Tíminn - 26.03.1930, Blaðsíða 2

56
TÍMINN
angreindum tilgangi hennar, má
og athuga heimild þá, er umget-
ur í 69. gr. stjórnarskrárinnar
um uppleysing ólögmæts félags-
skapar.
Þegar ég tókst á hendur rann-
sókn máls þessa og meðan á
henni hefir staðið, hefi eg eink-
um haft fyrir augum 108. gr.
hinna alm. hegningarlaga. („Hver
sem tekur sér eitthvert opinbert
vald, sem hann ekki hefir, og sem
þeir einir geta beitt, sem hafa
eitthvert opinbert embætti, sýsl-
un, eða umboð á hendi, skal sæta
sektum eða einföldu fangelsi alt
'að einu ári, ef verk hans er ekki
svo vaxið, að til þyngri hegn-
ingar sé unnið“).
Þegar skýra skal grein þessa,
sérstaklega það, yfir hvaða svið
hún nær, verður sem jafnan, er
eins stendur á, að taka annars-
vegar tiliit til nauðsynlegs at-
hafnafrelsis einstaklinga þjóðfé-
lagsins og hinsvegar til þeirra
iiagsmuna í þessu tilfelli rík-
isvaldsins, er þjóðfélagið vill
vernda og athafnafrelsið tak-
marka. Vil eg í þessu sambandi
leyfa mér að benda á skýríngar
fyrv. prófessors í refsirétti við
Kaupmannahafnarháskóla, C.
Goos, á greininni. Er bók sú, er
skýringin er í (Den danske
Strafferets specielle Del, Tredje
Del, Kbh. 1896, sjá bls. 77—79),
kennd bæði hér við háskólann og
Kaupmannahafnarháskóla (108.
gr. ísl. hegn.l. er samhljóða 107.
gr. dönsku hegn.l.).
Goos getur þess fyrst, að grein-
in eigi við það, er óviðkomandi
(uberettigede) taki í sínar hend-
ur hina raunverulegu (faktisku)
framkvæmd valds, er embættis-
manni sé ætlað að framkvæma,
því að embættisvaldið sjálft (í
þessu tilfelli sjálfa skipun em-
bættismannsins) geti enginn ó-
viðkomandi tekið til sín svo gilt
sé að lögum. („ „Myndigheden“,
som en Beföjelse, Retsordenen
giver, kan i denne Forstand slet
ikke ensidig tilegnes af nogen
Uberettiget ligesaa lidt som
Ejendoms retten over en Ting.
Kun den faktiske Udövelse af
Ejerraadigheden kan tilegnes ...
Paa samme Maade kan ogsaa kun
den faktiske Udövelse af óffent-
lige Iiandlinger tilegnes"). Þá tel-
ur Goos það og skilyrði fyrír
því, að greininni sé beitt, að sá,
sem tekur sér valdið, hafi það
fyrir augum að halda því fram-
vegis („udöver den (Handlingen)
med Prætension paa vedblivende
Udövelse, som om han havde Ret
til en saadan“). Loks segir Goos,
að valdtakan samkvæmt grein-
inni sé ekki bundin við það, að
sá, sem fremur hana, komi fram
sem embættismaður, er valdið
hafi að lögum, eða látist vera
það. Nái greinin því einnig til
þeirra, er án nokkurra blekkinga
taki hið raunverulega vald í sínar
hendur. („Men ligesaa vel som
Tilegnelse af Gods ikke mindre
kan finde Sted aabenlyst end
hemmeligt, jfr. f. Eks. Begreb-
erne Ran og Tyverí, og uden nog-
ensomhelst Sandhedsforvanskn-
ing . .. saaledes vilde det være
urimeligt her at forlange For-
dölgelse eller Sandhedsforvanskn-
ing som nödvendig til Tilegnels-
en. Tilegnelsen foreligger ogsaa,
naar Vedkommende, uden at ud-
give sig for Indehaver af den
offentlige Myndighed, udöver
Handiingen med Prætension paa
at have Ret og' altsaa Villie til
varig Udövelse, navnlig fordi det
ikke skulde være forbeholdt of-
fentlige Embeds — eller Bestil-
lingsmænd eller Ombud at udöve
den“*).
Niðurstaðan af skýringum
Goos, sem hér skiftir máli, verð-
ur því sú, að greinin eigi við
að óviðkomandi taki (geri til-
í aun til að taka) í sínar hendur
hið raunverulega (faktiska) vald,er
lagt sé til embættismanna, að vald-
takan sé gerð með það fyrir aug-
um, að halda því framvegis, og
að ekki sé skilyrði að sá, sem
valdið tekur „gefi sig út fyrir“
embættismann eða beiti blekking-
um í þá átt, heldur taki til þess
að framkvæma hið raunverulega
vald, sem lagt er til embættis-
manna, eins og" hann hefði rétt
til þess.
Meðan- á rannsókn málsins stóð
geiðist sá atburður, sem nú er
kunnur orðinn: heimför dr. Helga
Tómassonar til dómsmálaráðherra
að kvöldi hins 19. febr. s. 1. I
grein í Morgunblaðinu hinn 28.
febr., með fyrírsögninni „At-
hugasemdir við opið bréf dóms-
málaráðherra", getur dr. Helgi
þess, að förin eigi rót sína að
rekja til samtals hans við nokkra
lækna, skömmu áður, sbr. orð dr.
Helga í greininni: „Nýlega vor-
um við (þ. e. Helgi og nokkrir
læknar) saman komnir vegna sér-
stakra ástæðna og barst það þá
í tal hvort ekki væri orðinn á-
byrgðarhluti fyrir okkur, að
þegja lengur um grun okkar“.
Og síðar í sömu grein: „Rétt á
eftir ræddum við þetta mál aft-
ur nokkrir saman og komumst
*) Undirstrikað hér.
þá að þeirri niðurstöðu, að okk-
ur bæri skylda til að gera réttum
aðstandendum aðvart“.
Þar eð rannsóknin var þá ný-
lega byrjuð, en eg hafði rök-
studdan grun um það, að læknar
þeir sumir, er dr. Helgi vitnar til
að verið hafi með sér í ráðum,
séu hinir sömu og þeir, er fremst
hafa staðið í læknaveitingamál-
inu og jafnvel þeir, er þá höfðu
nýlega ,mætt hjá mér fyrir rétti,
þá taldi eg ekki ólíklegt, að sam-
band nokkuð kynni að vera milli
heimfararinnar og rannsóknar-
innar. Á hið sama benti og tími
sá er valinn var til heimfarar-
innar og hversu henni var hrað-
að, þrátt fyrir veikindi ráðherr-
ans. Tók eg því vitnaskýrslu af
ráðherranum og frú hans um það,
hvað í för þeirri hefði gerst.
Kom þar. ekki annað fram en það,
sem áður var opinbert af blaða-
greinum: að dr. Helgi kom án
þess að hann væri kvaddur eða
um það beðinn, enda hafði dóms-
málaráðherrann aldrei verið und-
ir hans hendi sem læknis, að
hann gaf ekki upp ákveðið erindi
við dómsmálaráðherra og skildi
við hann án þess að deilur risu
þeirra á milli, að hann, á útleið,
tilkynnti frúnni, að ráðherrann
væri geðbilaður eða geðveikur og
að frúin tilkynnti ráðherranum
þetta ekki fyrri en tveimur dög-
um síðar, enda kvaðst hún hafa
orðið allmikið lömuð við tilkynn-
inguna, sem meðal annars hafi
komið fram í' pví, að hún hafi
lítt sem ekkert sofið næstu tvær
nætur. Er eg síðar kallaði dr.
Helga fyrir rétt og tók af honum
skýrslu viðvíkjandi afskiftum
hans af læknamálinu, krafði eg
hann sagna um heimförina, en
hann kvaðst neita að svara öllum
spurningum, er snertu það mál,
og kvað sér ekki vera það skylt,
þar eð það væri embættismálinu
óviðkomandi. Benti eg honum á
að dómarinn ákvæði hvaða spum-
ingar væru málinu viðkomandi og
að honum væri skylt að svara og
gat þess hvaða úrræðum væri
unnt að beita, ef hann svaraði
ekki. Neitaði hann engu að síður
og kvaðst þurfa að tala við mála-
flutningsmann. Þótti mér, eins
og sakir stóðu, ekki ástæða til
þess að beita lögleyfðum meðul-
um til þess að þvinga fram svör
við spumingunum.
Síðar hefir mér borist bréf frá
dr. Helga, þar sem hann býðst
til þess að mæta og skýra frá
heimförinni, ef eg kveði upp úr-
skurð. Því bréfi hefi eg ekki
svarað, enda þekki eg þess ekki
dæmi að menn, er yfirheyra skal
í opinberu máli, standi í bréfa-
skriftum við rannsóknardómar-
ann um það, hvenær þeim þókn-
ist að mæta og með hvaða skil-
yrðum þeir skuli svara, eftir að
þeir hafa ráðfært sig við mála-
flutningsmenn um væntanlegan
framburð sinn.
Legg eg svo undir úrskurð
ráðuneytisins hvað frekar verður
gert í máli þessu.
Reykjavík, 23. marz 1930.
Þórður Eyjólfsson.
Til dómsmálaráðuneytisins.
Halldór Guttormsson
á Arnheiðarstöðum.
Hinn 19. febr. s. 1. andaðist bú-
fræðingur og fyrrum bóndi Halldór
Guttormsson að Arnheiðarstöðum í
Fljótsdal. Hann var föðuibi'óðir
Sölva hreppstjóra a Arnheiðarstöð-
um og Guttorms alþm. í Geitagerði
og þeirra systkina, sonur Guttorms
stud. og alþm. á Amixeiðai'Stöðum
af siðara hjónabandi. — Halldór
var fæddur 1854 og var því halfátt
ræður er hann létzt.
Um tvítugsaldur sigldi Halidór til
Nóx-egs til búíræðináms og narn bú-
fræði á búnaðarskólanum á Steini
(Stend) í liópi þeirra íslendinga
Guttörms alþm. í Geitagerði, Hall-
dórs bónda á Hafursá, Páls bónda á
llalldófsstöðum og Franklíns Guð-
mundssonar, er þar voru við bú-
fræðinám árin 1874—1876.
Að loknu búfræðinámi stundaði
Halldórs búskap um nokkur ár, fyrst
á Kolsstöðum og síðar að Strönd á
Fljótsdalsliéraði. þegai' han lét af
búskap lluttist hann að Arnheiðar-
s*öðum, og átti þar heimili þaðan af.
Eftir að Halldór kom að Arnheiðar-
stöðum stundaði hann nær eingöngu
smíðar allskonar, liúsasmíðar, hús-
gagnasmiðar, málmsmíðar og hvers-
konar tegundar smíðar. Var hann
nær jafnvígur á allt smíði, og þjóð-
hagi, þótt hann væri ekki lærður
smiður.
Halldór var áhugamaður og kapp-
samur um framfara og umbótamál
á öllum sviðum og fylgdi hann þeim
með áhuga og kappi hins framgjarna
æskumanns allt fram á síðustu ár.
Hann var skapmaður og óvæginn við
andstæðinga sína í skoðunum og á
orðaþingi, en að hinu leytinu prúður
og iiugþekkur í framgöngu og við-
móti, vinsæll maður og vel metinn
livervetna þar sem liann var.
Halldór kvæntist eigi, en átti eina
dóttur, frú Margréti konu þorleifs
Eyjólfssonar húsgerðarmeistara.
Minning lians mun lengi lifa á
meðal vina og ættingja.
3. marz 1930.
H. St.
Eftir Sigurð Sigurðsson
búnaðarmálast j óra.
Árið 1923 voru jarðræktarlögin
samþykkt á Alþingi. Ekkert sem
gjört hefir verið íslenzkum bún-
aði til veiðreisnar hefir haft eins
víðtæk og þýðingarmikil áhrif á
ræktunarmál vor, sem jarðræktar-
lögin. Áhrif þeirra færast smátt
og smátt næstum inn á hvert ein-
asta býli á landinu. Allir þeir,
sem hreyfa legg eða lið til að
rækta fósturjörðina geta orðið
þeirra hlunninda aðnjótandi, sem
jarðræktarlögin veita.
Þetta er almennt viðurkennt og
þess vegna fjölgar þeim nú óðum,
sem að jarðabótum vinna, bæði í
sveitum og kringum þorp og bæi.
Margir gjörast nú mjög stórvirk-
ir. Það eru brautryðjendur rækt-
unarmálanna, sem með miklum
framkvæmdum sýna hverjir
möguleikar séu fyrir höndum og
hverj ar ræktunaraðferðir henti
hér bezt. Áhuginn fyrir ræktunar-
málunum hefir aldrei verið meiri
en nú. Sú alda er hófst um 1923
fer sí og æ hækkandi og á von-
andi eftir að hækka mikið enn.
Þetta sést ljósast af nokkrum töl-
um úr landshagsskýrslunum.
Tala starfandi búnaðarfélaga
var:
1923 .. . 115
1924 .. . 169
1925 .. . 176
1926 .. . 196
1927 .. . 204
1928 .. . 214
Fjölgunin sýnir að búnaðar- félagsskapurinn hefir mjög eflst þessi árin. Nú eru komin bún-
aðarfélög í nær sveit á landinu. hverja einustu
Jarðabótamenn. ir verið: Tala þeirra hef-
1923 .. . . 1997
1924 .. . . 2380
1925 .. . . 2797
1926 .. . . 3365
1927 .. . . 3939
1928 .. . . 5249
Samkvæmt jarðamatinu 1922
var tala býla á landinu 6430, en
1928 eru framteljendur taldir
12051. Margii' framteljendur eiga
því enn eftir að leggja ’nönd á
plóginn, en þeim fjölgar nú óð-
um, og innan skamms væntum
vér, að fleiri taki til starfa.
Eftir Jónas Þorbergsson.
-----— Nl.
III.
Alþýðuflokkurinn íslenzki er
um uppruna og þjóðmálastefnu
liliðstæður hægfara jafnaðar-
mönnum í nágrannalöndunum.
Þegar atvinnubyltingin hófst í
landinu og stórútgerðin færðist í
aukana fjölgaði öreigunum á
mölinni, sem urðu gersamlega
háðir stóratvinnurekendum, áttu
sjálfir engin atvinnutæki og urðu
að hlíta þeim úrræðum, er buð-
ust frá hendi atvinnurekenda.
En nú er það ófrávíkjanleg
stefna allrar stóriðju að lækka
tilkostnað sinn á öllum sviðum
og kemur hún ekki sízt fram í
viðleitni til þess að halda niðri
verkkaupinu.
Aftur á móti er það viðleitni
allra manna, að bæta lífskjör sín
eftir föngum. Hófust því snemma
samtök íslenzkra verkamanna, að
hætti stéttarbræðra þeirra í öðr-
um löndum, um að gera kaup-
skrúfur og beita valdi samtak-
anna gegn atvinnurekendunum.
— Þannig hófst kaupgjaldsstreit-
an, sem hefir síðan geysað fram
á þennan dag með sískiftilegu
styrjaldargengi aðilanna, þar
sem hafa skifst á verkbönn og'
verkföll, stundarsigrar og ósigr-
ar, en sem hefir, þegar allt kem-
ur til alls, bakað aðilum tog-
streitunnar og allri þjóðinni tjón
með truflun atvinnurekstursins.
Ilin yfirlýsta þjóðmálastefna
jafnaðarmanna virðist í höfuð-
dráttum vera fólgin í orðinu
„þjóðnýting“. Hinsvegar eru um-
mæli þeirra um þjóðnýtingar-
stefnuna nokkuð loðin og liggur
eigi ljóst fyrir, hversu víðtæka
þjóðnýtingu þeir heimta. Þó má
telja víst, að þeir krefjist þjóð-
nýtingar togaraflotans og ann-
arar stóriðju af líku tæi.
I-Iöfuðdrættirnir í stefnu jafn-
aðarmanna eru þá þeir, að fá
með löggjafarumbótum til leiðar
komið þeirri breytingu, að ríkið
taki í sínar hendur og reki á
eigin ábyrgð stóratvinnutæki
landsins og að verkamönnum
verði með þeim hætti tryggð þau
lífskjör, sem þeir séu réttbornir
til, eins og aðrir menn.
IV.
Framsóknarflokkurinn íslenzki
á frumrætur sínar í verzlunar-
samtökum bænda, sem eru nú
orðin um hálfrar aldar göm-
ul. Eftir að einokun Dana var
að fullu hrundið, ríkti hér ein-
völd í landi hin versta kúgunar-
stefna í verzlunarefnum, sel-
stöðuverzlun Dana, réttborinn af-
springur einokunarinnar. —
Selstöðukaupmennimir voru al-
gerlega einráðir um vöruverð
bæði á aðfluttri vöru og fram-
leiðsluvöru landsmanna. Allur al-
menningur var hnepptur í
skuldafjötra, átti líf sitt og mat-
björg komna undir náð drambs-
fullra fjárdrottna í öðru landi.
Þarf eigi að orðlengja það, að á
þessu tímabili varð engin viðrétt-
ing á hag þjóðarinnar og al-
mennum framförum, heldur var
soginn úr þjóðinni allur lífs-
máttur, sjálfsvii'ðing hennai’
hnekkt, viðleitni hennar til
sjálfsbjargar drepin niður og hún
smánuð, hiakin og kúguð af okr-
urunum dönsku og búðarlokum
þeirra.
Á þessu tímabili risu bændur
landsins af knjám frá búðarborði
okraranna og hófu sjálfsvarnar-
og sjálfsbjargarsamtök. Gerðist
þá í dögun nýri'ar aldar, einn
hinn merkasti þáttur í menning-
arsögu landsins fyr og síðar.
Beindust samtökin í öndverðu í
þá átt, að hnekkja okurvaldi
kaupmanna og rísa gegn þeirri
smán og þjáningum, sem þjóð-
inni höfðu verið bakaðar öldum
saman af lítilmótlegum fépúkum.
Spruttu þá upp kaupfélög lands-
ins, er hafa síðan þróast hægt
og hægt, unnið stórvirki í bættn
verzlun, bættum og auknum
framleiðsluháttum og aukinrn
vöruvöndun. Eins og hvarvetna
annarsstaðar hefir viðleitnin
beinst fyrst að umbótum á verzl-
unarsviðinu. En nú þegar er hún
tekin að beinast að sjálfum at-
vinnubrögðunum og framleiðslu-
háttum bænda og sjómanna. Enda
er á því sviði næstum því allt
óunnið, sem vinna þaiT, til var-
anlegrar og réttláti’ar úrlausnar
á mesta vandamáli nútímans,
verkamálunum.
Framsóknai’flokkui’inn setur
samvinnustefnuna sem þjóðmála-
stefnu efst á stefnuskrá sína.
Samvinnustefnan viðurkennir ein-
staklingsframtakið sem frumhvöt
í eðli manna, sem ekki verði
hnekkt með lagasetningum. En
hún vill reisa rammar skorður
gegn yfirtroðslum samkeppninn-
ar og okurtökum auðvaldshring-
anna og fjárdrottna veraldarinn-
ar. Ilöfuðstefna flokksins er að
styðja að atvinnusjálfstæði borg-
aranna til sjávar og sveita þann-
ig, að upp rísi öflugar félagsfylk-
ingar sjálfbjarga manna, sem
standi saman og styðji hverjir
aðra í atvinnúreksti-i og verzlun
og að hver beri úr býtum réttan
skerf eftir atorku og manntaki,
en heldur ekki meira.
Þjóðmálaviðleitni Framsóknar-
flokksins hefir nú um stund vei’-
ið beint mjög í þá átt, að varna
hruni sveitanna og hefja nýja
ji sókn í ræktun, húsabyggingum,
j' auknu landnámi, stofnun alþýðu-
skóla og mörgu fleiru. Atvinnu-
byltingin í landinu hafði ein-
■ göngu beinst að stórfelldum um-
i bótum í sjávarútgerð, stóraukn-
um veiðibrögðum og vexti bæj-
anna, sem þeim hlaut að verða
samfara. — Þessar miklu athafn-
ir sugu til sín alt veltuféð og
drógu til mikils misvægis í at-
vinnuvegum landsins, þar sem
| landbúnaðui’inn stóð í stað, en
! sveitirnar tæmdust af hinni lif-
; andi orku við burtstreymi unga
! fólksins, er tekið hafði þroska
1 sinn af uppeldi sveitanna, en,
hvarf nú til sjávarins í leit að
atvinnu- og eigin heimilum.
Nábúaflokkar Framsóknar halda
því sífellt fram, að honum séu
bæjarmálefni Reykjavíkur og þá
væntanlega allra annara bæja ó-
i viðkomandi. Slíkar firrur eru
reyndar stórfurðulegai’. Eða hvi
skyldi þeim flokki, sem fer með
völdin í landinu, vera nokkurt
þjóðmál óviðkomandi? Því síður
gæti slíkt komið til mála, sem
flokkurinn hefir almenna þrosk-