Tíminn - 26.04.1930, Blaðsíða 3

TlMINN
89

Ávinsluherfin
góðkunnu, eru komin aftur.
Samband ísl. samuinnufélaga.
nefnir hann sig Ólaf Thors) fyrir háv-
aða í bekknum í kennslustundum mín-
um; hefi ég þráfaldlega talað um það við
hann, að hann truflaði ekki kennsluna
með hávaða og samtali, en það virðist
ekki hafa dugað; auk þess hefir hann oft
nokkuð sýnt mér ókurteisi á ýmsan hátt
og óhlýðni, þrjózkast við að fara út í 10
mínútunum, stolizt inn í bekkina og upp
á loft, þótt ég hafi bannað honurn það
o. fi. þessháttar.
Reykjavík 8. des. 1906“.
Undirskrift kennara.
Þetta er vitnisburður um íhaldsmann-
inn og hans framferði. En tilvonandi
socialisti fékk líka sina vinarkveðju frá
sama kennaranum:
„15. apríl. Þeir Héðinn Valdimarsson
og Ól. Jensen (nú Thors) komu ekki í
næsta tíma eftir morgunverð; Héðinn bar
fyrir sig, að hann hefði snögglega verið
kallaður til viðtals við Norðurland upp á
símastöð, og það hefði dregizt lengur en
hann hafði búizt við. Ól. hafði enga á-
stæðu fyrir sig að bera. Þeir Kjartan
Jensen og Einar Hjörleifsson hurfu úr
* skólanum á sama tíma og komu alls
ekki í skólann þann dag. Daginn eftir
báru þeir það fyrir sig, að Kjartan hefði
fengið blóðnasir og hefði Einar orðið að
fylgja honum heim. Þeir voru allir á-
minntir af kennara“.
Ég vonast eftir að þetta geti haft þau
áhrif á hv. 1. þm. Reykv., að hann sann-
færist um, að þó að veröldin sé ekki góð
nú, þá hefir hún ekki verið betri áður,
úr því að þessir úrvalsdánumenn fengu
ekki betri vitnisburð í sltólanum, og má
segja að lýsingin á lundarfari hv. 2. þm.
Guilbr. og Kjósarsýslu, sé mjög í sam-
ræmi við það sem síðar hefir reynzt. Og
þegar þessu er bætt við þann ribbalda-
blæ, sem var á skólanum um 1880, 1890,
1900, 1903 og 1916 eins og ég hefi áður
lýst, þá gæti ég hugsað, að hv. þm. sýnd-
ist að skólinn ætti ekki alveg flekklausa
fortíð.
Eitt dæmi get ég enn nefnt frá síðast-
liðnu vori, til þess að sýna að umhyggja
kennaranna fyrir piltum er ekki nægi-
lega góð eða mikil og að sá blær sem
prófin gefa skólanum er óheppilegur, og
prófkröfurnar óréttláíar gagnvart nem-
endum.
Þetta síðasta dæmi, er gott sýnishorn
þess, hvérsu skólinn hefir, fram á síð-
ustu ár, verið viðskila við þróunina í þjóð-
félaginu, og alltaf á eftir þeim kröfum,
sem sérhver skóli verður að gera til sín
og kennaranna, að skólinn og kennarar
gangi nemendum að svo miklu leyti sem
unnt er í stað heimilis og vandamanna.
Það sýnir að skólastjórnin hefir í raun og
veru lítið breyzt til hins betra þó að
minna beri á uppreistum og sprenging-
um. — Þetta dæmi, sem ég ætla að skýra
frá, á sér nokkra for-sögu. Fyrir nokkr-
um árum var ég á ferð austur 1 Skafta-
fellssýslu; til að heya á íhaldið eins og
endranær. Þá vildi það til, að ég var sam-
ferða drenghnokka dálítinn spöl úr
Skaftafellssýslu, sem mér leist vel á.
Faðir hans var smábóndi fyrir austan
Mýrdalssand. Hann hafði misst konu
sína fyrir nokkrum árum frá tveimur
stálpuðum drengjum. Annar þeirra var
sérstaklega námfús, og til þess að koma
honum til menntunar, seldi faðirinn
jörð sína og flutti til Reykjavikur til
þess að eiga auðveldara með að ltoma
drengnum gegnum Menntaskólann.
Pilturinn tók próf inn í fyrsta bekk, og
reyndist mjög vel í gagnfræðadeildinni,
að gáfum og hegðun, var alltaf með
þeim efstu í sínum bekk. Síðastliðið vor
lauk hann gagnfræðaprófi við skólann,
en varð afturreka úr menntadeild, hlaut
elcki nógu háa einkunn til þess að fá
inngöngu í menntadeildina (4. bekk).
Þetta voru afskapleg vonbrigði fyrir
piltinn. Stærðfræðin varð honum að
fótakefli, og hafði hann þó alls ekki
ætlað í stærðfræðideildina heldur mála-
deild skólans; þetta var því síðasta
glíma hans við stærðfræðina. Pilturinn
virðist vera ágætum námshæfileilcum
gæddur og hlaut beztu einkunn í öllum
greinum nema stærðfræði, en þar hlaut
hann nálega lægstu einkunn. — Próf-
einkunn Sigurbjarnar Einarssonar vor-
ið 1929, er hann féll frá að komast inn
í lærdómsdeild var sem hér segir:
ísl. munnleg . 7,2 7,0 7,1
ísl. skrifleg • 7,1 7,1 7,1
Danska munnleg . • 7,1 7,1 7,2
Danska skrifleg . 5,0 5,2 6,1
Enska . 7,0 7,0 7,0
Saga • 7,1 7,1 7,1
Landafræði . 7,2 7,1 7,1
Náttúrufræði . 5,2 6,1 6,1
Eðlisfræði . 6,1 5,2 5,2
Stærðfræði . 3,0 h-17,2 4-12,1
Teiknun . 5,2 5,0 . 5,0
Ritleikni . 7,0 7,0 6,2
Eins og þessar einkunnir sýna, þá
mundi þessi piltur hafa verið með þeim
efstu við hvert venjulegt próf. Hann fær
yfir 7 í aðaleinlcunn í mörgum greinum,
og hvergi undir 5 í nokkurri grein nema
stærðfræði. En sú eina grein dregur frá
honum 12, eða jafnmikið og hann fekk
í tveimur námsgreinum þar sem liann
hafði staðið sig.mjög vel. Niðurstaðan
verður því sú, að þessum unga manni
er kastað út úr sltólanum, þrátt fyrir
miklar námsgáfur, mikla reglusemi,
milda ástundun og mikla löngun hans
og föður hans til að geta haldið því
námi áfram, sem hann og vandamenn
hans höfðu stefnt að fyrir hans hönd
með svo mikilli fórnfýsi.
Ég ætla að segja það til lofs einum af
yngri málakennurunum við Mennta-
slcólann, að hann kom þvi til leiðar, að
pilti þessum var hjargað út úr hinni
heimskulegu og ranglátu prófvél
Menntaskólans. Én munur er á kyn-
slóðunum, að þar sein þeir af kennur-
um skólans, sem Mbl. taldi sjálfsagða
til skólaforustunnar, munu lítt liafa
fundið til af örlögum þessa fátæka pilts,
j)á var ýmsum af hinum yngri kennur-
uin raun að því, vegna skólans, að Sig-
urbjörn var felldur.
Niðurstaðan varð sú, að með aðstoð
eins af kennuruln skólans, tókst að
hafa upp á piltinum. Höfðu þeir feðgar
þá hrökklast burt úr bænum, austur í
sveitir, sennilega gefið upp með öllu
það áframhald á námi sem verið hafði
áhugamál þeirra í mörg ár. Piltinum
var gefin von um að hann myndi fá að
taka upp aftur prófið í stærðfræði. Það
varð. Hann hlaut betri stærðfræðiseink-
unn n síðastl. vor; lcómst inn í skólann
og er þar nú i heimavist. Lífið brosir nú
aftur við honum. Af tilviljun var lífs-
þráður hans ekki skorinn sundur í hinni
sálarlausu prófvél skólans.
— Þegar ég hafði unnið nokkra daga
í Stjórriarráðinu haustið 1927, heimsótti
ég fyrveranda rektor skólans, Geir
Zoega. Hann var alveg hissa á komu
minni og sagði að enginn ráðherra hefði
áður heimsótt skólann. Ég hafði aldrei
komið þangað fyrr og var þvi á engan
hátt samdauna vanhirðunni á skólan-
uin, og hafði enga tilhneigingu til að
láta hana liggja í láginni, eða afskifta-
lausa, eins og því miður virðist loða við
flesta af þeim, sein þar hafa stundað
nám. Ég gerði samanburð á Mennta-
skólanum og samskonar skólum hjá
nágrannaþjóðunum, og hefi sniðið um-
bætur á skólanum í samræmi við það.
Aftur munu allir fyrirrennarar mínir,
kennslumálaráðhrerarnir íslenku, hafa
vanrækt skólann af tveim ástæðum.
Þeir hafa vanist ólaginu sem var þar í
námstíð þeirra. Og þeir hafa aldrei reynt
að kynna sér erlendar fyrirmyndir í
þessu efni og þar af leiðandi ekkert
haft til samanburðar. Þessi skýring ein
getur að nokkru leyti afsakað hið
gengdarlausa hirðuleysi undangenginna
landstjórna um allt er snertir hag skól-
ans, ekki sízt mannbætandi uppeldis-
áhrif..
Ég hefi nú nefnt ýms dæmi um liina
miklu niðurlægingu Menntaskólans.
Skólinn hefir að vísu haft á að skipa
kennurum, sem hafa verið viðunanlega
til þess fallnir að troða ýmiskonar fróð-
leik í piltana og útskrifað stúdenta, sem
reynst hafa hlutgengir samhliða stúd-
entum frá öðrum skólum með betri aðr •
húnað. En Menntaskólann hefir alltaf
skort það, sem hverjum skóla er nauð-
synlegast að hafa, en það er góð sam-
búð á milli nemenda og kennara, og
frjósamt samstarf beggja aðilja til að
gera skólann að hressandi og styrkjandi
heimili fyrir æskumenn. Allt of marga
af nemendum skólans hefir kalið þar
á hjarta, eins og ihaldsprófessorinn
nafntogaði segir um æskuáhrifin þar,
þegar hann var í skólanum.
Hv. 1. þm. Reykv. (MJ) veit þáð
mæta vel, að ég hefi barizt við að útvega
peninga til þess að bæta skólann og ég
hefi látið gera á honum hið innra og
ytra margs konar umbætur, sem nauð-
synlegar voru, þótt íhaldssfjórnin hefði
trassað það meðan hún sat við völd.
Ég byrjaði á því að láta dæla nýju
lofti inn í skólann, 'og var það strax til
stórmikilla bóta frá því, sem áður, en
íhaldinu var meinilla við að fá óloftið
út úr skólanum. Svo voru kvistirnir
teknir af húsinu sem áður höfðu verið .
látnir óhreifðir, þótt þeir væru skólan-
um til stórra lýta og húsin sjálf mál-
uð eins, en það hefði ekki verið gert þá
um langa hríð. Dúkur hefir verið lagður
á gólf í flestum kennslustofunum, vegg-
ir víðast fóðraðir og málaðir, tekið sér-
stakt herbergi fyrir vosklæði nemenda,
í stað þess að þau voru áður hengd upp
í yfirfylltum kennslustofum. Náttúru-
gripasafninu hefir verið komið fyrir í
nýviðgerðum sal, sem nú er uni leið
kénnslustofa. Skuggamynda- og kvik-
myndavélar hafa verið keyptar til skól-
ans, en í tíð íhaldsins, einmitt þegar
tekjur ríkissjóðs urðu 16 miljónir, neit-
aði formaður íhaldsflokksins að láta
nokkur hundruð krónur til kaupa á
kvikmyndavél handa skólanum. Fé var
ekki til, sagði hann.
Ég get sagt hv. 1. þm. Reykv. (MJ)
það, að ég kem stundum í skólann og
fylgist með hverju er fram fer um með-
ferð hússins. Mér var sagt af gömlum
nemendum, að það þýddi ekkert að láta
gera við stofurnar, því að piltar myndu
strax eyðileggja það aftur. Ég lét samt
sem áður gera við stofurnar og einn
bekkinn lét ég þilja með fáguðum kross-
viði. En í skólanum eru enn til 2—3
stofur, sem eru eins óvistlegar og frek-
ast er unt. Hvað kemur svo á daginn?
Sú stofan, sem þiljuð er með krossviðin-
um lítur prýðilega út og er með öllu ó-
skemmd og umgengnin með inestu
sæmd og prýði af nemendum. En sama
verður alls eigi sagt um umgengni pilta
í gömlu stofunum, sem enn eru eins og
íhaldið skildi við þær.
Mín skoðun er sú um skóla yfirleitt,
að því vandaðri sem allur útbúnaður
er, þvi betur ganga nemendur um og því
vænna þylcir þeim um skólann og því
betra hafa þeir af að dvelja þar.
Aðalmálgagn íhaldsins hefir dylgjað
um, að ég hafi stolið 30 þús. kr. í pen-
ingum frá hátíðanefnd, vegghellum
frá Landsspitalanum og sementi frá
inanni þeim, sem byggði Arnarhvál til
að styðja með þessu þýfi héraðsskóla-
byggingu Sunnlendinga. Þetta hefði að
vísu verið fremur óeigingjarn þjófnaður,
þar sem verið var að vinna fyrir al-
manna heill, en ekki að stinga fé almenn-
ings í einstaklingsvasa. Það versta fyrir
íhaldið við þessi þjófnaðarmál var
samt það, að dylgjurnar voru staðlaus-
ir stafir og vísvitandi ósannindi frá
hálfu þeirra sem dreifðu þeim út. En
nú skal ég játa annað, sem gæti kallast
bráðabirgðahnupl til hagsbóta fyrir
Menntaskólann.
Þegar ráðsmannaskiftin urðu á
Kleppi voru þar tveir lrilar til, sem not-
aðir voru til flutninga, en ég tók annan
þeirra og fekk Menntaskólanum hann
til afnota. Þetta hneykslar auðvitað hv.
1. þm. Borgf. (POtt), en ég get huggað
hann með því að hann skal fá að heyra
meira af slíku allt hvað líður. Svo
keypti ég tvo báta handa skólanum og
hefi von um að borgarstjórinn leyfi mér
uppsátur suður i Fossvogi. Á þessum
bíl eiga piltarnir svo að fara suður í
Fossvog og æfa þar róður, en þess á
milli fer leikfimiskennarinn með þeim
i sundlaugar og þannig fá þeir kost á
að æfa íþróttir og þjálfa líkama sinn.
Vel má vera að pilunum kunni að finn-
ast bíllinn fátæklegur, en þá er því til að
svara, að væntanlega fá þeir nýjan og
betri bíl með nýrri stjórn.
Menntaskólinn var eini skóli lands-
ins sem leiðtogum íhaldsins var hlýtt
til. Margir þeirra höfðu verið nemendur
þar, þótt æfin slæm meðan þeir voru þar,
en eftir á orðið drembnir af skólavist-
inni. En þessi velvild til sltólans útilok-
aði ekki að þeir sýndu honum gegnd-
arlaust hirðuleysi. Þannig hafði bóka-
safn skólans, sem ríkur Englendingur
gaf, verið harðlokað, óupphitað og ná-
lega þýðingarlaust, nema sem pakkhús
fyrir ólesnar bækur, þar til í vetur, að
ég lét gera við það, hita það, lýsa, setja
þar borð og stóla, og gera úr þessu pakk-
húsi góðan sal, þar sem 50 nemendur geta
lesið undir beztu kringumstæðum, en
háðir eftirliti kennara. Á lofti uppi yfir,
sem erigin dauðleg vera hafði komið á í
70 ár, hefir nú verið gerð heimavistar-
stofa fyrir 8—10 pilta. íhaldið sár-
skammast sín fyrir að hafa týnt þessu
húsi, og segir að einhver maður hafi
einhvern tíma í tíð íhaldsins gert til-
lögur um að gera húsið nothæft. En
gallinn var sá, að enginn hlustaði á þær
tillögur ,ef þær hafa annars verið gerð-
ar, og engum datt í hug að framkvæma
neitt í þessu efni, fyr en núverandi
stjórn leysti málið.
Annars get ég glatt hv. þm. með því,
að þegar þeim umbótum er lokið, sem
ég er nú að láta gera á Menntaskólan-
um, þá mun ég bjóða þeim að koma
þangað upp eftir til að líta yfir verkin,
en það er dálítið einkennilegt, að það
er eins og hv. 1. þm. Reykvík. (MJ) og
aðrir andstæðingar minir vilji ógjarnan
koma þangað upp eftir síðan skólinn
var endurbættur, og íþaka opnuð fyrir
piltum, — þessi Ameríka, sem fannst
á eyðimörku íhaldsins.
Ihaldið, liið raunverulega steinsof-
andi íhald, hefir haft yfirumsjón
Menntaskólans, síðan hann fluttist til
Reykjavíkur frá Bessastöðum. Ávext-
irnir af stjórn þess koma fram í fram-
angreindri sambúð pilta og kennara. En
ef Menntaskólinn fær að njóta þeirra
umbóta sem starfað hefir verið að
undangengin misseri, þó ekki væri nema
i tiu ár, þá þætti inér gamaií að vita
hvort nemendur bera skólanum sömu
söguna og Héðinn Valdimarsson eða
Þorgrímur Kristjánsson, Sigurður skóla-
meistari Guðmundsson og fleiri gamlir
stúdentar eftir því sem skilríki skólans
herma.
Það er hálfbroslegt, að þegar hinn
nýi rektor, Pálmi Hannesson, kom að
skólanum, þá átti svo sem að gera mik-
ið til að eyðileggja starf hans. íhalds-
broddarnir, ekki sízt hv. 2. þm. G.-K.
(ÓTh) og menn honum nákomnir,
reyndu að koma af stað uppþoti og ég
hefi heyrt eftir einum þeirra að hann
hafi sagt við son sinn, að það gerði
ekkert til þótt hann yrði rekinn úr
skóla, því að hann teldi það miklu frek-
ar heiður fyrir hann, úr því ekki væri
A’iðurkenndur íhaldsmaður rektor við
skólann. En hvað skeður! Eftir allan
þennan undirróður við pilta og eftir að
Morgunbl. er búið að hamast í viku með
stórskömmum um rektor og lands-
stjórnina, þá er allur þessi íhaldsvindur
um garð genginn og málið klappað og
klárt. Þetta má tela til lofs Reykvíking-
um þeim, sem næst standa skólanum,
og' ekki sízt nemendum. Eftir fáa daga
var öllum óhlutdrægum mönnum orðið
Ijóst, að breyting á forstöðumanni við
hina vanræktu stofnun var a. m. k. jafn-
nauðsynleg, eins og umbót á húsnæði
og fatageymslu. I stuttu máli: Aðstand-
endur skólans viðurltenndu með þögn-
inni að Framsókn væri á réttri leið um
meðferð og aðbúð við skólann, en
íhaldið á rangri leið. Ósigur Mbl. varð
enn meira áberandi við það ,að allir þrír
ílialdsritstjórarnir: Jón Kjartansson,
Árni Jónsson og Valtýr Stefánsson
tóku aftur uppi í hegningarhúsi öll dig-
urbarkaummæli sín um hinn nýja
rektor, báðu velvirðingar á athæfi sínu,
og borguðu stórsekt til skólans, heldur
en að hætta á að dóinur þeirra um
Pálma Hannesson yrði ómerktur af
dómstólunum.
Mér dettur ekki í hug að það hafi
snögga hreytingu í för með sér þótt
skólinn sé bættur á ýmsan hátt. Piltar
finria nú samt, að það er hlýrri blær sem
andar um þá, og að kennarar sitja ekki
á eilífum svikráðum við þá, eða leitast
við að fella þá með ranglátum prófum.
Skólinn á fyrst og fremst að vera upp-
eldisstofnun, sem hefir góð áhrif á nem-
endurna um leið og hann uppfræðir þá
í þeim greinum, sem að gagni mega
koma í lífinu.
Þá var því haldið fram að einn knnn-
arinn hefði gefist upp við að kenna ein-
um bekknum, og hefði þá annar kenn-
ari verið fenginn í hans stað. Þetta er
að visu hálfsatt og sltal mál það skýrt,
því að það bregður ljósi yfir erfðagalla
skólans. Þessi kennari, G.uðmundur
Bárðarson, er mjög áhugasamur vís-
indamaður. Honum er ekki nóg að
hlýða nemendum yfir kennslubók í
náttúrufræði, linu eftir línu. Hann vill
kynna nemendum náttúruna sjálfa.
Hann vill láta þá fá forsmekk vísinda-
legra starfsaðferða.
I vetur fór hann með nemendum sin-
um út fyrir bæinn og sýndi þeim jarð-
lög í nánd við Reykjavík, og vildi svo
láta þá skrifa ritgerð um þær rann-
sóknir er gerðar hefðu verið á ferðum
þessum. Piltar þrjóskuðust við að gera
ritgerðina og endirinn A’arð sá, að þeir
skiluðu allir sömu frásögninni, sem var
2—3 línur fjölritaðar. Piltarnir munu
hafa hugsað sein svo: „Við eigum ekki
að rannsaka jarðlög eða gera stíl í jarð-
fræði. Það er hvergi heimtað í reglu-
gerðinni, og hún er okkar æðsta boð.
Við eigum aðeins að læra það, sem
reglugerð heimtar og standast próf“.
Þarna mættust hinni gamli og hinn nýi
tími, og báðir höfðu nokkuð fyrir sig.
Nemendur eru vanir að fá í skólanum
þurran fróðleik, tilvaldan til prófs. Ef
þeim mistekst í einni grein, getur hún
eyðilagt ágæta einkunn í þrem grein-
um. En fyrir yfirburðaframmistöðu fá
þeir enga aukauppbót. Nemendur líta
á skólann sem stúdentaverksmiðju, og
hafa fulla ástæðu til þess eins og skól-
inn hefir starfað. En Guðm. Bárðar-
son kemur með anda og starfsaðferðir
hinna frjóu náttúruvísinda. Hann er
sjálfur einn hinn fremsti vísindamað-
ur landsins án þess að hafa tekið
stúdents- eða háskólapróf. Hann vill
innleiða sínar hærri og göfugri starfsað-
ferðir í skólanum. En þá mæta honum
gömlu, steinrunnu venjurnar. Nemend-
urnir biðja um Barrabasar-aðferðir