Tíminn - 06.09.1930, Qupperneq 1

^ ^taíbfcti
04 afgt«5sluma6ur C (m an« cr
Hannotlg £>orsicin»6ótHr,
SamíxuiösljástaM, HrffjauiL
S^fgretbsía
Clmans er í Sambon&sfyúsinu.
<Ðptn öagiefta 9—\2
- &BÚ <©$.
XIV. ftrff.
Reykjavík, 6. september 1930.
51. blað.
Tvenn góðæri
1.
Nýlega eru út komnar frá hag-
stofunni verzlunarskýrslur fyrir
árið 1928. Með skýrslum þess árs
hefir hagstofan látið prenta yfir-
lit um innfluttar og útfluttar vör-
ur síðustu 28 ára, þ. e. síðan um
aldamót. Skýrslur þessar fela í
sér vísindalega sönnum ýmsra
merkilegra staðreynda og eru því
harla eftirtektarverðar. Gefa þær
ríkulegt tilefni til ýmsra athugana
og ályktana viðvíkjandi þjóðar-
búskapnum síðustu árin.
Hagskýrslurnar sýna, að síðan
ófriðnum lauk, hafa tvö ár verið
atvinnuvegunum langsamlega hag-
stæðust, árið 1924 og árið 1928.
Árið 1924 voru fluttar út:
hafa verið stórauknir að húsa-
kynnum og viðunanleg skilyrði
sköpuð fyrir verklega fræðslu
bændaefnanna. Á þessu sumri
hefir starfræksla verið hafin í
nýbyggðri síldarverksmiðju ríkis-
ins á Siglufirði, sem á að forða
síldai’útveginum frá okurkjörum
útlendra fjárgróðamanna og sjá
bændum landsins fyrir fóðui'bæti
með viðunanda verði.
En jafnhliða þessari stórfelldu
aukningu á varanlegum verðmæt-
um hins opinbera hefir atvinnu-
vegunum sjálfum tekizt að leggja
grundvöll að betri framtíðarskil-
yrðum en áður. Einkum hefir að-
staða landbúnaðarins stórbatnað á
síðasta kjörtímabili. Jarðabætur í
sveitum landsins voru sjö sinnum
meiri á árinu 1928 en á árinu
1924. Frystihús hafa verið byggð
á öllum aðal kjötútflutningshöfn-
Sjávarafurðir fyrir.......................71 milj. 960 þús. kr.
Landafurðir fyrir........................ 13 milj. 195 þús. —
Afurðir af hlunnindum og veiðiskap fyrir.......... 585 þús. ___
Iðnaðarvörur fyrir.................................50 þús.
Ýmislegt fyrir.................................... 520 þús. —
Útfluttar vörur alls 86 milj. 310 þús. kr.
Árið 1928 voru útfluttar:
Sjávarafurðir fyrir.........................70 milj. 634 þús. kr.
Landaíurðir fyrir............................8 milj. 599 þús. —
Afurðir af hlunnindum og veiðiskap fyrir.............448 bús _____
lonaoai>vorur‘ fynr ............-
Ýmislegt fyrir.......................................313 þús. —
Útfluttar vörur alls 80 milj. 6 þús. kr.
Árið 1924 námu innfluttar vör-
ur 63 milj. 781 þús. kr. og árið
1928 64 milj. 394 þús. kr.
Mismunurinn á verði útfluttra
og innfluttra vara er því:
Árið 1924 kr. 22 milj. 529 þús.
— 1928 kr. 15 milj. 612 þús.
n.
Það er eftirtektarvert um-
hugsunarefni, hver afleiðingin
hefir orðið fyrir þjóðarbúskapinn
af þessum tveim óvenjulegu velti-
árum, árinu 1924 og árinu 1928.
Það er sérstaklega eftirtektar-
vert af því, að árin eru sitt á
hvoru kjörtímabili. Það kom í
hlut íhaldsstjómarinnar að ráða
afleiðingunum af góðærinu 1924.
En eftir góðærið 1928 hefir Fram-
sóknarflokkurinn farið með völdin
í landinu.
Og það er sannarlega enginn
vandi að gjöra samanburð á
árangri þessara tveggja góðæra.
Góðærið 1298 hefir látið eftir
sig varanleg merki í íslenzka
þj óðarbúskapnum.
Þjóðin öll hefir notið ávaxtanna
af arðsömu starfi.
Aldrei hefir verið eins mikið
um opinberar framkvæmdir í
landinu og nú á allra síðustu ár-
um. Aldrei hafa verið lagðir eins
miklir vegir, aldrei jafn margar
brýr byggðar og á þessu kjör-
tímabili. Á tveim árum er orðinn
akfær vegur frá Reykjavík alla
leið norður í Þingeyjarsýslu.
Sunnlendingar hafa eignast fyrir-
myndar alþýðuskóla, og aðrir
tveir eru reistir í sumar í Borg-
arfirði og í Húnavatnssýslu. Rík-
ið hefir eignast vandað skip til
landhelgisgæzlu og annað til
strandferða. Stórhýsi hefir verið
reist yfir opinberar skrifstofur í
höfuðstaðnum. Búnaðarskólamir
um norðanlands og austan. Þrjú
nýtízku mjólkurbú hafa verið
byggð, eitt norðanlands og tvö á
suðurláglendinu. — Endurreisn
sveitabæjanna úr varanlegu efni
er hafin í stórum stíl í öllum hér-
öðum landsins. Nýtízkuverkfær-
um og vélum til jarðræktar og
heyvixmu fjölgar óðfluga og með
hagkvæmu fyrirkomulagi og að-
stoð hins opinbera hefir bændum
verið gjörð möguleg notkun til-
búins áburðar, með þeim glæsi-
lega árangri, að áburðamotkunin
þrefaldast á einu ári. Og loks hafa
bændumir á þessu síðasta kjör-
tímabili, fengið sína sérstöku
lánsstofnun, Búnaðarbankann,
fyrir atbeina Framsóknarflokks-
ins.
Þrátt fyrir hinar stórfelldu op-
inberu framkvæmdir var tekjuaf-
gangur ríkissjóðs 700 þús. kr. ár-
ið 1928 og hátt á aðra miljón ár-
ið 1929.
Slíkur er árangur síðara góðær-
isins fyrir íslenzku þjóðina.
in.
En árangur hins fyrra góðæris-
ins varð allur annar. Veltiárið
1924 skapaði ekki verðmæti í
landinu svo að neinu verulegu
nemi. Og ekki nóg með það. Góð-
ærið breyttist í illæri, sem endaði
með stórfelldri kreppu atvinnu-
vegana og miljóna tekjuhalla á
árunum 1926 og 1927.
Eftirtektarverður er hann,
þessi samanburður. Af hverju
gat ekki góðærið 1924 borið &-
vöxt í höndum íhaldsstjómarinn-
ar eins og hið síðara góðærið
hefir gjört nú undir forsjá Fram-
sóknarflokksins.
Ekki af því, að hið síðara góð-
ærið bæri af hinu fyrra. Þvert á
móti. Árið 1924 var verðmunur-
inn á útfluttri og innfluttri fram-
leiðslu ca. 221/2 milj.; árið 1928
var hann ca. 15i/2 milj, eftir því
sem hagskýrslumar segja.
Nei, það var af því að íhalds-
stjómin notaði afrakstur góðær-
isins til þess að reka þá mestu
fjárglæfrapólitík, sem nokkum-
tíma hefir þekkst á íslandi. Hún
notaði gróða ríkissjóðs og at-
vinnuveganna til þess að gjör-
breyta verðgildi íslenzkra pen-
inga. Ilún notaði það til þess að
hækka gildi íslenzku krónunnar
úr 57 aurum upp í 82 aura.
Jón Þorláksson, hinn nafntogaði
heili heilanna, á heiðurinn af því
að hafa dregið 25 aura af hverri
einustu krónu, sem bóndixm fékk
fyrir kjötið og sjómaðurinn fyrir
fiskinn í góðærinu 1924 og að
hafa bætt 25 aurum við hverja
krónu, sem þeir hinir sömu at-
vinnurekendur skulduðu, þegar
náttúran gaf þeim þetta dæma-
lausa góðæri.
IV.
Það vom kosningamar 7. júlí
1927, sem úrslitunum réðu um
hinn stórfellda mismun á árangri
góðæranna 1924 og 1928.
Ef íhaldsmenn hefðu uixnið síð-
ustu kosningar, myndi gengis-
hækkunarstefna Jóns Þorláksson-
ar hafa ráðið áfram í landinu.
Það er enginn vafi á því, að í-
haldsflokkurinn hefði notað góð-
ærið 1928 til þess að hækka
krónuna úr 82 aurum upp í gull-
w i l .3 •
Það er alveg vafalaust, að Jón
Þorláksson hefði neytt hins hag-
stæða verzlunarjöfnuðar í síðara
góðærinu, til þess, að taka 18 aura
af hverri krónu, sem íslenzkir
framleiðendur fengu fyrir afurð-
ir sínar árið 1928 og hækka
skuldir atvinuvegaima um jafn-
max-ga aura, hverja einustu
krónu.
Fyrir það fé, sem forgörðum
fór til þess að framkvæma geng-
ishækkunarfávizku Jóns Þorláks-
sonar, hefði mátt byggja marga
tugi stórbrúa og leggja hundruð
kilómetra af akfærum vegum um
byggðir landsins.
V.
Við eigum því að venjast, ls-
lendingar, að góðæri og illæri
skiptist á. Og það er ekki síður
áríðandi, að landinu sé vel stjóm-
að í góðæri en illæri. Því að það
eru einmitt góðu árin, sem eiga
að leggja grundvöllinn undir efna-
legri og menningarlegri afkomu
og allri framtíð þjóðarinnar.
I lok hvers góðæris er ástæða
til að spyrja, hver muni verða á-
rangurixm af næsta góðæri.
En spurningin um það er alveg
sama og spumingin um, hverjir
þá muni fara með völdin í land-
inu.
Verða það mexm, sem hafa vit
og dug til að nota gróða veltiár-
anna til að auka eignir ríkisins
og gjöra landið betra og byggi-
legra?
Eða verða það menn, sem halda
áfram hinni ömurlegu fjárglæfra-
pólitík frá stjórnarárum íhalds-
flokksins?
-----e----
Einai’ Árnason fjármálaráð-
herra kom heim í gærkveldi land-
veg norðan úr Eyjafirði, þar sem
hann hefir dvalið um hálfs mán-
aðar tíma.
TJtan ár heimi.
Verzlmtarfloti nútímans.
Við upphaf ófriðarins mikla
voru vöruflutninga- og farþega-
skip, sem þá voru til í heiminum
talin samtals um 49 milj. brúttó-
smálesta að stærð. Enski flotinn
var þá langstærstur, en auk þess
smíðuðu Englendingar aragrúa
skipa fyrir aðrar þjóðir. Á árun-
um 1911—13 voru 3/5 hlutar allra
nýrra skipa smíðaðir í Englandi.
En kafbátarnir og tundurduflin
hjuggu stórt skarð í verzlunar-
flota flestra landa. Samanlagt
burðarmagn skipa, sem fórust af
völdum styrjaldarinnar er talin
14,8 milj. brúttósmálesta, eða
langt til þriðjungur þeirra skipa,
sem til voru fyrir stríð. Ófriðar-
þjóðiraar, sem mikið þurftu á
flutningum að halda, lögðu hart
á sig til að bæta tjónið jafnharð-
an með því að byggja ný skip í
skarðið. Lang mest var skipa-
smíðin í Bandaríkjunum, einkum
eftir að þau lentu í ófriðnum, því
að mikils þurfti við til að flytja
herinn yfir Atlantshaf. En eyði-
leggingin var þó stórum örari en
viðbótin.
Eftir stríðið kom það í ljós, að
mjög mikið af nýsmíðuðu skip-
unum var ónothæft til frambúð-
ar. Skipunum hafði verið hroðað
af í.flýti til að bæta úr brýnustu
geisaði upp á líf og dauða. Banda-
ríkin létu m. a. byggja 2 milj.
smál. tréskipa, sem enginn lítur
við nú, og aldrei verða sett á flot
framar.
Næstu árin eftir ófriðinn var
tekið til óspiltra málanna, að
bæta upp það, sem eyðilagst hafði.
Englendingar urðu þá fljótlega
aftur mikilvirkastir í skipasmíði.
Um Bandaríkin gegndi öðru máli.
Þar var byggður li/2 milj. smál.
skipastóll árin 1916—18 og 2l/2
milj. smál. árin 1919—21. En árin
1922—24 var viðbótin ekki nema
144 þús. smál. En á sama tíma
(1922—24) byggðu Englendingar
rúml. 1 milj. smálesta.
Við athugun kemur það í ljós,
að verzlunarflotamir hafa vaxið
of ört eftir stríðið í hlutfalli við
flutningaþörfina. Einkum átti
þetta sér stað fyrstu árin eftir
að ófriðnum lauk, enda var fram-
leiðsla lömuð og viðskifti milli
landa lengi að færast í það horf,
sem verið hafði 1914. AJlur verzl-
Á víðavangi.
Ótti íhaldsins.
Það er sýnilegt á öllum sólar-
merkjum, að íhaldsmenn íReykja-
vík eru orðnir ónotalega hræddir
um, að árásir Mbl. á lánstraust
landsins séu farnar að vekja
meiri athygli hjá almenningi en
hollt muni vera fyrir framtíð
flokksins. Hefir sá ótti mjög
magnast, er einum af bæjarfull-
trúum íhaldsins varð það á, að
dylgja um einhverjar miður hag-
stæðar „upplýsingar“, sem erlend-
um fjármáJamönnum hefðu verið
gefnar héðan úr Reykjavík um
fjárhag landsins. ókvæðisorð Mbl.
um Hermann lögreglustjóra gefa
bendingu um, að íhaldinu finnist,
að það hafi leikið sér fullmikið
að eldinum og gómarnir muni
unarfloti heimsins er nú um 68
milj. smái. eða þriðjungi stærri
en hann var fyrir stríðið. Hins-
vegar gjörir lítið betur en að
heimsverzlunin hafi náð þeim
vexti, sem hún hafði á þeim
tíma. Þannig er auðsætt ósam-
ræmi. En hin öra skipasmíði hefir
átt sér stað af tveim orsökum að-
allega. Of mikilli bjartsýni á
aukning framleiðslu og viðskifta
og nýbreytni í útbúnaði skipa,
sem gjörir það að verkum, að
eldri skipin verða aftur úr í sam-
keppninni. Mótorvélar ryðja sér
til rúms með sívaxanda hraða.
Meira en helmingur allra skipa,
sem nú eru byggð í heiminum,
eru mótorskip, þar á meðal flest
þau, sem notuð eru til að flytja
olíu.
Fyrir stríð stóðu Þjóðverjar
Englendingum næst í skipasmíði.
En í stríðslokin var ailur þýzki
verzlunarflotinn upptækur gjörr
og afhentur bandamönnum, sem
endurgjald fyrir það tjón, sem
kafbátahemaður Þjóðverja hafði
valdið. Þýzka ríkið greiddi eig-
endum sldpanna skaðabætur fyrir
missi skipanna, og tóku þeir þá
til óspilltra málanna að koma sér
upp nýjum skipum. Er þýzki
verzlunarflotinn nú svo að segja
jafn stór og hann var fyrir stríð
og í Þýzkalandi eru nú aftur flest
skip smíðuð, næst Englandi.
Til að gefa hugmynd um hvar
flest skip eru smíðuð, er eftir-
ingu eftir íöndum árið 1929:
England...... 1523 þús. smál.
Þýzkaland .. . . 249 — —
Holland....... 187 — —
Japan........ 164 — —
Bandaríkin .. .. 126 — —
Danmörk...... 111 — —
Svíþjóð .. .... 107 — —
Frakkland .... 82 — —
Ítalía........ 71 — —
önnur lönd .. .. 173 — —
Samtals 2793 þús. smál.
Til samanburðar við heildar-
smálestatölur skipaflotanna má
geta þess, að stærstu farþega-
skipin hér við land eru um 2000
smál., ameríska ferðamannaskip-
ið Montcalm, sem Vestur-lslend-
ingar komu á í vor, er 17 þús.
smál., enska herskipið Rodney 35
þús. smál. og þýzka skipið Eu-
ropa, sem er stærsta skip heims-
ins, 75 þús. smál.
brenna við næstu kosningar. En
fróðlegt er að vita, hvað þeir
herrar Jón Þorláksson og Knud
Zimsen, sem báðir fóru utan með
Drottningunni, nú láta hafa eftir
sér í erlendum blöðum.
Tíu manna maki.
Mbl. nær ekki upp í nefið á sér
af vonzku út af því, að danskt
blað skuli hafa eftir Kaaber
bankastjóra þau ummæli, að Jón-
as Jónsson ráðherra sé tíu manna
jafnoki til vinnu. Þó er þetta ekk-
ert annað en íhaldsmenn sjálfir
hafa þrástagast á árum saman.
Hér skal nefnt eitt dæmi. Ihalds-
flokkurinn hefir talið Jónas lækni
á Sauðárkróki einn sinn mesta
afreksmann, settu hann t. d. í
1. sæti á landslista haustið 1926.
En þessi höfuðberserkur íhaldsins
gjörði fyrir nokkrum árum þann