Tíminn - 12.07.1930, Blaðsíða 1

<£5}aíbferi
09 afgrei&sluma&ur Ctmans er
Hannoeig þorsteinsbóltir,
Sambanbsljúsinu, HeYfjapíf.
* JAfgreibsía
ÍT i m a n s er t Sambanösíjúsinu.
(Dpin öaglega 9—12 f. I}.
Sfmi 496.
XIV. ár.
Reykjavík, 12. júlí 1930.
41. bla».
R æ ð a
Tryggva Þórhallssonar forsætisráðherra
við lok Alþingishátldarinnar
Við komum saman til þess að
segja slitið þessari 1000 ára há-
tíð Alþingis.
Sennilega hefir enginn okkar
gert sjer það í hugarlund fyrir
fram hversu stórfeld hún myndi
verða — á okkar mælikvarða.
Hjer hafa komið fleiri, hjer hefir
verið meira um að vera en nokkur
gerði sjer fyllilega grein fyrir
fyrirfram.
Og nú komum við samán hress
í huga. Þúsund ára hátíðin hefir
farið fram íslandi til sóma, og
okkur öllum til ánægju.
Við hlutum að bera mikinn
kvíðboga fyrir veðrinu á iiátíð,
sem að mestu er háð úti, norður
undir heimskautsbaug, Við ' feng-
um einnig kulda og regn og sáum
snjóa í fjöllin — eins og til þess
að minna gestina á, að við búum
í norðlægu landi, þar sem hörð
lífsbarátta er háð.
En altaf þegar mest reið á,
þegar þýðingarmestu atriði há-
tíðahaldanna áttu að fara fram,
þá sviftí blessuð sumarsólin skýj-
unum burtu, og gaf okkur þano.
ytri varma og birtu, sem var í
fullu samræmi við það, hve okk-
ur var varmt inni fyrir vegna
helgi staðar og tíma og áhrifa-
magns enduiTninninganna.
Og í allri sinni dýrð hefír nátt-
úrufegurðin blasað við gestum og
heimamönnum.
Við .hlutum að bera kvíðboga
fyrir því, hversu okkur tækist
að fagna eins og við vildum, hin-
um ágætu og fjölda mörgu er-
lendu gestum, sem sóttu okkur
ur heim.
Mörg þeirra þæginda, sem hin
stóru útlönd veita, hafa gestir
okkar alveg orðið að fara á mis
við hjér hjá okkur, og um margt
höfum við ekki getað búið að
þeim eins og við hefðum viljað
vera láta. En hamingjan hefir
verið með okkur. Því að við höf-
um átt þeim gestum að fagna,
sem hafa auk þess að rækja það
starf, að bera okkur kveðju og
árnaðaróskir þjóðlanda, fylkja,
stofnana, eða frá eigin brjósti,
hafa einnig umborið okkur allt,
virt á hinn bezta veg og með þátt-
töku sinni og alúð allri margfald-
að okkur hátíðagleðina.
Svo góðir gestir eru vinir. —
Við vissum ekki fyr en nú, hve
marga vini ísland á og er að eign-
ast. Þá vináttu viljum við rækja
lengi og vel. Fyrir það munum
við þakka þegar við kveðjum þá
endanlega.
landi sínu þarft verk. Þeir verð-
skulda allir þakklæti aiþjóðar.
Aðalforstöðumanninum, Magn-
úsi Kjaran, og hátíðanefndinni
færi jeg sjerstakar þakkir í þjoð-
arinnar nafni.
Svo sem lög stóðu til til forna
hafa öil sverð verið í slíðrum í
þinghelginni. Er það vel, að ekki
berist eingöngu hersöngur af Is-
landi. Mætti það jafnan vera svo.
að jafnvel hinni hörðustu orra-
hríð létti þegar, þá er heiður og
sómi þjóðar liggur við.
Þá hefir alþjóð, heimamennim-
ir, hvaðanæfa að af landinu sett
sinn mikla svip á hátíðina. Meg-
um við vel við una hvað séð
hafa hin glöggu augu gestanna í
framkomu ísienzkrar alþýðu. Er
sem fest hafi verið í hvers
manns hjarta, að honum bæri að
minnast sæmilega hinna sam-
eiginlegu forfeðra, sem fyrir þús-
und árum settu hér lög og rétt.
— Og því er það ekki tilviljun
ein, að okkur hefir enn verið
forðað við öllum slysum.
Svo horfir við mér þessi há-
tíð.
Fyrir þúsund árum fluttu út
hingað margir af hinu göfga og
gáfaða kyni Hrafnistumanna.
Þeir áttu þá ættarfylgju, að þeir
höfðu jafnan byr þangað sem
leið þeirra lá.
Vér höfum notið giftu Hrafn-
ustumanna um þessi hátíðahöld.
Um margt urðum við að tefla í
tvísýnu, um margt úrðum við að
leggja á tæpasta vaðið.
Gifta Hrafnistumanna hefir
fylgt okkur á hátíðinni. Byr —
blásandi byr, fengum við jafnan,
er mest á reið.
Jeg hygg, að þetta eigi við á
enn víðtækara sviði fyrir Island,
en um þúsund ára hátíðina.
Ég hygg, að gifta Hrafnistu-
manna sé að verða mikil meðai
hinna mörgu afkomenda þeirra,
sem nú, þúsund árum' síðar,
byggja þetta land.
Ég hygg, að ættarfylgja Hrafn-
istumanna sé að verða svo mögn-
uð meðal Islendinga, að íslenzka
þjóðin í heild sigli til hamingju
og bjartari framtíðar við byr —
blásandi byr.
Ég hygg, að erlendum þjóðum
sé þetta ljósara en áður eftir
þessa hátíð — og við Islendingar
munum og finna til meiri máttar
í sjálfum okkur, er við nú hefjum
nýja þúsund ára sögu Isiands.
Ég segi þessari þúsund ára há-
tíð Alþingis og íslenzka ríkisins
slitið.
----o-----
Mikil vinna hefir verið leyst af
hendi við þessi hátíðahöld og þeir
eru margir, sem að hafa unnið.
Island átti mikið undir því,
hversu þessi vinna væri af hendi
leyst, því að sómi íslands lá við
að þessi hátíð færi vel fram.
Þeir hinir mörgu, mjög mörgu,
sem hafa leyst af hendi ágætt
starf við þessa hátíð, hafa unnið
Alþingishátíðin.
Svo að segja öll stórblöð ná-
lægra þjóða hafa flutt greinar um
Alþingishátíðina. Verður sagt
nokkuð frá þeim hér í blaðinu
áður en á löngu líður. I næsta
blaði kemur ræða Ben. Sveinson-
ar og framhald af hátíðarfrétt-
um.
----o-----
Utan úr heimi.
Finnland.
Á Finnlandi hefir lengi verið
kalt milli borgaraflokkanna og
Kommúnista og nú er svo komið,
að fullur fjandskapur hefur brot-
ist út með blóðsúthellingum og
stjórnlagarofi. Skal hér skýrt
nokkuð frá aðdraganda þessara
stórviðburða.
Frumbyggjar Finnlands eru af
mongólsku bergi brotnir, og ná-
skyldir Tyrkjum. Á miðöldum
tóku Svíar að herja á Finniand,
kristnuðu þjóðina, en sölsuðu
jafnframt undir sig mikið af jarð-
eignum Finna. Um langan aldur
voru Finnar gersamlega háðir
sænskum aðalsmönnum og kaup-
mönnum og sænsk tunga og
sænsk menning breiddist út um
landið.
Áríð 1808 komust Svíar í ófrið
við Rússa, sem réðust inn í Finn-
land. Eftir drengilega vörn, sem
Runeberg hefir víðfrægt í ljóðum
sínum, urðu Svíar að yfirgefa
landið, og við fríðinn í Fredriks-
hamn 1809 fengu Rússar Finn-
land, og var það gert að stór-
furstadæmi með Rússakeisara
sem stórfursta.
Fyrst um sinn fengu Finnar,
að miklu leyti að halda fomum
lögum og landsrétti, en er leið
fram 19. öldina tóku Rússar að
beita meiri og meiri hai’ðstjórn.
Stórveldishrokinn rússneski þoldi
ekki, að Finnland hefði neina
séi'stöðu í ríkinu, og loks var
Finnland að mestu svift sjálfsfor-
ræði sínu snemma á þessari öld.
Á öldinni, sem leið tók Finnland
miklum framförum efnalega, en
jafnframt hófust deilur milli Svía
í landinu (Svecomana) og Finna
(Fennomana), sem vildu gera
finnsku að bókmáli og réttarmáli
landsins. Kúgun Rússa hélt þó
flokkunum saman um stund.
Finnland hefir rúmlega 314
miljón íbúa, og þjóðeraisskiftingin
er á þá leið, að Svíar eru um
12% af íbúunum, er Finnar yfir
87%. Nálega allir landsmenn eru
Lútherstrúar.
Þegar keisaradæmið rússneska
leið undir lok, gerðu Finnar upp-
reisn og 6. des. 1917 lýsti finnska
þingið því yfir að landið væri
sjálfstætt ríki, en sumir lands-
menn vildu hafa samband við
Sovjetríkið og nú hófst ógurleg
borgarastyrjöld, sem háð var af
hinni mestu grimmd af báðum
flokkum. Loks sigraði borgara-
stéttin með hjálp Þjóðverja, og
finnska lýðveldið var stofnað.
Árið 1920 sömdu Finnar svo frið
við Rússa í Dorpat og viður-
kenndu Rússar þá sjálfstæði
Finnlands.
Frjálsleg stjóraarskrá var sam-
in, en ekki varð þó friðsamt í
landinu. Femskonar deilur hafa
geysað milli íbúanna. Deilur milli
þingflokkanna, en þeir hafa verið
sex eða sjö, þjóðemisdeilur milli
Svía og Finna, atvinnudeilur milli
verkamanna og vinnuveitenda og
loks pólitískar deilur milli Kom-
múnista og borgaraflokkanna.
Þessi barátta, sem nú hefir
brotist út virðist vera sambland
úr öllum þessum deilum. 1 flokki
Kommúnista eru mestmegnis
menn af finnsku bergi brotnir.
Flestir þeirra eru verkamenn, en
þó er nokkur hluti þeirra úr stétt
borgara og mentamanna. Sumir
foringjarnir eru sænskir.
Eftir því sem Kommúnistar fóru
að láta meira á sér bera, tóku
borgaraflokkarnir að skipa sér
saman til varaar. Æsingin varð
svo mikil í landinu, að stjórain
fékk ekki við neitt ráðið. Hún
hrökklaðist úr völdum fyrir
nokkrum dögum, en í staðinn kom
samsteypustjóm borgaraflokk-
anna undii- forustu Svinhufvuds,
sem er einn af þekktustu stjórn-
málamönnum Finnlands. Hann var
einn af helstu forvígismönnunum í
frelsisbaráttu Finna gegn rúss •
nesku keisarastjórninni, var rek-
inn í útlegð til Síberíu og kvalinn
þar um langt skeið. Síðan hann
komst heim aftur, hefir hann ver-
ið einn hinn harðasti mótstöðu-
maður Rússa í Finnlandi, og ekki
síður Sovjetríkisins, en keisara-
dæmisins foraa.
Þingið var kallað saman fyrir
skömmu til þess að ræða um
vandræðaástand landsins. Stjórn-
arskránni var frestað um stund
og prentfrelsi og fundafrelsi af-
numið. Ráðuneytið tók sér í raun
og veru fullkomið einveldi, og
beitir nú mikiili hörku við and-
stæðinga sína. Einn þingmaður
Kommúnista var myrtur nýlega
og tveir þingmenn þeirra voru
teknir af fundi í sjálfum þing-
sainum og fluttir burt af ein-
hverjum dulbúnum mönnum.
Loks lét stjórnin taka höndum
alla helstu foringja Kommúnista,
bæði þingmenn og aðra og hneppa
þá í varðhald, og yfirleitt hefir
hún beitt hinni mestu hörku við
andstæðinga sína.
Stjórnin hefir lýst því yfir, að
hún ætli að bæla kommúnismann
niður hvað sem það kosti. Hún er
knúin áfram af hinum svonefnda
Lappóflokk, sem er íhaldssamur
bændaflokkur, og ákaflega and-
vígur Kommúnistum. Þeir Lappó-
menn hafa haldið fundi til þess
að mótmæla baráttu Kommúnista
og hvetja stjórnina til þess að
beita hörðu. Má segja svo, að nú
sé mestur hluti Finna kominn í
tvo flokka, sem vilja berjast,
þángað til annarhvor hefir unnið
fullan sigur.
Þessa dagana hefir verið róstu-
samt 1 Finnlandi, sífeldir smábar-
dagar og manndráp tíð, borgara-
leg lög afnumin, og versta mið-
aldaeinveldi komið í staðinn.
Sennilega mun stjómin bera
hæn-i hlut ef aðrar þjóðir skei-ast
ekki í leikinn, en þess má ef til
vill vænta, að Finnar verði ekki
einir í leiknum.
Frá höfuðborg Finnlands er ör-
skammt til landamæra Rússlands,
og fjöldi finnskra flóttamanna og
pólitískra útlaga 'hefir leitað
skjóls hjá Rússum og fengið þar
góðar viðtökur. Þessir menn róa
að því öllum árum, að stjóm
Rússlands láti mál Finnlands til
sín taka, og búast má við að rúss-
neskir Kommúnistar vilji gjam-
an hjálpa flokksbræðrum sínum í
Finnlandi. Ef Svinhufvud og ráð-
herrar hans beita mikilli grimmd
við finnska Kommúnista, eins og
allt útlit er fyrir, að þeir muna
gera, — þá er ekki ólíklegt, að
Sovjetstjórnin blandi sér í ’málið
og rússneskur her ráðist yfir
landamærin, en hvað tekur þá
við? Sennilega mundu stórveldi
Vestur-Evrópu ekki láta málið af-
skiftalaust, og gæti þá veli farið
svo, að ný heimsstyrjöld byrjaði.
Þess vegna hafa viðburðimir í
Finnlandi svo mikla þýðingu fyrir
Norðurálfuna. Harmsaga Finn-
lands er svört og sorg'leg, en
hörmulegast af öllu væri þó, ef úr
þessum neista kviknaði nýr ófrið-
ur milli stórþjóðanna, en slíkt er
ekki óhugsandi.
----o----
Landskjörið
Nú er nær mánuður síðan lands
kosningarnar fóru fram, en lítió
hefir verið á þær minnst 1 blöð-
unum. Alþingishátíðin hefir dreg-
ið að sér athygli landsmanna,
eins og við var að búast, en þó
eru þessar kosningar hinar merk-
ustu, sem farið hafa fram hér
á landi um langt skeið, — því
nú var kosið eftir hreinum lín-
um.
Við hinar fyrri landskosningar
hafa verið mai’gir listar og marg-
ir flokkar, en í þetta sinn voru
að eins listar frá hinum þremur
stóru stjómmálaflokkum landsins.
Hin mikla þátttaka í kosning-
unum sýnir, að allur þorri þjóð-
arinnár telur sig eiga heima í
einhverjum þessara þriggja
flokka.
Sprengilistar og smáflokkar eru
úr sögunni.
Það eru enn nokkurir dagar
þangað til atkvæði verða talin,
og meðan enginn veit með vissu
hver úrslitin verða, er einmitt
tími fyrir nokkrar athugasemd-
ir.
Fyrst er að minnast á kosn-
ingaþátttökuna. Hún er svo miklu
meiri en fyr, að undrum sætir.
Þó ekki séu enn fengnar fullkom-
lega réttar tölur úr öllum kjör-
dæmum, má telja víst að full 70%
kjósenda hafi neytt atkvæðisrétt-
ar síns.
Við hinar fyrri landskosningar
var þátttakan á þessa leið:
1916................24%
1922 ............. 41%
1926 júlí..........45%
1926 okt...........50%
Þátttakan var mjög misjöfn í
héruðunum. Eins og vænta mátti
var hún bezt í kaupstöðum. Er
varla hægt að búast við því, að
fleiri muni nokkru sinni kjósa,
en nú.
I sveitunum var sumstaðar
mjög vel kosið. Til dæmis í
Norður-Þingeyjarsýslu, sumum
hreppum Rangárvallasýslu og
Eyjafjarðarsýslu, í Strandasýslu
og í Mýrasýslu. Á öðrum stöðum
var kosningin aftur á móti lak-
lega sótt. Til dæmis í Svarfaðar-
dal (50%) og í sumum hrepp-
um Árnessýslu. En yfirleitt var
ágætlega kosið, enda var veður
gott, og talið er víst, að kosning-
in hafi verið betur sótt, af því
hún var á sunnudegi.
Orsökin til þessarar miklu þátt-
töku í kosningunum er fyrst og
fremst sú, að kosið var í raun og
veru um einn mann, Jónas Jóns-
son ráðherra. Um hann stendur
mestur styr nú sem stendur.Hann
á öruggasta fylgismenn og harð-
asta andstæðinga. Er slíkt mikið
lof fyrir flokksforingja. 1 kosn-
ingabaráttunni beindu íhaldsmenn
öllum sínum vopnum að Jónasi,
en virtust ekki koma auga á
frambjóðendur Alþýðuflokksins.
Var það vafalaust hyggileg póli-
tík frá þeirra hálfu.