Tíminn - 19.04.1930, Blaðsíða 1

©faíbfcr!
03 afgrei&sluma&ur Cimans er
Hannaeig Jjorsteíns&óttir,
/ Samban&sljúsinu, Erffjapi!.
JK.fgrclÖsía
Cimans er i Samban&sþúsinu.
(Dptn öa$lega 9—{2 f. 4.
- Stmi $9«.
XIT. ér.
Eru Islendiugar sjálfstæð þjóð?
Þau tíðindi urðu á Alþingi síð-
astl. mánud., að þrír af foringjum
stjórnarandstæðinga, þeir Sigurð-
ur Eggerz, Ólafur Thors og Magn-
ús Guðmundsson, kvöddu sér
hljóðs, utan dagsskrár, og kröfð-
ust þess af forseta, að hann hlut
aðist til um það, að hætt yrði að
nota orðin íhaldsmenn og íhalds-
flokkur í umræðum á Alþingi.
Töldu þeir hér um uppnefni að
ræða, er ósæmilegt væri í sölum
þingsins.
Eins og sjálfsagt var, neitaði
forseti að verða við kröfum
stj ómarandstæðinga í þessu efni.
Árangur þessarar fáránlegu mála-
leitunar varð því eigi annar en sá
að vekja góðlátlega glaðværð
meðal áheyrenda, enda er það
broslegt í meira lagi, að stjórnar-
andstæðingar skuli nú hafa feng-
ið svo megna óbeit á sínu gamla
nafni, að þeir ekki telja það
þinghæft. Eru þess raunar nokk-
ur dæmi, að heiti, sem upphaf-
lega höfðu meinlitla og jafnvel
virðulega merkingu, hafa orðið að
skammaryrðum. En orsökin er þá
æfinlega sú, að þeir sem nafnið
báru, hafa aðhafst eitthvað and-
styggilegt, sem varð til þess að
setja óafmáanlegan blett á nafnið.
Minnisstæðust eru í þessu sam-
bandi örlög hinnar stórmerku
fræðimannastéttar í Gyðinga-
landi, þar sem orðið Farisei, sem
í gamla var virðulegt nafn og
eftirsótt, er nú á tímum notað
til að tákna einn hinn fyrirht-
legasta af mannlegum löstum. Það
er að vísu rétt, að stjómmála-
starfsemi þess flokks, sem nú er
í stjórnarandstöðu hlaut að kasta
rýrð á nafn hans — að það orð
í íslenzkri tungu, sem tengt var
við það starf gat aldrei orðið
neitt lofsyrði í máhnu. En þó að
orðið íhald veki leiðinlegar endur-
mmningar í hugum manna, getur
tæplega komið til mála að telja
það til ósæmilegs munnsafnaðar.
Tíminn vill hinsvegar nota það
kátlega atvik, sem kom fyrir á
Alþingi á mánudaginn, til þess að
gjöra grein fyrir því, hversvegna
blaðið hingað til hefir kallað and-
stæðinga núverandi stjórnar
íhaldsmenn og hversvegna það
telur rétt að halda þeirri venju
áfram. Skulu þá jafnframt tekin
til meðferðar ýms atriði, sem til
greina koma í sambandi við nafn-
breytingu íhaldsflokksins og eru
alvarlegs eðlis.
n.
Heiti stjómmálaflokka eiga að
vera sannnefni. í flokksheitinu á
að felast stefnuskrá flokksins.
Þeir menn, sem eru ánægðir með
lífskjör þjóðanna eins og þau eru
og ekki sjá ástæðu til breytinga,
eiga að kalla sig „íhaldsmenn“ í
þjóðmálum. Á erlendum málum
eru slíkir stjórnmálaflokkar kall-
aðir „konservativir". Islenzka
þýðingin á erlenda orðinu „kon-
servatism“ er íhald, alveg eins og
íslenzka þýðingin á orðinu „so-
cialism" er jafnaðarmennska. Það
er ekki alveg óalgengt, að flokk-
ar taki upp einhver öxmur sérheiti
í einstökum löndum, en hafa þó
ekkert á móti því að þeir séu
nefndir þeim algengu heitum, ser.i
bezt lýsa stefnu þeiira. Ensku
jafnaðarmennirnir nefna sig t. d.
„The Labour Party“ (verka-
mannaflokkinn). Islenzku jafnað-
armennirnir kalla sig Alþýðu-
flokkinn. En bæði hér og í Eng-
landi eru þessir flokkar kaliaðir
jafnaðarmenn, af því að það orð
táknar alþjóðahugtak, sem allir
vita hvað þýðir. Á sama hátt er
það eðlilegast að núverandi
stjórnai-andstæðingar hér á Is-
landi séu kallaðir íhaldsmenn, af
því að allir vita, hvað það þýðir,
og af því að ekkert orð í máhnu
lýsir betur stefnu flokksins. Þaö
hefir flokkurimi líka sjálfur við-
urkennt. Árið 1924, þegar flokk-
urinn myndaði stjórn, og þurfti
þess vegna að gjöra sérstaklega
grein fyrir stefnu sinni, tók hann
einmitt upp nafnið Ihaldsflokkur.
Og ekkert er líklegra en að haxm
tæki aftur upp þetta sama nafn,
ef það ætti aftur fyrir honum að
liggja að mynda stjóm.
HI.
Rétt fyrir bæjarstjórnarkosn-
ingarnar í vetur átti ritstjóri
Tímans tal við gamlan Sjálf-
stæðismann hér í bænum, einn af
þeim, sem fastast höfðu fylgt
Birni Jónssyni og Skúla Thor-
oddsen. Talið barst að nafnbreyt-
ingu ílialdsflokksins. Ég er farinn
að skammast mín fyrir að nefna
orðið „Sjálfstæðismaður“ sagðx
hann, og var raunablær í rödd-
inni.
Það er enginn vafi á því, að
nafnbreyting íhaldsflokksins hef-
ir hefir sært tilfinningar margra
gamalla Sjálfstæðismanna á svip-
aðan hátt og þessa manns. Og
það er ekkert undarlegt. Ihalds-
flokkinn skipa margir af harð-
vítugustu andstæðingum Sjálf-
stæðismannana gömlu. Um Jón
Þorláksson er það t. d. kunnugt,
að hann lét í ljós sérstaklega
djúpa fyrirlitningu á sjálfstæðis-
baráttunni 1908. Alhr þeir sem
einhverja hugmynd hafa gjört
sér um hversu hörð og hlífðar-
laus baráttan var í sjálfstæðis-
málinu ættu að geta skilið það,
hversu ódrengilegt það er og illa
viðeiganda af íhaldsmönnum að
skreyta sig nú með nafni sinna
fornu andstæðinga, sem nú eru
flestii' fallnir í valinn og gátu
ekki hindrað „líkránið“.
IV.
Jón Þorláksson og félagar hans
hafa látið sér það sæma að taka
upp handa sjálfum sér og nota
sem kosningabeitu flokksheiti,
sem þeir fyrir 2 tugum ára
gjörðu allt, sem í þeirra valdi stóð
til að hæða og óvirða. I augum
hinna yngri stjórnmálamanna,
sem ekki tók þátt í sjálfstæðis-
bai’áttunni, er þetta tiltæki að
vísu lítilmannlegt, en þó ekki per-
sónulega móðgandi. En frá öðru
sjónarmiði er „nafn“ íhalds-
flokksins beinlínis móðgandi fyr-
ir þjóðina alla. Og ekki nóg með
Reykjavík, 19. apríl 1930
22. blað.
það! íhaldsmenn hafa með sínum
pólitíska skollaleik gjöxt mjög
varhugaverða og jafnvel stór-
hættulega tilraun — vitandi eða
óvitandi — til þess að kasta rýrð
á hið raunverulega sjálfstæði
landsins og álit þess út á við.
St j ómmálaflokkar eru aldrei
stofnaðir án verkefnis. Og það er
almennt viðurkeimd regla, um ah-
an heim, að verkefnið eigi fyrst
og fremst að felast í heiti flokks-
ins. Verkamannaflokkui' berst
fyrir liagsmunum verkamanna.
Þjóðemisílokkur er stofnaður til
þess að vera á verði um tungu
og þjóðháttu gegn utanaðkomandi
áhrifum. Katólsku flokkarnir í Mið
Evrópu gæta hagsmuna róm-
versku kirkjunnar. Þegar nýr
flokkur er stofnaöur með nýju
nafni, er almennt svo á htið í
heiminum, að flokksmyndunin sé
knúin fram af sérstakri þörf, og
að heiti flokksins, fyrst og
fremst, bendi á hver þessi þörf
sé.
Sjálfstæðis-heitið á stjórnmála-
flokkum er til víðar en hér á Is-
landi. Það er tiltölulega mjög al-
gengt flokksheiti. En í öhum lönd-
um, þai' sem til er stjómmála-
flokkur með þessu heiti stendur
eins á: Landið, sem flokkurinn
starfar í, er undir yfii-ráðum ami-
ars ríkis. Þjóðhi er stjómarfaxs-
lega ósjálfstæð. Ósjálfstæði þjóð-
arinnar skapar þörfina á sjálf-
stæðisflokki, og sú þörf er til svo
lengi sem landið er stjómaifars-
lega ósjálfstætt — en ekki leng-
ur.
Nágrannar oldíar, Færeyingar,
þurfa á sjálfstæðisflokki að halda
í baráttunni gegn yfiráðum Dana.
Indverskir frelsisvinir hafa líka
stofnað sjálfstæðisflokk, sem
vinnur að því að losa þjóðina
undan yfirráðum Breta. Og Is-
lendingar áttu sjálfstæðisflokk,
þangað til þeir urðu sjálfstæðir.
V.
Sjálfstæðis-heitið hefir verið
vinsælt í landinu. Við nafn Sjálf-
stæðisílokksins íslenzka eru
tengdar margar af kærustu end-
urminningum þeiiTa, sem fremstir
stóðu fyrrum í baráttu núlifandi
kynslóðar. Undir merld, þess
flokks hafa verið færðar þung-
ar fprnir í þjónustu réttláts
málstaðar. Undir því merki hafa
ýmsir þeir meim barizt, sem ís-
lenzka þjóðin mun í heiðri hafa
um aldur og æfi.
En stofnendur Sjálfstæðis-
flokksins hafa áreiðanlega aldrei
til þess ætlast, að hið veglega
nafn, sem þeir völdu frelsisbar-
áttu sinni lenti í höndum óvand-
aðra pólitískra braskara og yrði
notað, sem kosningabeita í þágu
eiginhagsmunastrits lítilsigldra
fjárgróðamanna. Þakklætisskuld
íslenzku þjóðarinnar við þá menn,
sem færðu henni frelsið, ætti ein
út af fyrir sig að vera nægileg
ástæða til þess, að hún mótmælti
því, að þetta nafn yrði verzlunar-
vara pólitiskra hrossakaupmanna.
Sú ástæða ein nægir til þess,
að Tíminn mun aldrei viðurkexma
þann verzlunarsamning, sem þeir
Sigurður Eggerz og Jakob Möller
gjörðu við Jón Þorláksson um
ráðstöfun á nafni Sjálfstæðis-
flokksins.
VI.
Þó er önnur ástæða, sem því
veldur, að ekki ber að viðurkexma
nafnfölsun þeirra íhaldsxnaxma, og
lí tan úr lieimi.
I.
Margir kannast við Djöflaeyj-
una, sem mikið var um talað þeg-
ar Dreyfusmálið var á döfinni í
Frakklandi. Þai‘ voru geymdir
pólitískir fangar og áttu illa vist.
’ Það er ekki óalgengt fyrirbngði
frá fyrri öldum, að harðráðir ein-
valdar sendi andstæðinga sína í
útiegð, þai’ sem svo var um búið
að ekki væri mikii líkindi til aft-
ui’komu. Rússakeisari sendi Níhil-
istana til Síberíu, sem hlotið hef-
ir sess við hhð Djöflaeyjunnar í
endurnhnningu mannkynsins um
það svívirðilegasta réttarfar, sem
þekkst hefir á seinni öldum.
Nú herma síðustu fregnir, að
Mussolini himi ítalski, sem kapp-
kostai' eftir megih að feta í fót-
spor harðstjóranna á fyrri tímum,
hafi nú emnig eignast sína
„Djöflaeyju". Eyja þessi er í Mið-
jai'ðaihafinu, skamt frá norður-
odda Afríku. Þeir sem grunaðir
eru um andúð gegn Fascista-
stjórninni og álitnir eiga eitthvað
undir sér, eru teknir fastir með
leynd, sviftir frelsi án dóms 0g
laga og fluttir svo að lítið ber á
til þessa eyðistaðar, þar sem ekki
búa aðrir en fangai'nir og gæzlu-
menn þeirra.
Ur prísund þessari er alveg ný-
lega sloppinn ungur maður af
kunnri ætt, ítalskri, bróðm’sonur
stjórnmálamannsins Nitti, sem fyr
var forsætisráðherra. Á þann
hátt hefir komist upp um þessa
aðferð, sem Fascistastjónhn beit-
ir gegn andstæðingum sínum og
hvernig vist útlagarnir eiga.
Nitti yngri var að vísu ekki
þekktur fyrir stjórnmálaafskifti
en í kunnleikum við fjölskyldu
Matteottis, jafnaðarmannaforingj-
ans ítalska, sem Fascistar réðu af
dögum fyrir nokkrum árum. Vakti
morð þetta, sem sýnilega var
framið að undirlagi sjálfrar flokks
stj ómarinnar, megna gremju um
víða veröld. Skömmu eftir morð
sú ástæðan er ríkari hinni fyrri.
Það er sú hlið málsins, sem veit
út á við og snertir frelsi og sæmd
þjóðarinnar.
Hversvegna þurfum við Islend-
ingar að eiga stjórnmálaflokk,
sem ber sama nafn og flokkarnir
í Færeyjum eða Indlandi, sem
berjast fyrir því að losa þjóðir
sínar undan yfirdrottnun erlendra
ríkja?
Svo framarlega sem nauðsyn
slíks floklss hér á landi er viður-
kennd, er aðeins um eitt svar
að ræða.
Og það er þetta:
íslendingar eru ekki stjórnar-
farslega sjálfstæð þjóð.
Og þannig hljóta útlendir
menn, sem mark taka á nafn-
breytingu íhaldsflokksins, að líta
á þetta mál.
I sambandslögunum 1918 er lýst
yfir því skýrt og ótvírætt, að Is-
land sé „frjálst og; fullvalda ríki“.
Það stjórnarfarslega sjálfstæði,
sem Islendingar fengu þá, eftir
heillar aldar bai’áttu, hefir verið
tilkynnt um allan heim. Þekking-
in á Islandi er að vísu harla bág-
borin víða erlendis, en hefir þó
farið vaxandi með ári hverju. Is-
lenzki fáninn, sem þjóðin eignað-
ist fyrir hálfum öðrum áratug,
Matteottis var Nitti hnepptur í
fangelsi. Engar sakir voru á hann
bornar. Mál hans var aldrei dæmt.
En einn góðan veðurdag var hann
sóttur í fangelsið, færður í hlekki
og fluttur ásamt heilum hóp póli-
tískra fanga til áðumefudrar
eyjar, sem honum nú hefir tekizt
að sleppa frá fyrir örskömmu
síðan.
II.
Frá Moskva hefir verið tilkynnt
að ráðstjórnin rússneska sé nú
að láta reisa fyrirmyndarbæ með
kommunistisku sniði, á sléttunum
austur við Úralfjöllin. I bænum
verða um 50 þús. íbúa, og ætla
kommúnistarnir rússnesku þessu
fólki að sanna það, hvernig kenn-
ingai’ þeirra reynist þegar þær
séu útfærðar í virkileikanum.
Bænum verður skift í 25 hverfi,
og verða 2 þús. manns í hverju.
I hverju hverfi verður sameigin-
legt almemiingseldhús og borð-
stofur, þar sem þessar 2 þue.
maimeskjui’ matast við eitt borð
eins og kristnir menn gjörðu á
dögum postulanna. Húsfreyjum-
ar eiga ekki að þurfa að gefa sig
að matartilbúningi eða barnaupp-
eldi, því að almenningseldhúsið
sér um matreiðsluna og bömun-
um verður komið fyrir á opinber-
um barnaheimilum þar sem þau
verða klædd, fædd og alin upp á
kostnað hins opinbera. Á með
þessu móti að veita konunni full
skilyrði til þess að stunda sjálf-
stæða atvinnu alveg á sama hétt
og kaiimennimir. En eftir er að
vita hvernig fer um hjónaböndin
þegar fólkið hættir að hafa mat-
arást á heimilunum! Vilja borg-
arsmiðirnir sýnilega vera við öllu
búnir, því að hverjum íbúa er
ætlað sérstakt herbergi.
Bærinn á að verða tilbúinn
haustið 1932 og íbúamir eiga að
lifa á verksmiðjuiðnaði. Sjálfsagt
bíða margir með eftirvæntingu
eftir því, að sjá hvemig þessari
einkennilegu tilraun, sem ekki á
sinn líka í veröldinni, muni reiða
verandi sjálfstæðismanna“, hefir
haft mikil álirif í þá átt, að gefa
heiminum til kynna að hér byggi
frjáls þjóð. Og eitt er víst að
minnsta kosti. Síðan 1918 hefir
þess ekki orðið vart, fram á síð-
asta ;ár, að Islendingar sjálfir
efuðust um, að þeir væru „full-
valda ríki“.
Vegna álits þjóðarinnar út á
við verður nú ekki hjá því kom-
izt að heimta af íhaldsflokknum
skýlausa yfirlýsingu um skoðanir
hans í þessu efni.
Telur flokkurinn, að Islending-
ar séu fullvalda þjóð eða telur
hann, að hún sé það eklri?
Og vegna álits þjóðarinnar út á
við verður sömuleiðis að heimta
það af flokknum, að hann leggi
tafarlaust niður það falska heiti,
sem hann hefir tekið sér, svo
framarlega, sem h'ann ætlar sér
ekki vitandi vits að breiða út vill-
andi hugmyndir um stjórnarfars-
lega afstöðu tslands gagnvart
Danmörku.
Við getum ekki sætt okkur við
það, íslendingar, að stjómarfars-
leg afstaða okkar sé erlendis álit-
in hin sama og Færeyinga gagn-
vart Dönum eða Indverja gagn-
vart Englendingum.
af.
mjög að óvilja ýmsra hinna „nú-