjarhéi’aði. Jafnframt sendi
hann Læknafélaginu skeyti um
það, að hann hafi hafnað Kefla-
víkurhéraði.
Er Kaldalóns kom til Reykja-
víkur, varð það úr, að hann héldi
Keflavíkurhéraði, enda hafði
hann, er honum var veitt það hér-
að, mist Flateyjarhérað og hefði
þess vegna þurft að sækja um
það á ný til konungs, en það
virðist embættanefndin ekki hafa
athugað.
Er Kaldalóns hafði tekið við
Keflavíkurhéraði, var hann gerð-
ur rækur úr Læknafélaginu.
Jafnframt birti formaður em-
bættanefndarinnar, próf. G. H., í
Læknablaðinu (desemberblaðinu
1929) tilkynningu frá félaginu
um það, að þeir, sem kynnu að
vera beðnir um að gerast að-
stoðar- eða staðgöngumenn í
Keflavíkurhéraði, ráðfæri sig við
stjórn félagsins. Lýsti próf. G.
H. því og yfir í rétti, að sér-
hverjum lækni í Læknafélaginu
væri óheimilt að gerast aðstoðar-
eða staðgöngumaður Kaldalóns,
meðan samþykkt félagsins væri í
gildi og myndu þeir, sem á móti
því brytu, missa traust og aðstoð
Læknafélagsins, og eftir atvikum
verða rækir úr því. Læknar þeir,
er yfirheyrðir voru, töldu þó
lækna jafnan myndu gegna köll-
un úr Keflavíkurhéraði í einstök-
um tilfellum, ef hætta, sérstak-
lega lífshætta, væri á ferðum. í
þessu efni hafði þó Níels Dungal
þá sérstöðu, að hann taldi bann
Læknafélagsins einnig ná til ein-
stakra tilfella nema lagaskyldu
bæri til að gegna.
Eftir að Kaldalóns var seztur
að í héraðinu virðist svo, að
læknar hafi haft í huga og gert
nokkrar tilraunir til að fá Helga
Guðmundsson brott frá Keflavík.
Læknarnir Kjartan Ólafsson og
Bjarni Snæbjömsson kváðust
vita til þess, að umtal hefði ver-
ið með læknum um þetta og —
að því er Bjami hefir borið —
hafi tilgangurinn með því verið
sá, að séð yrði hvort Keflavíkur-
hérað væri eins létt og ríkis-
stjómin hefði álitið. En, eins og
fyr segir, var Helgi að nokkru
aðstoðarmaður fyrv. héraðslækn-
is og kveðst hafa gegnt flestöll-
um læknisstörfum í héraðinu
undanfarin ár. Helgi hefir borið
það, að eitt sinn er hann var á
ferð í Reykjavík, nokkru eftir að
Kaldalóns hafði verið veitt hér-
aðið, hafi Matthías Einarsson,
sem hann annars ekki hafi þekkt
neitt persónulega, komið til hans
og sungið upp á því, að hann
sigldi og aflaði sér framhalds-
menntunar í læknisfræði, en því
hafi hann samstundis neitað.
Talið það fjarstæðu, enda þótt
hann yrði styrktur, þar eð hann
hefði fyrir konu og 6 ungum
börnum að sjá. Guðmundur próf.
Hannesson hafi og stungið upp á
því, er hann um þessar mundir
var á ferð í Keflavík, að Helgi
skipti um bústaði við Pál Kolka,
praktiserandi lækni í Vestmanna-
eyjum, en því hafi hann einnig
neitað þegar í stað. Kveðst Helgi
hafa álitið hvorttvegg’ja tiíraunir
til þess að fá sig burt úr hérað-
inu.
Bjarni Snæbjömsson kvað og
það hafa komið til tals, en ekki
í framkvæmd, með læknum, að
Reykjavíkur- og Hafnarfj arðar-
læknar vitjuðu að einhverju leyti
sjúklinga í Keflavíkurhéraði til
aðstoðar Helga Guðmundssyni 1
því skyni að héraðslæknirinn
(Kaldalóns) kæmist í sem minnst
kynni (contact) við fólkið í hér-
aðinu.
í fyrnefndu desemberblaði
Læknablaðsins er brýnt fyrir
læknum, að gæta þess að „allar
umsóknir um embætti og stöður
sendist Læknafél. íslands“ og
mælst til þess, að læknar taki
ekki við setningu í embætti án
þess að ráðfæra sig við félags-
stjórnina.
Af því, sem að framan gi’einir,
er það Ijóst, að Læknafélagið hef-
ir gert ákveðna tilraun til þess að
taka til fullnustu í sínar hendur
ákvörðunarréttinn um það, hverj-
ir hljóti héraðslæknisembætti hér
á landi, þ. e. hið raunverulega
(faktiska) vald í því efni. Til
þess að ná tilgangi þessum hefir
það beitt flestum eða öllum þeim
viðurlögum, er í þess valdi stóðu.
Og það hefir tilkynnt að læknum
beri í framtíðinni að senda því
umsóknir sínar um embætti.
í stjórnarskránni er veitingar-
vald embætta þessara lagt til kon-
ungs og eru þau — sem önnur
embætti, er konungur veitir —
samkvæmt lögum og löghelgaðri
venju, er tíðkast í öllum þingræð-
islöndum, auglýst til umsóknar af
ráðherra, er tekur við umsóknum
og gerir síðan tillögu til konungs
um veitingu embættisins. Fram-
angreind samtök lækna ganga
hinsvegar í þá átt, að ráðherrann
skuli ekki eiga kost á að taka við,
né velja úr, umsóknum, sérstak-
lega þegar svo er, að aðeins ein
umsókn er til hans send. Eftir
verður af valdi hans það eitt, að
gera tillögu til konungs um það,
að embættið skuli veitt umsækj-
anda þeim, er embættanefndin
hefir útnefnt úr hópi þeirra, er
til hennar hafa sent umsóknir.
Ef aðrar embættismannastéttir
sigldu í sama kjölfarið yrði með
þessu móti allt veitingarvald kon-
ungs og tillöguréttur ráðherra í
reyndinni nafnið eitt illusoriskt).
Er vart ætlandi, að óreyndu máli,
að rikisvaldið hafi ekki tryggt
rétt sinn betur en svo, að unnt
sé að ganga fram hjá því á þenn-
an hátt, enda er veitingavaldið að
sjálfsögðu vemdað á sama hátt
og annað opinbert vald.
Því hefir verið haldið fram af
próf. G. H. (júlí—ágústblað
Læknabl. 1929, bls. 93), að em-
bættanefndin væri neyðarúrræði
meðan það ástand héldizt, sem
nú er. En varði verknaður lækn-
anna við lög á annað borð, helgar
sá tilgangur ekki meðalið, sbr.
43. gr. hegn.l., enda myndi sú af-
sökun að jafnaði verða til staðar
ef árekstur(collision) verður milli
stéttarfélags embættismanna og
lögskipaðs ríkisvalds.
Ég vil að síðustu sérstak-
lega vekja athygli á því, að
sérstök „institution“ hefir verið
sett á laggimar til þess að taka
við og velja úr öllum umsóknum
um læknahéruð, að hún, (nefnd-
in) hefir tekið í sínar hendur
umsóknir, stílaðar til konungs og
að hún hefir auglýst að læknum
beri að senda henni umsóknir sín-
ar í framtíðinni, 0g loks að við-
urlögum læknafélagsins hefir
verið beitt gegn lækni (Kalda-
lóns), er aldrei hefir samþykkt
embættisnefndina né valdsvið
hexmar.
Viðvíkjandi nefndinni og fram-