Tíminn - 01.08.1930, Blaðsíða 1

^0 ©|a£bf£t!
öfaMÍ66lumaí>ur QTimans rr
Hannottg p o r s 11 i n » öó ttir,
3aínbanÖsij<t5inu, Srffjocft.
^tfgre&ðfo
Clmans er I Samban6»l}4Sinu.
(Dptn 6a$le$a 9— (21. ^
- fibtú $9$.
XIV. érg.
Reykjavík, 1. ágúst 1930.
44. blað.
Utan ár heimi.
v Austurlönd.
1 blöðunum sjást við og við
fréttir um óeirðir og uppþot í
löndum þeim í Asíu, er Norður-
álfumenn ráða fyrir. Menn veita
þessum fréttum kannske litla
eftirtekt, en þó eru þama að ger-
ast miklir viðburðir. — Austur-
lönd eru að rísa upp gegn yfir-
drottnun Norðurálfunnar.
Enska skáldið Kipling segir i
einu kvæði sínu:
„East is East and West is West,
and never the twain shall meet“.
Þetta mun vera rétt að sumu
leyti, en þó hugsunarháttur
Austurlandaþjóða sé harðla ólíkur
Evrópumanna, þá hafa þær þó
getað lært af drottnurum sínum,
og aukin menntun gerir þær
hættulegri fyrir valdhafana.
Nú ber þess að gæta, að lítil
líkindi eru til þess að veruleg
samvinna takizt með hinum und-
irokuðu þjóðum í austurvegi. Til
þess eru þær of ólíkar að þjóð-
erni og trúarbrögðum. Kínverjar
eru til dæmis eins frábrugðnir
Aröbum og Englendingum, en
báðar þjóðimar eiga sameiginlegt
í því að vilja losna við enska yfir-
drotnun.
Evrópumenn hafa reynt að
stjórna Austurlöndum á svipaðan
hátt og þeir voru vanir heima, en
það hefir mistekizt, því þeir hafa
ekki skilið hugsunarhátt þeirra
þjóða er réðu fyrir.
I augum Evrópumanna er nauð-
synlegt að lög og reglur setji
þjóðfélagið í fastar skorður. Líf
borgaranna, allt frá vöggu til
grafar, er háð allskonar lögum og
tilskipunum. Þeir hafa að vísu
pólitiskt frelsi, atkvæðisréttinn, en
hið persónulega frelsi er lítið, og
fer sífellt minnkandi vegna alls-
konar bannlega, sem hinar
„frjálsu þjóðir“ keppast um að
koma á.
Hugsunarháttur austrænna
þjóða ar allt öðruvísi. Þær kæra
sig flestar lítið um lög og reglur.
Þingstjómarhugmyndin hefir
hvergi fengið þar fastar rætur.
Þjóðirnar skilja bezt einveldið og
tigna voldugan þjóðhöfðingja.
Þessvegna var harðstjóm Rússa-
keisara vinsælli hjá Asíuþjóðun-
um en hin frjálslynda stjómar-
aðferð Englendinga. Mikilmennum
er miklu greiðara starfssvið í
Asiu en í Evrópu, eins og bezt
má sjá af verkum Mustafa Kem-
als í Tyrklandi eða Riza Shah í
Persíu. Slíkir einvaldsdrottnar
væru óhugsandi í Vesturlöndum.
Þótt austrænar þjóðir hirði lítt
um pólitískt frelsi, þá dýrka þær
þeim mun meira hið persónulega
frelsi. Það eitt er frelsi í þeirra
augum. Asíumaðurinn vill fá að
lifa sínu daglega lífi, án þess að
vera alltaf ónáðaður af lögum og
reglugerðum. Hann vill vinna á
þeim tímum dags, og eins lengi
og honum þóknast, hann vill
mega setja verzlunarskúrinn sinn
þar sem hann vill á götunni, þó
umferðin truflist við það, hann
vill mega standa utan á járn-
brautai’vögnum meðan lestin ekur,
ef hann dettur niður og háls-
brotnar, þá kemur það engum við
nema honum sjálfum. Hann vil
yfirleitt mega lifa eftir sínu
höfði án þess að þurfa að taka
tillit til þjóðfélagsins.
Evrópumenn hafa gert mikið til
þess að bæta atvinnuvegi í Aust-
urlöndum, en ekki hafa þeir áunn-
ið sér hylli þjóðanna með því. I
Mesópótamíu eru Englendingar nú
að vinna stórvirki. Þeir eru með
vatnsveitingum að breyta eyði-
mörkum í frjósöm akurlendi,
en þó er það víst, að bændumir
þar myndu heldur kjósa harð-
stjórn Tyrkja en hina góðu
stjórnartilhögun Englendinga. Og 1
sama má segja um fleiri þjóðir. 1
Margt af menningartækjum Norð- 1
urálfumanna er blátt áfram þyrn-
ir í augum austrænna þjóða.
En þróunin verður ekki stöðv-
uð til lengdar. Vélamenningin og
stóriðnaðurinn er líka þrátt fyrir
mikla mótspymu, farinn að breið-
ast út í Austurlöndum, og nú
kemur nýtt atriði til sögunnar,
fjárhagslegt atriði.
Um langan aldur hafa iðnaðar- !|
þjóðir Evrópu, einkum Englend- íj
ingar, haft afarmikinn markað
fyrir vörur sínar í Austurlöndum,
en nú vilja hinar austrænu þjóðir
sjálfar framleiða sínar vörur og
útiloka vörur frá Norðurálfunni.
Þetta er afarmikilvægt atriði, því
sumar iðnaðargreinar Evrópu,
eins og til dæmis bómullarvefn-
aður, lifa mest á austrænum
markaði. Hér er því kominn nýr
þáttur í baráttu austurlandaþjóð-
anna gegn Norðurálfumönnum.
Yfirráð Norðurálfumanna í
Austurlöndum hafa að nokkru
leyti hvílt á siðferðislegum
grundvelli. Þeir voru menntaðri,
duglegri og réttlátari en frum-
byggjar landanna. 1 augum
margra Indverja vom Englend-
ingar um langt skeið einskonar
æðri verur. En nú er þessi Ijómi
að fara af Evrópumönnum, og er
það mest að kenna framferði
þeirra í heimsstyrjöldinni. Þá
kepptust menntuðustu þjóðir
Norðurálfunnar um að eyðileggja
hver aðra, og þeir tóku Austur-
landabúa sér til aðstoðar í tor-
tímingarverkinu. Allur svikavefur
og illvirki styrjaldarinnar hlaut
að veikja álit Evrópumaima meðal
nýlenduþjóðanna. Svo komu frið-
arsamningamir, og kenning Wil-
sons forseta um sjálfsákvörð-
unarrétt þjóðanna, og þá voru
austrænu þjóðirnar ekki seinar á
sér, með að koma fram með kröf-
ur sínar um fullkomið sjálfstæði,
og þá var erfiðari aðstaðan fyrir
Evrópumenn að berjast gegn
þeim kröfum. Með tillögum Wil-
sons er heimsforræði Evrópu-
manna og hinna hvítu þjóðflokka
veitt banasárið.
Hér hefir áður verið sagt nokk-
uð frá baráttu Indverja og Egifta,
en auk þess er mjög öflug mót-
staða gegn Evrópumönnum að
koma fram í Mesópótaníu, Sýr-
landi, Gyðingalandi, Arabíu,
Annam og fleiri nýlendum eða
„verndarlöndum“ í Austurlöndum,
og svo bætist við fullur fjand-
skapur Kínverja, og einnig Jap-
ana þó minna beri á. Völd Ev-
rópumanna eru í hættu, og ef þeir
eiga ekki að missa þau að fulíu,
eru aðeins til tvær leiðir, sem
hægt er að fara. Annaðhvort er
að þeir beiti hervaldi og hafi
völdum sínum við á þann hátt,
eða að þeir fara samningaleiðina,
og reyna með skynsamlegum til-
slökunum og góðri stjóm að
ávinna sér hylli þjóðanna. Þetta
mun vera erfitt verk, en mikið
er undir því komið fyrir heims-
menninguna, að friðsamleg sam-
vinna haldist milli austrænna og
vestrænna þjóða. En flestar aust-
rænar þjóðir eru enn á því menn-
ingarstigi, að þeim mundi vera
það til tjóns, ef þær fengju full-
komið sjálfstæði. Þeim er enn um
hríð nauðsynlegt að hlíta fori’æði
Evrópumanna, ef þeim á að vegna
vel.
Ihaldið og
landskjörid
I.
Þær eru margar einkennilegar
greinar Morgunblaðsins frá sál-
fræðilegu sjónarmiði skoðað.
Einna skýrasti spegill af sálar-
ástandi Ihaldsflokksins um þess-
ar mundir, er grein, sem birtist í
Morgunblaðinu í dag. Fyrirsögn-
in og byrjun greinarinnar eru
uppgerðar mannalæti, byggð á
fölskum grundvelli. Greinin er
tvíþætt. Annar þátturinn gleið-
gosaleg yfirlýsing um sigur
flokksins, hinn þátturinn ákafur
reiðilestur yfir stjóminni og stuðn
ingsmönnum hennar. Þetta, að
gleðjast og reiðast í sömu and-
ránni, mnu vera mjög sjaldgæft
sálfræðilegt fyrirbrigði. Væri
reynandi fyrir atvinnuleysingjann
frá Kleppi að láta ljós vísindanna
skína á það.
Hví kemur Morgunblaðið með
þennan reiðilestur, einmitt um
leið og það gleðst yfir „glæsi-
legum sigri“. Á gleðinnar stund
láta menn allar væringar liggja
niðri! En það er eins og gleði
Morgunbláðsins sé ekki einlæg
eða eðlileg, heldur einungis láta-
læti. Morgunblaðið virðist vera
sér þess ofur vel meðvitandi, að
úrslit kosninganna eru allt annað
en sigur fyrir flokkinn. En með
villandi staðhæfingum og blekk-
ingum er reynt að láta úrslitin
líta öðru vísi út. Þetta tekst þó
ekki betur en svo, að gremjan
yfir útkomunni brýst undan yfir-
borðinu og setur svip sinn á
greinina.
Við undanfarnar kosningar hef-
ir Mbl. verið blaða fljótast til að
reikna út atkvæðamagn flokkanna
„prósentvis“. Sýna stækkun síns
eigin flokks. Hví gerir blaðið ekki
slíkan samanburð nú? Greinileg-
ast og ábyggilegast væri fyrir les-
endur blaðsins að geta séð þessa
„stórfelldu“ niðurstöðu, sem blað-
ið gumar af, reiknaða út í hlut-
fallstölum.
Morgunbl. segir, að það sé „í
fyrsta sinn, síðan kosnir hafa
verið þrír landskjörsþingmenn í
senn, að tveir þingmenn h afi
komist að af sama lista“. Og
ennfremur: „Það er einsdæmi,
sem yeii; er að festa hugann við
—“. Já, við skulum einmitt festa
hugann dálítið við þetta atriði.
Mbl. gleymir því, að nákvæmlega
það sama hefði átt sér stað 1.
júlí 1926, ef íhaldsmenn og frjáls-
lyndir hefðu þá verið eixm og
og sami flokkur eins og nú. Þeir
hefðu þá komið tveim inn, en
Jafnaðarmenn engum.
1. júlí 1926 voru listarnir 5.
Tveir af þessum listum voru
sprengilistar úr íhaldsfl., —
frjálslyndi listinn og kvennalist-
inn, sem óhætt má eigna þeim
líka, þar sem þeir þóttust nú við
þessar kosningar hafa einkarétt
á öllum kvenkjósendum, af því
þeir höfðu kvenmann í öðru sæti
á listanum. Á þessum kvennalista
1926 var Guðrún Lárusdóttir í
öðru sæti eins og á íhaldslistan-
um nú, og sama fólkið hefir vafa-
laust kosið hana þá og nú. Þessir
tveir sprengilistar (1926) jöfnuðu
atkvæðatölu hinna þriggja list-
anna þannig, að einn komst að
af hvorum.
Þetta er nú allt „einsdæmið“,
sem Morgunbl. álítur að gefi
„skýrar bendingar til alþjóðar“l!
„Sigur Sjálfstæðisflokksins er
glæsilegur“, segir Morgunbl. Það
er ekki úr vegi að athuga það
nánar. Um 70% fleiri atkvæði
eru greidd nú við landskjörið en
1. júlí 1926. Ef bandalagið, íhald
og frjálslyndir, hefði haldið velli,
ætti atkvæðamagn þeirra, einnig
að hafa aukist um 70%, frá at-
kvæðamagni þeirra 1. júlí 1926,
en svo er ekki. Aukning íhaldsat-
kvæðanna er aðeins ca. 55%.
Framsóknarflokkurinn hefir
aftur á móti aukið atkvæðamagn
sitt yfir 115%. Hjá hverjum er
þá glæsilegri sigurinn? Framsókn
er eini flokkurinn, sem heldur
velli við þessar kosningar, og
langt fram yfir það.
Við landskjörið 1. júlí 1926
áttu íhaldsmenn og co. 51% af
öllum greiddum atkvæðum, nú
eiga þeir aðeins 48,3%, þó hafa
þeir áreiðanlega, fyrir nafn frú
Guðrúnar Lárusdóttur, fengið
mörg atkvæði, sem annars myndu
ekki hafa lent á þann flokk. —
Þetta huggar Morgunbl. sig við,
að sé glæsilegur sigur!! Eg vil
kalla það glæsilegan ósigur.
II.
í áðumefndri grein segir Mbl.
að núverandi landsstjóm hafi
„eyðilagt hvert þjóðnytjamálið
öðru meira“, og nefnir þar til
„rekstrarlán“ og „rafmagnsmál“.
Þegar íhaldsflokkurinn komst í
minnihluta við kjördæmakosning-
arnar 1927, mun það, meðal ann-
ars, hafa verið fyrir það, að alla
þá tíð, sem flokkurinn sat við
völd, hafði hann látið sig vel-
ferðarmál sveitanna og þjóðar-
innar í heild sinni htlu skifta. öll
starfsemi flokksins snerist um
það, að tryggja sem bezt þjóðfé-
lagsaðstöðu stóreignamanna í
kaupstöðum. Þau ein hagsmuna-
mál, til handa sveitunum, náðu
fram að ganga, í stjómartíð í
haldsins, sem vom beint eða ó-
beint knúin fram fyrir áhrif
Framsóknar.
Við ósigurinn 1927, var eins
og íhaldsflokkurinn vaknaði við
vondan draum. Haim var kom-
inn í minnihluta og nú varð að
finna upp á einhverju sem hægt
væri að „slá sér upp á“, (eins og
það er kallað á braskara-máli).
Eftir miklar bollaleggingar út-
ungaði þingflokkur íhaldsins þess-
um tveim „stórmálum“, sem
hann kallar, rékstrarlán og raf-
magnsmál. Eins og framkom
strax við umræðumar á þingi,
um þéssi mál, voru þau stórum
illa undirbúin frá hendi íhalds-
manna og meingölluð. Frumvörp-
in voru ekkert annað en „ner-
vöst“ fálm, til að slá ryki í augu
kjósendanna.
Framsóknarflokkurinn hefir nú
séð fyrir lánsþörf útvegsbanka
á mikið heppilegri hátt en íhalds-
menn höfðu hugsað sér. Samræmd
heildarlöggjöf um raforkuveitur
mun einnig koma frá Framsókn-
arflokknum áðúr en langt um líð-
ur.
Verk Framsóknarflokksins, síð-
an hann tók við stjóm landsins,
sýna það bezt, að sá flokkur
stendur ekki í vegi fyrir þjóð-
nytjamálum.
Við einu munu þó Framsókn-
armennirnir í landinu reyna að
spoma. Er það við framgangi
íhaldsstefnunnar með þjóðinni.
Þeir eru þegar á góðri leið með
þetta viðnám, hvað sem feitu
fyrirsagnirnar í Morgunbl. segja.
19. júlí 1930.
Á. Kr.
Tveir merkisprestar
látnir
______ *
I.
Fyrir nokkru barst sú fregn
hingað, að sr. Luðvig Knudsen á
Breiðabólsstað í Vesturhópi væri
iátinn. Sú fregn kom að vísu ekki
á óvart þeim, sem vissu, að sr.
Ludvig hafði á síðustu missirum
þjáðst af hættulegum sjúkdómi,
sem sjaldan tekst að lækna.
Mér er fyrir bamsminni koma
þeirra hjóna, sr. Luðvigs og frú
Sigurlaugar Árnadóttur frá Höfn-
um í Húnaþingi, er hann byrjaði
prestskap að Þóroddsstað í Þing-
eyjarsýslu. Aðkoman var nokkuð
erfið, ekki síst fyrir mann eins
og Knudsen, sem var alinn upp í
bæ, og þekkti lítið til sveitalífs-
ins. Þóroddsstaður er í sjálfu sér
gæðajörð, en húsakynni voru
gömui og léleg, túnið ógirt karga-
þýfi og lítil aðstaða til að nota
svo sem nú er hægt hinar miklu
og góðu sléttu engjar. En ungu
prestshjónin sættu sig við þessa
erfiðleika. Þau voru full af fjöri
og rómantik. Sr. Lúðvig var mað-
ur fremur lítill vexti, dökkur á
brún og brá, augun dökk og
hvöss. Allar hreyfingar hans voru
kvikar og mjúkar. Hann var fjör-
maður hinn mesti, kátur, fyndinn
og töluvert stríðinn, en um leið
mildur og góðhjartaður og vildi
leysa hvers manns vandræði.
Sr. Luðvig og frú Sigurlaug
fluttu með sér sumar og sólskin
inn í gamla torfbæinn á> Þórodds-
son og inn í afskekkta sveit, sem
lítið hafði séð af rómantik og lífs-
kæti. Þau voru þar nokkur ár,
fluttust síðan í átthaga frú Sigur-
laugar, þar sem sr. Lúðvig var
prestur á tveim stöðum til dauða-
dags.
Eg sá sr. Luðvig aftur eftir
meir en 30 ár, er hann hafði tek-
ið sjúkdóm þann, er leiddi hann
til bana. Hár og yfirskegg var
orðið hvítt, en augun voru leiftr-
andi af fjöri. Enn talaði hann með
hrifningu og áhuga eins og þegar
hann kom sem ungur prestur úr
höfuðborginni upp í afskekta
sveit. Aldur og veikindi höfðu
gert hár hans hvítt, en hinn
innri eldur rómantiskrar Tundar
sloknaði aldrei meðan hann lifði.
í endurminningu samvistarmanna
lifir sr. Ludvig sem hinn ungi,
æskuprúði maður. J. J.
II.
Séra Stefán M. Jónsson á Auð-
kúlu andaðist þann 17. f. m., er
þar til moldar hniginn einn af
merkustu og vinsælustu prestum
landsins.
Séra Stefán var fæddur í
Reykjavík 18. jan. 1852. Harni
lauk guðfræðisprófi 1875 og vígð-
ist árið eftir til Bergstaða í Svart-
árdal, 1886 fékk hann Auðkúlu
og sat þar til dauðadags, enda