Tíminn - 12.07.1930, Blaðsíða 3

TlMINM
149
iandlijörið, að J. J. væri brjálað-
ur. A einum iundinum, þeim á
tíigiuíii'ði, gerði Jón Þorláksson
tiirami tii að láta manntetur
þetta selja aðgang að morðiyrir-
lestri sínum, inn í miðjum, al-
meimum stjórnmálaíundi, sem
Jón iiafði boöað til og bar ábyrgð
á. tíamsekt Jóns og ióslun drerg-
skaparvottorðs var sönnuð með
því, að hann dró Kolku imi á
fundi sína og sýndi í verki, að
iiaim ■ haíöi þann mann fyrir
póhuskt verkíæri.
hn Jón átti efth' að sýna bet-
ui' nmræti sitt og íiokks þess, er
haim stýrir. A Þingvöllum ætlaði
hann að gera tiiraun, sem að þvi
er snertir heimsku, iiigfrrá og ai-
geröa vöntun á því að geta komið
fram eins og siðmenntaður mað-
ur, á ser ekkert fordæmi í ís-
ienzkri stjórnmáiasogu, airnað en
athæfi Heiga Tómassonar spáiís.
Jón Þoriáksson ætiaði að nota
Aipingishátíð þjóðarinnar tii að
taka opinberlega á herðar sinar
og ihaldsíiokksins ábyrgðina á
hmu svívuðiiega tiiræði gagnvart
Jónasi Jónssyni ráðherra. Jón
ætiaði sér að draga þjóðina alla
niður í sorpið í auguin tiginna
gesta frá hinum meimtuðustu
þjoðiöndum.
Jón Þoriáksson skipaði skrif-
stoíu Aiþingis að láta prenta
þingsályktun í sameinuðu þingi
um að Heigi Tómásson skyidi
settur aítur inn í embætti sitt á
ivieppi. Þessa tiiiögu ætlaði Jón að
láta ræða og væntaniega í’á sam-
þykkta á Lögbergi.
Tillögu þessari var aldrei dreift
út, en hún er víða til og er senni-
legt að ljósmynd af henni verði
síðar birt almenningi. Það er
nauðsynlegt að borgarar landsins
viti, að þjóðin hefir nú um al-
þingishátíðina verið í hættu um
sæmd sína, álit og traust, meir
en nokkuru sinni fyr og viti hvað-
an liættan stafaði.
Það er erfitt að skilja, hvort
meira ber á í þessari framkvæmd
Jóns Þorlákssonar, óendanlegri
heimsku, algerðri vanþekkingu á
póiitisku uppeldi eða sjúkri frekju
manns, sem er í rústum.
Jón gat vitað fyrirfram, að
hann gat sjálfur ekki haft nema
skömm af þessari tillögu, að hún
hlaut að skaða flokk hans og sér-
staklega hlaut hún að verða óaf-
máanlegur smánarblettur á þjóð-
inni. Margir erlendir menn efast
um, hvort þjóð, sem er aðeins 100
þúsund, geti til langframa veríð
sjálfstætt ríki. En sá efi, sem er
þjóðinni hættulegra en nokkuð
annað, hefði sannarlega styrkzt
og áliti lands og þjóðar hnignað,
ef Jóni Þorlákssyni, sem er þó
að nafni til enn í stjóm eins af
íslenzku flokkunum, hefði tekist
að svívirða þúsund ára hátíð þjóð-
arinnar, eins og hann hafði ætlað
sér.
Allir vita að Jón gat ekkert
unnið með tillögu sinni. Allir
vissu að þingið á Þingvöllum átti
að vera svo stutt, að þingfundir
allir stæðu lítið yfir hálfa klukku
stund. Ekkert gat orðið samþykkt
þar nema það, sem allir voru sam
mála um. Hið minnsta deilumál
hlaut að daga uppi, og því frem-
ur hið andstyggilegasta svívirð-
ingarmál, stefnt á heiður og
frelsi landsins. En jafnvel þó að
nægur tími hefði verið til og
aðstaða, að láta Jón fá þá refs-
ingu, sem framkoma hans hlaut
að leiða yfir hann, þá var jafn-
víst, að tillaga Jóns hefði fállið
í þinginu. Jón gat þess vegna
enga von haft um neitt nema
ósigur og skömm af máli þessu,
og auðvitað alveg sérstaklega
eins og hér stóð á.
Eina skýringin á þessari óvenju
íegu og óafsakanlegu íramkomu
Jóns er sú, að hann hafi íundiö
samsekt sína með Helga Tómas-
syni og viijað vitna um eymd
sina og ólán, ekki eingöngu fyrir
framan pjóð sína samansafnaða,
heldur og í augsýn þeirra full-
trua frá helztu menningai-þjóð-
um heimsins, sem höfðu sótt ís-
iand heim í þeirri trú, að hér
væri þjóð, að vísu lítil,, en með
óvenjulega sterka og haidgóða
menningu.
Ekkert stendur í skarpari mót-
setningu á Alþingishátíðinni, en
framkoma hinna 80 þúsund fund-
argesta, og framkoma þessa eina,
ógæfusama manns.. Langsamlega
giæsilegasta hlið þinghátíðarinn-
ar er hin göfugmannlega fi*am-
koma íslenzku þjóðarinnai’. Sú
framkoma mun lengi verða róm-
uð meðal óteljandi erlendra
maima, er á Þingvöll komu. Hún
mun líka vekja hjá íslendingum
sjálfum, og með réttu, trú á
framtíð lands og þjóðar, vekja trú
á því, að hin htla íslenzka þjóð
geti unnið það mikla kraftaverk,
að vera sterk, frjáls og virðuleg
memiingarþjóð, þrátt fyrir mann-
íæðina.
En í þessum glæsihóp, þar
sem hver maður virtist keppa við
annan um að gleðjast yfir fegurð
Þingvalla, yfir hinum sögulegu
minningum, yfir fomum og nýj-
um afrekum íslendinga og yfir
laxbröndum í kistu síðasta sumar.
Það er betra en ekki fyrir einn
bónda, en hvað æth yrði úr þessu,
ef því væri nú skift í 130 staði?
Honum hugsast, að það gæti
meira að segja farið svo að eitt-
hvað af þeim kæmi ekki til skila,
að það yrðu ekki 5 í hlut. Hvíhk
hörmung. En æth það væri þá
hundrað í hættunni, þó eitthvað
yrði eftir? Skyldi ekki meiri hlut-
inn kjósa að láta þessa 5 eiga
sig og ávaxta í ánni fyrstu árin.
Þá er það mesta fávizka að
hugsa sér það, að svo stórt klak
eigi sér stað við Laxá, að dómi
J. Þ., þ. 26. febr. 1930, að af
því geti leitt mikinn arð. Síðasta
vor, sumar og haust var J. Þ. þó
annarar skoðunar um það. Þá
ræddum við þau mál og kom vel
saman. Þá vildi hann stofna fiski-
ræktarfélag, og stuðla að lax-
gengd í fossunum svo meira gæti
klakist upp í ánni, til viðbótar því
sem framleitt yrði í kl&khúsum.
Hætt urnar voru þá ekki jafnægi-
legar þó nú séu þær.
Nú sér hann ótal annmarka á
klaki, og á fyrirgreiðslu í fossun-
um er ekki minst.
Hvernig víkur þessu við? Hefir
það vakað fyrir J. Þ. að klakið
mundi verða okkur framsveita-
mönnum gagnslaust að mestu, en
helst til einhveiTar gagnsemi á
Laxamýri, eða ónýtt alstaðar og
að eins fyrir siðasakir og th að
tolla í tízkunni, af því að einstaka
angurgapar hafa verið að þessu,
t. d. Mývetningar, sem þykjast
hafa stóraukið silungsveiði sína,
og setja það, að því er virðist, í
mjög náið samband við klak eða
Árnesingar, sem orðið hafa svip-
aðra fyrirbrygða varh* af laxa-
klaki sínu í Alviðru.
Það er vitantega rétt, að hér
þarf mikils með, smástöð dugir
ekki til verulegrar aukningar, lax-
þurðin er of mikil til þess. iStór-
feld friðun er því höfuðkrafa vor
Framsveitarmanna og hún verður
fyrst og fremst að koma fram á
kistuveiðinni, sem ómótmælanlega
er langaðsúgsmesta veiðiaðferðin,
aðstöðunnar vegna, og lang rétt-
hæsta aðferðin samkvæmt núgild-
andi lögum, sívirk 132 stundir í
viku, enda ber raun vitni, hverj-
ar afleiðingarnar eru. Dráttar-
veiðinni er hinsvegar gert svo
lágt undir höfði, að hún er ekki
heimiLuð nema 60 stundir í viku
og vitanlega hvergi stunduð nema
fáar stundir á dag, á þeim stöðum
sem það er einu sinni reynt.
Höfuðástæður til breytinga á
núgildandi lögum um laxveiði eru
tvær. Strádráp laxins og vissa
fyrir sívaxandi tortíming dýr-
mætra náttúrugæða ef ekkert er
aðhafst til vemdar. Herfileg mis-
skifting veiðinnar, sem verða
skínandi framtíðarvonum þjóðar-
innai*. 1 þessum hóp laumaðist
litill maður með htið skjal í vas-
anum, sem hami langaði til að
dreifa út, þótt hver skynberandi
manneskja mætti vita, að um-
ræður á Lögbergi hlutu að verða
alþjóð til skaða, en engum per-
sónulega tii ógagns nema tiilögu-
manni og vinum hans.
Menn spyrja, með réttu, hvaða
ódæði komi næst. Aður var þekkt
samsæri um útgáfu falsvottorða
tii að skaóa pólitiska andstæð-
inga. Dag efth* dag voru launráð
þess efnis brædd á löngum íund-
mn nú í vetui* af mönnum, sem
héldu sjálfir að þeir ynnu sjálf-
ir í víngárði vísindanna. Senni-
lega er ekkert fjarskyldara, en
sannleiksleit vísindamia og fund-
arhöld llelga Tómássonai*, Þórð-
ar á Kleppi, Dungals, Valtýs Al-
beitssonar, Gunniaugs Einarsson-
ai', Guðmundar Hannessonar og
Sigurðar á Vífilsstöðum, er starf-
að var að hinu fræga falsvott-
orði í vetur. Næsta framkvæmd-
in, að rjúfa heimilisíriðinn til að
koma fram illræðisáformum
þeirra, er stóðu að falsvottorða-
tiibúningnum, hefir fengið sinn
dóm hjá íslenzku þjóðinni. Og
að iokum kemur svo tilræði Jóns
Þorlákssonar á Lögbergi. Því er
stefnt á heiður og frelsi þjóðar-
innar, í stað þess að hinir fyrstu
samsærismenn höfðu þó ekki
hugsað sér að ryðja nema einum
manni úr vegi.
Þegar litið er yfh sögu síðustu
mánaða, sést að leiðtogar íhalds-
manna koma þannig fram, að ef
áhi’ifa þehra gætir mjög í ís~
lenzkum þjóðmálum, þá er óhugs-
andi að þjóðin geti haldið virð-
ingu sinni eða frelsi.
X
----o-----
Nýjar kvöldvökur. XXIII. árg.,
1.—3. hefti. — Ritstjóri: Frið-
rik Á. Brekkan. — Útgefandi:
Þorst. M. Jónsson, Akureyri. —
Efni: Grein um Jónas Rafnar
lækni (með mynd), eftir Þ. M. J.,
Stakteinar, saga eftir Jónas Rafn-
ar, Saga hins heilaga Franz frá
Assisi, i'ituð af sr. Friðrik Rafn-
ar, þýdd saga eftir Anthony
Hope, kvæði eftir Jóhann Frí-
mann, ritdómar, endir á lýsingum
höfuðborga, o. fl. Ritið er skemti-
iegt aflestrar.
----o-----
Merk bók
Davíð Stefánsson frá Fagra-
skógi: Kvæðasafn I.—II. —
Rvík 1930.
Það munu víst flestir vera á
sama máli um það, að Davíð
Stefánsson frá Fagraskógi er vin-
sælasta og mest lesna skáld Is-
lands nú á dögum. Það átti því
vel við, að á þessu hátíðarári
kæmi út heildarútgáfa af ljóðum
hans. Margir vilja eiga eínhvem
minnjagrip frá Alþingishátíðinni,
og betri grip geta Islendingar
varla fengið en fagra ljóðabók.
Ástin á fögrum ljóðum hefir
lengi verið eitt af beztu einkenn-
um þjóðarinnar.
I þessari útgáfu eru allar, fjór-
ar ljóðabækur Davíðs prentaðar
aftur. Sumar þeirra eru nú upp-
seldar og ófáanlegar. Það var því
brýn þörf á nýrri útgáfu. Svo er
annað. Menn fá betra yfirlit yfir
þroska skáldsins, ef þeir 'hafa öll
kvæðin í einni bók, heldur en í
mörgum heftum.
Hér í blaðinu hefir oft verið
minnst á skáldskap Davíðs, og
skal það því ekki gert hér. En
Tíminn vill hvetja alla ljóðelska
íslendinga til þess að eignast og
lesa þessa bók. Hún er áreiðan-
lega eitt af fegurstu minnis-
merkjum íslenzkra bókmennta.
N.
----o----
Fréttir
Löaajafaruoíndin heidur fundi i
Reykjavik þessa dagana.
Votviðrasamt heíir verið lengi á
Suðurlandi, en gott veður fyrir norð-
an og austan. Viðasthvai' er allvel
sprottið.
Sildveiði er byrjuð fyrir norðan.
Fiskaiii liefir verið meiri í ái en
nokkru sinni fyr i sögu landsins. Um
síðustu mánaðamót höfðu veiðst um
380 þús. skippund. Er það um 50
þús. skp. meira en á sama tíma í
fyrra.
Hjónaband. 4. júli voru gefin sam-
an í lijónaband hér i bænum af séra
Sigurgeir Sigurðssyni prófasti á ísa-
firði. þau Vilhelmina María Iljalta-
dóttir ekkjufrú á ísafirði og séra
Rúnólfur Magnús Jónsson sóknar-
prestur að Stað i Aðaivík.
Nú eru fiestir gestir Alþingishátið-
arinnar farnir heim aftur, og ærið
dauft í höfuðstaðnum.
Mörg útlend ierðamannaskip hafa
komið hingað i sumar, og von á
fleirum. ísland er að verða mikið
íerðamannaland, einkum fyrir ensku-
mælandi þjóðir.
Útfluttar afurðir. Fyrstu 6 mánuði
ársins voru fluttar út vörur fyrir 191/2
milj. króna. Er það 2 milj. kr. minna
en á sama tima i fyrra, en fisksala
er enn litt byx-juð, og afanniklar fisk-
birgðir til í landinu.
Um prófessorsembættið i sögu við
Háskólann eru margir umsækjendur
og hefir samkeppnispróf v.erið ákveð-
ið.
Margar útlendar þjóðir hafa fært
ísiandi fagrar gjafir á þúsunda ára
afmæli Alþingis. Kemur skýrsla um
þæi' bráðlega liér í blaðinu.
Mjög alvarleg kaupdeila er hafin
við liina miklu norsku síldai'verk-
smiðju í Krossanesi. Öil vinna er
stöðvuð.
-----o----
Sambaadsþing U. M. JF.Í.
það var háð á þingvöllum við
Öxará, sunnudag 29. júni s. 1., að
lokinni Alþingishátið. Mættu þai'
23 menn frá 9 héraðssamböndum og
auk þess nokkrir gestir, ungmenna-
félagar úr ýmsum áttum. Sambands-
þing þetta er eitt hið stytzta, er ung-
mennfélagar liafa háð — stóð aðeins
einn dag. Var það ekki af þvi, að
litið lægi fyrir, né að áhuga skorti
og starfsþrótt, heldur af hinu, að
fulltrúar þui-ftu að hraða sér heim
af þingvöllum, eftir hátiðahald og
langa útivist. Var því horfið að því
ráði, að vinna þau ein þingstörf, er
eigi varð hjá komizt, en fresta Iiinu
eða íela stjórninni til úi’ræða.
Einna mest var x'ætt um samvinnu
við liið nýstofnaða Skógi'æktarfélag
íslands. Er þess að vænta, að það og
U. M. F. í. geti orðið hvort öðru að
hinu mesta liði, og skortir eigi vilja
til þess hjá ungmennafélögum. þá
var rætt og samþykktir gerðar um út-
gáfu minningarrits á 25 ára afmæli fé-
lagsskaparins næsta ár; um að vinda
bráðan bug að skráningu örnefna
þar sem U. M. F. ná til; um aukna
kennslu í þjóðlegum heimilisiðnaði;
um útbreiðslu vikivaka o. fl. Sam-
þykkt var einum í’ómi árétting um
bindindisheit U. F. M. þá lýsti þingið
yfir þeii'ri ósk sinni, að di*. Helga
Péturs yrði gert fært að njóta sín að
visindaiðkunum sínum. Enn var
skýrsla gefin um störf sambandsins,
reikningum þess skilað, fjárlög sett
o. s. frv. Kosnir voru í stjórn sam-
bandsms:
Sambandsstjóri:
Aðalsteinn Sigmundsson.
Sambandsritari:
Guðm. Jónsson frá Mosdal.
Sambandsgjaldkeri:
Kristján Karlsson.
Sá atbui'ður gjörðist á þingi þessu,
að tvö þingeysk félög gengu í U. M.
F. í., en áður stóðu þingeyingar utan
þess.
íþróttafrömuðurnir Benedikt G.
Waage og Jón þorsteinsson komu
sem gestir á þingið og voru hylltir
þar mjög kröftuglega.
þing þetta var hið ánægjulegasta,
þótt stutt væri, og gaf hugboð um
liðsauka og vaxandi dáðir íslenszkra
ungmennafélaga á næstu árum.
A.S.
----0----
Frá úiiöndum.
Bardagi var nýlega háður við
landamæri Persíu. Kúrdar réðust
inn í landið, en mættu persnesku
herliði. Má búast við alvarlegum
afleiðingum.
— Neðri málstofa enska þings-
ins hefir með 251 :136 atkvæðum
leyft fyrrverandi námumálaráð-
herra Ben Tumer að leggja fyrir
þingið frumvarp til laga um að
gjöra landeignir, námur, fljót og
ár að þjóðareign. Tumer kvað
meðal annars svo að orði í ræðu
sinni: Tilgangurinn með frum-
varpinu er sá, að koma landinu,
sem er eign þjóðarinnar, í hendur
hennar. Fyrsta umræða frum-
varpsins fór fram við mikinn
fögnuð þingmanna verkalýðs-
flokksins.
Andstæðingar stjórnarinnar á
þingi lýstu yfir því áliti sínu, að
af samþykt fmmvarpsins leiddi
eignarnám og þjóðnýtingu lands,
án skaðabóta.
mundi jafnt eftirleiðis og hingað
til og ef ekki yrði breytt veiði og
friðunarákvæðum að mun, sbr.
hlutfalhð á laxveiði Laxár.
Það væri broslegt, ef það væri
ekki altof raunalegt sem liggur
bak við síðustu málsgreinirnar
hjá J. Þ. Hann hefir keypt lax-
veiðihlunnindi á Laxamýri fyrir
marga tugi þús. kr., en enginn
keypt hlunnindi sín, fyrir eyris-
virði og nú á að rífa þetta af
honum, þótt það sé smáræði, má
þó minna á það, úr því það hefir
gleymst, að nágranni J. Þ. keypti
samskonar rétt, sama vorið og
hann og hann sjálfur, á margra
km. svæði skamt fyrir ofan Laxa-
mýri, fyrir 1 hnd. kr., djúpa,
lygna, festulausa drætti, en góð
stangarstæði. Og hitt má líka
minna á að laxveiðivonin er enn
dálítill þáttur í mati og kaup-
verði jarða. Vonin að einhvem-
tíma rakni fram úr, er ekki al-
dauða þótt veik sé.
En hvað er búið að hafa af
jörðunum meðfram Laxá, alt
fram í Reykjadalsbotn, síðan fyr-
ir miðja 19. öld með skammsýnni
og ranglætri löggjöf, og af Laxa-
mýri sjálfri með því að leyfa
jafnóforsjála veiði?
Það mun hvorugur okkar J. Þ.
ráða þá gátu, né nokkur annar, til
fulls, en sá er munurinn, að ég
skil þýðingu málsins, trúi á vits-
muni almennings. Hugsa að rétt
mál muni ná fram að ganga á
þingi, og vænti stórfeldra umbóta,
öllum oss til handa „Milii Rifs og
Óss“.
J. Þ. sýnir í grein sinni svo
furðulegt skilningsleysi, að allir
þier, er til þekkja og vita hver
búhöldur og fésýslumaður hann
er, munu undrast, og láta segja
sér tvisvar áður þeir trúa. Hann
trúir þvd ekki, að neinna umbóta
sé að vænta. Klak er fjarstæða,
lagabreyting, er skerðir laxveiði
á Laxamýri, þó í svip sé, er rang-
lát, allt er ómögulegt, gamla ólag-
ið á að haldast, minnsta kosti í
öllum höfuðatriðum.
Það eru ný og gömul öfl, sem
hér togast á, við vaxandi and-
stæðu. Um það er deilt, hvort
meir skal meta, rótgrónar óvenj-
ur, sem tryggja fáum mönnum,
eða einum sérréttindi á kostað
margra, eða hvort almenningsheill
og landsgagn sem einnig nær til
þess er spymir móti umbótun-
um, leynt og ljóst, beint og óbeint,
' meir en til nokkurs annars, nær
fram að ganga. Núverandi eða
næsta alþingi sker úr.
Fjalli, 20 marz 1930.
Ketill Indriðason.
----o-----