Tíminn - 01.12.1930, Blaðsíða 1

(Sjaíbfen
og afgrci5sluma5ur ÍT í m a n s er
2? a n n p c i .g p o r s t e i n s 6 ó 11 i r,
£cpfjargötu 6 a. ^eyfjaDÍf.
JluAaöíað
^ýgreifcsía
Címans er í Cœfjargötu 6 a.
©pirt 6aglega fl. 9—6
5imi 2353
I. ár.
Reykjavík í desember 1930.
9. blað.
I.
Einn hinn ágætasti útlending-
ur, sem gist hefir Island á hin-
um síðari mannsöldrum var
Dufferin lávarður. Hann ritaði
bók um ferð sína, og lýsti þar m.
a. ítarlega fegurð Þingvalla. Hann
komst svo að orði, að ferðamað-
urinn gæti farið um hálfan
hnöttinn, án þess að finna slíkan
stað.
Þingvellir höfðu verið hinn
sanni höfuðstaður Islands, meðan
landið var alfrjálst og lýðveldi.
Og Þingvöllur hélt áfram að vera
skuggi af höfuðstað, efti-r að
landið komst undir stjórn
norskra og danskra konunga.
Eftir móðuharðindin seinast á 18.
öld fluttust síðustu leyfar Al-
þingins þaðan á burtu. Staðurinn
var að mestu í eyði og vanrækt-
ur, þai' til nú á allra síðustu
missirum. En jafnvel á þessari
mestu vanræksluöld Þingvalla dró
fegurð staðarins og hinar mörgu
glæsilegu minningar þangað
marga pílagríma árlega, bæði inn-
lenda menn og útlenda.
Endurreisn íslenzkrar menn-
ingar byrjar fyrir alvöru 1830
með starfi Fjölnismanna. Vernd-
un Þingvalla var mikill þáttur í
dagskrá þeirra. Um Þingvelli orti
frægasti Fjölnismaðurinn tvö hin
fegurstu kvæði, sem til eru á
íslenzku. Aldrei hefir aðdáun og
skilningur á Þingvöllum verið
dýpri og næmari en hjá „lista-
skáldinu góða“. Allt sem unnt er
að gera til að vernda og fegra
Þingvelli er gert í anda hans.
Meðan sjálfstæðisbaráttan stóð
undir forustu Jóns Sigurðssonar
og Benedikts Sveinssonar var
Þingvöllur notaður aftur eins og
helgistaður þjóðarinnar til að
festa hin dýrustu heit í frelsis-
baráttunni. Hvað eftir annað leit-
uðu beztu menn þjóðarinnar til
Þingvalla, þegar þjóðin þurfti að
safna orku til nýrrar sóknar fyr-
ir land og þjóð.
En þegar innlend stjóm var
fengin var eins og dofnaði yfir
Þingvallahelginni. Að vísu var
þar haldinn einn fundur eftir það,
um sjálfstæðismálið. En um sama
leyti var byrjað að óprýða stað-
inn með timburskálum í hinni
fomu þinghelgi, þar sem engin
hús voru til foma og engin hús
máttu vera, nema til mikilla lýta.
Auk þess var umgengni mjög
áfátt, bæði við þessi hús og víð-
ar á Þingvöllum. Þannig, að með-
ferð staðarins varð með ári
hverju til meiri og meiri minnk-
unnar fyrir þjóðarmetnað smekk-
vísra manna.
Á söguöldinni höíðu miklir
skógar hulið dalinn allan frá
vatninu og norður til fjalla. Enn
er þetta svæði kallað Bláskógar,
því að hitablámi vorsins hafði
einkennt þetta hérað, þegar gest-
ir voru þar flestir, meðan þar
var þinghald og dómstóll. Framan
af var byggð mikil í þessum
skógi, og lifði búpeningurinn af
útigangi í skóginum. En smátt
og smátt eyddist skógurinn, af
beit og kolagerð, og um leið
íækkaði býlunum og byggðin
færðist saman og nú um alda-
mót var svo komið að ekki var
eftir auk prestssetursins nema
tvö býli í Þmgvallahrauni, smá-
býlin Hrauntún og Skógarkot.
Engi og tún var lítið á öllum
þessum bæjum, og sauðfénaðm-
inn, sem stundum mun hafa ver-
ið um 6—7 hundnið lifði að lang-
mestu leyti á skóginum. Búsmali
þessara þriggja jarða var þannig
á góðri leið með að eyða síðustu
leyfum hinna fornfrægu, bláu
skóga.
Þá kom ný þjóðarvakning, með
ungmennafélögunum. Fyrir æsk-
unni í landinu var Þingvöllur einn
hinn glæsilegasti helgistaður. —
Fyrir æskunni var það sjálfsagt
atriði að vemda Bláskóga og
margir þingmenn, er tekið höfðu
þátt í starfi ungmennafélaganna,
og áttu æskuheit að efna.
í flokki jafnaðarmanna var auk
þess velvild til Þingvalla og einn
af þingmönnum þess flokks, Héð-
inn Valdimarsson, hafði opinber-
lega komið fram með þá tillögu
að gjöra Þingvallakirkjugarð að
nokkurskonar Westminster Ab-
bey, grafreit fyrir merka Islend-
inga.
Alþingi samþykkti nú lög um
friðun Þingvalla og skyldi sú
breyting verða 1930, á hátíðaár-
inu sjálfu. Var þar að mestu
mjög mikið bar á húsum þess-
um, þar sem þau voni áður, ber
nú lítið á þeim, og má segja, að
þau prýði fremui’ en lýti, þar
sem þau nú eru. Má smátt og
smátt bæta við nokkrum sumar-
húsum á þeim stað, án þess að
r'ýtt svipmót komi á Þingvelli.
Þriðja verk nefndarinnar, sem
mikla þýðingu hefir, er vega-
gjörð vegna hátíðahaldanna. Var
há fyrst lagður góður akvegur
norður á Leirur, þar sem tjald-
borgin stóð, og síðan ruddur veg-
ur norður með Ármannsfelli og
vfir Kaldadal. Samhliða þessu
var vegur lagður syðst yfir Þing-
vallatúnið, falleg steinbrú reist
yfir ána og vegur gjörður að
A'alhöil, konungshúsinu og suð-
ur að vatni, þar sem Þingvalla-
báturinn, Grímur geitskör, ligg-
ur við bryggju. Vegna þessara
vegabóta geta gestir, er til Þing-
valla koma, auðveldlega kynnst
staðnum miklu meir, alla leið
meðfram Almannagjá og norður
að Áimannsfelli. Það má segja
með öðrum orðum, að talsvert
mikið af fegurð Þingvalla, sem
áður var lokuð flestum gestum,
sé nú eins og opin bók fyrir öll-
um er þar koma.
Hin fjórða og dýrasta af fram-
kvæmdum hátíðamefndarinnar,
er vegurinn yfir Mosfellsdal. Sá
vegur hafði verið áætlaður áður,
en fluttist með þessum hætti
fram um nokkur ár. Vegur þessi
liefir verið bílfær í vetur, þrátt
fyrir mikla umhleypingatíð, og
má því segja, að hans vegna séu
Þingvellir komnir í beint og
nokkumveginn örugt samband
við Reykjavík, nálega allt árið.
Vegna hátíðarhaldaxma var
eigandi Valhallar studdur bæði
beint og óbeint, til að gjöra
gistihúsið viðunanlegt fyrir þann
stað, þar sem það starfar. Var
því gjörbreytt við flutningiim og
bætt á margan hátt. Gildaskáli
mikill var byggður áfastur því
og geta meir en 200 manns setið
þar til borðs í einu. Er nú þess-
vegna hægt að halda fundi
mikla á Þingvöllum framvegis,
að húsakostur er þar nú miðað-
ur við miklar gestakomur. Há-
tiðarnefndin fékk í Þýzkalandi
tækifæriskaup á yfirbyggðum
vélbát, sem rúmar um 40—50
menn. Var hann keyptur, flutt-
ur á Þingvallavatn og skírður
Grímur geitskör. Meðan stóð á
hátíðarhöldunum, var hann not-
aður minna en við var búizt, en
til frambúðar er hann einkar
hentugur við vatnið. Fram aó
þessu hafa fáir Þingvellagestir
kynnst vatninu nema með því
að renna augum yfir það úr
nokkurri fjarlægð. Nú geta hóp-
ar ferðamanna leigt bátinn og á
2—3 stundum kyxmst fegurð
vatnsins, sem er litlu miimi en
fegurð hraunsins.
Þingvallabærixm var samsafn
fjölmargra óreglulegi’a timbur-
skúi’a, frá þeim miUibilstíma ís-
lenzkrar byggingarlistar, þegar
hætt var við torfbæi, en stein-
hús óþekkt. Kviðu margir þjóð-
i-æknir meim fyrir, ef hús þetta
yrði uppistandandi á hátíðinni,
og bærist á vængjum ljósmynda-
listarinnar út um allan heim.
Fór svo, að það var rifið og reist
í staðinn vandað steinhús, með
þrem bustum. Veggimir voru
ó £.
Hátíð allra hátíða! Drottins dýrðar']ól!
í daganna keðjn, sem hnattkerfi sól.
Hjá norðurheims fornþjóðum fagnaðar-minning
um fiarandi myrkur og hækkandi sól.
Hin austræna guðstrú með valdboð og vinning
)big vígði þeim lávarð, sem Guðsmóðir ól.
Hátíð allra hátíða! Drottins dýrðar-jól.
Þú daganna perla. Vor himneska sól!
Ljóma þínum stafar á leiðir hvers manns,
Ijósanna hátíð! Sem guðlegur kranz
þú berð af þeim fegurstu fagnaðarstundum
hins fjálga og hrífnæma, djúpúðga manns.
Og barnið, þitt sólskin í sakleysis mundum
sækir og ber til hins lokaða ranns.
Ljósanna hátíð! svo lengi endist fjör,
Ijóma þínum stafar á jarðbúans för.
Dýrð sé guði’ í upphæðum. Friður um fold!
Frelsarinn oss leysir af dróma þínum mold.
Vor jarðlægi andi á vængum vona sinna
sér vindur nú hátt yfir duptsins lægð og neyð.
I heilögu umhverfi hjörtu vor finna,
þá hjálp, sem oss styður á fallgjarnri leið.
Dýrð sé Guði’ í upphæðum! Færi hann oss frið.
Fögnum íjóssins hátíð í nýjum sið.
Sigurðuv Jónsson
á Arnarvatni
þincpefftr
^>eígistafeur <3síenbtnga
Þingvellir, nýi bærinn og kirkjan.
græða nýjan skóg á Þingvöllum.
Einn af sérkennilegustu mönnum
ungmennafélaganna var Guðm.
Davíðsson, hinn mesti umhyggju-
maðui' um náttúrufriðun, sem
uppi hefir verið hér á landi. Hann
tók nú forustuna um friðun Þing-
valla, ritaði um það hverja
greinina af annari, hélt um það
fyrirlestra, og gerði það að þýð-
ingarmiklu þjóðmáli.
Hugmynd Guðm. Davíðssonar
var sú, að friða með girðingum
sléttlendið milli Almannagjár og
Hrafnagjár, frá Þingvallavatni og
norður að Ármannsfelli, og hlífa
þannig þeim gróðri, sem þar er
nú, og rækta síðan skóg að nýju
þar sem trjágróðrinum hafði ver-
ið eytt. I þessu friðlýsta svæði
skyldu öll dýr eiga griðastað, en
er til kom þóttu sum dýr óverð-
ug að lifa í þeirri Paradís.
Jörundur Brynjólfsson bar
þetta friðarmál fyrst fram á Al-
þingi 1919, og síðan hefir það
aldrei gleymst með öllu, en oft
átt -erfitt uppdráttai’. Það má
segja, að á árunum 1920 til 1930 j
hafi verið háð í þjóðlífinu glíma j
um líf og framtíð Þingvalla. Ann-
ars vegar voru eftirmenn og skoð-
anabræður Jónasar skálds Hall-
grímssonar. Þeir vildu halda
Þingvelli í sinni fomu dýrð,
vernda náttúruna, græða aftur
hinn eydda skóg, halda í heiðri
frægð og ljóma staðarins, undir
nútíma kringinnstæðum. Hins-
vegar voru menn, sem í hæsta
lagi vildu friða vellina, þótti Val-
höll til prýði, eins og hún var,
töldu sjálfsagt, að herja áfram á
skóginn í hrauninu, höfðu enga
tilfiningu fyrir niðumíðslu
prestssetursins og hefðu talið til
bóta að fylla hraunið með sum-
ai’bústöðum, sviplíkum þeim, er
reistur var í Fögrubrekku. Með
þessu móti hefði Þingvöllur orð-
ið einskonar vanskapað Skild-
inganes, niðurnídd hjáleiga frá
höfuðstaðnum.
H.
Með kosningasigri Framsóknar
1927 voru forlög Þingvalla ráð-
in. 1 þeim flokki voru þá all-
byggt á tillögum Guðm. Davíðs-
sonar og samherja hans. Hinn
forni þingstaður skyldi lagður
undir yfirráð Alþingis sjálfs.
Þriggja manna nefnd, kosin í
byrjun hvers kjörtímabils, skyldi
fara með umráð staðarins fyrir
Alþingi. Hraunið milli gjánna
átti að friða með girðingu fyrir
ágangi búfjár, en bæta bændun-
um í Hrauntúni og Skógarkoti
eftir mati skaða þann er þeir
biðu við að hætta sauðfjárbú-
skap. I fyrsta sinn voru kosnir
í nefndina Jón Baldvinsson fyrir
jafnaðaimenn, Magnús Guð-
mundsson fyrir íhaldsmenn og sá
sem þetta ritai’ fyrir Framsókn-
arflokkinn. Hefir það fallið í
skaut okkar þremenninganna að
koma skipulagi á þetta friðunar-
mál.
Svo kom afmælishátíðin og ýtti
Þingvallamálinu langt áleiðis.
Ég var sá eini, sem átti sæti í
báðurn nefndunum, Þingvalla-
nefndinni og hátíðarnefndinni, og
féll það því í minn hlut, að reyna
að miðla svo málum, að semmest
af því, sem gjört yrði til prýðis
fyrir Þingvelli vegna afmælishá-
tíðarinnar, gæti líka orðið varan-
legt fyrir Þingvöll sem helgistað
íslendinga.
Eitt hið fyrsta, sem hátíða-
nefndin lét framkvæma af því
tægi, var að slétta vellina. Upp-
runalega hafa vellimir vitanlega
verið sléttir, eins og nafnið bend-
ir til, myndaðir af leirframburði
Öxarár. Á hnig-nunaröldunum
voru vellir þessir úr sér gengnir,
orðnir sundurtroðnir af vatns-
greftri og reiðstígum. Mátti
segja, að hinir fomu vellir væru
lítt hæfir til að mikill mann-
fjöldi gæti um þá farið. Það mun
hafa kostað um 20 þús. kr., að
slétta vellina, en héðan af geta
þeir verið grænir og sléttir eins
og Hólmurinn í Skagafirði.
Annað meiraháttar verk, sem
hátíðamefndin lét framkvæma,
var að færa timburskálana tvo,
Valhöll og konungshúsið, úr
sjálfri þinghelginni, og suður
fyrir ána, í hlé við eystra barm
Almannagjár. I stað þess að