Tíminn - 19.07.1930, Blaðsíða 1

^ ©taíbfcr!
9$ afgreiðslumaður (Cimans cr
HqnnDtlg þ o r * I e t n ♦ 6Ó t fi r,
Sambanðsþústita, Srffjapit.
2R.fgretbsía
Ciman» cr i Sambanhsífúfinu.
0pin ðaglega 9—(2 |. jf.
r fiM
XIV. árg.
Reykjavík, 19. júU 1930.
42. blaö.
laa.ndskjörid
Stórkostlegur vðxtur Framsóknarflokksins
iitni íslands
Ræða Benedikts Sveinssonar, erhann flutti að Lögbergi
föstudaginn 27. t. m.
Atkvæðin frá Landskosningun-
um voru talin á fimmtudaginn
var. Vai- byrjað að teija kL 9 f. h.
og var unnið af miklu kappi, og
öll aðferð við talninguna hin hag-
Auk þess voru landskosningar
23. okt. 1926, en þær eru einstak-
ar í sinni röð, því þá fóru einn-
ig fram kjördæmakosningar í
Reykjavák og tveimur öðrum
kjördæmum. Stórhríð var á
Norðurlandi kjördagixm, og ná-
iega ómögulegt að sækja kjörfund
í sumum sveitum. Þá var aðeins
einn þingmaður kosinn, og tveir
listar í kjöri. Annar frá IhaLls-
mönnum, en hinn frá Framsókn-
armöimum og studdur af Alþýðu-
flokknum. Úrslitin urðu þau, að
fhaldshstinn fékk 8514 atkv., en
Framsóknarlistinn 6,940.
Við kosningamar 15. júní í sum-
ar voru greidd 24,149 gild at-
kvæði, skiptust þau á þessa leið:
A-listi fékk 4893 atkv.
B-Iisti fékk 7585 atkv.
C-listi fékk 11,671 atkv.
Kosningar hlutu: Jónas Jónsson
ráðherra af B-listanum og Pétur
Magnússon og Guðrún Lárusdótt-
ir af C-lista. A-listinn kom eng-
um að.
Það sem merkilegast er við
þessar kosningar, er hinn stor-
kostlegi vöxtur Framsóknar-
flokksins. Við kosningarnar 8. júlí
1922 fékk flokkurinn 3196 at kv.
Við kosningarnar 1. júlí 1926 fékk
hann 3481 atkv. Nú hefir því at-
kvæðamagn flokksins aukist um
mikið meira en helming. Er þetta
hinn glæsilegasti sigur, ekki sízt
þegar þess er gætt, að við þessar
kosningar var það aðeins eldra
fólkið, er greiddi atkvæði. en
Framsóknarflokkurinn á siut
traustasta fylgi meðal yngra
fólksins í sveitunum. Flokkurinn
átti líka erfiðasta aðstöðu með
kjörsókn, því í hinum strjál-
bygðari sveitum er nálega ómögu-
anlegasta, svo full 2000 atkv.
voru talin á klukkutíma. Tafla sú
er hér fylgir, sýnir hversu lands-
kosningar hafa verið sóttar síð-
an þær komu til sögunnar.
legt fyrir margt gamalt fólk að
sækja kjörfund.
Jafnaðarmenn fengu 1. júll
1926 3164 atkv. Hefir fylgi þeirra
aukizt um rúman þriðjung. Telja
má víst, að nálega allir kjósendur
flokksins hafi greitt atkvæði, því
hann á allt sitt fylgi 1 kaupstöð-
um og sjóþorpum.
Íhaldsflokkurixm gekk nú
óskiptur til kosninga.
1. júlí 1926 var harm þríklofinn
og þá féllu atkvæðin þannig, að
aðallistinn (Jón Þorláksson) fékk
5501 atkvæði. Listi Sigurðar
Eggerz fékk 1312 atkvæði og
kvennalisti 489 atkv. Samtals
7302 atkv. Vöxtur íhaldsflokks-
ins er því tiltölulega langtum
minni en Framsóknarflokksins.
Sama kemur einnig í ljós, ef bor-
ið er saman við tölurnar frá 23.
okt. 1926. Þá fékk Ihaldsflokk-
urinn 8,514 atkv., eða 1574 atkv.
meira en hinir flokkarnir til sam
ans.
Við undanfaraar landskosning-
ar hafa Ihaldsmenn verið í mem
hluta í landinu, en nú eru þeir
komnir í miimi hiuta. Er þetta
gleðilegt tákn tímanna og sýnir
gx-einilega, að stefna Framsóknar-
flokksins er að sigra, eins og bezt
mun koma í ljós við kjördæma-
kosningamar næsta ár.
Kosningin hefur engin áhrif á
flokkaskiptinguna á Alþingi. Eina
breytingin er, að Pétur Magnús-
son og Guðrún Lárusdóttir koma í
staðinn fyrir Jónas Kristjánsson
og Ingibjörgu Bjamason. Skal
engum getum um það leitt, hvaða
þýðingu þessi mannaskipti innan
íhaldsflokksins, kunna að hafa
fyrir starfsemi flokksins á Al-
þingi.
-----o----
Heilir æsir!
Heilar ásynjur!
Heil sjá in fjölnýta fold!
Heilir allir, er hingað sækja,
íslenzkir menn og erlendir, konur
og karlar, ungir og gamlir! Heilir
at Lögbergi ins foma Alþingis Is-
lendinga!
Land vort Island hafði óbyggt
verið örófi vetra áður forfeður
vorir kæmi hingað síðara hlut
innar 9. aldar.
Um upphaf Islands byggðar
höfum vér næsta skilmerkilegar
frásagnir, sem engi þjóð á slíkar,
þar sem er in helga Landnáma-
bók, er ritað hefir að grundvelli
Ari prestnr inn fróði Þorgilsson
og sagt hefir fyrir að nokkrum
hluta samtíðar maður hans, Kol-
skeggr inn fróði eða vitri í Seyð-
isfirði, en aðrir margspakir menn
aukið síðan.
Kann eg eigi betur orðum að
haga heldur en með þeim hætti
að flytja formálsorð bókar þess-
arar:
[þá flutti ræðumaður upphafs-orð
Landnámsbókar: „í aldarfarsbók
þeiri ... Sigurðr inn ríki jarl at
Orkneyjum"].
í þenna tíma, sem nú var frá
sagt, var Víkingaöldin 1 algleym-
ingi. Höfðu allar Norðurlanda-
þjóðir langskip úti, Svíar, Danir
og Norðmenn. Herjuðu hverir
mest þau lönd, er þeim var hæg-
ast heim að sækja. Gekk svo
hvert sumai'. „Margir eru mar-
líðendr“. Sumir herjuðu vetur
með sumri. Hétu þá „vetrliðar“.
— Var það hróður þeirra að
liggja á sætrjám og sofa eigi
„undir sótkum rafti“ árum sam-
an. — „Úti vill jól drekka“, segir
Hornklofi skáld um Harald lúfu.
Fóru víkingar um öll höf með
ströndum þeirra landa, er þá
vóru kunn, — allt frá Gandvík
norður, til stranda Afríku, frá
Garðaríki austur, til Hlirareks
vestur á Irlandi. Á þessum miklu
umbrotatímum byggðist ísland.
Hingað sótti nokkur hluti innar
norrænu flotna-þjóðar. Dreifðust
þá inar sömu ættir um ýmis lönd.
Mætti því til dæmis nefna ætt
Mærajarla í Noregi. Synir Rögn-
valds Mæi’ajarls vóru þeir:
1. Göngu-Hrólfur, er herjað
hafði í austurvegi og síðar á
Skotland, en vann Normandí 911.
Þess var minnst með hátíðahöld-
um í Rúðuborg 1911. Af hans
ætt eru Rúðujarlar og Englakon-
ungar. Kaðlín dóttir Göngu-
Hrólfs var móðir Niðbjargar móð-
ur Einars skálaglamms og Ösvíf-
urs ins spaka.
2. Torf-Einar jarl í Orkneyjum,
skáld og afreksmaður. Frá honum
eru Orkneyja-jarlar komnir. Dótt-
urson hans nam land á Islandi.
3. Þórir jarl þegjandi á Mæri,
móðurfaðir Hákonar ins ríka
Hlaðajarls. Sonur Þóris var Jör-
undr háls landnámsmaður í
Vatnsdal, en dóttir Þóris Vigdís
kona Ingimundar ins gamla.
4. Hrollaugur landnámsmaður í
Hornafirði, langafi Ilalls af Síðu.
5. Hallaður, er úr jarlsdómi
\eltist í Orkneyjum og tók hölds-
rétt í Noregi, faðir Þóris föður
Þátttaka í landskosningunum 1916—1930.
Kjördæmi
Reykjavík
Guiibringu- og Kjósarsýsla
Borgarf j arðarsýsla
Mýrasýsla
Snæfeilsnessýsla
Dalasýsia
Barðarstrandarsýsla
V estur-isaíjarðarsýsla
lsafjörður
N oröur-ísafj arðarsýsla
títrandasýsla
Húnavatnssýslur
tíkagaf j ar ðai'sýsla
Eyj af j arðarsýsla
Akureyri
tíuður-Þingeyjarsýsla
N oröur-Þingey j arsýsla
N orðux'-Múlasýsla
Seyðisfjörður
Suður-Múlasýsla
Austur-Skaftafellssýsla
V estur-Skaftaf ellssýsla
V estmannaeyj ar
Rangárvallasýsla
Árnessýsla
Samtals
5. ág. 8. júlí 1. júlí 15. júni
1916 1922 1926 1930
830 3033 3712 6148
373 736 1033 1890
250 281 364 644
187 253 330 520
188 371 349 775
152 213 172 363
190 333 249 652
126 329 312 510
167 332 444 592
170 327 320 657
125 177 166 367
216 355 534 890
190 391 503 1004
292 608 736 1524
167 461 749 915
303 626 749 1096
78 264 226 420
225 367 401 616
41 164 179 267
296 708 676 1253
122 179 196 314
190 175 227 392
115 251 537 745
357 403 406 796
523 624 593 1014
.,873 11,962 14,113 24,314
Þuríðar húsfreyju Kolls í Djúpar
firði, er Sturlungar eru frá komn-
ir langfeðgum að telja.
Má hér og sjá dæmi þess, hve
kynbornir Islendingar vóru.
Hver eru þá helztu afrek þjóð-
ar vorrar á þúsund ára æviferli?
Þar til nefnum vér fyrst:
Stofnun Alþingis 930, þar með
grundvallan ins íslenzka lýðveldis
og' lagasetning vora ina fomu,
sem ágætust er laga allra ger-
manskra fomþjóða.
Alþingi var sett á þessum helga
og svipmAkla stað, er nú stöndum
vér, „at ráði Úlfljóts ok allra
landsmanna“. Hér var lýðveldið
reist í vernd inna fornu goð-
magna og vemdarvætta landsins.
Forfeður vorir trúðu því, að „vera
mundu bönd í löndum“. Var það
því upphaf inna heiðnu laga, að
bannað var að sigla að landi „með
gapandi höfðum eða gínandi
trjónu svo að landvættir fældist
við“. Hér blasir og Ármannsfell
við sjónum alls þingheims, en þar
hefir búið ái*maður þingstaðarins.
þ. e. hollvættur hans eða vemdar-
vættur. (Á „Ánnannssögu" svo-
nefndri er ekki mark takandi, því
að hún er tilbúningur einn, lík-
lega frá 18. öld).
Annað höfuðafrek Islendinga
vóru inir miklu landafundir. Ei-
ríkur inn rauði Þorvaldsson frá
Dröngum, Ásvaldssonar, öxna-
Þórissonar vann það mikla frama-
verk að leggja vestur um Atlants-
haf í landaleitan á opnu skipi.
Með fundi Grænlands er brautin
rudd til Vesturheims. Eiríkur gaf
nafn landinu, kannaði það á þrem
árum áður hann héldi aftur til Is-
lands til þess að safna mönnum
til landnáms vestur þar (982—
986). Risu þar síðan undir for-
ustu hans blómlegar byggðir und-
ir íslenzkum lögum. Stóð sú
byggð nærfelt um fimm aldir. En
erlendir konungar létu niður falla
siglingar til þessarar merkilegu
nýlendu Islendinga á 14. öld, svo
að landið týndist og þjóðin glat-
aðist. Er það harmsaga mikil.
Eiríkur rauði má sannlega kall-
ast einhver stórráðasti og harð-
fengasti siglingamaður og land-
könnuður heimsins, svo sem
merkir menn eru núi teknir að
viðurkenna.
Leifui' inn heppni, sonur Eiríks,
fann síðan Vínland ið góða, Mark-
land og Helluland árið 1000.
Verður nú eigi lengur dregin fjöð-
ur yfir þann sannleik.
Þorfinnur Karlsefni, Skagfirð-
ingur, ætlaði fyrstur að nema
land í Vínlandi. Fór hami þangað
með búslóð sína og margt manna.
En ekki fekk hann haldizt þar
við sakir ófriðar þeirrar þjóðar,
er fyrir var í landinu. Þar, í Vín-
landi, fæddist Snorri sonur hans,
langfyrst allra hvítra manna, svo
að vitað sé. Snorri bjó seinna á
Reynistað í Skagafirði. Er mikil
ætt af honum komin.
Þá vil eg drepa á skáldskap og
sagnafræði íslendinga. Skáldskap-
ur hefir einatt blómgast í land-
inu, allt frá inu mikla höfuðskáldi
Agli Skallagrímssyni til þessa
dags. Landnámsmenn fluttu vora
dýru og ljóðtömu tungu Háva-
mála með sér austan um haf.
Egill mat skáldskapargáfuna svo
mikils, að hann, svo harðlyndur
og heiftrækinn víkingur, telur
Óðinn hafa veitt sér „bölya-bætr“
eftir missi sona sinna:
„Gáfumk íþrótt
Úlfs of bági,
vígi vanr,
vammi firrða —“
Þótt hann saki „geirs dróttin“
að öðru leyti fyrir vinslit við sig.
Skáldskapur Islendinga í fom-
öld var þeim mjög til frama og
frægðar ekki síður með stórhöfð-
ingjum erlendis heldur en heima
fyrir.
Þá hafa sagnameistarar vorir
heldur en ekki gert garðinn fræg-
an. Nægir að nefna Sæmund inn
fróða Sigfússon (1055—1133), er
reit um Noregskonunga á latn-
eska tungu; Ara inn fróða Þor-
gilsson (1067—1148), er fyrstur
ritaði á vora tungu „fræði bæði
forna og nýja“; og þá ekki sízt
inn fræga snilling Snorra Sturlu-
son. In mikla saga Noregskon-
unga, „Heimskringla“, mun aldrei
fyrnast og hefir ómetanlegt gildi
fyrir allar norrænar þjóðir. Edda
Snoma er skáldskaparfræði og
hefir hún verið Islendingum enn-
þá dýr-mætari, en öll rit önnur.
Engin bók hefir verið svo kunn
og þrautlesin í landinu á öllum
tímum, af henni hafa öll skáld Is-
lendinga numið bragfræði og
rímlist og háð sér orðafjölda.
Hún hefii' varðveitt þekking ins
forna skáldskapar og tungu vora
fremur öllu öðru. Þeirri bók og
höfundi hennar eigum vér að
þakka, að öll ljóðasmíð er óslitin
á voru máh frá dögum Braga ins
gamla Boddasonar allt til þessa
dags. Enn eru öll ljóð íslendinga
bundin ljóðstöfum, svo sem að
fornu var með öllum germönskum
þjóðum. Köllum vér „leirburð“ ef
af er brugðið. En þessari list hafa
aliar aðrar þjóðir nú fyrir löngu
gleymt og glatað.
1 þessum kolum kveðskapar og
sagni lifði allan hinn kalda og
dimma fimbulvetur miðaldánna,
svo sem skáldið segir:
„Sturla kvað yíir styrjar hjarli,
Snorri sjálfr á feigðar þorra;
ljóð frá auði lyfti Lofti,
Lilja spratt í villukyljum.
Arason mót exi sneri
andans hvassa vigabrandi;
Hallgrímr kvað í heljar nauðum
heilaga glóð í freðnar þjóðir'*.
Eg vil sem fæstum orðum fara
um hnignun þjóðlífs vors eftir
það, er þjóðin gekk undir erlent
vald. Er það skemmst að segja,
að frelsi og sjálfsforræði Islend-
inga hefir jafnan fylgt farsæld,
þróun, blóma-öld, en ófrelsi og er-
lendri stjóm hverskyns hnignun
og óáran, „fátækt, mein og
dauða‘.‘
Út yfir tók einokun erlendra
konunga, er lá sem martröð yfir
þjóð vorri allt frá því um 1600
til þess 1854, að ísland fekk verzl-
unarfrelsi. Engi plága Islands
kemst þar til jafns.
Viðreisn Islands á 19. og 20.
öld hefir orðið stórum mikiL Er
hún fyrst að þakka þjóðmæring-
um vorum, er hvöttu þjóðina til
dáða, undir forustu Baldváns Ein-
arssonar, Jónasar skálds Hall-
grímssonar og þeirra „Fjölnis-
manna“, en þó allra mest Jóns
Sigurðssonar og inna mörgu