Tíminn - 22.11.1930, Side 1

(S>)aíbfeti
og afgrctí>sluma&ur límans er
K a ri n p e i g p o r s t e i u s i> ó 11 i r,
íccfjar^ötu 6 a. JíeYfjautf.
^fgteifcsía
Clmans er t íatfjargötu 6 a.
®ptn öaglega fl. 9—6
Stmi 2353
XIV. ár.
Reykjavík, 22. nóvember 1930.
66. blaS.
Landbúnaðarlánið
og skrípaleikur íhaldsflokksins
1.
Skrif Morgunblaðsins og fram-
koma ráðandi manna íhalds-
flokksins í sambandi við land-
búnaðarlántökuna, eru eitthvert
ljótasta hneykslið í íslenzkri
stjórnmálasögu síðan í fjármála-
ráðherratíð Magmúsar Guðmunds-
sonar. En sú framkoma á sér
langan aðdraganda, þ. e. ára-
langa, þráláta baráttu flokksins
gegn viðunandi lánsstofnun handa
landbúnaðinum. Hér í blaðinu
hafa áður verið rifjuð upp aðal-
atriði þeirrar minnisverðu bar-
áttu, andstaða Jóns Þoriákssonar
gegn Byggingar- og landnáms-
sjóði og tilraun hans til að hafa
ríkissj óðsframlagið af Ræktunar-
sjóði, blaðagreinar Áma frá Múla
um áburðarstyrkinn, þar sem
hann hæddist að tilraunum Fram-
sóknai’flokksins til þess að gjöra
bændum mögulega notkun tilbúins
áburðar., sem ómótmælanlega er
beint skilyrði þess, að nokkrar
verul egar j ai'ðræktarframkvœmd-
ir geti átt sér stað, og síðast en
ekki sízt atkvæðagreiðsla Magn-
úsar Jónssonar, sem á þinginu
1928 opinberlega og í viðurvist
alls þingheims, lýsti yfir and-
stöðu gegn lögunum um Búnaðar-
bankann.
En skrípaleikurinn um íhalds-
flokkinn og landbúnaðariánið er í
stuttu máli á þessa leið: Árið
1929 greiðir flokkurinn óskiftur
á Alþingi atkvæði með því að
stjóminni sé heimiluð 12 milj.
kr. lántaka, og er tilgreint, til
hvers lánið skuli notað. Og ekki
nóg með það. Rétt áður en lán-
tökuheimildin var lögð fyrir
þingið, hafði Jón Þorláksson haft
orð á því í ræðu í efri deild, að
sér þætti stjómin sein á sér að
leita heimildarinnar, og að hann
fyrir sitt leyti óskaði eftir því,
að tillaga um slíka lánsheimild
yrði lögð fyrir þingið. Á þinginu
1930 samþykkti íhaldsflokkurinn
aftur sömu lántökuheimildina
mótspymulaust. Var þá ekki ann-
að sýnilegt en að flokknum væri
mjög annt um, að lánið yrði tekið.
Svo mjög var íhaldsþingmönnun-
- nt-
um þá áfram um, að lánið feng-
ist, að þeir gengu frá heimildinni
á þá leið, að stjóminni var í
sjálfs vald sett, til hvers lánið
yrði notað, en frá stjórnarinnar
hálfu var vitanlega aldrei til ann-
ars ætlast en að því yrði varið til
að fullnægja ákvæðum laga frá
síðustu þingum og þá fyrst og
fremst til að sjá Búnaðarbank-
anum fyrir starfsfé.
Allt fram á vor 1930 heyrðist
aldxei neitt um það í íhaldsblöð-
unum, að neitt væri athugavert
við þessa lántöku. Er þó vitan-
legt, að hefði flokkurinn séð sig
um hönd 0g iðrast eftir atkvæða-
greiðsluna í þinginu, þá átti
hann að reyna að koma í veg
fyrir lántökuna, áður en stjórnin
hóf samningaumleitanir erlendis.
Ónot M. G. út af bráðabirgðalán-
inu hjá Barckley’s Bank gat eng-
inn tekið alvarlega, því að rétt
um sama leyti og M. G. stóð í
„eldhúsinu“ greiddi flokkurinn
allur, þar á meðal M. G. sjálfur,
atkvæði með lántökunni í annað
En um það leyti sem forsætis-
ráðherra var erlendis á síðast-
liðnu vori og fréttir tóku að ber- j
ast hingað heim um það, að
samningaumleitanir væru í þann
veginn að hefjast, snýst íhalds-
flokkurinn skyndilega á móti
stjöminni í lántökumálinu. Þá var
að vísu ekkert sagt um það bein-
línis, að flokkurinn væri andstæð-
ur því, að lánið væri tekið. Þvert
á móti taldi Mbl. það þá firnum
sæta, að ekki væri búið að taka
lánið. Það var eins og blaðið
vildi koma í veg fyrir, að jafn-
vel hinn minnsti grunur gæti
leikið á því, að íhaldsflokkurinn
væri á móti lántökunni undir
niðri. Þá —: fyrir tæpum 6 mánuð-
um síðan, virtist Mbl. ekki eiga
í eigu sinni eitt einasta ásökunar-
orð út af því, að stjórnin væri að
leitast fyrir um lán. En ef lánið
yrði ekki tekið — þá var stjórn-
in óalandi og óferjandi, að dómi
Mbl. — og síðan eru tæpir 6 mán-
uðir!
En gamanið gránaði fljótlega.
Þá kom það í ljós svo ótvíræð-
lega, að ekki var um villst, að
blaðið ætlaði að gjöra það, sem í
þess valdi stóð, til þess að hindra
lántökuna. En aðferðin var ó-
venjuleg og ódrengilegri en bú-
ast mátti við, jafnvel úr þeirri
átt, því að meðalið, sem átti að
hrífa, til að hleypa samningaum-
leitunum í strand, var það, að
breiða út róg, ósannar frásagnir,
um fjárhag íslenzka ríkisins.
Þessi meðmæli (!) með hinu unga
íslenzka ríki, hlutu að ná eyrum
erlendra fjármálamanna, að dómi
Mbl., úr því að þau voru borin
fram í einu stærsta blaði lands-
ins. Hvernig gátu þeir erlendu
fjármálamenn trúað íslenzku
stjóminni fyrir peningum, þegar
annar stærsti stjórnmálaflokkur
landsins stóð í samábyrgð fyrir
þeirri yfirlýsingu, að hér byggi
„félaus þjóð“, sem „gengi fyrir
hvers manns kné og fengi hvergi
lán“ (sbr. Mbl.)!
Og meðmælin (!) um fjárhags-
legt sjálfstæði Islands, gefin út
af íslenzkum „sjálfstæðisflokki“,
náðu eyrum erlendra fjánnála-
manna. Danska fjármálaritið,
„Finanstidende“, sem útbreitt er
um öll Norðurlönd, varð til þess
að tilkynna frændum vorum í
Danmörku, Svíþjóð og Noregi
hina fjárhagslegu niðurlægingu
íslendinga, samlívæmt skýrslu
Mbl. („ifölge Morgenbladet")!
En „íslands óhamingju“ urðu
ekki landráðagreinar Mbl. að
vopni i þetta sinn. Lánið var tek-
ið, að vísu ekki á Norðurlöndum,
heldur í Englandi. Og það er
eins og forsjónin sjálf hafi verið
að skaprauna föðurlandssvikurun-
um við Mbl. með því að leggja
íslenzku þjóðinni upp í hendum-
ar lán einmitt í Hambro’s Bank,
sem Mbl. ávalt hafði talið hafa á-
stæðu til að vera Islandi sérstak-
lega óvinveittan út af lausn Is-
landsbankamálsins.
II.
Það fer vel á því, enda sjálf-
sagt engin tilviljun, að sá sem nú
gengur fram fyrir skjöldu í í-
haldsflokknum, til að úthúða
stjórninni fyrir landbúnaðarlán-
tökuna, skuli einmitt vera sami
maðúrinn, sem greiddi atkvæði
gegn Búnaðarbankalögunum á Al-
þingi árið 1928.
Ekki ber þessi ummæli svo að
skilja, að Magnús Jónsson sé
öðrum mönnum betur fallinn til
að rita um fjármál yfirleitt. Það
er alkunna, enda skjallega sann-
anlegt, ef þörf krefur, að M. J.
er ein af meiraháttar eyðsluklóm
ihaldsflokksins á þingi og flest-
um þingmönnum örari á bitlinga
við sjálfan sig og og aðra. Hafa
fáir verið ágengari en hann í við-
skiftum við hið opinbera, sbr. t.
d. málsókn hans gegn ríkinu út
af bankáráðslaununum, sem M.
J. varð af, er hann féll við kosn-
ingu í bankaráð Landsbankans
árið 1928. Hefir M. J. þar að auki
nauðalitla þekkingu og þó minni
ábyrgðartilfinningu í fjáimálum.
Getuleysi þessa manns til að vera
leiðtogi í fjármálum kemur
greinilega í ljós, þegar hann virð-
ist ekki skilja, að lánstími hafi á-
hrif á útreikning raunverulegra
(effektivra) vaxta (sbr. Mbl. 20.
þ. m.). Samanburður M. J. á
vaxtakjörum Islands og annara
ríkja, sýnir glögglega, að hann
hefir algjörlega vanrækt að afla
sér upplýsinga um lán sem tekin
hafa verið erlendis á þessu ári
eða falið þau að öðrum kosti. Hér
í blaðinu hefir hinsvegar verið
gjörður allítarlegur samanburður
í þessu efni. Af þeim samanburði ;
er ljóst, að ísland nýtur svipaðra
kjara og Noregur (en hinsvegar
lakari kjara en Danmöi'k, enda
engin furða, þar sem Danir eru
einhver bezt stæða þjóð í heimi),
en betri kjara en Austurríkis-
menn og Finnar, sem eru 40—50
sinnum stærri þjóðir en íslend-
ingar, og betri kjai’a en stórveld-
in Þýzkaland og Japan*).
Nú eftir að lánið er fengið, er
af hálfu íhaldsmanna, haldið á-
fram sama skn'paleiknum, sem
hafinn var í sambandi við upphaf
lánsumleitananna á síðastliðnu
vori. Skrif Mbl. nú um lánskjörin
eru alveg sama eðlis og rógui’inn
um lánstraustið og aukning ríkis-
skuldanna. Mbl. og íhaldsflokkur-
inn hafa í raun og veru ekkert
við það að athuga, þó að lán séu
tekin, þó að ei’lendu fé sé veitt
inn í landið á ábyrgð rikisins.
Það sýnir „braskai’alánið“ 1921.
Það sýna veðdeildarlánin 1926 og
1927. Það sýnir heimildin til lán-
töku í Ameríku handa Islands-
banka, sem íhaldið barði fram í
þinginu 1927, að ógleymdri 35
milj. króna ábyrgðinni fyrir þetta
sarna gjaldþrotafyrirtæki, sem
*) Ummæli M. J. um bágar ástæð-
ur (!) hjá þessum tveim stórveldum
ertt i meira lagi broslegar. Veit M.
J ekki, að þýzkaland er eitt aí aðal-
framleiðslulöndum veraldarinnar og
skæðustu keppinautum á heimsmark-
nðinum? Og heldur M. J. að japanska
stórveldið, sem um þessar mundir
ei svo voldugt, að það ægir sjálfum
Bandaríkjunum, þurfi að sækja fjár-
málavit til Morgunblaðsmanna í
Reykjavik! Jafn undarlegt er hitt, að
guðfræðikennarinn, sem lifir á því
að kenna prestaefnum vorum, að
allir menn séu bræður, skuli fara í
manngreinarAlit eftir hörundslit (sbr.
Mbl. 20. þ. m.). Og illa sæmir fylgi-
fiskum þess stjórnmálaflokks, sem
bezt gengur fram í því að traðktt
rétti lítilmagnanna, að vekja athygli
á sjálfum sér í hópi hvítra manna.
Utan úr heimi.
Do. 10.
Stæi’sta flugvél heimsins er ný-
hlaupin af stokkunum í Þýzka-
landi. Er hún smíðuð í Fried-
richshafen við Bodenvatnið, á
sama stað og „Zeppelin greifi“,
og einkenni hennar er Do. 10.
Hún er 73 metra löng (álíka og
,,Dettifoss“) og 53 metra breið,
að vængjunum meðtöldum. Skips-
höfnin er 14 manns, en alls get-
ur flugvélin rúmað 150 manns,
en svefnklefa hefir hún fyrir 70
farþega, og er gjört ráð fyrir
þeim farþegafjölda á langferðum,
en svo er til ætlast, að hún annist
reglubundnar ferðir yfir Atlantz-
hafið. Gjört er ráð fyrir, að hún
fljúgi yfir Frakkland, Pyrenea-
skaga og Azoreyjar, en leiðin
þaðan yfir opið haf, til Vestui’-
India, er um 3000 km. Flugvélin
er knúin áfram af 12 mótorum
0g hafa þeir samtals rúmlega
7000 hestöfl. Olíu- og benzin-
geymarnir taka hátt á 18. þúsund
lítra, og mun það vera talinn
hæfilegur fox-ði á leiðinni yfir haf-
io. Farþegarýmið er búið hvers-
konar þægindum á borð við þau,
sem tíðkast á hinum stóru, vönd-
uðu Atlantzhafsskipum. Fullhlað-
in vegur flugvélin 52 smálestir.
I Bandaríkjunum eru nú í smið-
um 4 flugvélar, sem eiga að
verða ennþá stærri en Do. 10,
og í’úma 180 manns hver. Trúin
á framtíð loftferðanna virðist því
á engan hátt þverra við hin miklu
og tíðu flugslys, sem orðið
hafa er undanfarið, enda er
það margra manna mál, að loft-
ferðir séu enganveginn hættulegri
en ferðir með skipum eða jám-
bi’autariestum, þó að flugslysin
veki meiri athygli en skiptapar
eða járnbi’autai’slys.
Frá finnska þinginu.
Fyrsti sýnilegi árangurinn af
kosningunum í Finnlandi er nú
fi-am kominn með samþykkt
þingsins um ráðstafanir til að
útiloka Kommúnista frá opinbei’i’i
þjóðmálastarfsemi. Voru ráðstaf-
anir þessar samþykktar í tveim
lagafrumvörpum. önnur sam-
þykktin er um það, að gefa ríkis-
forsetanum heimild til að taka
sér alræðisvald „þegar ríkið er í
hættu og lögum og rétti verður
eigi uppi haldið á venjulegan
hátt“. Hin er um kjörgengi til
ríkisþingsins og sviftir alla þá
kjörgengi, sem „uppvísir eru að
því að vilja kollvai’pa ríkjanda
þjóðskipulagi“. Jafnaðarmenn ein-
ir greiddu atkvæði móti ráðstöf-
unum þessum, og stóð í jámum,
að samþykkt næðist, með því að
til hennar þUrfti 2/3 atkvæða.
Mbl.-menn heimtuðu af þing’-
inu í. fyrra. Braskaraflokkur-
inn, sem gefur út Morgunblaðið,
hefir æfinlega verið fús til að
láta ríkið ganga í ábyrgðir. Skil-
yrðið frá hans hálfu hefir verið
og er aðeins eitt: Að hann fái
sjálfur að ráðstafa þeim pening-
um, sem fengnir eru inn 1 landið
á ábyrgð ríkisins.
Til þess að fylla hina botnlausu
eyðsluhít braskaranna em engin
lán of dýr, engin fóm of þung,
að dómi mannanna, sem gefa út
Mbl. En lán, sem á að verja til
Þingkosningar í nóvember.
Tvennar þingkosningar hafa
farið fram í þessum mánuði, í
Bandaríkjunum 5. nóvember og
í Austui’ríki 9. nóvember, 1 Banda-
í’íkjxmum unnu Demokratar
(st j órnarandstæðingar) mikinn
sigur, og eru nú aðalflokkamir
tveir, svo að segja jafnsterkir í
þinginu. Atkvæðatala jafnaðar-
manna tvöfaldaðist, en þó gætir
áhrifa þeiri’a ekki, svo að telj-
anda sé. Þótt kosningar fæi’u
fram nú, situr gamla þingið, lög-
um samkvæmt, fram í marzmán-
uð. 1932 eiga að fara fram for-
setakosningar, og er spáð sigri
Demoki’ata, en úr þeirra flokki
hefir ekki verið kosinn foi’seti 3
síðustu kjöi’tímabilin, þ. e. síðan
Wilson sat að völdum. Republik-
anar hafa lagt háa verndartolla
á innfluttar vömr, en Demoki’at-
ar hneigjast meir að frjálsri
vei’zlun, en báðir eru flokkarmr
undir áhrifum hinna voldugu auð-
hringa og þjóðmálaáhugi lítill hjá
almenningi. Kosningaþátttakan
nú um 60%, og er það lítið í
landi, sem býr við beztu sam-
göngur í heimi.*). Þrátt fyrir
vei’ndartollana, eiga atvinnuveg-
irnir mjög örðugt uppdráttar og
atvinnulausa verkamenn fær eng-
inn með vissum tölum talið. Telja
sumii’, að þeir séu allt að 10 milj-
ónir og er ástandið þá veri’a en
nokkui’sstaðar í Evrópu. Þýzka-
land, sem er einna verst statt
Norðurálfulanda í þessu efni, tel-
ur á 4. milj. atvinnulausra ínanna
og íbúar þar eru sem svarar lielm-
ingi af Bandaríkjaþjóðinni.
I Austuníki var kosningaþátt-
takan geisimikil, allt að 90%,
enda mikið í húfi, því að Fas-
cistai’ bei’jast þar til valda og
hóta byltingu. Eru miklar viðsjár
þar í landi og leynilegur vígbún-
aður. Úrslit kosninganna urðu
þau, að Fascistaflokkurirm sjálf-
ur hlaut nauða lítið fylgl en
Jafnaðarmenn mest, en sökum
ringulreiðar í flokkaskipun, er
þingið sem stendur óstarfhæft.
Rétt fyrir kjördag lét innanríkis-
ráðhen’aim, sem er úr flokki Fas-
cista, með aðstoð lögreglu og rik-
ishers, gjöra húsrannsóknir hjá
jafnaðarmönnum um land allt að
næturlagi, til að ieita að vopna-
birgðum. En stjóm flokksins
ltafði borizt njósn af fyrrætlan
þessari og bar leitin lítinn árang-
ur, en engin mótstaða var veitt,
og fór allt fram vandræðalaust.
Rétt á eftir þóttist eitt af Wien-
arblöðunum hafa komizt að stór-
kostlegum byltingaráformum af
hálfu Fascista, og væri ætlunin
sú að koma á einræði í landinu,
leysa upp þingflokkana og nema
prentfrelsi úr lögum. Var blaðið
þegar gjört upptækt, að tilhlutun
Fascista, en til stórtíðinda hefir
ekki dregið enn sem komið er.
þess að gjöra landið betra og
byggilegra fyrir hinar vinnandi
stéttir, eru ávalt of dýr, jafnvel
þótt þau séu tekin með betri
kjörum en voldugustu ríki ver-
aldarinnar eiga kost á. Sú tiltölu-
lega fámenna en ógæfusama
eyðslustétt, sem engar fómir fær-
ir en allai’ þiggur, starir sljóum
augum inn í framtíðina, nú eins
og æfinlega áður.
*) Kosningaþátttakan liér á landi
við landskjörið í vor var um 70%.
sinn.